جراحی آب مروارید

آب مروارید (کاتاراکت)

 از جمله بیماری های مادرزادی یا اکتسابی چشم که با ایجاد یک ناحیه مبهم و تار، در طولانی مدت موجب اختلال بینایی می گردد، «آب مروارید» نام دارد. علائم و نشانه های این بیماری، معمولاً ظاهری و واضح است و از علل اصلی آن نیز می توان به مشکلات ژنتیکی و برخی از بیماری های دیگر اشاره کرد. باید به این نکته نیز توجه داشت که تشخیص به موقع و درمان آب مروارید، نقش مهمی در پیشگیری از نابینایی چشم ایفا می کند.

بیماری آب مروارید یا کاتاراکت چیست؟

از بین رفتن شفافیت عدسی چشم و کدر شدن آن را آب مروارید با نام علمی «کاتاراکت» (Cataract) می نامند. با توجه به نقش عدسی چشم در شکست و تمرکز نور و ایجاد شفافیت در تصاویر، ابتلا به کاتاراکت می تواند با تشکیل لایه ای مبهم بر روی چشم، موجب اختلال بینایی و تاری دید شود. احتمال وقوع این بیماری در یکی از چشم ها یا هر دوی آنها وجود دارد؛ هرچند ممکن است که با سرعت های متفاوتی شدت یابد.

این بیماری با پیشروی کند خود، اختلالاتی را در مشاهده چهره دیگران، رانندگی _به ویژه در شب_ و مطالعه ایجاد می نماید و تنها در صورت گذر زمان، به تداخلات بینایی منجر می گردد. آب مروارید را در ابتدای شکل گیری آن، می توان با درمان های ساده ای بهبود داد؛ اما با پیشروی بیماری، روش هایی مانند جراحی چشم به کار گرفته می شود که روش مؤثر و ایمن به شمار می آید.

انواع آب مروارید کدامند؟

آب مرواریدها با توجه به محل اثرگذاری خود، به دسته های مختلفی تقسیم می شوند که هر یک علائم، دلایل و درمان های خاص خود را دارند. انواع آب مروارید به شرح زیر می باشد:

• آب مروارید هسته ای با اثرگذاری بر مرکز لنز چشم، ابتدا چشم را زرد و روشن و سپس مایل به قهوه ای می کند. این نوع از آب مروارید ممکن است که در بدو امر، نزدیک بینی یا حتی بهبود مطالعه را ایجاد کند؛ اما به مرور زمان، تشخیص رنگ ها را برای بیمار مشکل می سازد.
• نوعی از آب مروارید با اثرگذاری بر لبه های لنز، باعث شکل گیری رگه هایی از این ناحیه به سمت مرکز لنز می شود. این آب مروارید که رنگی سفید را ایجاد می کند، با عبور نور تداخل می یابد و باعث اشکال در دیدن تصاویر می شود.
• نوع دیگری از آب مروارید هم در نزدیکی پشت لنز و دقیقاً در مسیر نور، با لکه ای کوچک و کدر شروع می شود که توانایی دید را در روشنایی کاهش می دهد. این عارضه که سرعت پیشروی بیشتری نسبت به دیگر آب مرواریدها دارد، در مطالعه تداخل ایجاد می کند و در شب، هاله ای هایی را به دور لامپ نمایش می دهد.
• آب مروارید مادرزادی که در اثر مشکلات ژنتیکی یا بیماری های حین بارداری مادر مثل تروما، آسیب، عفونت داخل رحمی، سرخجه، گالاکتوزمی (اختلال در متابولیسم کربوهیدرات)، دیستروفی میوتونی (اختلال در عملکرد عضلات)، نوروفیبروماتوز نوع ۲ (اختلال ژنتیکی پوست و اعصاب) و... به وجود می آید، معمولاً مشکلی در بینایی ایجاد نمی کند.

علائم آب مروارید چیست؟

بیماری آب مروارید با علائم مختلفی شناسایی می شود که البته ممکن است بروز برخی از آنها، مربوط به بیماری دیگری باشد. همچنین بعضی از این علائم در ساختار بیرونی و ظاهری چشم و برخی نیز در سیستم بینایی و مشکلات مرتبط با آن ظاهر می گردد؛ از جمله:

• حساسیت به نور و چراغ های روشن
• دید تار و مبهم
• منحنی وار و مواج دیدن لبه های صاف تصاویر
• محو شدگی یا زرد شدن رنگ اشیا
• روشن تر به نظر رسیدن تمامی رنگ ها
• مشکلات دید در شب
• نیاز به تغییر مکرر شماره لنز و عینک
• نیاز به نور زیاد برای فعالیت هایی نظیر خواندن
• مشاهده هاله هایی در اطراف نور
• روشن تر دیدن نور خورشید یا لامپ

لازم به ذکر است که در صورت مشاهده علائم بالا یا مواجهه با مشکلاتی از قبیل سردرد و چشم درد ناگهانی، دید دوگانه (فلاش نور) و... باید بلافاصله به چشم پزشک مراجعه نمود.

دلایل ابتلا به کاتاراکت

ابتلا به آب مروارید یا کاتاراکت دلایل متعددی دارد که از جمله آنها می توان به پیری و کهولت سن، ابتلا به دیابت و مصرف داروهای «کورتیکواستروئیدها» (کورتن)، ضربه به چشم، مشکلات مادرزادی، سابقه خانوادگی، آسیب نور خورشید، بیماری های التهاب چشم و گلوکوم، مصرف الکل و سیگار، داشتن جراحی قبلی چشم، مصرف داروهای کاهش دهنده کلسترول، چاقی، فشار خون بالا، درمان های جایگزین هورمون و... اشاره کرد.

از میان دلایل ذکر شده، بالا رفتن سن شایع ترین علت آب مروارید است که به دلیل سخت شدن سطح چشم، شفافیت در بینایی را از بین می برد. قرارگیری طولانی مدت چشم در معرض آفتاب و عدم استفاده از مانع محافظ نیز احتمال ابتلا به آب مروارید را افزایش می دهد. همچنین منظور از سابقه خانوادگی، ابتلای بستگان درجه ۱ و ۲ به کاتاراکت است که از جمله دلایل بروز این بیماری محسوب می شود‌.

به طور کلی علت اصلی بروز آب مروارید چشم در سنین مختلف، تجمیع برخی از پروتئین های چشم و شکل دهی ناحیه ای تار در بینایی می باشد که گاهی نیز در اثر «تغییرات اکسیداتیو» درون لنز، به وجود می آید. در واقع، لنز چشم به عنوان ساختاری متشکل از آب و پروتئین، نقش متمرکز ساخت نور بر شبکیه و تنظیم نقطه بینی چشم را بر عهده دارد؛ لذا در صورت تغییراتی در ترکیب پروتئین ها و ایجاد توده های جدید، بیماری آب مروارید شکل می گیرد.

علت آب مروارید چشم در جوانی

با توجه به دلایل ابتلا به آب مروارید، واضح است که احتمال ابتلای جوانان به این عارضه نیز به دلیل قرارگیری در معرض آسیب های مختلف وجود دارد. جوانان اغلب در اثر ابتلا به بیماری های دیابت، فشار خون، اگزما و یا مصرف سیگار و الکل، مستعد کاتاراکت می باشند. همچنین برخی از مشاغل پرخطر برای چشم مانند خلبانی، جوشکاری و... احتمال ابتلا به آب مروارید را در سنین کم نیز بالا می برد.

دلیل آب مروارید در کودکان

کودکان هم ممکن است که به عارضه آب مروارید و تاری دید مواجه گردند. علت بروز کاتاراکت در کودکان، اغلب به مشکلات مادرزادی برمی گردد که از جمله آنها می توان به گالاکتوزمی، بیماری های مادر مثل دیابت و یا عفونت های حین بارداری مثل سرخجه اشاره کرد.

آب مروارید در کودکان اغلب با ایجاد مشکل دید در تخته سیاه و یا تغییر رفتاری بارز، نمود پیدا می کند. در نوزادان نیز تغییر رنگ و خاکستری شدن مردمک یا لوچی آشکار، می تواند از جمله علائم ابتلا به کاتاراکت باشد.

 راه های پیشگیری از آب مروارید

از جمله روش های عمومی پیشگیری از ابتلا به آب مروارید چشم؛ استفاده منظم از عینک آفتابی، انتخاب رژیم غذایی مناسب حاوی ویتامین A و بتاکاروتن می باشد. همچنین مصرف مکمل های رژیمی ویتامین E مثل دانه های بادام و آفتابگردان و نیز اسفناج، استفاده از زاکسنتین و کاروتنوئید لوتئین موجود در غذاهایی مثل سبزیجات پربرگ و سبز مانند اسفناج و کلم پیچ، خوردن غذاهای حاوی ویتامین C، مصرف غذاهای سرشار از امگا ۳، خوردن کیوی، فلفل دلمه ای و پاپایا و... هم بر پیشگیری از آب مروارید اثر می گذارد.

لازم است که بیماران مبتلا به هر نوع عارضه چشمی مانند یووئیت و ایریت (التهاب خود عنبیه) نسبت به درمان سریع بیماری خود اقدام کنند و مادران باردار نیز جهت جلوگیری از ابتلا به بیماری هایی از قبیل سرخجه، واکسینه گردند. استفاده از عینک آفتابی، انجام معاینات چشمی منظم و ترک سیگار نیز برای تمامی افراد ضرورت دارد. از دیگر راه های پیشگیری از ابتلا به کاتاراکت مخصوصاً در نوزادان هم می توان کنترل دقیق مصرف داروهای کورتیزونی در مادر را بیان نمود.

نحوه تشخیص بیماری

تشخیص بیماری آب مروارید، با بررسی علائم ظاهری و نیز تست های بینایی امکان پذیر است. به طور کلی برای شناسایی آب مروارید و نوع آن، پزشک به مشاهده علائم و معاینات مختلف چشم می پردازد و پس از تأیید ابتلا به آب مروارید، پروسه درمان را آغاز می کند.

درمان آب مروارید چشم

برای درمان آب مروارید چشم، با توجه به شدت و نوع آن می توان از روش های درمانی گوناگون زیر بهره برد:

• جراحی چشم شامل خارج کردن عدسی و اصلاح آن با عینک
• استفاده از لنز کریستالی و پلاستیکی برای بهبود آن
• عمل فیکو به عنوان جدیدترین روش درمان آب مروارید با استفاده از ورود یک لنز شفاف لوله ای به داخل قرنیه و سپس باز شدن آن در آنجا

اقدامات پیش از عمل

پیش از اقدام به عمل کاتاراکت، لازم است تا اقداماتی مانند بررسی سلامت عمومی، ثبت عفونت های احتمالی سر و گردن، سوابق بیماری های قلبی و کلیوی و تنفسی در پرونده پزشکی بیمار صورت گیرد. سپس اندازه گیری قدرت لنز درون چشمی به وسیله دستگاه اولتراسوند، رادیوگرافی قفسه سینه، نوار قلب و آزمایش خون انجام شود تا بیمار برای عمل جراحی آماده گردد.

نحوه بی حسی موضعی یا بیهوشی کامل نیز قبل از عمل باید تعیین شود چراکه در صورت استفاده از روش بیهوشی عمومی لازم است تا فرد از چند ساعت قبل از عمل ناشتا باشد.

درمان کاتاراکت یا آب مروارید

برای درمان کاتاراکت، داروی خاصی وجود ندارد و اغلب بیماران مبتلا به آب مروارید، تنها از طریق جراحی می توانند که مشکل بینایی خود را بهبود دهند. این روش به ویژه در نوزادان مبتلا به آب مروارید ارثی، ضروری تر است چرا که می تواند از تنبلی چشم آنها نیز جلوگیری کند.

برای جراحی آب مروارید، از دو روش عمده «برش کوچک و برش بزرگ» استفاده می شود که معمولاً استفاده از برش کوچک یا روش «فیکو» به دلیل سرعت بالای بهبودی، احتمال اندک آستیگماتیسم و امکان بی حسی با قطره، بیشتر توصیه می شود.

در هر دو روش با ایجاد برش (برش کوچک ۳ تا ۴.۵ میلیمتری یا برش بزرگ ۱۰ تا ۱۲ میلیمتری) و خارج کردن محتویات عدسی، لنزی برای بهبود بینایی جایگذاری می شود ولی در روش برش بزرگ، پس از جایگذاری لنز نیاز به بخیه برای ۳ ماه وجود دارد.

اقدامات بعد از عمل

پس از عمل آب مروارید، پانسمان چشم برداشته می شود و لازم است که بیمار، از یک محافظ بر روی چشم خود استفاده کند. مصرف منظم داروهای تجویزی و ‌عدم مالش چشم نیز از جمله اقداماتی است که باید پس از عمل صورت گیرد. همچنین استحمام، خواندن و نوشتن، فعالیت های بیرون از منزل و... از چند روز بعد عمل، بلامانع است. باید توجه نمود که در صورت مشاهده قرمزی چشم، کاهش دید، درد زیاد و یا تورم پلک ها سریعاً به پزشک مراجعه کرد و چشم را از آسیب های بیرونی مانند گرد و خاک، نور شدید و... دور نگه داشت.

بعد از عمل آب مروارید چشم چه چیزی بخوریم؟

رژیم غذایی بعد از عمل آب مروارید، بستگی به وضعیت کلی سلامت بیمار دارد. معمولاً فرد، به فاصله کوتاهی می تواند مصرف غذاهای پیشین را از سر بگیرد؛ با این حال در صورت ابتلا به بیماری های مرتبط و خطرناک مانند دیابت، لازم است که رژیم غذایی مناسبی با مشورت پزشک متخصص اتخاذ شود.

خطرات و عوارض جراحی کاتاراکت

عمل جراحی کاتاراکت نیز مانند هر عمل دیگری، عوارض و خطرات احتمالی خود را دارد که با رعایت نکات مراقبتی و دستورات پزشک، می توان تا حد زیادی از بروز آنها جلوگیری کرد. از جمله عوارض معمول پس از عمل نیز می توان به تاری دید، درد خفیف و حساسیت به نور اشاره کرد. همچنین ممکن است که فرد دچار خونریزی، عفونت، جابجایی لنز، اِدم قرینه، افزایش فشار داخل چشم، پارگی و جابجا شدن شبکیه و... گردد. احتمال از دست دادن بینایی نیز از جمله خطراتی است که به ندرت اتفاق می افتد اما عدم تخصص پزشک و یا اشکال در روند جراحی، می تواند احتمال آن را افزایش دهد.

احتمال بازگشت نتایج عمل

با وجود اینکه نمی توان گفت نتایج عمل آب مروارید دائمی و همیشگی است، اما تنها بین ۵ تا ۱۵ درصد از افراد، مجدداً به آب مروارید دچار می شوند. لازم به ذکر است که این اتفاق، به ندرت بین چند هفته تا چند ماه و اغلب چندین سال پس از عمل روی می دهد؛ هرچند که امکان درمان آب مروارید ثانویه با لیزر نیز وجود دارد.

هزینه عمل آب مروارید

میزان هزینه تمام شده برای عمل جراحی آب مروارید؛ به قیمت مواد مصرفی، هزینه کلینیک و بیهوشی، دستمزد جراح و... بستگی دارد که هر سال نیز روند غیر کاهشی داشته است. بنابراین لازم است که پیش از تصمیم گیری نهایی برای عمل، با مشورت پزشک متخصص از هزینه های کلی جراحی کاتاراکت آگاه شد و سپس اقدام نمود.