داروهای آی وی اف چیست؟

یکی از اصلی‌ترین روش‌های درمان ناباروری که با انجام لقاح در آزمایشگاه و انتقال جنین به رحم مادر صورت می‌گیرد، آی وی اف (IVF) نام دارد. تکنیک IVF یک روش چندمرحله‌ای است که طی آن از داروهای مختلفی استفاده می‌شود. از آنجایی که انتخاب نوع و میزان دارو براساس سن بیمار، پروتکل‌های تجویزی و نتایج آزمایش‌های بیمار صورت می‌گیرد؛ لذا در استفاده از داروها و آمپول های آی‌ وی‌ اف باید نهایت دقت را مدنظر قرار داد.

به‌طورکلی، داروهای آی وی اف به دو دسته تزریقی و خوراکی تقسیم می‌شوند و هرکدام در یکی از مراحل IVF شامل مهار غده هیپوفیز، تحریک تخمدان، تخمک کشی (پانکچر)، لقاح آزمایشگاهی، تنظیم فاز لوتئال و یا انتقال جنین به رحم مورد استفاده قرار می‌گیرند.

این داروها هورمون‌های اثرگذار بر تخمک‌گذاری را تحت تأثیر قرار می‌دهند. استفاده از این داروها در کنار روش‌های کمک‌باروری و اصلاح رژیم غذایی، سبب افزایش شانس باروری می‌شود. لازم به ذکر است تمامی داروها باید با تجویز پزشک مصرف شود.

بیشتر بخوانید: آشنایی با مراحل آی وی اف از اول تا آخر

روند استفاده از داروها در طول ای وی اف

در مرحله تحریک تخمدان برای انجام عمل IVF، داروهایی همچون مهارکننده‌های هورمون‌های استروئیدی _ازجمله کلومیفن سیترات، LH و FSH_ و داروهای آنالوگ هورمون‌های آزادکننده گنادوتروپین (GnRH) استفاده می‌شود و فرد تحت سونوگرافی ترانس واژینال دوره‌ای قرار می‌گیرد.

درصورت نیاز به استفاده از آگونیست GnRH جهت مهار هیپوفیز، باید این دارو را قبل از تحریک تخمدان و در مرحله فاز لوتئال تجویز نمود. ضمناً مصرف داروهای کلومیفن سیترات یا گنادوتروپین‌ها، پس از شروع قاعدگی آغاز می‌گردد.

داروهای گنادوتروپین معمولاً برای درمان تومورهای هیپوفیز، اختلال عملکرد غده آدرنال، بزرگی تخمدان‌ها، خونریزی بی دلیل و نارسایی تخمدان به کار می‌رود و در افراد دارای مشکلات انعقادی باید با احتیاط مصرف شود. با انجام دارودرومانی، حجم تخمدان و تعداد فولیکول‌ها ازطریق سونوگرافی بررسی می‌شود؛ چرا که وجود ۱ تا ۳ تخمک به قطر ۱.۷ الی ۲ سانتی‌متر و سطح استرادیول ۵۰۰ نانوگرم در لیتر، نشانه تحریک تخمدان می‌باشد.

پس از آن، پزشک از داروی HCG برای آزاد کردن تخمک‌های بالغ و استخراج آن‌ها جهت لقاح آزمایشگاهی استفاده می‌کند. با وقوع لقاح در آزمایشگاه، اغلب پس از ۳ الی ۵ روز می‌توان جنین را به رحم مادر انتقال داد و سپس به‌منظور تقویت لانه‌گزینی، از داروی پروژسترون برای بیمار استفاده نمود. مصرف روزانه ۴۰۰ میلی گرم مکمل اسید فولیک هم در تأمین ویتامین مورد نیاز بدن مؤثر است.

لازم به ذکر است که مصرف داروهای باروری، نقش قابل ملاحظه‌ای در افزایش شانس بارداری و زایمان موفق زنان دارد؛ اما باید استفاده از آن‌ها صرفاً تحت نظر پزشک و به تشخیص وی انجام گیرد. درکل، پس از یک سال تلاش ناموفق برای بارداری باید استفاده از روش‌های کمک‌باروری نظیر آی‌ وی‌ اف و مصرف داروهای آی وی اف در زنان زیر ۳۵ سال آغاز شود؛ ولی زنان بالای ۳۵ سال می‌توانند پس از ۶ ماه عدم بارداری از این روش‌ها کمک بگیرند.

داروهای تحریک کننده تخمدان

از رایج ترین داروهای آی وی اف، داروهای تحریک تخمدان برای تخمک گذاری می‌باشد. این داروها سبب آزاد شدن بیش از یک تخمک بالغ در زمان تخمک گذاری می‌شوند؛ اغلب این داروها در خلال پروسه های کمک باروری تجویز می‌شوند. برخی از این داروها عبارتند از:

قرص های کلومیفن سیترات؛ داروی تحریک تخمک گذاری

نام تجاری این دارو کلومید یا سروفن می‌باشد که از مهم ترین قرص های قبل از IVF محسوب می‌شود. این دارو سبب انتشار هورمون‌هایی نظیر FSH، آزادکننده گنادوتروپین و LH و درنتیجه تحریک تخمدان برای آماده کردن تخمک می‌شود. درصورت اختلال تخمک‌گذاری می‌توان کلومیفن را به تنهایی، به‌صورت ترکیبی با هورمون‌های محرک فولیکول (آمپول‌های تحریک تخمدان) و یا همراه با تلقیح اسپرم به داخل رحم (IUI) استفاده کرد.

شروع مصرف این دارو اغلب از روز سوم تا روز پنجم عادت ماهانه بوده و به مدت ۵ روز مصرف می‌شود. تقریباً ۷ روز پس از پایان مصرف این قرص، تخمک‌گذاری با تزریق آمپول HCG آغاز می‌شود. پیش از مصرف کلومیفن سیترات باید فرد تحت سونوگرافی قرار گیرد تا وضعیت تخمدان‌ها و فولیکول‌ها و همچنین عدم وجود کیست تخمدان‌های وی مشخص گردد.

با آغاز دارودرمانی نیز سونوگرافی واژینال جهت بررسی روند درمان انجام می‌شود. لازم به ذکر است که کلومیفن را نباید طی بیش از ۶ الی ۱۲ دوره مصرف نمود.

عوارض جانبی کلومیفن

ازجمله عوارض جانبی قرص‌های کلومیفن می‌توان به احساس پری و درد شکم، کج‌خلقی، برافروختگی، اختلال بینایی، ایجاد کیست جدید یا بزرگ شدن کیست‌های قبلی، افزایش ریسک حاملگی دوقلو و… اشاره کرد. از آنجایی که کلومیفن می‌تواند موجب سندرم تحریک بیش‌ازحد تخمدان‌ها (OHSS) گردد، مصرف آن در افراد مبتلا به تخمدان پلی‌کیستیک باید با احتیاط صورت گیرد یا با داروهای دیگر جایگزین شود.

تزریق هورمون HCG؛ مهم ترین آمپول آی وی اف

این داروی هورمونی که به عنوان آمپول آی وی اف شناخته شده در کنار دیگر داروهای درمان ناباروری، برای تحریک تخمک گذاری تجویز می‌شود. دوز مصرفی داروهای IVF در همه افراد یکسان نیست و تعیین مقادیر آن به عواملی همچون سن فرد، نتایج آزمایش‌ها، نتیجه سونوگرافی و... بستگی دارد.

آن‌چه به آمپول آی وی اف شهرت یافته، در واقع هورمون hCG است که تزریق آن یکی از مراحل مهم آی وی اف به شمار می‌رود. این دارو به صورت تزریق درون عضله ای مورد استفاده قرار می‌گیرد. تزریق آمپول hCG به راحتی انجام می‌پذیرد و فرد می‌تواند با یک آموزش ساده آن را در منزل نیز انجام دهد.

با تزریق آمپول hCG یا اوویترل، روند تخمک‌گذاری در تخمدان‌ها تحریک می‌شود و بدین ترتیب میزان ترشح هورمون لوتئینه‌کننده (LH) افزایش می‌یابد. داروی hCG را باید یک روز پس از مصرف آخرین دوز منوترپین یا دیگر آنالوگ‌های گنادوترپین، به صورت عضلانی تزریق کرد.

لازم به ذکر است که آمپول hCG در دوزهای ۵۰۰۰ IU و ۱۰۰۰۰ IU توزیع می‌گردد و معمولاً هر ویال آن حاوی ۱۰۰۰۰ IU از هورمون hCG می‌باشد. از جمله عوارض احتمالی تزریق hCG باید به حالت تهوع، استفراغ، سردرد، درد شکم، احساس افسردگی، خستگی مفرط، تورم، بزرگ شدن سینه‌ها و گاهی بروز سندرم تحریک بیش از حد تخمدان اشاره کرد.

بیشتر بخوانید: آمپول HCG چیست و در بارداری چه تاثیری دارد؟

قرص های لتروزول (Letrozol): آناستروزول

بسیاری از پزشکان با توجه به تأثیر این قرص در بارداری، برای تحریک تخمک گذاری از لتروزول استفاده می‌کنند و آن را جایگزین خوبی برای قرص کلومیفن می‌دانند. از لتروزول برای درمان تخمدان پلی کیستیک، زنان مقاوم شده در برابر کلومیفن و نیز درمان ناباروری استفاده می‌شود:

• زنان مبتلا به تنبلی تخمدان:

در بانوان مبتلا به تنبلی تخمدان، تخمدان ها بزرگ تر از اندازه طبیعی خود می‌شوند و به دلیل وجود تعداد زیادی کیست کوچک، تخمک هایی نابالغ آزاد می‌کنند.

اغلب در افراد مبتلا به تنبلی تخمدان که بدن آنها نسبت به درمان با قرص کلومیفن جواب نداده است، از قرص لتروزول استفاده می‌شود. تحقیقات نشان داده میزان تحریک تخمدان با استفاده از قرص لتروزول نسبت به کلومیفن، ۳ درصد بیشتر است. به علاوه زنانی که برای درمان تنبلی تخمدان خود از قرص لترزول استفاده می‌کنند، به نسبت زنانی که از قرص کلومیفن استفاده می‌کنند فرزندان سالم تری به دنیا می‌آورند.

• افراد مقاوم شده به کلومیفن:

در صورتی که فرد، بعد از سه دوره مصرف کلومیفن و افزایش دوز آن پاسخ مناسبی برای درمان دریافت نکند و نتواند تخمک های بالغ برای باروری تولید نماید، پزشک برای او قرص لتروزول تجویز می‌کند.

• درمان ناباروری و پیش سرطان:

در بانوان مبتلا به سرطان سینه از نوع استروژنیک، مصرف داروهایی با سطح بالای استروژن به منظور باروری تخمک موجب رشد سریع تر تومور سرطان می‌شود. در چنین مواردی قرص لتروزول بدون افزایش سطح استروژن، به تحریک تخمدان ها و آزاد شدن تخمک بالغ کمک می‌کند.

درواقع لتروزول به‌عنوان یک مهارکننده استروژن، مانع از تبدیل آندروژن به استروژن می‌شود و با تولید هورمون تحریک‌کننده فولیکول باعث تخمک‌گذاری سالم در خانم‌ها می‌گردد. این دارو با نام تجاری Femara، یکی از درمان‌های سرطان سینه _به‌ویژه در زنان یائسه_ به حساب می‌آید و به علت عوارض کمتر نسبت به کلومیفن (کلومید)، اغلب مورد استفاده قرار می‌گیرد.

عوارض جانبی قرص لتروزول

باید اشاره کرد که قرص لتروزول با وجود مزایای خوب خود، عوارض جانبی و خطراتی نیز دارد که از جمله آن ها می‌توان به سردرد و سرگیجه، بی خوابی و خستگی، درد قفسه سینه، گر گرفتگی، درد در ناحیه شکم و کمر، درد های استخوانی و همچنین تهوع اشاره کرد.

چه کسانی نباید از قرص لتروزول استفاده کنند؟

مصرف قرص لتروزل برای اغلب بیماران ممانعتی ندارد؛ اما لازم است برخی افراد از مصرف آن پرهیز نمایند؛ از جمله:

• افراد دارای حساسیت مزمن به قرص لتروزول
• مادران شیرده
• مادران باردار
• زنان در آستانه یائسگی
• افراد زیر ۱۸ سال

زمان مصرف قرص لترزول

اگر مصرف قرص لتروزول از روز سوم قاعدگی آغاز شود، تخمک گذاری بین روزهای ۱۴ تا ۱۷ چرخه قاعدگی صورت می‌گیرد. در این شرایط برای ایجاد لقاح، باید در فاصله روزهای ۱۱ تا ۱۸ قاعدگی، هر روز یا یک روز درمیان رابطه جنسی برقرار کرد.

در صورت مصرف قرص از روز پنجم قاعدگی نیز تخمک گذاری بین روزهای ۱۶ تا ۱۹ قاعدگی اتفاق خواهد افتاد که بهترین زمان برای برقراری رابطه جنسی، بین روز های ۱۳ تا ۲۱ قاعدگی _به شکل هر روز یا یک روز در میان_ می‌باشد. لازم به ذکر است که برای تشخیص زمان تخمک گذاری، روش های زیاد وجود دارد و می‌توان با مشورت پزشک خود، یکی از آن ها را انتخاب نمود.

بیشتر بخوانید: تعیین زمان تخمک گذاری؛ افزایش شانس بارداری

مقایسه کلومیفن و لتروزول

در مقایسه این دو داروی رایج باید گفت که فولیکول های بالغ شده با مصرف لتروزول، تعداد کمتری نسبت به مصرف کلومیفن دارد. این موضوع، شانس چند قلوزایی را برای کسانی که قرص لتروزول مصرف می‌کنند کاهش می‌دهد. به علاوه، لتروزول به نسبت کلومیفن ضخامت آندومتر بیشتری ایجاد می‌کند.

اویترل (Ovitrelle) کوریونیک نو ترکیب انسانی

این دارو با هدف ایجاد تخمک گذاری و بارداری، به صورت زیر پوستی در ناحیه دور ناف تزریق می‌شود. انتظار می‌رود ۲۴ تا ۴۸ ساعت پس از تزریق HCG تخمک گذاری انجام گیرد. امروزه HCG به دو صورت تخلیص شده از ادرار زنان باردار و نوترکیب، در بازار وجود دارد. نوع تخلیص شده آن از ادرار زنان باردار (Pregnyl-choriom) به صورت عضلانی و نوع نوترکیب آن (Ovitrelle) به صورت زیرجلدی تزریق می‌شود.

سیکلوژست (Cyclogest)

سیکلوژست، یک از داروهای آی وی اف و حاوی هورمون پروژسترون است؛ هورمونی که در طول پریود و مراحل اولیه حاملگی بانوان دخیل می‌باشد. وجود پروژسترون برای عملکرد طبیعی تولید مثل و باروری ضرورت دارد و در طول سیکل قاعدگی و دوره حاملگی، مقدار آن در بدن به صورت طبیعی کم و زیاد می‌شود. سیکلوژست در قالب یک شیاف، از طریق واژن یا مقعد مورد استفاده قرار می‌گیرد.

پس از استفاده آن، چربی موجود در شیاف ذوب و هورمون موجود در آن آزاد می‌گردد و بدین ترتیب توسط شبکه گسترده عروق واژن یا مقعد جذب می‌شود. اغلب پزشک برای جلوگیری از سقط جنین، چند روز پس از انتقال جنین در روش آی وی اف پروژسترون را به صورت تزریقی یا شیاف واژینال تجویز می‌کند. این هورمون سبب رشد کافی دیواره رحم و بهبود لانه گزینی جنین می‌شود.

داروهای اورگالوتران و ستروتاید

داروهای اورگالوتران (Orgalotran) و ستروتاید (Cetrotide) به عنوان داروهای مورد استفاده در درمان آی وی اف، به صورت زیرجلدی در بازو یا دور ناف تزریق می‌شوند و از تخمک گذاری زودرس جلوگیری می‌کنند.

داروهای سوپرفکت و ساینافکت

دو داروی سوپرفکت (Superfact) و ساینافکت (Cinafact) به عنوان آمپول های وریدی، به تحریک تخمدان کمک می‌کنند و گاهی ممکن است در طول IVF موجب تحریک بیش از حد تخمدان شوند. این عارضه در افراد دارای تخمدان پلی کیستیک محتمل‌تر است، اما درصورت مصرف دقیق آن زیر نظر پزشک متخصص معمولاً مشکل خاصی برای افراد پیش نمی‌آید.

نقش پروژسترون در تحریک تخمک گذاری

اگرچه گاهی پروژسترون مورد نیاز زنان باردار ازطریق مصرف داروی سیکلوژست تأمین می‌گردد؛ اما این هورمون به‌طور طبیعی توسط جسم زرد نیز تولید و ترشح می‌شود. درواقع جسم زرد با تولید هورمون‌های پروژسترون و استروژن، به آماده‌سازی مخاط رحم جهت پذیرش تخمک بارورشده و تقویت رشد رویان در رحم کمک می‌نماید.

بیشتر بخوانید: علائم آزاد شدن تخمک چیست؟ آشنایی با علائم تخمک گذاری

درصورت کمبود پروژسترون پس از تخمک‌گذاری، احتمال موفقیت بارداری کاهش می‌یابد. بنابراین، وجود جسم زرد برای استمرار حاملگی ضرورت دارد؛ لذا تا هفته دهم بارداری به ترشح پروژسترون می‌پردازد و سپس تولید این هورمون توسط جفت انجام می‌شود.

لازم به ذکر است که آمپول‌های پروژسترون اغلب به‌صورت ۲۵-۵۰ mg در دسترس می‌باشد و بنا به تشخیص پزشک، از عصر روز پانکچر به‌صورت روزانه با دوزهای ۵۰ یا ۱۰۰ میلی‌گرم تزریق می‌شود. همچنین پروژسترون را می‌توان به صورت شیاف استفاده کرد، اما مصرف خوراکی آن مشکلات گوارشی به وجود می‌آورد. از عوارض احتمالی مصرف این دارو باید به خون‌ریزی خفیف، سوزش واژن، سردرد و حساسیت سینه‌ها اشاره کرد.

باید گفت پروژسترون هم مثل آمپول HCG در زمره داروهای تقویتی فاز لوتئال (نیمه دوم پریودی) به شمار می‌رود و درصورت استفاده از مکمل های این هورمون در طول دوره لوتئال، شانس لانه گزینی و حاملگی افزایش می‌یابد.

متفورمین (گلوکوفاژ)

داروی متفورمین یا گلوکوفاژ، اغلب برای افراد مبتلا به تنبلی تخمدان که تغییر رژیم غذایی، کاهش وزن و ورزش منظم موجب نگه داشتن سطح قند خون آنان در وضعیت نرمال نمی‌شود، تجویز می‌گردد. همچنین این دارو مقاومت به انسولین را که از علل اختلال تخمک‌گذاری می‌باشد، کاهش می‌دهد؛ لذا استفاده از آن می‌تواند برای افراد مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) مفید باشد و به القاء تخمک گذاری کمک کند.

باید یادآوری کرد که حدود ۵ تا ۱۰ درصد از زنان به PCOS مبتلا می‌شوند و ۷۰ درصد از آن‌ها به تجویز پزشکشان مصرف متفورمین را آغاز می‌کنند. از اثرات دارو در این بیماران می‌توان به کاهش آمار سقط جنین اشاره کرد.

علاوه بر این، از آن‌جایی که برای شروع درمان IVF باید حتماً سطح انسولین پایین بیاید، لذا این دارو در درمان آی وی اف نیز تجویز می‌شود و خطر‌چندقلوزایی در این تکنیک را کاهش می‌دهد. متفورمین یک داروی کم هزینه و نسبتاً ارزان قیمت است که عوارض اندکی نظیر بی اشتهایی، نفخ یا استفراغ ایجاد می‌کند.

قرص استرادیول

داروی استرادیول حاوی نوعی استروژن می‌باشد که به دو صورت قرص و آمپول در دسترس است. استروژن ها که به عنوان هورمون های زنانه در تخمدان ها تولید می‌شوند، در زنان سالم موجب رشد و نمو اندام جنسی، عملکرد طبیعی سیستم ادراری_تناسلی و افزایش پایداری عروق خونی می‌گردند.

باید اشاره کرد که این قرص در مواردی نظیر هیپوگونادیسم (کم کاری غدد جنسی)، واژینیت آتروفیک (عفونت، التهاب و خشکی واژن)، نارسایی اولیه تخمدان، درمان علائم دوره یائسگی، خونریزی رحمی و سرطان پستان و پروستات به کار می‌رود. استعمال دخانیات، اثر این دارو را در بدن کاهش و عوارض جانبی آن را افزایش می‌دهد. به علاوه استفاده طولانی مدت از این دارو بدون مصرف همزمان پروژستین، ریسک ابتلا به سرطان جداره رحم را بالا می‌برد.

هورمون تحریک کننده فولیکول یا FSH

این داروی هورمونی سبب تحریک تخمدان و درنتیجه تولید و رشد تخمک‌ها شده و به صورت زیر جلدی (زیر پوست) تزریق می‌شود. امکان تزریق این دارو در منزل به سادگی با یک آموزش ساده امکان پذیر می‌باشد. باید اشاره کرد که داروی هورمون FSH نسبت به گنادوتروپین های ادراری، قدرت و تاثیرگذاری بیشتری دارد.

هورمون گنادوتروپین یائسگی انسان یا hmg

این داروی هورمونی، ترکیبی از هورمون FSH و LH بوده که یکی از قوی ترین داروهای باروری محسوب می‌شود. گنادوتروپین یائسگی با تحریک فعالیت تخمدان‌ها به‌ویژه تحریک تخمک‌گذاری، در درمان انواع ناباروری همچون ناباروری بدون علت به کار می‌رود که حدود ۱۰ درصد از ناباروری‌ها را شامل می‌شود. درصورت عدم اثرگذاری سایر درمان‌ها، پزشک می‌تواند یک هورمون تحریک‌کننده فولیکول و یک هورمون لوتئینیزه در گروه را تجویز نماید.

هورمون آزاد کننده گنادوتروپین یا gnrh

این دارو سبب تحریک و رها شدن هورمون FSH و هورمون LH از غده هیپوفیز می‌شود؛ که اغلب به صورت تزریقی تجویز می‌شود.

بیشتر بخوانید: آشنایی با هورمون های مؤثر در بارداری

داروهای کنترل کننده تحریک بیش از حد تخمدان ها

ازجمله این دسته از داروها می‌توان به کلومیفن سیترات، متفورمین، قرص‌های جلوگیری از بارداری و داروهای مخصوص القای تخمک‌گذاری اشاره نمود که در ادامه به توضیح برخی از آن‌ها پرداخته شده است.

واکسن‌های باروری زیر جلدی

در چرخه‌های آی‌وی‌اف دو داروی مختلف تزریقی با هم استفاده می‌شود که یکی جهت جلوگیری از تخمک گذاری زودرس و دیگری به منظور تحریک رشد چند تخمک به کار می‌رود. معمولاً اولین داروی مورداستفاده در IVF، لئوتال لوپرون (luteal Lupron) است که از روز 21 سیکل زن شروع می‌شود و به صورت زیرجلدی با یک سوزن کوچک و در ناحیه ران یا شکم تزریق می‌گردد.

مدت زمان مصرف این دارو یک بار در روز و برای حدود 21 روز می‌باشد. داروی بعدی مورداستفاده در آی‌وی‌اف، FSH تزریقی است که جهت تحریک تخمک‌های متعدد حدود 9 روز و به صورت زیر جلدی یا داخل عضلانی تزریق می‌شود.

نکات مهم در مورد واکسن های درمان ناباروری و IVF

• پس از انتخاب محل تزریق (شکم، ران یا پشت بازو)، می‌بایست آن را با الکل و و با حرکت دایره‌ای به سمت خارج تمیز نموده؛ سپس جهت جلوگیری از احساس سوزش اجازه داد تا پوست خشک شود و بعد تزریق را انجام داد.
• برای تزریق باید پوشش سرنگ را برداشت و مراقب بود تا سوزن از سرنگ شل نشود؛ سپس سرنگ را مانند مداد در دست گرفته و سوزن را در زاویه 90 درجه نسبت به سطح پوست به سرعت و با حرکات دارت وارد کرد.
• جهت بررسی وجود خون می‌توان پیستون را کمی به عقب کشید و در صورت عدم مشاهده خون، تزریق را انجام داد؛ اما اگر خون ظاهر شد می‌بایست سوزن را به طور کامل خارج کرده و محل جدیدی را برای تزریق آماده نمود.
• پس از تزریق دارو باید سوزن را به آرامی، اما سریع خارج کرد و در صورت بروز هرگونه خونریزی از محل، فشار ملایمی به مدت 10 تا 15 ثانیه اعمال نمود. برای تزریقات بعدی از نقطه دیگری باید استفاده کرد.
• توصیه می‌شود سرنگ را در یک ظرف شیشه‌ای یا ظرف مناسب دیگر ریخته و سوزن‌های استفاده‌شده را در پایان دوره خود به مطب پزشک برگردانده تا آن‌ها را دور بریزد.

گنادوتروپین ها

گنادوتروپین‌ها شامل گنادوتروپین‌های انسانی(hMG) ، FSH، اوروفولیتروپین،FSH تخلیص‌شده و FSH نوترکیب می‌باشد. این داروها، در زنانی که به نارسایی اولیه تخمدان مبتلا نیستند، سبب تحریک تولید فولیکول و رشد و بلوغ فولیکول‌ها می‌شود. البته باید ذکر کرد که داروهای گنادوتروپین گاهی با عوارض جانبی نظیر تحریک بیش‌ازحد تخمدان‌ها، بارداری چند قلویی، سقط‌های خوبه‌خودی، گرفتگی عضلات شکم، تورم شکم، درد شکم و سردرد همراه است و لذا باید با احتیاط تجویز گردد.

ازجمله موارد منع مصرف داروهای گنادوتروپین می‌توان به افراد مبتلا به تومورهای هیپوفیز، خونریزی با منشأ ناشناخته، اختلال عملکرد غده تیروئید یا آدرنال، عارضه بزرگ شدن تخمدان‌ها ناشی از بیماری تخمدان پلی‌کیستیک (PCOD)، نارسایی اولیه تخمدان‌ها و بیماران مستعد اختلالات انعقادی اشاره نمود.

اوروفولیتروپین

اوروفولیتروپین که با نام تجاری Bravelle نیز شناخته می‌شود، نسل دوم گنادوتروپین‌ها به شمار می‌رورد که شامل هورمون FSH تخلیص‌شده و مقدار کمی LH است. این دارو در زنانی که قبلاً تحت درمان با داروهای مهارکننده هیپوفیز قرار گرفته‌اند و به منظور ایجاد تخمک‌گذاری مورد استفاده واقع می‌شود.

داروی اوروفولیتروپین به صورت تزریق زیرجلدی یا عضلانی، به مدت 5 روز و به مقدار روزانه 225IU تجویز می‌شود. شایان ذکر است که امکان تزریق اوروفولیتروپین هر دو روز یک بار نیز وجود دارد؛ اما باید توجه داشت که در این شرایط، دوز این دارو نباید از 75IU تا150IU تجاوز کند؛ چراکه حداکثر دوز مصرفی این دارو 450IU در روز می‌باشد.

منوتروپین ها

داروهای منوتروپین مخلوطی از هورمون‌های FSH و LH موجود در ادارار زنان در سنین یائسگی می‌باشد که گاهی به شکل Menopur و گونال اف در دسترس است. این دارو به صورت زیر جلدی تزریق می‌شود که هر ویال آن حاوی 75IU هورمون LH و FSH است.

معمولاً دوز مصرفی منوتروپین‌ها به صورت روزانه 225IU می‌باشد که پس از 5 روز، دوز آن به 150IU کاهش می‌یابد. در صورت احساس سوزش در محل تزریق منوتروپین، استفاده از کمپرس گرم توصیه می‌شود.

آمپول النوا برای آی وی اف

از داروهای زیرمجموعه گنادوتروپین باید به آمپول النوا (Elonva) اشاره کرد که روی رشد فولیکول، تولید مثل و بارداری اثر می‌گذارد و در طول درمان آی وی اف مورد استفاده قرار می‌گیرد. اثر آمپول Elonva بلندمدت است و تا یک هفته در بدن باقی می‌ماند.

النوا با تحریک تخمدان ها به صورت کنترل شده، تخمک گذاری را تشدید می‌کند و در صورت مؤثر بودن، ۴ یا ۵ روز بعد از تزریق آن می‌توان درمان با سایر داروهای IVF مانند آنتاگونیست GnRH را آغاز کرد تا از تخلیه زودهنگام تخمک ها جلوگیری نمود.

با گذشت ۷ روز از تزریق النوا، داروی دیگری مشابه آن تزریق می‌شود و پس از مشاهده سه تخمک بالغ در بدن زن، آمپول HCG تزریق می‌گردد. در ادامه نیز تخمک‌ها با تکنیک پانکچر جمع‌آوری می‌شود و پس از لقاح آزمایشگاهی و تشکیل جنین، به رحم زن انتقال می‌یابد.

باید گفت ماده‌ی فعال موجود در آمپول النوا، کوریفولیتروپین آلفا (Corivolitropin alfa) است که همچون FSH باعث تحریک تخمدان می‌شود. کوریفولیتروپین که یک زنجیره اسید آمینه متصل به FSH دارد، عملکرد طولانی‌تری در بدن ایجاد می‌کند و آمپول النوا را به جایگزین مناسبی برای داروهای FSH تبدیل می‌نماید.

عوارض آمپول النوا

به‌طور کلی، عوارض آمپول النوا همواره کمتر از فواید و اثرات مفید آن است و به همین دلیل تجویز آن در اغلب بیماران مجاز می‌باشد. بااین‌حال، از عوارض احتمالی Elonva باید به موارد زیر اشاره کرد:

• احساس خستگی 
• سردرد 
• تحریک بیش از حد تخمدان (OHSS) 
• حالت تهوع 
• درد لگن
• حساس شدن سینه ها

موارد منع مصرف آمپول Elonva 

برخی افراد نباید از آمپول Elonva استفاده کنند و بهتر است به سراغ داروهای جایگزین بروند. موارد منع مصرف النوا عبارتند از:

• داشتن حساسیت به کوریفولیتروپین آلفا
• قرار داشتن در دوران بارداری یا شیردهی
• ابتلا به سرطان های رحم، تخمدان، سینه و مغز
• داشتن کیست تخمدان یا تخمدان‌های بزرگ‌شده
• سابقه خونریزی واژینال با دلیل نامعلوم
• وجود تومور فیبروئید و عدم امکان حاملگی طبیعی
• داشتن ناهنجاری در اندام‌های جنسی و ممانعت از بارداری طبیعی
• ابتلا به OHSS
• سابقه جراحی شکم
• نارسایی غدد فوق کلیه
• داشتن بیماری کلیوی
• بالا بودن سطح پرولاکتین خون

تزریق آمپول النوا چه اثراتی در پی دارد؟

در صورتی که قصد تزریق آمپول النوا برای درمان آی وی اف را دارید، باید آماده اثرات آن نیز باشید. برخی اثرات طبیعی است و مشکل خاصی را در بارداری ایجاد نمی‌کند. برخی تغییرات نیز با وجود احتمال وقوع کم، می‌تواند پیامدهای جانبی مختلفی در پی داشته باشد. لذا توجه به نکات زیر ضروری است:

لختگی خون

استفاده از آمپول النوا نیز مانند اغلب داروهای IVF ممکن است باعث لختگی خون شود. در صورت وقوع این اتفاق، احتمال مشکلاتی همچون حمله قلبی، سکته، آمبولی ریه، ترومبوفلبین و کاهش جریان خون وجود دارد. 

بارداری چندقلو

در حالت بارداری طبیعی، احتمال تشکیل نوزاد چندقلو بسیار کم است؛ اما داروهای آی وی اف ازجمله آمپول Elonva این رویداد را محتمل‌تر می‌کنند. تزریق النوا و انتقال بیش از یک رویان به رحم مادر، ضمن افزایش ریسک بارداری چندقلویی موجب خطرات مختلفی برای مادر و جنین می‌شود.

نکات مهم در تزریق النوا

قبل از اقدام به تزریق آمپول النوا اگر شاهد مشکلاتی نظیر شفاف نبودن مایع داخل سرنگ، آسیب دیدگی سوزن، رد شدن تاریخ انقضا، مخدوش یا باز بودن بسته و... بودید، آمپول را دور بیندازید. النوا باید در دمای ۲ تا ۸ درجه سلسیوس نگهداری شود.

همچنین می‌توان آن را به مدت یک ماه در دمای منفی ۲۵ درجه نگهداری نمود؛ اما باید از یخ زدن آمپول جلوگیری‌کرد. لازم به ذکر است که میزان تزریق آمپول النوا برای بانوان، بر حسب سن و وزن و برای ۲ یا ۳ روز قاعدگی در دیواره شکم انجام می‌شود.

معرفی عوارض دارو ها و آمپول های آی وی اف

به‌طورکلی، هریک از داروهای باروری ممکن است اثرات جانبی مختلفی را برای زنان ایجاد نماید که اغلب شامل اضطراب و افسردگی، حالت تهوع و استفراغ، گرفتگی و حساسی پستان‌ها، سردرد، چندقلوزایی، افزایش خطر سرطان تخمدان و آندومتر و… می‌باشد. دیگر عوارض احتمالی این داروها عبارتند از:

اختلالات بینایی

بروز برخی اختلالات بینایی همچون مشاهده نورهای چشمک‌زن یا معلق و تاری دید، جزو عوارض نادر داروهای لتروزول یا کلومید می‌باشد. در برخی موارد، چنین اختلالی با سردرد شدید همراه می‌شود که اغلب با قطع مصرف دارو رفع می‌گردد. بااین‌حال، درصورت بروز چنین مشکلی باید فوراً به پزشک مراجعه نمود؛ چراکه احتمال ماندگاری این عارضه وجود دارد.

بارداری خارج رحمی

وقوع بارداری خارج رحمی که عارضه‌ای خطرناک است، جزو عوارض احتمالی داروهای گنادوتروپین محسوب می‌شود. بنابراین درصورت احساس درد شدید لگن حین مصرف این داروها باید بلافاصله به پزشک مراجعه کرد.

سندرم تحریک بیش از حد تخمدان (OHSS)

استفاده از داروهای تحریک تخمدان با هدف افزایش تولید تخمک صورت می‌گیرد؛ اما تحریک‌پذیری بیش‌ازحد تخمدان‌ها ممکن است که منجربه سندرم OHSS شود که از خطرناک ترین عوارض دارو های آی وی اف است. این سندرم اغلب در طول درمان IVF یا حین استفاده از داروهای گنادوتروپین و کلومید رخ می‌دهد. از آنجایی که سندرم تحریک بیش‌ازحد تخمدان در موارد نادر با لخته کردن خون و نارسایی کلیه موجب اختلال باروری و حتی تهدید زندگی فرد می‌شود؛ لذا باید درصورت مشاهده هرگونه علائم احتمالی به پزشک مراجعه کرد.

بیشتر بخوانید: آشنایی با سندرم تحریک بیش از حد تخمدان (OHSS)

پیچ خوردگی تخمدان (تورشن تخمدان)

پیچ‌خوردگی یا تورشن تخمدان از عوارض نادر OHSS است که در ۲% از زنان تحت درمان با داروی گنادتروپین رخ می‌دهد. درواقع، مصرف داروهای آی وی اف باعث بزرگ شدن اندازه تخمدان‌ها و درنتیجه افزایش خطر پیچ خوردن آن‌ها می‌شود که منجربه قطع خون‌رسانی به تخمدان می‌گردد. از علائم تورشن تخمدان باید به درد شدید لگن اشاره کرد و از آنجایی که احتمال تهدید باروری یا حتی خطر مرگ (در موارد نادر) وجود دارد، گاهی پزشک از جراحی یا برداشتن تخمدان برای رفع این مشکل استفاده می‌نماید.

بیشتر بخوانید: پیچ خوردگی تخمدان؛ علائم، عوارض و راه های درمان

عوارض جانبی مصرف داروهای تحریک تخمدان

• حساسیت
• عفونت
• تورم
• کبودی
• تحریک بیش از حد تخمدان

بیشتر بخوانید: معرفی عوارض آی وی اف برای مادر و جنین

دیگر داروهای موثر در درمان ناباروری

سایر داروهایی که برای بهبود باروری توسط پزشک تجویز می‌شود عبارتند از:

• آسپرین: در برخی از موارد خاص پزشک برای کاهش خطر سقط جنین آسپرین تجویز می‌کند.
• هپارین: در مواردی که خانم سقط مکرر را تجربه کرده باشد، پزشک این دارو را تجویز می‌کند.
• مدورل: این دارو برای کمک به لانه گزینی تخمک بارور شده تجویز می‌شود.
• آنتاگون و ستروتاید: این دارو برای مهار تخمک گذاری زودرس توسط پزشک تجویز می‌شود.
• آنتی بیوتیک و داروی ضد قارچ: مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها و داروهای درمان عفونت‌های قارچی، یکی دیگر از راه‌های درمان ناباروری مردان به حساب می‌آید.
• بروموکریپتین: مصرف آگونیست دوپامین، ناباروری ناشی از هایپرپرولاکتینمی را درمان می‌کند که موجب توقف ترشح پرولاکتین از غده هیپوفیز می‌شود. بنابراین، این دارو برای مردان مبتلا به هایپرپرولاکتینمی و اسپرم‌های غیرطبیعی مناسب می‌باشد.
• ویتامین D3: حدوداً ۲۰ ng/ml از ویتامین D در خون موجب رشد مناسب جنین در رحم، تولید تخمک‌های باکیفیت، افزایش شانس بارداری، افزایش شانس تولد نوزاد سالم، متعادل کردن هورمون‌های جنسی استروژن و پروژسترون زنان، تنظیم عادت ماهانه و… می‌شود. همچنین ویتامین D به بهبود تعداد اسپرم مردان و رشد هسته هریک از اسپرم‌ها کمک می‌کند.
• داروهای تقویت کننده فاز لوتئال: در فاز لوتئال که شامل بازه تشکیل کورپوس لوتئوم یا کیسه جسم زرد تا وقوع بارداری یا قاعدگی می‌باشد، سطح هورمون پروژسترون اهمیت زیادی دارد و باید تقویت شود. با مصرف مکمل پروژسترون، فاز لوتئال تنظیم می‌گردد و شانس حاملگی افزایش می‌یابد. همچنین استفاده از آمپول hCG باوجود احتمال بروز سندرم تحریک بیش‌ازحد تخمدان، گزینه دیگری برای تنظیم فاز لوتئال می‌باشد.
• قرص جلوگیری از بارداری: حتی در طول درمان IVF نیز گاهی نیاز به استفاده از قرص‌های جلوگیری از بارداری می‌باشد. این قرص‌ها در شروع آی وی اف به تنظیم سیکل قاعدگی کمک می‌کنند.

بیشتر بخوانید: برای تقویت تخمک چه بخوریم؟