تعیین زمان تخمک گذاری؛ افزایش شانس بارداری

اگر چه سلامت جسمانی و کیفیت بالای تخمک در قدرت باروری خانم ها نقش اساسی دارد؛ اما در کنار تخمک خوب و سالم، وجود چرخه تخمک گذاری خوب و قوی و تعیین زمان تخمک گذاری در افزایش شانس باروری بسیار حائز اهمیت می باشد. تخمک گذاری در واقع زمانی است که یک یا در موارد بسیار نادر چند تخمک از تخمدان رها می شوند که این زمان بهترین موقع برای اقدام به بارداری است. اگر که تمایل دارید درباره علائم آزاد شدن تخمک بیشتر بدانید، به این مطلب مراجعه کنید.

هرچند این روزها ابزارهای آنلاین زیادی برای تعیین زمان تخمک گذاری وجود دارد؛ اما می توان این زمان را بدون این ابزارها نیز تعیین کرد.

در زمان تخمک‌گذاری، تخمک بالغ پس از رها شدن از تخمدان به سمت لوله‌های فالوپ حرکت می‌کند. اگر در همین زمان اسپرم هم در لوله‌های فالوپ وجود داشته باشد، شانس بارداری به شدت افزایش می‌یابد. تخمک‌گذاری بانوان در زمان مشخصی از چرخه قاعدگی اتفاق می افتد و در صورت منظم بودن پریودی، امکان شناسایی روز احتمالی آن وجود دارد. در واقع، شروع چرخه قاعدگی با خونریزی ماهانه رخ می‌دهد و به آغاز فاز فولیکولی یا فولیکولار معروف است. طی این دوره، تخمک به نهایت بلوغ خود می‌رسد و اغلب در چهاردهمین روز چرخه (اواسط دوره پریودی) آزاد می‌گردد. با رهاسازی تخمک، بدن وارد مرحله یا فاز لوتئال می‌شود که در صورت لقاح اسپرم با تخمک و بروز حاملگی، عادت ماهانه به علت هورمون‌های خاص بارداری متوقف خواهد شد. در غیر این صورت نیز با بروز خونریزی ماهانه در _۲۸ امین روز چرخه، سیکل تازه‌ای به جریان می‌افتد و فاز لوتئال _با طولی حداکثر ۱۲ الی ۱۴ روز_ به پایان می‌رسد. بنابراین می‌توان اواسط هر سیکلِ پریودی را به عنوان زمان تخمک‌گذاری در چرخه قاعدگی شناسایی نمود.

بهترین زمان برای بارداری، همان زمان تخمک گذاری می باشد. زمان تخمک گذاری در زنان متفاوت می باشد. در واقع زمانی که تخمک از تخمدان رها می شود امکان بارداری برای خانم فراهم می گردد. لازم به ذکر است پروسه تخمک گذاری یک دوره ۵ روزه است و در تمام این دوره یک خانم قدرت باروری دارد.

با این حال، باید دانست که شانس بارداری در تمام روزهای حول تخمک‌گذاری یکسان نیست و با یکدیگر تفاوت دارد؛ به طوری که درصد موفقیت در حاملگی از ۵ روز قبل از تخمک‌گذاری تا ۱ روز پیش از آن، به ترتیب برابر ۰.۴ تا ۷ درصد، ۸ تا ۱۷ درصد، ۸ تا ۲۳ درصد، ۱۳ تا ۲۹ درصد و ۲۱ تا ۳۴ درصد می‌باشد. این مقدار در روز تخمک‌گذاری به حدود ۸ تا ۳۳ درصد می‌رسد. همچنین شانس باردار شدن در روز اول و دوم بعد از تخمک‌گذاری به ترتیب ۰.۸ تا ۱۱ درصد و ۳ تا ۹ درصد است.

ضمناً باید گفت که شانس بارداری حتی طی ۶ الی ۷ روز قبل از تخمک‌گذاری، هرچند به مقدار ناچیزی (کمتر از ۱ درصد) وجود دارد. به این ترتیب، بازه زمانی مناسب برای اقدام به رابطه جنسی و نزدیکی، از ۷ روز قبل تخمک‌گذاری تا ۳ روز پس از آن می‌باشد.

تعیین زمان تخمک گذاری می تواند در برنامه ریزی برای بارداری بسیار اثرگذار باشد. البته باید دانست که تنوع مدت‌زمان دوره فولیکولی، لوتئال و قاعدگی در زنان، مانع از ارائه یک برنامه زمان‌بندی دقیق برای تخمک‌گذاری می‌شود. با این حال، در نظر گرفتن برخی تغییرات بدن و همچنین طول دوره قاعدگی‌های قبلی به تخمین زمان تخمک‌گذاری کمک می‌کند. برای تعیین زمان تخمک گذاری می توان چرخه قاعدگی را روی یک نمودار و یا در یک دفترچه مربوطه وارد کرد تا زمان دقیق تخمک گذاری مشخص شود. لازم به ذکر است اولین روز چرخه قاعدگی، اولین روز شروع دوره پریود و آخرین روز چرخه قاعدگی، یک روز قبل از شروع دوره بعدی پریود می باشد. پس از تعیین چرخه قاعدگی خود روی تقویم، ۱۶ روز از تاریخ شروع پریود بعدی خود روی تقویم به عقب برگردید؛ این روز تا ۴ روز بعد، بازه تخمک گذاری خواهد بود. در صورتی که سیکل قاعدگی فرد ۲۸ روزه باشد ۱۴ روز پس از شروع پریود روز تخمک گذاری می باشد. البته امروزه اپلیکیشن های زیادی برای تعیین زمان تخمک گذاری وجود دارد که می توان از آن ها استفاده کرد. در این راستا ذکر یک نکته ضروری است و آن اینکه، روش مذکور برای افرادی که قاعدگی نامنظم دارند قابل استفاده نمی باشد.

در زمان تخمک گذاری، تخمک بالغ پس از رها شدن از تخمدان به سمت لوله های فالوپ حرکت می کند. اگر در همین زمان اسپرم هم در لوله های فالوپ وجود داشته باشد، شانس بارداری به شدت افزایش می یابد. از لحاظ تکنیکی، بارداری زمانی رخ خواهد داد که فرد پنج روز قبل از تخمک گذاری و روز تخمک گذاری رابطه جنسی داشته باشد. البته شانس بارداری در سه روز منتهی به تخمک گذاری خیلی بیشتر است. پس از گذشت ۱۲ الی ۲۴ ساعت بعد از پروسه تخمک گذاری، تخمک در لوله های رحمی از بین رفته و دیگر امکان بارداری وجود نخواهد داشت؛ پس یک خانم تنها در زمان تخمک گذاری در سیکل قاعدگی خود می تواند باردار شود.

تخمک‌گذاری نامنظم یا عدم تخمک‌گذاری به عنوان مشکلی شایع در بین گروهی از زنان، تحت تأثیر علل و عوامل مختلفی نظیر استرس، رژیم غذایی و بیماری‌های جدی‌تر مانند آمنوره یا سندرم تخمدان پلی‌کیستیک قرار دارد. از عوارض و پیامدهای این اختلال هورمونی و بی‌نظمی قاعدگی هم باید به بروز آکنه، افزایش موهای زائد بدن و صورت و همچنین احتمال ناباروری اشاره کرد.

به طور کلی، اصلی‌ترین دلایل اختلال در فرآیند تخمک‌گذاری و وقوع تخمک‌گذاری نامنظم شامل موارد زیر می‌شود:

• اختلالات تیروئید: داشتن تیروئید پرکار یا کم‌کار در زنان با ایجاد مشکلات هورمونی، فرآیند تخمک‌گذاری را مختل می‌کند. البته این مشکل قابل بازگشت است و معمولاً با درمان صحیح پرکاری یا کم‌کاری تیروئید می‌توان تخمک‌گذاری را به حالت طبیعی بازگرداند.
• تغییرات هورمونی: هورمون‌های زیادی بر روی فرآیندهای اصلی بدن ازجمله تخمک‌گذاری اثر می‌گذارد که هرگونه اختلال در تولید آن‌ها به‌علت عوامل گوناگون، نظم تخمک‌گذاری را به هم می‌ریزد.
• کیست موقت تخمدان و ایجاد بی‌نظمی کوتاه‌مدت در پریود: تشکیل کیست در تخمدان از مشکلات شایع در میان بانوان است که لزوماً باعث اختلال در چرخه تخمک‌گذاری و بروز ناباروری نمی‌شود؛ اما برخی کیست‌های موقت که خودبه‌خود از بین می‌رود، گاهی بی‌نظمی‌های کوتاه‌مدتی را در عادت ماهانه پدید می‌آورد.
• مصرف برخی داروهای خاص: تغییرات شیمیایی و هورمونی بدن در اثر مصرف بعضی داروها، از دیگر علل بی‌نظمی چرخه تخمک‌گذاری می‌باشد.
• سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS): درصورت تولید بیش‌ازحد هورمون مردانه آندروژن در بدن خانم‌ها، فرد دچار سندرم تخمدان پلی‌کیستیک یا PCOS می‌شود. این سندرم با افزایش شیوع از سن ۱۲ سالگی به بعد، تعادل هورمونی بدن را مختل می‌کند و موجب تأخیر یا توقف فرآیند تخمک‌گذاری می‌گردد. از مهم‌ترین علائم PCOS باید به مقاومت هورمون انسولین و عدم تعادل آن اشاره کرد.
• بالا رفتن سن: اختلال در تخمک‌گذاری بر اثر افزایش سن به ویژه بعد از ۴۰ سالگی، روندی طبیعی است که اغلب نشان‌دهنده نزدیک شدن به دوران یائسگی می‌باشد.

• پیری زودرس تخمدان‌ها: پیری و نارسایی زودرس تخمدان‌ها که ممکن است از ۱۰ سال مانده به یائسگی و قبل از سن ۴۰ سالگی رخ دهد، در اثر روند کاهشی تعداد تخمک‌ها بوجود می‌آید و تولید هورمون استروژن را مختل می‌کند. با پیری تخمدان و رسیدن تعداد تخمک‌ها به سطح بحرانی، روند تخمک‌گذاری و عادت ماهانه نامنظم می‌گردد. باید دانست که تخمک‌های آزاد شده در طی این دوران، شانس کمتری برای باروری دارند و گاهی بانوان باید جهت تخمک‌گذاری داروهای بیشتری مصرف کنند.
• مشکل هیپوتالاموس: درصورت انجام فعالیت‌های ورزشی سنگین یا بروز مشکلات تغذیه‌ای، اختلالاتی به واسطه کاهش چربی بدن رخ می‌دهد که با ایجاد کم‌خونی هیپوتالامیک، موجب بی‌نظمی در چرخه تخمک‌گذاری می‌شود.

در صورتی که سیکل قاعدگی فرد نامنظم باشد، می تواند برای تعیین روز تخمک گذاری خود از روش زیر استفاده کند:

کیت های پیش بینی زمان تخمک گذاری

میزان هورمون LH حدود ۲۴ تا ۳۶ ساعت قبل از زمان تخمک گذاری افزایش می یابد. کیت های پیش بینی زمان تخمک گذاری سطح این هورمون را در ادرار مورد بررسی قرار می دهند. این کیت ها حالت نواری دارند و می توان در طول چرخه قاعدگی چند بار از آن استفاده کرد.

تغییرات بدن در دوره تخمک گذاری

میزان هورمون های مختلف در طول چرخه قاعدگی تغییر می کند. در نیمه اول دوره تخمک گذاری، تخمدان هورمون استروژن تولید می کند. افزایش سطح استروژن به میزان کافی سبب رها شدن تخمک از تخمدان می شود. پس از رها شدن تخمک، تخمدان پروژسترون تولید می کند؛ این موضوع سبب افزایش دمای بدن می شود. کنترل دمای بدن در چند دوره می تواند دمای پایه بدن را مشخص کند. در این صورت افزایش درجه حرارت بدن همانند یک زنگ هشدار برای شروع دوره تخمک گذاری می باشد.

این هورمون ها سبب تغییر موکوس دهانه رحم و ایجاد حالت چسبندگی خواهد شد. زمانی که بدن فرد آماده تخمک گذاری است، این غلظت افزایش پیدا کرده و حالت سفیده تخم مرغ پیدا می کند.

• باورهای غلط در مورد زمان تخمک گذاری

برخی از افراد معتقدند زنان در تمام چرخه قاعدگی خود توانایی بارداری دارند؛ این باور کاملا غلط است. هر خانم تنها در زمان تخمک گذاری فرصت باروری دارد؛ چرا که اسپرم تنها ۵ روز و تخمک تنها ۲۴ ساعت زنده می ماند. بنابراین تخمک و اسپرم باید در زمان درست در کنار هم قرار بگیرند تا لقاح صورت گیرد.

تعیین روز تخمک‌گذاری با مشکلات و سختی‌هایی همراه است که از جمله آن‌ها باید به ثابت نبودن زمان وقوع پریود و همچنین تغییر طول دوره قاعدگی اشاره کرد. با توجه به این موضوع، برای شناسایی روز تخمک‌گذاری لازم است دست‌کم اطلاعات ۳ الی ۶ دوره قاعدگی اخیر ثبت شود؛ هرچند باز هم احتمال بروز تغییراتی در دوره پریودی جدید وجود خواهد داشت.

به عبارتی باید گفت که عواملی نظیر بیماری _از جمله اختلال تیروئید یا دیابت_، استرس، به هم ریختن برنامه روزانه، مصرف الکل، نوشیدن قهوه، داشتن برخی رژیم‌های غذایی خاص، عدم تعادل هورمونی، فشارهای روانی، مصرف داروهای خاص _از قبیل آنتی‌بیوتیک‌ها، برخی مسکن‌ها و داروهای ضد افسردگی_، تغییرات ناگهانی و مضر سبک زندگی، کاهش یا افزایش ۱۰ تا ۱۵ درصدی چربی بدن و همچنین ورزش‌های سنگین می‌تواند سیکل قاعدگی را به هم بریزد و روی تخمک‌گذاری اثر بگذارد.

اگرچه در گذشته کمی غیرمعمول به نظر می‌رسید که بتوان جنسیت فرزند را انتخاب کرد؛ اما امروزه می‌توان با مشخص کردن زمان تخمک‌گذاری و رعایت برخی نکات، تا حد زیادی شانس به دنیا آوردن یک فرزند با جنسیت دلخواه را افزایش داد. برای این کار لازم است ضمن شناسایی زمان تخمک‌گذاری، رابطه جنسی را در مواقعی خاص (بسته به جنسیت دلخواه) و با پوزیشن‌های خاص انجام داد و همچنین با داشتن تغذیه مخصوص، اسیدی یا بازی بودن خون و محیط واژینال را نیز حین نزدیکی و مقاربت کنترل نمود. با رعایت این نکات، تا ۷۰ درصد امکان تعیین جنسیت دلخواه نوزاد وجود دارد؛ اما ۳۰ درصد دیگر به عوامل ژنتیکی وابسته می‌باشد.

همان‌طور که قبلاً ذکر شد، در زمان تخمک‌گذاری ممکن است اندکی خونریزی مشاهده شود که البته ناچیز است و به شکل لکه‌بینی رخ می‌دهد. این اتفاق به علت تغییرات هورمونی بدن زنان از جمله کاهش شدید استروژن، دقیقاً قبل از تخمک‌گذاری یا فرو ریختن اندومتریوز (دیواره رحم) به وقوع می‌پیوندد. در صورتی که خون با مخاط مخلوط شود به رنگ صورتی روشن درمی‌آید؛ اما این لکه‌بینی می‌تواند به رنگ‌های قرمز روشن تا قهوه‌ای تیره نیز مشاهده شود که کاملاً وابسته به سرعت جریان خون است.

لازم به ذکر است که برخی زنان در هر دوره قاعدگی و برخی تنها در بعضی از سیکل‌ها شاهد خونریزی تخمک‌گذاری هستند. ضمناً در گروهی از خانم‌ها نیز هیچ‌گاه این وضعیت مشاهده نمی‌شود.

یکی از روش های کنترل زمان تخمک گذاری، استفاده از هورمون hcg است. در واقع بانوانی که از روش کمک باروری آی وی اف (IVF) استفاده می کنند، نیاز به کنترل زمان تخمک گذاری جهت افزایش شانس باروری خود دارند. با مصرف هورمون اچ سی جی پیش از برداشتن تخمک از داخل فولیکول های مربوطه _جهت باروری در آزمایشگاه_، امکان جلوگیری از آزاد شدن خود به خود تخمک وجود دارد‌. بدین ترتیب، تخمک در زمان دلخواه برداشته می شود و در آزمایشگاه مورد باربری قرار می گیرد. باید گفت که بهترین زمان مصرف hcg حدود ۳۴ تا ۳۵ ساعت قبل از اقدام به برداشتن تخمک است.

آیا تخمک گذاری در حین قاعدگی یا بلافاصله بعد از آن هم رخ می‌دهد؟

در اغلب بانوان به ویژه زنان دارای قاعدگی منظم، تخمک‌گذاری در اواسط سیکل پریود رخ می‌دهد که حدود چند روز پس از پایان خونریزی ماهانه است. اما در صورت داشتن چرخه قاعدگی کوتاه، آزادسازی تخمک بلافاصله بعد از اتمام قاعدگی و در موارد نادری هم حین آن به وقوع می‌پیوندد.

مثبت بودن کیت تست تخمک گذاری به چه معنی است؟

اگر کیت تست تخمک‌گذاری مثبت باشد، لزوماً تخمک‌گذاری اتفاق نیفتاده است؛ چراکه این کیت به اندازه‌گیری سطح هورمون لوتئینیزه _با افزایش شدید قبل از تخمک‌گذاری_ می‌پردازد و الزاماً وقوع تخمک‌گذاری را تأیید نمی‌کند. همچنین ابتلا به بیماری‌هایی مانند نارسایی زودرس تخمدان، سندرم فولیکول ناشی از لوتئینیزه و همچنین نشانگان تخمدان پلی‌کیستیک موجب افزایش سطح این هورمون در بدن می‌شود.

آیا تخمک گذاری بدون پریود هم رخ می دهد؟

قبلاً اشاره شد که ممکن است گاهی با وجود تخمک‌گذاری، خونریزی ماهانه و پریود صورت نگیرد. این موضوع اغلب به علت شیردهی، وزن کم، پروموتراپی و… رخ می‌دهد و بنابراین در صورت وقوع تخمک‌گذاری بدون قاعدگی، معمولاً مشکلی برای بارداری ایجاد نمی‌کند.

آیا پریود بدون تخمک گذاری صورت می گیرد؟

بله؛ این موضوع نیز در میان برخی زنان مشاهده می‌شود که علت خونریزی واژینال آنان می‌تواند عاملی غیر از تخمک‌گذاری باشد. لذا هرگونه خونریزی یا پریودی لزوماً به معنی وقوع تخمک‌گذاری نمی‌باشد.

آیا احتمال دارد بیش از یک بار در طی هر دوره تخمک گذاری صورت گیرد؟

در حالت طبیعی نباید طی یک دوره مشخص، بیش از یک بار تخمک‌گذاری رخ دهد. با این حال، در برخی مواقع تخمک‌گذاری چندگانه صورت می‌گیرد که طی آن، دو یا چند تخمک طی ۲۴ ساعت آزاد می‌شود و باعث بارداری دوقلو یا چندقلو می‌گردد.

فرصت باردار شدن در زمان تخمک گذاری چقدر است؟

همان‌گونه که قبلاً ذکر شد، تخمک تا ۲۴ ساعت و اسپرم تا ۵ روز در واژن زنده می‌ماند. لذا بهترین زمان برای اقدام به بارداری، از ۵ روز قبل تا ۱ روز پس از تخمک‌گذاری می‌باشد. به طور کلی دوره باروری زنان، حدود ۵ تا ۷ روز طول می‌کشد.

زمان مناسب برای مشورت با پزشک چه موقع است؟

در صورت تصمیم برای بارداری، بهتر است که قبل از اقدام به حاملگی با پزشک مشورت شود. بدین ترتیب می‌توان نحوه تشخیص زمان تخمک‌گذاری و پیگیری آن، تعداد دفعات لازم برای مقاربت و نزدیکی، مراقبت‌های لازم و… را فراگرفت و طبق آن عمل کرد.