آمپول hCG چیست و چه تاثیری در بارداری دارد؟

هورمون hCG یا گنادوتروپین جفتی انسانی، از جمله هورمون‌های مهم در بدن زنان است که به‌طور طبیعی، از غده‌ی هیپوفیز در مغز ترشح شده و همچون هورمون‌های جنسی استروژن و پروژسترون، سطوح آن طی زمان‌های مختلف تغییر می‌کند. از آن‌جایی که این هورمون معمولاً توسط جفت تولید می‌شود، یک هورمون مخصوص بارداری به حساب می‌آید و باعث تکامل و تحریک تخمک‌گذاری می‌شود، همچنین نقش اثرگذاری در گذراندن موفقیت‌آمیز دوران بارداری دارد.

گنادوتروپین کوریونی انسانی (Human chorionic gonadotropin) با کمک به افزایش تولید پروژسترون در دوران حاملگی زنان، به حمایت و پشتیبانی از بارداری می‌پردازد. از طرفی با وجود ترشح طبیعی این هورمون در دوران بارداری، گاهی به‌طور مستقل نیز از آن برای تحریک تخمک‌گذاری، درمان مشکلات باروری (مانند IVF) و سلامت استفاده می‌شود که این کار توسط آمپول hCG صورت می‌گیرد.

 لازم به ذکر است که با سپری شدن روزهای نخست بارداری، ضمن انجام آزمایش‌های مخصوص می‌توان تغییرات سطح اچ سی جی را در خون و نمونه ادرار مشاهده کرد. بدین صورت که حدود 11 روز بعد از لقاح با آزمایش خون و حدود 12 تا 14 روز بعد با آزمایش ادرار نتیجه بارداری مشخص خواهد شد.

نحوه ترشح هورمون hCG در بارداری

این داروی هورمونی که به عنوان آمپول گنارکس نیز شناخته شده؛ به‌عنوان یک هورمون پروتئینی، با شروع رشد جنین به دستور جفت تولید می‌شود تا در طول بارداری و به‌ویژه هفته‌های اول آن، ضمن کمک به ترشح پروژسترون از بروز قاعدگی جلوگیری کند. با گذشت زمان، سطح hCG بیشتر می‌شود؛ تا جایی که در طول ۱۰ هفته نخست بارداری، طی هر ۴۸ یا ۷۲ ساعت میزان آن به دو برابر افزایش می‌یابد.

در طول مصرف hCG باید علاوه بر کنترل غلظت سرمی استروژن و انجام آزمایشات اولتراسوند، درصورت عدم قاعدگی آزمایش بارداری انجام داد. لازم به ذکر است که چکاپ منظم توسط پزشک در طول درمان hCG و ثبت روزانه درجه حرارت بدن ضرورت دارد.

آمپول hCG در چه زمانی استفاده می شود؟

از جمله موارد استفاده از آمپول hCG می‌توان شرایط زیر را نام برد:

• درمان ناباروری با عامل زنانه و بهبود عملکرد پایین هیپوفیز در مردان
• تشخیص کم‌کاری غدد جنسی آقایان
• تحریک تخمک‌گذاری در روش‌های IVF یا IUI
• مقابله با مشکلاتی همچون کیست تخمدان، سقط جنین و...
• تشخیص و درمان کریپتورکیدیسم (نهان‌بیضگی) در پسران نابالغ

آمپول hCG و بارداری

نقش آمپول گنارکس در بارداری بر هیچ کس پوشیده نیست. این دارو با عملکردی مشابه هورمون لوتئینه‌کننده (LH) موجب رشد طبیعی فولیکول‌ها، تحریک تخمدان و وقوع تخمک‌گذاری (همچنین افزایش تولید آندروژن توسط بیضه در مردان) می‌شود. این دارو که حدود ۳۲ تا ۳۶ ساعت بعد از تزریق می‌تواند باعث تخمک‌گذاری در خانم شود، نیمه عمری دومرحله‌ای (۱۱ و ۲۳ ساعت) دارد و معمولاً ۱۰ تا ۱۲ درصد از آن با گذشت ۲۴ ساعت، از طریق کلیه‌ها دفع می‌گردد.

درواقع، هورمون LH یک ماده شیمیایی تولیدشده توسط هیپوفیز است که به‌طور طبیعی باعث تحریک تخمک‌گذاری می‌گردد و از این رو، در روش درمانی آی وی اف نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. بنابراین تزریق آمپول اچ سی جی در کنار مصرف داروهایی مانند اوروفولیتروپین (Bravelle) و منوترپین‌ها (منوپور)، به درمان نازایی و تقویت قدرت باروری زنان کمک می‌کند.

بیشتر بخوانید: آشنایی با مراحل آی وی اف از اول تا آخر

دوز تزریق آمپول hCG چقدر است؟

متوسط دوز تزریقی آمپول hCG برای درمان ناباروری در زنان حدود ۵۰۰۰ واحد است که این مقدار تا ۱۰۰۰۰ واحد نیز افزایش می‌یابد. اگرچه این میزان کمی زیاد به نظر می‌رسد، اما تیم پزشکی برنامه زمان‌بندی مناسبی برای تزریق عضلانی یا زیرجلدی آمپول گنارکس ارائه خواهد داد. همچنین تزریق آمپول hCG به مردان برای افزایش اسپرم آن‌ها، در دوزهای ۱۰۰۰ تا ۴۰۰۰ واحدی به تعداد ۲ تا ۳ بار در هفته و به مدت چند هفته تا چند ماه صورت می‌گیرد.

روش تزریق آمپول hCG

روش تزریق آمپول hCG بر اساس مایع یا پودری بودن ویال آن، متفاوت است. با تهیه ویال مایع hCG از داروخانه، باید آن را ظرف حداکثر ۳ ساعت به یخچال منتقل کرد و جز در زمان تزریق، از یخچال خارج ننمود. لازم به ذکر است که به هیچ عنوان نباید محلول hCG که خارج از یخچال بوده را به بدن تزریق کرد؛ اما از آن‌جایی که تزریق مستقیم مایع سرد آن نیز معمولاً احساس ناراحتی ایجاد می‌کند، بهتر است قبل از تزریق، دمای ویال را با نگه داشتن در دستان خود بالا برد.

در صورت تهیه ویال پودری hCG از داروخانه، می‌بایست پودر آن را در دمای اتاق نگهداری کرد. در زمان تزریق باید ۱ سی‌سی از آب استریل همراه ویال را داخل سرنگ کشید و درون ویال پودری ریخت و آن را به آرامی چرخاند. برای تهیه این محلول هرگز نمی‌توان از آب شیر یا آب معدنی استفاده کرد.

روش مخلوط کردن پودر و آب به این صورت است که ویال حاوی این محلول، به آرامی در دست غلتانده می‌شود؛ چراکه تکان دادن ویال معمولاً اثر دارو را کم می‌کند. نهایتاً با کشیدن محلول به داخل سرنگ و خارج کردن هوای آن، آمپول hCG در محل مورد نظر طبق دستور پزشک تزریق می‌گردد.

تزریق آمپول hCG برای چه کسانی مناسب نیست؟

باید دانست که همه افراد کاندیدای مناسبی برای تزریق آمپول نیستند و این دارو نباید به گروه‌های زیر –جز در شرایط ویژه و با دستور پزشک– تجویز شود:

• افراد مبتلا به بیماری آسم
• خانم‌های باردار یا مشکوک به بارداری
• مبتلایان به بیماری صرع
• افراد دارای انواع بیماری‌های قلبی و عروقی
• افراد دارای انواع سرطان‌های وابسته به آندروژن مخصوصاً سرطان تخمدان، پستان، رحم، پروستات، هیپوتالاموس و هیپوفیز
• بیماران کلیوی
• افراد دارای آلرژی به hCG
• بیماران دارای مشکل خون‌ریزی رحمی
• افراد دارای برخی اختلالات هورمونی
• تجربه هرگونه حساسیت دارویی
• بیماران دارای اختلال در عملکرد تیروئید یا غدد فوق کلیه

خطرات و عوارض آمپول hCG چیست؟

باید توجه کرد که مصرف هورمون hCG در مواردی نظیر وجود تومور رحم، تومور هیپوفیز، خونریزی بدون علت واژینال، ترومبوفلبیت فعال، کیست تخمدان (غیر از PCOS)، بلوغ زودرس حین درمان کریپتورکیدیسم (cryptorchidism)، کارسینومای پروستات و... توصیه نمی‌شود. همچنین تجویز آن برای بیماران قلبی، کلیوی، مبتلایان به میگرن، آسم و صرع می‌بایست با احتیاط صورت گیرد.

هورمون HCG در صورت مصرف همزمان با سایر منوتروپین‌ها باعث خطر حاملگی چندقلو و زایمان زودرس می‌شود و درصورت استفاده همراه با دیگر ترکیبات تحریک تخمدان نیز می‌تواند خطر عوارض ترومبوآمبولیک را به دنبال داشته باشد. از دیگر خطرات و عوارض این آمپول عبارتند از:

• بروز واکنش‌های حساسیتی (امکان شناسایی پیش از تزریق به کمک تست پوستی)
• احساس درد به‌ویژه دردهای ناگهانی زیر شکم و لگن
• بروز سردرد
• افزایش تحریک‌پذیری
• تغییرات خلق و خو
• امکان تورم دست و پا ها
• خستگی
• اسهال
• تهوع و استفراغ
• احساس افسردگی
• بروز سندرم تحریک بیش‌ازحد تخمدان (OHSS)
• سرطان تخمدان در مواردی بسیار معدود

خطرات تزریق hCG حین بارداری

با وجود این‌که آمپول hCG پیش از بارداری و برای درمان ناباروری تزریق می‌شود؛ اما استفاده از آن در دوران بارداری برای جنین خطرناک است و باعث نقص در سیستم عصبی جنین می‌شود. بنابراین باید در صورت اطلاع از بارداری یا حتی احتمال حاملگی، مصرف hCG را متوقف کرد و فوراً به پزشک اطلاع داد. ضمناً به هیچ عنوان نباید این داروی هورمونی را در دوزهای بیشتر یا مدتی طولانی‌تر از تجویز پزشک استفاده نمود.

آمپول hcg و دوقلوزایی، احتمال دوقلو‌زایی در روش های کمک باروری چقدر است؟

شاید شنیده باشید که تزریق آمپول hCG احتمال دوقلوزایی را افزایش می‌دهد. باید گفت که طبق تحقیقات، افرادی که hCG تزریق می‌کنند بیش از دیگران شانس بارداری دوقلو و چندقلو دارند. البته از آن‌جایی که با افزایش تعداد جنین‌ها ریسک حاملگی نیز بیشتر می‌شود، فرد باید در طول درمان و طی بارداری به‌طور کامل تحت نظر پزشک قرار گیرد.

بهترین زمان تزریق آمپول hCG

در افرادی که پس از بارها اقدام برای فرزندآوری با شکست مواجه شده‌اند، بهترین زمان تزریق آمپول (Human chorionic gonadotropin) بعد از معاینات پزشک، طی روزهای تخمک‌گذاری می‌باشد. معمولاً تخمک‌گذاری و امکان مشاهده فولیکول‌ها 12 تا 16 روز قبل از وقوع قاعدگی بعدی رخ می دهد، پس از هر تخمک‌گذاری نیز یک فرصت ۲۴ ساعته برای لقاح آن با اسپرم و شروع بارداری وجود دارد.

بنابراین ابتدا پزشک با سونوگرافی به بررسی فولیکول‌ها می‌پردازد و اگر اندازه آن‌ها مناسب بود، تزریق آمپول hCG را انجام می‌دهد.

بیشتر بخوانید: تعداد و اندازه فولیکول مناسب برای بارداری

بهترین زمان نزدیکی بعد از آمپول اچ سی جی

با توجه به بازه زمانی آزاد شدن تخمک، بهترین زمان نزدیکی و رابطه جنسی حدود ۳۶ ساعت پس از تزریق hCG است. همچنین بهتر است برای افزایش شانس بارداری، یک روز در میان به مدت ۳ الی ۴ روز مقاربت انجام شود.

علائم تخمک گذاری بعد از تزریق hCG

معمولاً تخمک‌گذاری حدود ۲۴ تا ۴۸ ساعت (به‌طور متوسط ۳۶ ساعت) بعد از تزریق آمپول hCG رخ می‌دهد. بنابراین در صورت آزاد شدن تخمک طی این بازه زمانی، علائم تخمک‌گذاری به صورت زیر قابل مشاهده خواهد بود:

• بالا رفتن دمای بدن
• احساس افزایش میل جنسی
• لکه‌بینی، ترشحات قهوه‌ای و خون‌ریزی خفیف ناشی از پاره شدن فولیکول
• نفخ شکم در اثر افزایش استروژن
• بی‌رنگی و کشسانی شدن مخاط رحم به علت افزایش استروژن
• احساس درد خفیف در نواحی لگن و شکم
• حساسیت و درد سینه‌ها
• مشاهده تغییراتی در گردنه رحم
• حساسیت به بوها

بیشتر بخوانید: علائم آزاد شدن تخمک چیست؟ آشنایی با علائم تخمک گذاری

هورمون hCG و تست مثبت کاذب بارداری

تزریق آمپول hCG با افزایش سطوح این هورمون در بدن، گاهی موجب نتیجه اشتباه و جواب مثبت کاذب در تست بارداری می‌شود. به عبارتی دیگر، سطح hCG تا حدود یک هفته بعد از تزریق بسیار بالا است و مثبت شدن تست خون لزوماً به معنای بارداری نخواهد بود.

اما با گذشت دست‌کم ۱۰ الی ۱۲ روز و خروج مقادیر اضافی hCG از بدن، نتیجه تست به واقعیت نزدیک می‌شود. بهترین زمان برای آزمایش بارداری حدود ۲ هفته پس از لقاح می‌باشد.

سؤالات متداول

آیا تزریق hCG باعث کیست تخمدان می شود؟

همان‌طور که اشاره شد، کار اصلی آمپول اچ سی جی تحریک تخمدان برای تخمک‌گذاری است. از آن‌جایی که این امر موجب افزایش سایز فولیکول‌ها (جهت آزاد کردن بالغ‌ترین تخمک) و همچنین بزرگ‌تر شدن تخمدان‌ها می‌شود، خطر شکل‌گیری کیست تخمدان را افزایش می‌دهد.

درواقع، بسیاری از فولیکول‌های بزرگ‌شده تخمک خود را آزاد نمی‌کنند و یا فاقد تخمک هستند؛ لذا تجمع آن‌ها در تخمدان می‌تواند کیست‌های تخمدانی کوچک و بزرگی را پدید آورد.

علت تزریق همزمان دو آمپول hCG چیست؟

برای برخی بانوان، پزشک توصیه می‌کند که در هر بار تزریق، دو آمپول گنارکس استفاده شود. این شیوه تجویز در همه افراد یکسان نیست و به عواملی همچون تعداد تزریق لازم، طول درمان، دوز مصرفی بیمار و... بستگی دارد. لازم به ذکر است که می‌توان دو آمپول را به‌طور مجزا و یا توسط یک سرنگ و تنها در یک مرتبه به بدن تزریق کرد.

تفاوت بین آمپول HCG و HMG چیست؟

آمپول HMG با هدف کمک به رشد و بلوغ تخمک‌ها تزریق می‌شود و نقشی در آزادسازی آن‌ها ندارد؛ درحالی‌که تزریق HCG با هدف تحریک تخمک‌گذاری و آزادسازی تخمک‌ها صورت می‌گیرد.

آیا تزریق hCG باعث بارداری پوچ می‌شود؟

هنوز تحقیقی مبنی بر افزایش ریسک بارداری پوچ پس از تزریق آمپول hCG ارائه نشده؛ اما مشاهدات نشان می‌دهد خطر بارداری پوچ در زنانی که تحت درمان با اچ سی جی قرار می‌گیرند بیش از دیگران است.

آیا آمپول hCG برای آقایان نیز تزریق می شود؟

تزریق آمپول hCG برای مردان، راهکاری برای درمان هیپوگنادیسم (اختلال در تولید هورمون جنسی مردانه تستوسترون) می‌باشد. از آن‌جایی که افزایش سطح hCG تولید تستوسترون را تحریک می‌کند، موجب افزایش تعداد اسپرم مردان می‌شود. لذا در آن دسته از ناباروری‌های مردانه که ناشی از کمبود اسپرم باشد، تزریق آمپول hCG بسیار اثرگذار است.