آزمایش های تشخیص ناباروری در زنان

ناباروری در زنان به علل مختلفی بروز پیدا می کند. پزشک برای تشخیص دلایل بروز ناباروری در زنان، ابتدا آزمایشات و معایناتی را تجویز می کند. نتایج آزمایشات و معاینات اولیه اطلاعات خوبی را برای انتخاب روش درمان مناسب در اختیار پزشک قرار می دهد؛ البته در صورت عدم امکان تشخیص علل ناباروری پس از انجام این اقدامات، پزشک آزمایشات تکمیلی را تجویز خواهد کرد.

گام اول در بررسی مشکل ناباروری انجام معاینات اولیه و بررسی سابقه پزشکی خانم می باشد. این بررسی ها شامل مراحل زیر است:

• بررسی سابقه دوره قاعدگی
• بررسی سابقه بیماری ها و عمل جراحی
• بررسی زمان و روش های برقراری رابطه جنسی
• بررسی سبک زندگی
• بررسی داروهای مصرفی

پزشک پس از بررسی سوابق پزشکی خانم به بررسی مشکلات دهانه رحم و واژن می پردازد. سپس وی آزمایشات تکمیلی را برای مشخص شدن علل بروز ناباروری و روش درمان تجویز می کند؛ البته این امکان وجود دارد که پزشک برای آقا نیز آزمایش اسپرموگرام تجویز کند.

پزشک به منظور بررسی سطح هورمون های مؤثر در باروری، آزمایش خون تجویز می کند. در این آزمایش، میزان هورمون های هیپوفیزی، تیروئیدی و تخمدانی نظیر هورمون های LH ،FSH، تستسترون، پرولاکتین، پروژسترون و تیروئید بررسی می شود و نتایج آزمایش ها برای بررسی ذخیره تخمدان؛ یعنی تعداد فولیکول ها، کیفیت تخمک و مشکلات موجود در فرآیند تخمک گذاری مورد استفاده قرار می گیرد.

پزشک برای بررسی سطح هورمون FSH، در روز سوم قاعدگی آزمایش خون تجویز می کند. در این آزمایش علاوه بر FSH، هورمون های LH، پرولاکتین و استرادیول e2 نیز اندازه گیری می شود. بالابودن سطح FSH و LH نشان دهنده نارسایی زودرس تخمدان و بالا بودن LH و پایین بودن FSH نشان دهنده سندروم تخمدان پلی کیستیک و یا وجود اختلال در چرخه تخمک گذاری می باشد.

در برخی از موارد پزشک آزمایش تعیین سطح هورمون های دیگر نظیر اینهیبین b و آنتی مورلین یا amh را نیز تجویز می کند. این آزمایش ها می توانند اطلاعات خوبی در زمینه ذخیره و عملکرد تخمدان در اختیار پزشک قرار دهند. سایر هورمون ها نظیر سطح پرولاکتین و هورمون های تیروئید به صورت غیرمستقیم بر باروری اثرگذار هستند. گاهی پزشک با توجه به سوابق بیماری فرد، آزمایش هایی جهت تشخیص بیماری های خودایمنی یا دیابت را نیز تجویز می کند.

در این آزمایش ابتدا پزشک با تجویز آزمایش خون، سطح هورمون FSH و استرادیول e2 خانم را مورد بررسی قرار می دهد و سپس برای خانم در روزهای پنجم تا نهم قاعدگی دوز خاصی از قرص کلومیفن سیترات را تجویز می کند. همچنین مجدداً در روز دهم قاعدگی آزمایش خون برای اندازه گیری سطح هورمون FSH و استرادیول تجویز می شود. مقایسه تغییرات سطح این دو هورمون قبل و بعد از مصرف کلومیفن سیترات، می تواند میزان ذخایر تخمدان را مشخص کند که به صورت نرمال باید سطح هورمون FSH در روز دهم کمتر از روز سوم باشد.

در صورتی که در آزمایش های انجام شده مشکلی مشاهده نشود پزشک برای بررسی های بیشتر، انجام آزمایش های دیگری را برای بررسی اختلالات لوله های رحم و رحم تجویز می کند. چند روش اصلی برای بررسی اختلالات رحمی وجود دارد که عبارتند از :

• سونوگرافی و سونوهیستروگرافی

سونوگرافی روشی برای بررسی رحم و تخمدان است که به شناسایی فیبروئید، تومور، انسداد مجاری ادراری و کیست تخمدان کمک می کند. لازم به ذکر است که این روش کاملاً بدون درد است.

سونوهیستروگرافی ترانس واژینال، نوعی سونوگرافی است که بوسیله تزریق محلول سالین به داخل رحم انجام می شود. این روش می تواند دید بهتری از رحم در اختیار پزشک قرار دهد.

• هیستروسالپنگوگرافی

هیستروسالپنگوگرافی برای پیدا کردن انسداد لوله های رحم یا ناهنجاری های رحمی انجام می شود. در این روش پزشک با وارد کردن لوله ای به دهانه رحم، رنگ خاصی را به درون رحم تزریق می کند. رنگ از دهانه رحم وارد لوله های رحم می گردد و پس از تزریق رنگ تصویربرداری انجام می شود؛ در این صورت اگر انسدادی در لوله های رحم وجود داشته باشد مشخص خواهد شد. در صورت وجود انسداد، پزشک به منظور بررسی عارضه هایی نظیر پولیپ آندومتر، تومور فیبروئیدی و ناهنجاری های ساختاری رحم یا لوله های رحم، انجام هیستروسالپنگوگرافی مجدد را تجویز می کند. در برخی از موارد افراد دچار عفونت خفیف پس از انجام این روش خواهند شد که به همین علت پزشک، مصرف آنتی بیوتیک را تجویز می کند.

• لاپاراسکوپی

لاپاراسکوپی تکنیکی برای مشاهده لوله های رحم و رحم می باشد. این روش اغلب یک روش تشخیصی است اما در برخی از موارد کاربرد درمانی نیز دارد. در این روش پزشک داخل رحم و لوله های رحمی را به کمک یک لوله دوربین دار مشاهده می کند. این روش در تشخیص علل درد قاعدگی نظیر آندومتریوز، فیبروم ها یا کیست تخمدان و حاملگی خارجی رحمی مورد استفاده قرار می گیرد.

• هیستروسکوپی

هیستروسکوپی به منظور شناسایی آندومتریوز، پولیپ، بافت زخم در دستگاه تناسلی، انسداد لوله های رحم و فیبروئید انجام می شود. برخی از این عارضه ها را می توان در حین هیستروسکوپی با برداشتن جای زخم و بافت یا از بین بردن جوش خوردگی بافت آندومتر، برطرف کرد.

در این روش نیازی به ایجاد برش نیست و به راحتی در مطب پزشک انجام می شود. در این روش لوله ای بلند از طریق واژن وارد رحم می شود. این لوله دارای یک منبع نور و دوربین است که به پزشک اجازه بررسی داخل رحم را می دهد. برای انجام این روش، داخل رحم را از محلول سالین یا گاز کربن دی اکسید پر می کنند.

در برخی از موارد افراد پس از انجام هیستروسکوپی دچار عوارض زیر می شوند:

• خونریزی
• عفونت
• واکنش آلرژیک به داروی بی حسی
• درد موقتی شانه به علت باقی ماندن گاز کربن دی اکسید

این آزمایش به منظور بررسی تحرک اسپرم در مایع مخاطی دهانه رحم و واژن انجام می شود. برای انجام این آزمایش از انجام نزدیکی جنسی تا سه روز قبل از آزمایش و انزال مرد یک روز قبل از آزمایش پرهیز شود. این آزمایش در روز های ۱۱ تا ۱۶ قاعدگی انجام می شود؛ زیرا در این بازه حجم ترشحات دهانه رحم در بیشترین حالت ممکن است. در این حالت یک تا ۵ ساعت پس از نزدیکی باید برای انجام آزمایش به آزمایشگاه مراجعه شود. در آزمایشگاه با نمونه برداری از ترشحات دهانه رحم و بررسی آن، میزان حضور و تحرک اسپرم را در ترشحات مورد بررسی قرار می دهند. وجود اسپرم های مرده یا کم تحرک می تواند نشان دهنده اقدام سیستم ایمنی بدن زن علیه اسپرم باشد. در این حالت پزشک از روش IUI استفاده می کند.

بررسی ذخیره تخمدان از طریق روش های زیر انجام می شود:

• محاسبه حجم تخمدان ها : هرچه حجم تخمدان ها کمتر باشد میزان تخمک های خانم نیز کمتر است.
• شمارش فولیکول های آنترال : فولیکول های آنترال، فولیکول هایی هستند که بالغ می شوند اما به فولیکول غالب تبدیل نمی شوند و تنها کیسه ای پر از مایع ایجاد می کنند. تعداد کم فولیکول آنترال شانس باروری را کاهش می دهد.
• سطح هورمون آنتی مورلین : هورمون آنتی مورلین توسط فولیکول های تخمدان ترشح می شود. سطح بالای این هورمون نشان دهنده ذخیره بالای تخمدان است.
• آزمایش FSH : اندازه گیری این هورمون در کنار سایر هورمون ها نظیر LH و استرادیول می تواند اطلاعات خوبی درباره عملکرد و ذخیره تخمدان در اختیار پزشک قرار دهد. (این آزمایش در روز سوم قاعدگی انجام می شود.)
• اندازه گیری اینهیبین b : اینهیبین b یک عامل رشد است که در تخمدان تولید می شود و کم بودن آن، نشان از کم بودن تخمک دارد.