پیوند قرنیه چیست؟
لایه شفاف جلوی چشم که اجازه ورود نور به داخل چشم را می‌دهد و تصاویر اشیای دور و نزدیک را بر روی پرده شبکیه تنظیم و متمرکز می‌کند، قرنیه نام دارد. یک قرنیه ناسالم با ایجاد تاری دید و تحریف نور می‌تواند اختلال بینایی ایجاد کند.
در عمل پیوند قرنیه (Corneal transplantation/ corneal grafting) که در اصطلاح پزشکی تحت عنوان کراتوپلاستی (Keratoplasty) نیز شناخته می‌شود، تمام و یا بخشی از قرنیه آسیب‌دیده فرد بیمار با یک قرنیه سالم اهدایی دیگر جایگزین می‌گردد. البته شایان ذکر می‌باشد که قرنیه پیوندی از یک فرد فوت‌شده (یا مرگ مغزی) و بدون هیچ‌گونه شاخصه رد پیوند به فرد بیمار منتقل می‌شود.
تاریخچه پیوند قرنیه
طبق منابع تاریخی، اولین پیوند موفق قرنیه در سال 1905 میلادی و به دست ادوارد زرم (جمهوری چک) انجام شد. در کشور ایران نیز شواهد نشان می‌دهد که در سال ۱۳۱۳ هجری شمسی، شادروان پروفسور محمد قلی شمس در بیمارستان فارابی تهران، اولین پیوند قرنیه را انجام داده است.
بدیهی است که امروزه با پیشرفت علم و تکنولوژی و ابداع روش‌های پیوند لایه‌ای قرنیه، احتمال موفقیت این عمل افزایش و احتمال رد پیوند کاهش یافته است.
انواع پیوند قرنیه
پیوند قرنیه، بسته به میزان آسیب‌دیدگی قرنیه، به روش‌های مختلفی انجام می‌گیرد که به شرح زیر می‌باشد:
- کراتوپلاستی نفوذی (Penetrating keratopalsty): به عمل‌هایی که کل قرنیه برداشته و با یک قرنیه دیگر جایگزین می‌گردد، کراتوپلاستی نفوذی (Pk) گفته می‌شود. از آنجایی که در این نوع پیوند، تمام لایه‌های قرنیه جایگزین و با نخ نازکی به چشم بخیه می‌شود؛ لذا با عنوان گرافت تمام‌ضخامت (Full-thickness graft) نیز از آن یاد می‌کنند.
- کراتوپلاستی لایه‌ای (Lamellar keratoplasty): در صورتی که تنها لایه‌های خارجی قرنیه مورد پیوند قرار گیرند، کراتوپلاستی لایه‌ای (LK) انجام می‌شود که تحت عنوان گرافت با ضخامت ناکامل (Partial-thickness or Lamellar graft) نیز شناخته می‌شود. باید گفت که احتمال عفونت چشمی در این نوع پیوند کمتر است.
- کراتوپلاستی اندوتلیال (Endothelial keratoplasty): این نوع پیوند به دو روش کراتوپلاستی اندوتلیال غشاء دسمه (DMEK) و کراتوپلاستی اندوتلیال به روش تراش اتوماتیک (DSAEK) انجام می‌شود و بهبودی سریع‌تری را به دنبال دارد.
علل نیاز به پیوند قرنیه
بر اساس منابع، یکی از شایع‌ترین و چهارمین علل نابینایی در جهان مربوط به مشکلات قرنیه می‌باشد. شایان ذکر است که رتبه اول تا سوم علل نابینایی شامل آب‌مروارید، گلوکوم و دژنراسیون ماکولا می‌باشد. یک قرنیه آسیب‌دیده می‌تواند با ایجاد زخم، تورم و یا التهاب، بینایی فرد را تحت تأثیر قرار دهد. ازجمله عوامل و علل زمینه‌ساز آسیب قرنیه و به تبع آن نیاز به عمل پیوند قرنیه می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
گاهی بروز عارضه تریکیازیس (قرارگرفتن مژه‌ها به سمت داخل چشم) مشکلاتی نظیر زخم و اختلالات بینایی را در پی دارد که جهت رفع آن به عمل پیوند قرنیه نیاز است.
در صورت عدم کارایی دارو، عینک یا لنز جهت برطرف شدن اختلال بینایی، می‌بایست از پیوند قرنیه کمک گرفت.
همچنین در شرایط زیر قرنیه در معرض خطر نارسایی بیشتری قرار دارد که جهت رفع این مشکلات، پیوند قرنیه موردنیاز می‌باشد:
- عفونت ناشی از بلغاریت
- اسکار ناشی از عفونت موضعی همانند تبخال یا کراتیت قارچی
- ضربه و سوختگی‌های شیمیایی قرنیه
- تورم بیش از حد قرنیه
- تغییرشکل و نازک شدن قرنیه
- بیماری کراتوکونوس پیشرفته (قوز قرنیه)
- بیماری‌های ارثی نظیر دیستروفی فوچس (نوعی بیماری تورم قرنیه)
- سابقه رد پیوند قرنیه در گذشته
- آسیب قرنیه ناشی از عوارض جراحی آب مروارید
اقدامات قبل از عمل پیوند قرنیه
برخی از اقداماتی که قبل از انجام عمل جراحی پیوند قرنیه لازم است مورد توجه قرار گیرد و انجام شود عبارتند از:
- اطمینان از سلامت و ایمنی اهداکننده
- غربالگری فرد اهداکننده از نظر وجود هرگونه بیماری نظیر هپاتیت و ایدز
- تهیه معرفی‌نامه بیمه برای کلینیک یا بیمارستان در صورت تمایل به استفاده از بیمه درمانی
- انجام آزمایش‌های خون و ادرار در حدود 1 الی 2 روز قبل از عمل
- استحمام روز قبل از عمل
- اصلاح صورت در آقایان روز قبل از عمل
- عدم داشتن آرایش چشم در روز عمل در خانم‌ها
- عدم خوردن صبحانه در صورت عمل در شيفت صبح
- خوردن صبحانه در صورت عمل در شيفت عصر با صلاحدید پزشک متخصص
مراحل و نحوه پیوند قرنیه
ابتدا بافت سالم قرنیه از یک بانک چشم گرفته می‌شود. باید گفت که بانک چشم دربردارنده قرنیه افرادی است که خود و یا بستگان آنان اجازه اهدای چشم پس ازمرگ را داده‌اند.
در مرحله اول جراحی پیوند قرنیه، یک متخصص بلفاروپلاست، پلک‌ها را کنار می‌زند وسپس بسته به سن، نوع آسیب قرنیه و شرایط سلامتی بیمار، بیهوشی عمومی یا موضعی برای وی در نظر گرفته می‌شود. در صورت استفاده از بیهوشی موضعی، از قطره برای بی‌حس کردن چشم استفاده می‌شود و جراح پس از معاینه ضخامت قرنیه بیمار، بافت اهداشده را نیز معاینه می‌کند و به کمک میکروسکوپ تمام مراحل عمل پیوند را انجام می‌دهد.
باید دانست که در در کراتوپلاستی نفوذی، قسمت مرکزی قرنیه جایگزین می‌گردد و بخیه‌ها به مدت یک سال یا بیشتر در چشم باقی خواهد ماند. از طرفی دیگر، در روش جدیدتر پیوند قرنیه، یعنی همان کراتوپلاستی اندوتلیال، تنها لایه اندوتلیوم (لایه درونی قرنیه) جایگزین شده و بافت سالم قرنیه دست‌نخورده باقی می‌ماند. در نهایت، یک محافظ پلاستیکی روی چشم قرار می‌گیرد تا در حین دوره بهبود از آن محافظت به عمل آید.
مراقبت های بعد از عمل پیوند قرنیه
برخی از مراقب‌های بعد از جراحی پیوند قرنیه به شرح زیر می‌باشد:
- پرهیز از خوابيدن به سمت چشمي كه عمل شده
- پرهیز از خم شدن سر تا زير كمر و سجده کردن به مدت 3 الی 4 هفته
- اجتناب از شستشو و استحمام چشم‌ها تا یک هفته
- پرهیز از استعمال مواد آرایشی برای چشم تا چند هفته بعد از عمل
- اجتناب از انجام فعالیت‌های فیزیکی و ورزش‌های سنگین به مدت 1 سال
- آشامیدن مایعات پس از به هوش آمدن کامل و سپس خوردن غذا
- استفاده از قطره‌های چشمی تجویزشده توسط پزشک نظیر کورتون (بتامتازون یا پردنیزولون) و کلرامفنیکل
- مصرف داروهای تجویزشده نظر قرص استازولامید (جهت پایین آوردن فشار چشم)
- مصرف استامينوفن به منظور کاهش درد و مراجعه به پزشک در صورت از بين نرفتن درد
وضعیت بینایی بعد از پیوند قرنیه
در حدود دو ماه تا یک سال پس از پیوند قرنیه، دید چشم به پایداری می‌رسد و از شدت نزدیک‌بینی و آستیگماتیسم فرد کاسته می‌شود.
البته ممکن است فرد حتی پس از پیوند قرنیه نیز واجد شرایط جراحی لیزر چشم مانند LASIK یا PRK باشد تا توانایی خود را در دیدن با عینک یا لنز و یا بدون عینک و لنز بهبود بخشد. در ضمن، به بیماران مبتلا به بی نظمی قرنیه، استفاده از لنزهای ترکیبی و لنزهای قابل نفوذ اکسیژن (لنزهای RGP یاGP ) توصیه می‌شود.
شرایط نامناسب برای اهدای قرنیه
در صورتی که هر یک از موارد زیر در فرد اهداکننده وجود داشته باشد، آن فرد صلاحیت اهدای قرنیه را نخواهد داشت:
- بیماری‌هایی نظیر ایدز، هپاتیت، کروتزفلد جاکوب (جنون گاوی)
- سایر اختلالات چشمی نظیر ریتینوبلاستوما (تومور شبکیه)
- عفونت‌های سیستماتیک
- اسکار قرنیه
- سابقه جراحی قبلی قرنیه
- مرگ با دلایل نامعلوم
عوارض پیوند قرنیه
برخی از عوارض پیوند قرنیه عبارتند از:
- عفونت و خونریزی چشم
- کدر شدن عدسی چشم (آب مروارید)
- افزایش فشار داخل چشم (گلوکوم)
- پس زدن یا رد پیوند قرنیه
- جداشدگی شبکیه
- تورم قرنیه
- مشکلات مرتبط با استفاده از بخیه
رد پیوند قرنیه
اگر سیستم ایمنی بدن فرد بیمار، قرنیه اهداشده را به عنوان عضو خارجی تشخیص دهد و به آن حمله کند، آن را از بین می‌برد و در این شرایط به اصطلاح می‌گویند پیوند پس زده شده است. ازجمله عواملی که می‌تواند رد پیوند قرنیه را افزایش دهد، می‌توان به گلوکوم و تورم قرنیه اشاره کرد. درحقیقت، علائمی همچون درد، قرمزی، احساس جسم خارجی در چشم، کاهش دید و حساسیت شدید به نور، جزو علائم رد پیوند قرنیه به شمار می‌روند و می‌بایست در صورت مشاهده این نشانه‌ها با پزشک مشورت نمود.
نظرات کاربران
نظری ثبت نشده