برای تقویت تخمک در سن بالا چه بخوریم؟

از جمله مهمترین عوامل موثر در باروری سالم، سلامت تخمک می باشد؛ چراکه سلامت تخمک بر لقاح و سلامت جنین در دوره حاملگی اثرگذار است. برخی از زنان به علت تخمک ضعیف قادر به بارداری طبیعی نیستند و از روش های درمان ناباروری نظیر روش IVF استفاده می کنند.

کیفیت تخمک به عوامل مختلفی مانند سن، عوامل محیطی، وجود هورمون در غذاهای روزانه، سبک زندگی و استرس بستگی دارد. مصرف برخی مواد غذایی و تغییر روش زندگی، می تواند در تقویت تخمک ضعیف و فولیکول ها در سن بالا مؤثر باشد. البته این رژیم غذایی باید در یک دوره ۹۰ روزه قبل از تخمک گذاری رعایت شود؛ چراکه در این بازه تخمدان در حال آماده شدن برای انجام پروسه تخمک گذاری می باشد.

چرخه تخمک گذاری

در اوایل سیکل قاعدگی، یک کیست کوچک به نام فولیکول در تخمدان زن شروع به رشد می کند. بافت اطراف این فولیکول ها سبب ترشح هورمون استروژن شده و استروژن سبب تولید موکوس می شود و سپس موکوس حرکت اسپرم را در لوله های رحمی تسهیل می کند. بعلاوه استروژن سبب رشد بافت دیواره رحم و آماده شدن رحم برای لقاح تخمک و اسپرم می شود.

در اواسط سیکل پریود، غده هیپوفیز سبب تحریک هورمون LH شده و این هورمون سبب آزاد شدن تخمک از فولیکول تخمدان می شود. همچنین این هورمون باعث تحریک هورمون پروژسترون شده و این تحریک پروژسترون تا پایان قاعدگی ادامه می یابد. اگر بارداری رخ دهد ترشح هورمون پروژسترون ادامه خواهد یافت و سلول حاصل از لقاح تخمک و اسپرم سبب ترشح هورمون HCG می شود.

بیشتر بخوانید: تعداد و اندازه فولیکول مناسب برای بارداری

لازم به ذکر است که این هورمون، ترشح پروژسترون و استروژن را امتداد می دهد و اگر بارداری رخ ندهد ترشح پروژسترون کاهش یافته، دیواره رحم تخریب شده و در نتیجه خونریزی رخ می دهد. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره‌ ی علائم تخمک گذاری، اینجا کلیک کنید.

اهمیت تخمک سالم برای بارداری

از آنجایی که یکی از عوامل مهم در لانه‌گزینی موفق و بارداری سالم، سلامت تخمک‌ها می‌باشد؛ بنابراین دقت در تقویت تخمک‌ها و تخمک گذاری با تغذیه مناسب و اصلاح سبک زندگی اهمیت زیادی دارد. برخلاف تصورات گذشته که به‌نظر می‌رسید ذخیره تخمدان زنان از بدو تولد و در ادامه با وقوع چرخه پریودی کاهش می یابد، امروزه مشخص شده برخی سلول‌های بنیادی قابلیت تولید و احیای تخمک‌های سالم و جدید را دارند.

بااین‌حال، در همه زنان با افزایش سن می‌توان شاهد افت کیفیت و کمیت تخمک‌ها بود که مشکلات ناباروری را به دنبال خواهد داشت.

در طول سال‌های پیش از یائسگی، بانوان می‌توانند با درپیش‌گرفتن راهکارهایی همچون رژیم غذایی مناسب، مصرف مکمل‌ها، استفاده از مواد غذایی گیاهی و افزایش گردش خون در دستگاه تولیدمثل به افزایش سلامت تخمک‌های خود کمک کنند؛ اما درصورت عدم‌موفقیت و بالا رفتن سن، روش‌هایی همچون آی‌وی‌اف (IVF)، تخمک اهدایی یا فرزندخواندگی پیش روی زوجین قرار می‌گیرد.

بیشتر بخوانید: بارداری با گرفتن تخمک اهدایی؛ مراحل، هزینه و درصد موفقیت

طبق توصیه پزشکان، راهکارهای زیادی وجود دارد که بتوان بدون نیاز به روش‌های کمک‌باروری، سلامت و کیفیت تخمک‌ها را حفظ کرد و یک بارداری طبیعی را تجربه نمود. معمولاً تخمک از آغاز رشد تا رسیدن به دوره بلوغ و آزادسازی، یک دوره ۹۰ روزه را طی می‌کند که رعایت نکات تغذیه‌ای و محیطی در این دوره، شانس سلامت تخمک را افزایش می‌دهد.

مهم‌ترین عوامل اثرگذار بر سلامت تخمک در طی این دوره و کمک به ادامه یافتن چرخه تخمک‌گذاری عبارتند از:

• تغذیه مناسب و سرشار از مواد مغذی موردنیاز بدن
• پرهیز از استرس و اضطراب محل کار یا خانه برای جلوگیری از تولید بیش‌ازحد کورتیزول، پرولاکتین و…
• داشتن جریان خون مناسب با نوشیدن حداقل ۸ لیوان آب در روز
• حفظ تعادل هورمونی بدن با درپیش‌گرفتن سبک زندگی سالم به‌منظور کمک به روند طبیعی چرخه تخمک‌گذاری
• اکسیژن‌رسانی به سلول‌ها با انجام ورزش‌هایی مانند یوگای مخصوص بارداری، پیاده‌روی نیمه‌تند و تنیس

عوامل مؤثر در کیفیت تخمک

گردش خون مناسب در تخمدان ها، تعادل هورمونی، تغذیه مناسب و مدیریت استرس و اضطراب از جمله عواملی هستند که در کنار سن، در سلامت سلول های تولید مثل اثرگذار می باشند.

غذاهای مفید برای تقویت تخمک های ضعیف

برخی از مکمل ها و مواد غذایی که می توانند تخمک ها را جهت تخمک گذاری بهتر تقویت کنند، عبارتند از:

• لبنیات پر چرب
• چربی های غیر اشباع و امگا ۳
• تقویت تخمک با گوشت و مرغ محلی
• میوه ها و سبزیجات ارگانیک
• تقویت تخمک ضعیف با مغزها و آجیل ها 
• مصرف ویتامین های مکمل
• مکمل آهن
• ژل رویال
• غذاهای سرشار از آنتی اکسیدان
• فیبر
• 
  

در ادامه به معرفی هریک از موارد بالا می پردازیم.

لبنیات پر چرب؛ موثر در تقویت تخمک و فولیکول ها

اگرچه اغلب افراد برای کاهش وزن از لبنیات کم چرب استفاده می کنند؛ اما استفاده از لبنیات پر چرب می تواند در تقویت فولیکول تخمدان و تخمک بسیار مؤثر باشد. حذف چربی شیر سبب بر هم خوردن تعادل هورمون های جنسی و ممانعت از آزاد شدن تخمک می شود.

چربی های غیر اشباع و امگا ۳

مصرف چربی‌های غیراشباع و امگا ۳، برعکس چربی‌های ترانس و اشباع‌شده برای سلامت فرد و تقویت تخمک بانوان در سن بالا ضروری می‌باشد. خوراکی‌هایی همانند: آووکادو، آجیل، تخمه و ماهی‌های روغنی نظیر سالمون سرشار از چربی‌های مفید هستند. امگا ۳ موجود در ماهی‌ها باعث بهبود بیماری سندروم تخمدان پلی‌کیستیک می‌شود؛ البته مصرف ماهی‌های روغنی بیش از دو بار در هفته توصیه نمی‌شود.

در کل، مصرف اسیدهای چرب ترانس به دلیل اثرگذاری بر حساسیت هورمون انسولین، فرایند تخمک‌گذاری را مختل می‌کند. لازم به ذکر است که این نوع اسیدها بیشتر در کنسروهای فرآوری‌شده، برخی کره‌ها، سوسیس و کالباس، غذاهای آماده و نیمه‌آماده، روغن‌های فرآوری‌شده و… وجود دارد.

بیشتر بخوانید: برای تقویت تخمدان تنبل چه بخوریم؟

تقویت تخمک با گوشت و مرغ محلی

مرغ های ماشینی در سوله هایی بسته پرورش پیدا می کنند و اغلب از غذاهایی غیر ارگانیک تغذیه می شوند؛ اما مرغ های محلی از غذاهای ارگانیک و طبیعی استفاده می کنند و در طول روز چند ساعتی در محوطه باز هستند. سعی کنید در دوره ۹۰ روزه خود برای تقویت کیفیت تخمک، از گوشت و مرغ های ارگانیک استفاده کنید.

میوه ها و سبزیجات ارگانیک

سموم و آفت کش های شیمیایی موجود در میوه ها و سبزیجات می تواند اثرات منفی روی قدرت باروری مردان و زنان داشته باشد.

تقویت تخمک ضعیف با مغزها و آجیل ها  

مصرف مغزها و آجیل هایی نظیر گردو و بادام می تواند باعث کاهش سطح کلسترول بد خون، کاهش قند خون، تعادل در سطح هورمونی بدن و بهبود سندروم تخمدان پلی کیستیک شود.

مصرف ویتامین های مکمل

ویتامین E از جمله ویتامین های مؤثر در تقویت فولیکول تخمدان و تخمک برای بارداری می باشد. این ویتامین در منابع گیاهی نظیر روغن تخم آفتاب گردان و زیتون، ذرت و بادام، سبزیجات تازه، سویا، سیب زمینی و میوه هایی همچون هلو یافت می شود. همچنین ویتامین A از دیگر ویتامین های اثرگذار در قدرت باروری می باشد.

این هورمون در مردان سبب ساخت اسپرماتوزوئید و در خانم ها سبب تولید هورمون های جنسی مؤثر در باروری می شود. لبنیات، جگر، سبزی هایی نظیر گوجه فرنگی و سبزی های دارای برگ های سبز تیره و میوه های زرد رنگ نظیر هویج، کدو، سیب زمینی، هلو، زردآلو و طالبی سرشار از ویتامین A هستند.

مکمل آهن

مصرف مکمل‌های آهن پیش از بارداری می‌تواند ریسک اختلال در تخمک‌گذاری را که بر اثر کم‌خونی ایجاد می‌شود، کاهش دهد؛ البته تحقیقات نشان داده که منابع حیوانی آهن، اثربخشی خاصی روی قدرت باروری ندارد و صرفاً منابع غیرحیوانی آن تاحدودی مؤثر واقع می‌شود. ضمناً ازآنجایی‌که منابع غیرحیوانی آهن به‌سختی جذب بدن می‌گردد، بهتر است آن‌ها را همراه با غذا یا ویتامین C مصرف کرد.

ژل رویال

ژل رویال _غذای ملکه زنبورعسل_ دارای موادی است که هورمون‌های مخصوص باروری را تحریک می‌کند. مقوی بودن این ماده خوراکی بر هیچ‌کس پوشیده نیست؛ به‌طوری‌که ملکه زنبورعسل با مصرف آن، روزانه حدود ۲۰۰۰ تخم می‌گذارد. چنانچه این ماده سه ماه قبل از بارداری و یا IVF به‌صورت روزانه مصرف شود، می‌تواند در روند درمان اثر داشته باشد و علاوه‌بر تحریک هورمون‌ها، کیفیت و سلامت تخمک‌ها را افزایش دهد.

لازم به ذکر است که درصورت حساسیت به عسل و محصولات مشابه، به‌هیچ‌وجه نباید از ژل رویال استفاده کرد.

غذاهای سرشار از آنتی اکسیدان

به‌طورکلی مصرف مواد غذایی حاوی آنتی‌اکسیدانت از قبیل فولات (اسیدفولیک) و روی، قدرت باروری زوج را افزایش می‌دهد و با خنثی کردن رادیکال‌های آزاد باعث جلوگیری از آسیب به سلول‌های جنسی می‌شود. اگرچه اثرگذاری آنتی‌اکسیدانت‌ها بر تقویت تخمک‌های بی‌کیفیت اثبات نشده؛ ولی با مصرف خوراکی‌هایی مانند سبزیجات، میوه‌ها، دانه‌ها و مغزها و هرنوع ماده غذایی حاوی بتاکاروتن، لوتئین، ویتامین E و ویتامین C می‌توان شانس یک بارداری موفق را افزایش داد.

مصرف فیبر

استفاده از منابع فیبر اضافی با ایجاد تعادل در میزان قند خون و سطح هورمون‌های بدن، باعث بهبود قدرت باروری می‌شود و به دفع مقادیر اضافی هورمون استروژن نیز کمک می‌کند. از منابع سرشار فیبرها می‌توان به سیب‌زمینی شیرین، آووکادو، میوه‌ها، حبوبات و سبزیجات اشاره کرد. گفته می‌شود فیبر موردنیاز هر خانم به‌طور روزانه حدود 25 گرم می‌باشد. همچنین مصرف 10 گرم فیبر اضافی در روز، خطر مشکلات باروری در زنان بالای 32 سال را تا 44% کاهش می‌دهد و موجب افزایش کیفیت تخمک‌ها می‌گردد.

چند نمونه دیگر از غذاهای مفید برای تخمک

• انواع کلم نظیر کلم بروکلی
• تخم کدو و دانه کنجد
• زنجبیل و زردچوبه
• عدم مصرف دخانیات و نوشیدنی های الکلی
• عدم مصرف غذاهای چرب و مواد قندی
• مولتی ویتامین
• مصرف روزانه ژل رویال از ۳ ماه مانده به بارداری یا IVF برای تحریک هورمون‌ها و افزایش کمیت و کیفیت تخمک‌ها
• ماهی‌هایی مانند قزل‌آلا یا سالمون
• انواع توت‌های قرمز
• سبزیجات پهن‌برگ ازقبیل اسفناج
• ادویه‌هایی همچون زردچوبه و زنجبیل
• مصرف چربی‌های سالم همچون روغن نارگیل، بادام، روغن کنجد و…
• مصرف روزانه ۱ عدد مولتی‌ویتامین ویژه دوره بارداری
• مصرف آنتی‌اکسیدان‌ها برای حفاظت تخمک در برابر آسیب رادیکال‌های آزاد به DNA تخمک‌ها
• مصرف برگ تمشک قرمز بین دوره قاعدگی و تخمک‌گذاری

لازم به ذکر است که کاهش کیفیت تخمک گاهی به عوامل خارجی و گاهی به عوامل داخلی بدن مربوط می‌شود. از آنجایی که این سلول جنسی در معرض آسیب‌های ناشی از رادیکال‌های آزاد قرار دارد، تأمین کوانزیم Q10 در بدن موجب افزایش سلامت و کیفیت تخمک و تجربه یک بارداری موفق به‌ویژه در زنان بالای ۳۵ سال می‌گردد.

استفاده از نوع Ubiquinol این کوانزیم درمقایسه با نوع Ubiquinone، حدود ۸ برابر اثرگذاری بیشتری در باروری دارد و معمولاً طی مدتی کمتر از چندماه، نتیجه‌بخش خواهد بود.

غذاهای مضر برای فولیکول تخمدان و تخمک ها

• قندها

مصرف بیش از حد قند، شکر و خوراکی های شیرین باعث تولید انسولین اضافه شده و خطر ابتلا به تنبلی تخمدان را افزایش می دهد. این بیماری باعث می شود تخمک ها از فولیکول آزاد نشوند و در نتیجه تخمکی در دهانه رحم برای لقاح با اسپرم وجود نداشته باشد. پس توصیه می شود فرد در صورت تمایل به بارداری، از مصرف غذاها با شیرینی مصنوعی خودداری کرده و قندهای طبیعی مانند عسل را جایگزین کند.

• نوشیدنی های کافئین دار

نوشیدنی های کافئین دار باعث بر هم خوردن تعادل هورمونی، افزایش احتمال سقط و توقف تخمک گذاری می شود.

• غذاهای تراریخته

استفاده از غذاهای تراریخته به معضلی برای افزایش نرخ ناباروری بدل شده است. توصیه می شود در صورت تمایل به بارداری، حداقل در دوره ۹۰ روزه قبل از تخمک گذاری از غذاهای ارگانیک استفاده نمایید.

سایر راه های تقویت تخمک

جریان داشتن خون سرشار از اکسیژن در تخمدان ها باعث تقویت تخمک در سن بالا می شود. گاهی جریان خون بر اثر عدم تحرک، کم آبی و غلظت خون بالا کاهش می یابد.عوامل دیگری همچون مدیریت استرس، کنترل ذهن، تعادل هورمونی و تغذیه سالم، بر کیفیت تخمک تأثیرگذار هستند.

کاهش وزن باعث افزایش قدرت باروری شده و تقویت تخمک گذاری می شود. البته کاهش وزن غیر طبیعی نیز باعث بروز مشکلاتی در تعادل هورمون ها می شود و قدرت باروری را کاهش می دهد. تحقیقات نشان داده زنانی که دارای شاخص توده بدنی (BMI) بالاتر از حد نرمال هستند، زمان بیشتری را برای باروری نیاز دارند.

روش های تقویت تخمک در سن بالا

تخمک از قدیمی ترین سلول هایی است که در بدن وجود دارد؛ به همین علت در طول زمان در معرض آسیب های ناشی از رادیکال های آزاد است. مصرف روزانه یک عدد مولتی ویتامین مخصوص دوران بارداری و مصرف آنتی اکسیدان ها می تواند از تخریب سلول های تخمک در برابر رادیکال های آزاد جلوگیری کند.

مطالعات نشان می دهد کوآنزیم Q10 بر کیفیت تخمک و بارداری زنان در سن بالای ۳۵ سال تأثیر بسیار مثبتی دارد. ماهی های چرب، مرغ، گوشت قرمز، دل و جگر و قلوه، غلات سبوس دار، سویا، بادام زمینی، آجیل، روغن کانولا و روغن سویا، جوانه گندم، تخم مرغ و همچنین سبزیجات به ویژه اسفناج و بروکلی، سرشار از کوآنزیم Q10 هستند.

ال آرژنین یک نوع اسیدآمینه است که به افزایش کیفیت تخمک در سن بالا و افزایش شانس موفقیت IVF کمک فراوانی می کند؛ البته این اسیدآمینه باید در دوز بالا مصرف شود. خرنوب، شکلات، نارگیل، لبنیات، ژلاتین، گوشت قرمز، جو دو سر، بادام زمینی، سویا، گردو، آرد سفید، گندم و جوانه گندم سرشار از این اسیدآمینه هستند که میتوان برای تقویت بدن قبل از آی وی اف استفاده کرد.

البته لازم به ذکر است که مصرف سویا در حد اعتدال مشکلی به وجود نمی‌آورد اما نباید در آن زیاده روی شود.

بیشتر بخوانید: چگونه در سن بالا باردار شویم؟

اهمیت کیفیت تخمک در IVF

کیفیت و کمیت تخمک از جمله فاکتور های مهم در افزایش شانس موفقیت IVF می باشد. کمیت تخمک از طریق آزمایش خون و سونوگرافی قابل اندازه گیری است. اما روشی برای بررسی کیفیت تخمک وجود ندارد. تنها فاکتور برای بررسی کیفیت تخمک سن خانم است؛ بطوریکه با افزایش سن، کیفیت تخمک کاهش می یابد.

تعداد تخمک مناسب برای آی وی اف

ذخیره تخمدان بالا، کلید طلایی در یک آی وی اف موفق می باشد. هرچه فرد ذخیره تخمدان بیشتری داشته باشد، شانس موفقیت IVF وی افزایش می یابد.

جمع بندی

در پایان به این نکته توجه داشته باشید که، استرس ازجمله عواملی است که سبب ترشح پرولاکتین، کورتیزول و هورمون‌های دیگر می‌شود؛ این هورمون‌ها چرخه تخمک‌گذاری را بی‌نظم و مختل می‌کنند و روی تقویت فولیکول تخمدان و تخمک‌ها اثر معکوس می‌گذارند.

برای رهایی از استرس توصیه می‌شود علاوه‌بر فعالیت روزانه بدنی، از ماساژ و دمنوش‌های آرامش‌زا استفاده شود و فرد از هرگونه مشاجره‌های لفظی یا درگیری‌های مداوم در محل کار و زندگی دوری کند. ماساژ درمانی موجب افزایش گردش خون در ناحیه شکم، رحم و تخمدان‌ها می‌شود و استفاده از رژیم غذایی مناسب به تعادل هورمونی و افزایش سلامتی بدن کمک می‌کند.

درهرحال، اگر فردی قصد ازدواج و بارداری در سنین بالا را داشته باشد، می‌تواند از راهکار فریز تخمک نیز برای حفظ قدرت باروری خود در سن بالا استفاده نماید. استخراج و انجماد تخمک‌های باکیفیت در سنین جوانی، شانس بارداری کم‌خطر در سنین بالا و حفظ کیفیت تخمک‌ها را بالا می‌برد و خطرات تولد نوزاد ناقص یا بیمار را کاهش می‌دهد.

بیشتر بخوانید: روش فریز کردن تخمک چیست و چه شرایطی دارد؟