درباره بیضه نزول نکرده چه میدانید؟

بیضه به عنوان اندام تناسلی مردان، ممکن است با مشکلات و بیماری های مختلفی مواجه شود که بیضه نزول نکرده (Undescended Testicle) یا کریپتورکیدیسم (Cryptorchidism)، یکی از آن ها می باشد. طی این عارضه، بیضه هایی که در دوران جنینی داخل شکم نوزاد تشکیل شده اند، از شکم خارج نمی شوند تا به محل اصلی خود در کیسه بیضه انتقال یابند. بیضه نزول نکرده با وجود بهبود خود به خود در ماه های اول پس از تولد، گاهی برای درمان نیاز به عمل جراحی دارد.

باید گفت که عدم نزول بیضه، علل و عوامل مختلفی دارد و به عنوان یکی از شایع ترین مشکلات غدد جنسی مردان، با نام نهان بیضگی نیز شناخته می شود. آمارها نشان می دهند که نوزادان نارس، بسیار بیشتر از سایرین به عارضه بیضه نزول نکرده دچار می شوند.

البته از آن جایی که نزول بیضه تا یک سالگی نیز ادامه می یابد، تصمیم گیری برای جراحی یا عدم جراحی آن نیز به همین زمان موکول می گردد. ضمناً به نظر می رسد عدم نزول بیضه به عنوان یکی از فاکتورهای افزایش ریسک سرطان، بیشتر در بیضه راست رخ می دهد.

برای کسب اطلاعات بیشتر درباره ناباروری مردان، اینجا کلیک کنید.

بیضه نزول نکرده چیست؟

بیضه نزول نکرده یکی از شایع ترین بیماری های بیضه در نوزادان پسر می باشد. گاهی غفلت والدین و عدم درمان به موقع این اختلال در نوزاد پسر، سبب بروز ناباروری در آینده خواهد شد. معمولاً از هر ۱۰۰۰ نوزاد پسر، ۳۴ نفر ( یعنی حدود ۳.۴ درصد از نوزادان پسر ) به این عارضه دچار می شوند. وزن کم نوزاد در بدو تولد و تولد نوزاد به صورت نارس خطر ابتلا به این عارضه را افزایش می دهد.

گاهی به دلایل متعدد که اکثراً این دلایل هورمونی هستند، سیر حرکت بیضه ها به سمت پایین متوقف شده و کودک دارای یک بیضه در کیسه خواهد بود و یا در شرایط وخیم تر هیچ بیضه ای در کیسه وجود ندارد. در صورتی که کودک به سن یک سالگی برسد و بیضه داخل کیسه قرار نگرفته باشد، باید نسبت به درمان فوری کودک اقدام شود.

پس از ۱.۵ سالگی در سلول بیضه های نزول نکرده، تغییرات غیر قابل برگشتی رخ خواهد داد و این تغییرات سبب ناباروری در پسران خواهد شد. در واقع، فرآیند رشد بیضه و تولید اسپرم، تحت تأثیر عواملی مانند دمای بالای بدن مرد نیز قرار می گیرد؛ لذا مهم ترین مسئله در درمان نهان بیضگی، پیشگیری از ادامه یافتن آن و وقوع عوارض احتمالی همچون نئوپلاسم بیضه، فتق مغبنی و پیچ خوردگی بیضه می باشد.

فقدان بیضه

گاهی لمس نشدن بیضه در محل طبیعی خود، به دلیل عدم نزول بیضه نیست و ناشی از فقدان بیضه می‌باشد. درواقع، برخی مشکلات مادرزادی مانند قطع جریان خون به بیضه طی دوران جنینی یا بعضی از اختلالات سیستم ادراری منجربه از بین رفتن کامل بیضه می‌گردد.

بیشتر بخوانید: مهم ترین دلایل ناباروری در مردان چیست؟

روند شکل گیری اندام جنسی در نوزاد پسر

زمانی که نوزاد در رحم مادر است، بیضه ها در مجاورت کلیه ها قرار دارد. با گذر زمان و افزایش سن کودک، کلیه ها به طرف بالا و جایگاه طبیعی خود حرکت می کنند. از این رو، بیضه ها نیز از کنار کلیه ها جدا شده و از طریق مسیر طبیعی خود وارد لگن می شوند و سپس در کشاله ران وارد کانال های اینگوئینال شده و در نتیجه، از این مسیر وارد کیسه بیضه خواهند شد.

اغلب بعد از ۳ تا ۶ ماه پس از تولد، خود به خود با رشد نوزاد بیضه ها نزول خواهند کرد. در صورتی که پس از یک سال بیضه ها پایین نیامده باشند، برای اصلاح این ناهنجاری نیاز به عمل جراحی می باشد.

عدم نزول بیضه اکتسابی چیست؟

عدم نزول بیضه اکتسابی، به وضعیتی گفته می شود که با وجود رشد صحیح بیضه ها در بدو تولد، پس از مدتی یک یا هر دوی آن ها به بالا حرکت می کنند و داخل کشاله ران می روند. در واقع بیضه ها توسط طنابی عروقی داخل کیسه خود قرار گرفته اند که در صورت عدم رشد این طناب با رشد سایر اندام ها تا سن ۱۰ سالگی، گویا بیضه ها به طرف عقب و بالا کشیده شده اند.

علائم بیضه نزول نکرده

علامت و نشانه اصلی بیضه نزول‌نکرده، عدم مشاهده یا حس نکردن بیضه‌ها در درون کیسه بیضه می‌باشد. همچنین از آنجایی که طی ۲ ماه آخر بارداری، بیضه‌های جنین از شکم و توسط مجرای مغبنی وارد کیسه بیضه می‌شوند؛ لذا عدم وقوع این فرایند، می‌تواند از علائم بیضه نزول‌نکرده به شمار رود.

علل بروز بیضه نزول نکرده در نوزاد

بیضه ها وظیفه تولید اسپرم و هورمون تستوسترون را عهده دار هستند. در حالت طبیعی بیضه ها داخل شکم جنین رشد پیدا کرده و پس از تکامل در هفتمین ماه حاملگی، از درون شکم جنین پس از عبور از مسیر مشخص، داخل کیسه بیضه قرار می گیرند. متأسفانه تاکنون علت دقیق بروز این اختلال شناخته نشده؛ اما ترکیب عواملی نظیر ژنتیک، سلامت مادر و عوامل محیطی می تواند سبب بروز این اختلال شود. عواملی از جمله:

• نقص کروموزومی و وجود کروموزوم های غیر طبیعی
• آسیب ناشی از عمل فتق در کودکی به نام ایاتروژنیک
• وجود فشار داخل شکمی
• اختلال در آندروژن ها (هورمون های جنسی) همچون دی هیدروتستوسترون و تستوسترون
• ناهنجاری های مجرا، چسبندگی درون شکم و اشکال در ساختار بیضه
• افزایش سطح هورمون استروژن در پسران
• کمبود میزان مهارکننده مولرین در بدن نوزادان پسر
• کوتاهی عروق اسپرماتیک و واز
• مشکل در عصب ژنیتوفمورال
• عدم قرارگیری بیضه ها در جای صحیح خود
• ایجاد نارسایی در بخش های هیپوفیز، هیپوتالاموس و بیضه
• نوزاد نارس و تولد زودهنگام

چه عواملی خطر بروز بیضه نزول نکرده را افزایش می‌دهند؟

درکنار دلایل ذکرشده، برخی عوامل نیز خطر ابتلا به عارضه بیضه نزول‌نکرده در نوزاد را افزایش می‌دهد که عبارتند از:

• تولد نوزاد به‌صورت نارس
• وزن کم در هنگام تولد
• داشتن سابقه خانوادگی بیضه نزول‌نکرده یا دیگر مشکلات رشد تناسلی
• مصرف الکل توسط مادر در طول دوره بارداری
• مصرف سیگار توسط مادر یا قرار گرفتن در معرض دود آن
• برخی شرایط منجر به محدودیت رشد نظیر سندرم داون یا نقص دیواره شکم
• قرار گرفتن والدین در معرض بعضی از آفت‌کش‌ها

عوارض بیضه نزول نکرده در نوزادان

ازجمله برخی عوارضی که در شرایط بیضه نزول‌نکرده مشاهده می‌شود، می‌توان به موارد زیر اشاره نمود: 

• افزایش ریسک پیچ خوردگی طناب بیضه: این عارضه بسیار دردناک و حاد است که در صورت عدم تشخیص به هنگام و درست آن، بیضه از بین خواهد رفت.
• افزایش ریسک ابتلا به سرطان بیضه: افراد مبتلا به عارضه بیضه نزول نکرده ۶ تا ۸ برابر افراد عادی مستعد ابتلا به سرطان بیضه هستند؛ چرا که این افراد بطور مادرزادی در اندام تناسلی خود اختلال دارند.
• فتق کشاله ران: درصورت شل بودن دهانه‌ی بین شکم و کانال کشاله ران، ممکن است که قسمتی از روده وارد کشاله ران گردد.
• ناباروری: اگر عارضه بیضه نزول نکرده به صورت یک طرفه باشد؛ خطر ناباروری برای فرد چندان جدی نیست. اما افرادی که بیضه نزول نکرده به صورت دو طرفه دارند، در ۵۰ درصد موارد دچار ناباروری خواهند شد.

در خصوص نقش بیضه نزول نکرده در ناباروری باید گفت که این عارضه موجب کاهش تعداد و کیفیت اسپرم می گردد. از طرفی اسپرماتوژنز یا اختلال در تولید اسپرم، خطر سرطان بیضه را هم بیشتر می کند و گاهی حتی پس از جراحی، باروری به طور کامل برگشت پذیر نمی باشد. با این حال به طور کلی، این جراحی موجب حفظ قدرت باروری مردان می شود و لذا باید درمان، پیش از ۲ سالگی به اتمام رسیده باشد.

چرا بیضه نزول نکرده باعث ناباروری می شود؟

در پستانداران و موجودات خونگرم، بیضه در داخل شکم قرار دارد؛ اما بیضه ها در انسان در کیسه ای در خارج بدن قرار دارند؛ چرا که دمای داخل کیسه از دمای بدن یک درجه سانتیگراد کمتر است. این خنک تر بودن، عامل اصلی عملکرد طبیعی بیضه می باشد؛ یعنی در این محیط اسپرم سازی به نحو بهتری انجام خواهد شد.

بنابراین وجود بیضه داخل کیسه بیضه ضروری است؛ زیرا عمل اسپرم سازی در دمای بدن غیر ممکن می باشد که عدم تولید اسپرم به معنای عقیم شدن خواهد بود. در مطلب اسپرم صفر می توانید درباره علت عدم تولید اسپرم و راه های درمان آن بیشتر بخوانید.

بیشتر بخوانید: آیا اسپرم صفر قابل درمان است؟

راه های تشخیص بیضه نزول نکرده

گاهی برای تشخیص بیضه نزول نکرده و یافتن علت آن، پزشک با لمس شکم نوزاد به وجود چنین مشکلی پی می برد. اما روش بهتر، استفاده از راه های تشخیصی مانند سونوگرافی، رادیوگرافی، MRI با رنگ حاجب (کنتراست) و… می باشد.

تکنیک های شناسایی علت بیماری کمک می کند که سایر مشکلات مشابه به بیضه نزول نکرده _همچون بیضه جمع شونده و بیضه بالا رونده_ نیز تشخیص داده شود؛ البته در استفاده از روش های تشخیص باید توجه کرد که نهان بیضگی تنها در هفته های آخر بارداری امکان پذیر است.

راه دیگری که برای شناسایی و ارزیابی بیضه نزول نکرده به کار می رود، لاپاراسکوپی است. طی این روش، با وارد کردن یک لوله کوچک دوربین دار از طریق برش شکم، محل بیضه های پنهان مشخص می شود و گاهی همزمان با شناسایی، جراحی درمانی نیز صورت می گیرد.

جراحی باز، یکی دیگر از روش‌های تشخیص و درمان بیضه نزول‌نکرده می‌باشد؛ درصورتی که هیچ بیضه‌ای در درون کیسه بیضه تشخیص داده نشود، این جراحی انجام می‌گردد و به بررسی‌های بیش‌تر در کشاله ران و شکم کمک می‌کند.

باید گفت از آن‌جایی که درمان زودهنگام این عارضه اهمیت بسیاری دارد، باید به کمک مناسب‌ترین روش نسبت به تشخیص بیماری اقدام نمود.

وقتی یک فرد بعد از سن بلوغ متوجه می شود که دارای یک بیضه نزول نکرده است، چه کار باید کرد؟

وقتی یک فرد در سن بلوغ و یا بعد از آن متوجه عدم نزول بیضه می شود، پایین آوردن بیضه کمکی به بهبود باروری وی نخواهد کرد، بعد از سن بلوغ معمولاً برای کاهش دادن خطر سرطان بیضه، بیضه بجای پایین آوردن، درآورده می شود، و اگر بعد از ۴۰ سالگی تشخیص داده شود، معمولاً اقدام خاصی لازم نیست.

بیضه شناور و بالارونده

بیضه بالارونده (ascending testicle) و شناور (retractile testicle)، عارضه ای شبیه بیضه نزول نکرده است که از علائم آن می توان به غیر یکسان بودن بیضه ها و حالت شناور یکی از آن ها در داخل و بیرون شکم اشاره کرد. در چنین حالتی، گاهی بیضه به حدی از کیسه خود خارج می شود که تنها مانند یک برجستگی جزئی در زیر پوست کشاله ران به نظر می رسد.

این بیضه، در فضای بین کشاله ران و کیسه بیضه جلو و عقب می‌رود و در زمان قرارگیری در کشاله ران، اغلب به کمک دست قابل بازگرداندن به داخل کیسه بیضه (کیسه پوستی آویخته در پشت آلت تناسلی مردانه) می‌باشد. هرچند ممکن است که این وضعیت، موقت و ناشی از یک ریفلاکس عضلانی باشد؛ ولی درهرحال، باید درمان کامل‌تری روی آن صورت گیرد.

در بسیاری از موارد، بیضه در سنین پایین به محدوده درست قرارگیری خود برمی‌گردد و مشکل بیضه شناور پیش از رسیدن پسران به سن بلوغ برطرف می‌شود. اگر بیضه سرگردان در کشاله ران باقی بماند و حرکتی نکند، به آن بیضه صعودی یا بیضه فرونیفتاده اکتسابی می‌گویند. باتوجه به موارد ذکرشده، درصورت مشاهده هرگونه مشکل ظاهری یا وجود نگرانی درباره نوزاد پسر خود باید او را تحت معاینات منظم نوزاد و چکاپ‌های سالانه پزشکی قرار داد.

نحوه درمان بیضه نزول نکرده

هدف از درمان عارضه بیضه نزول‌نکرده در نوزادان پسران، قراردادن بیضه در جای درستش درون کیسه بیضه می‌باشد تا ریسک ابتلا به سرطان بیضه و ناباروری در آنان کاهش یابد. از آن جایی که تغییرات غیر قابل برگشت در سلول های زایای بیضه در ۱.۵ سالگی کودک رخ می دهد؛ لذا نباید کودک پسر درمان نشده ای در این سن باقی بماند. بر این اساس، زمان مناسب برای درمان بیضه نزول‌نکرده بین 6 تا 12 ماهگی می‌باشد که در این صورت، عوارض کمتری را نیز به دنبال خواهد داشت. برخی از روش‌های درمان نهان‌بیضگی به شرح زیر است: 

جراحی روباز و لاپاراسکوپی

یکی از روش‌های درمان بیضه نزول‌نکرده، جراحی می‌باشد که به صورت جراحی باز و یا به روش لاپاراسکوپی انجام می‌شود و بیضه توسط جراح متخصص وارد کیسه بیضه شده و در مکانی صحیح فیکس می‌گردد.

به علاوه، در صورتی که فتق کشاله ران نیز در نوزاد مبتلا به نهان‌بیضگی مشاهده شود، پزشک در حین جراحی به ترمیم آن می‌پردازد. البته در شرایطی که بیضه مرده باشد یا بافت غیرطبیعی پیدا کرده باشد و یا رشد ضعیفی در آن مشاهده شود، پزشک تصمیم می‌گیرد که آن را کاملاً از بدن خارج کند. 

هورمون درمانی

یکی از اقدامات درمانی برای رفع مشکل نهان‌بیضگی تا پیش از یک سالگی به کمک روش‌های هورمونی می‌باشد که بر اساس منابع، تنها در حدود 20% اثرگذار می‌باشد. در درمان هورمونی، خونرسانی بیضه توسط گنادوتروپین‌های جفتی (HCG) افزایش می‌یابد و یا هورمون‌های آزادکننده گنادوتروپین‌ها (GNRH) با اسپری‌های داخل بینی مورد استفاده واقع می‌شود و درمان صورت می‌گیرد.

جراحی ارکیدوپکسی

در روش جراحی ارکیدوپکسی که راهکار مطمئن تری به شمار می رود، بیضه تثبیت می شود؛ اما گاهی عوارضی همچون آسیب به عصب، قطع وازدفران، تشکیل هماتوم، آسیب عروقی، پیچ خوردن بیضه و بالا کشیده شدن آن را به دنبال دارد. البته این عمل به طور کلی نیاز به بستری ندارد و به صورت سرپایی انجام می شود.

در صورتی که طناب بیضه کوتاه باشد، عمل جراحی در دو نوبت انجام می شود؛ به این صورت که در مرحله اول تا جایی که امکان داشته باشد بیضه را پایین آورده و عمل دوم را به سنین بالاتر موکول می کنند و در طی آن عمل مجدداً بیضه را پایین تر می آورند تا در موضع اصلی خود قرار بگیرد.

مراحل عمل ارکیدوپکسی

برای عمل ارکیدوپکسی، ابتدا یک برش شکمی در محل بیضه نزول نکرده و برشی بر کیسه بیضه زده می شود که پس از جدا نمودن بیضه و بافت احاطه‌کننده‌اش، بیضه متصل به طناب استرماتیک خارج می گردد و سپس بیضه به بخشی پایین تر در محل مناسب خود منتقل می گردد و بخیه می خورد.

چرا باید عمل ارکیدوپکسی انجام شود؟

از فواید عمل ارکیدوپکسی یا ارکیوپکسی در کودکان و دلایل ضرورت آن باید به موارد زیر اشاره نمود:

• کاهش خطر سرطان بیضه و بروز تومورهای بدخیم تا میزان ۴۸ برابر کمتر
• کاهش خطر ناباروری با افزایش کمیت و کیفیت اسپرم‌ها
• جلوگیری از فتق کشاله ران یا فشرده شدن بخشی از محتویات روده در کیسه به دلیل باز ماندن راه ارتباطی کیسه بیضه به حفره شکمی در نوزادان مبتلا به کریپتورکیدیسم، با عوارضی همچون قطع جریان خون و خطر مرگ
• کاهش خطر آسیب‌های ناشی از ضربه مانند فشار ناشی از کمربند و صندلی اتومبیل یا ضربات خفیف ورزشی
• جلوگیری از پیچش بیضه در نوجوانان

سایر روش های درمان نهان بیضگی

از دیگر روش های نهان بیضگی که به علت فقدان مادرزادی یک یا دو بیضه و یا آسیب دیدگی آن به وجود می آید، می توان به کاربرد پروتزهای سالین (سرم نمکی) اشاره کرد. این کار در دوران کودکی یا نوجوانی انجام می شود و گاهی نیز هورمون درمانی به عنوان روشی تکمیلی برای تسریع روند بهبود به کار می رود‌.

به بیانی دیگر، از آنجایی که تعویق جراحی بیضه نزول‌نکرده منجر به از بین رفتن بافت بیضه می‌شود؛ لذا به منظور حفظ تقارن ظاهری، برای فرد پروتز بیضه کار گذاشته می‌شود.

بیشتر بخوانید: مهم ترین دلایل ناباروری در مردان چیست؟

جراحی بیضه نزول نیافته چه عوارضی دارد؟

اگرچه جراحی بیضه نزول نیافته راهکار مؤثری در درمان این عارضه به شمار می رود؛ اما این عمل هم مانند بسیاری از عمل های جراحی دیگر عوارضی را به همراه دارد که عبارتند از:

• آسیب عروقی
• آسیب عصبی
• خونریزی ادامه دار
• عفونت محل زخم و برش
• باز شدن زخم
• قطع جریان خون در اثر آسیب به شریان بیضه و در نتیجه از بین رفتن بیضه
• قطع لوله منی بر به دلیل خطای جراحی
• آسیب مثانه
• اپیدیدیمو ارکیت (التهاب بیضه)
• هیدروسل (آب آوردن بیضه)
• کوچک شدن بیضه
• بالارفتن بیضه

آیا بیهوشی برای عمل جراحی برای نوزاد خطرناک است؟

با توجه به اینکه عمل جراحی مذکور نیاز به بیهوشی دارد، این اقدام در کمتر از ۶ ماهگی انجام نمی شود و اغلب این جراحی پس از ۶ ماهگی تا ۱ سالگی انجام می پذیرد. در واقع، کبد نوزاد پس از ۶ ماهگی در مواجه با داروهای بی هوشی شبیه به یک فرد بالغ عمل می کند، پس بیهوشی نمی تواند برای نوزاد ۶ ماهه خطرناک باشد.

البته در برخی موارد خاص بر اساس نظر پزشک بیهوشی، انجام بیهوشی و این عمل برای نوزاد منع می شود که در این صورت، جراحی به سنین بالاتر موکول خواهد شد.

هزینه عمل بیضه نزول نکرده

قیمت و هزینه عمل جراحی بیضه نزول نکرده به عوامل متعددی بستگی دارد که شامل تعداد روزهای بستری، داروهای تجویزی، دستمزد و ویزیت پزشک، تجهیزات مورد استفاده، خدمات ارائه شده، آزمایش های انجام گرفته، برخی خدمات پاراکلینیکی مانند تصویربرداری و… می شود‌. بنابراین می توان پیش از اقدام به عمل، در خصوص مجموع هزینه های احتمالی آن با پزشک خود مشورت کرد.

دوره نقاهت و مراقبت های بعد از عمل

بعد از عمل بیضه نزول نیافته، باید مراقبت هایی را در پیش گرفت که نخست شامل مصرف آنتی بیوتیک در دوران نقاهت برای جلوگیری از عفونت می شود و گاهی مسکن هایی نیز برای تسکین درد مورد استفاده قرار می گیرد. حساسیت و فرو رفتگی محل برش در روزهای اولیه پس از عمل، امری طبیعی می باشد.

نباید از قرمزی و ترشح اندک حین کشیدن بخیه ها نگران بود. اما باید از مصرف غذاهای چرب و دوش گرفتن در ۱ الی ۲ روز اول خودداری نمود و برخی ورزش ها مانند دوچرخه سواری، شنا و… حداقل تا ۶ هفته ممنوع می باشد.

همچنین پس از درمان بیضه نزول‌نکرده، موارد زیر توسط پزشک مورد ارزیابی قرار می‌گیرد تا وی بتواند رشد، توسعه و عملکرد بیضه را کنترل نماید؛ مواردی نظیر:

• بررسی سطح هورمونی
• معاینات فیزیکی
• سونوگرافی اسکروتوم

در صورت مشاهده هر یک از موارد زیر، مراجعه فوری به پزشک ضرورت دارد:

• تب بالای ۳۸ درجه
• تورم و درد بیضه
• عدم تسکین درد با استامینوفن
• ترشح زرد و بدبو به همراه قرمزی و گرمی محل زخم
• درد معده
• بی اشتهایی
• ادامه یافتن تهوع، استفراغ، یبوست و اسهال
• درد شکم
• خونریزی غیر قابل توقف

توصیه نهایی

باید توجه کرد که بیضه ها، نقش مهمی در زندگی آینده نوزادان پسر دارند و از نظر سلامتی باید به طور کامل مورد بررسی قرار گیرند. در واقع این اندام ها به عنوان ارگان تولید مثل مردانه، موظف به تولید هورمون تستوسترون و اسپرم هستند.

لذا والدینی که نوزاد پسر دارند باید از ابتدای تولد، نوزاد را برای چکاپ بیضه نزد پزشک متخصص اطفال ببرند تا از طبیعی بودن شکل و محل بیضه ها درون کیسه بیضه اطمینان یابند. لازم به ذکر است بی توجهی به هر گونه اختلال در آن ناحیه و عدم درمان تا قبل از یک سالگی می تواند احتمال عقیم شدن و نازایی نوزاد را در آینده افزایش دهد.