معرفی انواع کیست تخمدان در زنان و علائم بروز آن

ناباروری در زنان به عنوان یک مشکل جدی، در اثر علل و عوامل مختلفی ایجاد می‌شود. گاهی اوقات، تشکیل توده هایی به نام کیست می‌تواند عامل ایجاد مشکلات باروری باشد. اگرچه کیست تخمدان در بسیاری از موارد با علائم و نشانه‌ای همراه نیست؛ اما باید در اولین فرصت پس از تشخیص و شناسایی، مورد درمان قرار گیرد. کیست تخمدان یکی از مشکلات بسیار رایج در میان زنان و دختران است که از بدو بلوغ تا دوران یائسگی و حتی پس از آن رخ می‌دهد.

بیشتر بخوانید: کدام بیماری های رحم و تخمدان باعث ناباروری می شود؟

شکل‌گیری کیست‌های تخمدانی لزوماً به معنای ایجاد خطر برای سلامت بانوان یا از دست رفتن قدرت باروری آنان نیست؛ چراکه بسیاری از کیست‌ها خودبه‌خود از بین می‌رود یا بدون ایجاد مشکل در بدن باقی می‌مانند.

با این حال، به علت حساسیت زیاد این مسئله و احتمال رشد و سرطانی شدن کیست‌ها یا اثرات نامطلوب بر بارداری در زنان، باید در اولین فرصت نسبت به شناسایی نوع آن‌ها و انجام درمان‌های متناسب اقدام کرد. اگر می‌خواهید درباره عواملی که ممکن است سبب بروز ناباروری در زنان شود، بیشتر بدانید؛ به صفحه‌ی همه چیز درباره علل ناباروری زنان مراجعه کنید.

کیست تخمدان چیست؟

منظور از کیست تخمدان، تشکیل کیسه‌هایی حاوی مایع در داخل یا سطح تخمدان زنان است که گاهی با در برگرفتن چرک و خون، وضعیت خطرناک تری را برای بیمار ایجاد می‌کند‌.

در واقع، تخمدان ها دو عضو کوچک بادامی شکل در دو طرف رحم هستند که محل تولید تخمک و هورمون های «پروژسترون و استروژن» به شمار می‌روند. هورمون های زنانه معمولاً به صورت مداوم و تخمک ها نیز در دوره های ماهانه و تا سن مشخصی تولید می‌شوند. بنابراین زمانی که حداقل یک کیسه از مایعات در درون این بخش شکل گیرد، گفته می‌شود که فرد به کیست تخمدان مبتلا شده است.

باید گفت که اغلب خانم ها، حداقل یک بار در طول زندگی خود کیست تخمدان را تجربه می‌کنند که گاهی هیچ گونه علائم و دردی ندارد و پس از مدتی برطرف می‌شود. اما برخی از کیست ها به ویژه در صورت ترکیدن، وضعیت وخیم تری را ایجاد می‌کنند و نیاز به پیگیری جدی و درمان فوری دارند.

چند نوع کیست تخمدان وجود دارد؟

کیست های تخمدان انواع مختلفی دارند و بر اساس شکل، مواد تشکیل دهنده و محل قرارگیری شناخته می‌شوند‌. اصلی ترین انواع کیست تخمدان به شرح زیر می‌باشد:

• کیست ناشی از تنبلی تخمدان
• کیست لوتئینی
• کیست آدنوما
• کیست درموئید
• کیست پارااوارین
• کیست شکلاتی
• کیست ساده
• کیست جسم زرد

کیست لوتئینی (Lutein cyst)

به عنوان توده هایی با جداره صاف و نازک که شکل ساده ای دارد و اغلب به صورت خود به خود برطرف می‌شود.

کیست آدنوما (Adenoma cyst)

از جمله کیست های «موسینوس و سروزی» است که با وجود خطر کم، حجم و ابعاد بزرگی دارند و بر روی پوشش تخمدان ها تشکیل می‌شوند.

کیست درموئید (Dermoid cyst)

منشأ جنینی دارد و در اثر بقایای سلول های بنیادی و مواد ژنتیکی به وجود می‌آید. لازم به ذکر است که کاهی این کیست ها، حاوی اجزایی از ناخن، عصب، غضروف، دندان، مو و چربی می‌باشند.

کیست پارااوارین یا پاراتوبال (Para ovarian cyst)

در افراد دارای حاملگی نابجا یا ناباروری شیوع بیشتری دارد و با ابعاد بسیار کوچک خود، معمولاً حین جراحی یافت می‌شود و اثری هم روی باروری نمی‌گذارد.

کیست ناشی از سندرم تخمدان پلی کیستیک (Polycystic Ovaries cyst)

تخمدان پلی کیستیک توده هایی خوش خیم که موجب اختلالات هورمونی و نابالغ ماندن فولیکول ها می‌شود و درمان های متفاوتی دارد در افراد مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)، تخمک‌گذاری نامنظم منجربه تشکیل کیست‌های کوچک در تخمدان‌ها، قاعدگی نامنظم و افزایش سطح برخی از هورمون‌ها می‌گردد که باعث بروز مشکلات باروری در زنان می‌شود و فرد باید تحت نظر پزشک قرار گیرد.

کیست اندومتریوما (Endometrioma cyst)

این کیست که به اندومتریوز یا کیست شکلاتی معروف است با قرارگیری پوشش داخلی رحم بر روی تخمدان ها به وجود می‌آید و با ایجاد درد حین عادت ماهانه، موجب خروج خون قهوه ای و بسیار تیره می‌شود. پوشش گسترش‌یافته رحم به روی تخمدان‌ها و رشد مداوم آن طی هر چرخه قاعدگی، برخلاف آندومتر که هر ماه با خون‌ریزی قاعدگی دفع می‌گردد، امکان دفع و راه‌یابی به بیرون را ندارد. باید گفت این وضعیت معمولاً در اثر بازگشت بخشی از خون قاعدگی به لگن رخ می‌دهد.

با وقوع چنین اتفاقی به ویژه در افراد دارای زمینه ژنتیکی، آهن داخل خون موجب حالتی سمی و ایجاد چسبندگی در سلول‌های حفره لگن می‌شود که مشکلاتی همچون چسبندگی رحم به روده‌ها و یا چسبندگی تخمدان‌ها به کف لگن را ایجاد می‌کند. بدین ترتیب، کیست‌های خونی متعددی موسوم به کیست‌های شکلاتی شکل می‌گیرد که جز با جراحی قابل درمان نیست.

بیشتر بخوانید: بیماری آندومتریوز در زنان چیست و چه علائمی دارد؟

کیست ساده یا فیزیولوژی (Follicular cyst)

کیست «فولیکولی» به عنوان یک کیست ساده، در اثر آزاد نشدن تخمک و یا تشکیل یک فولیکول بالغ به وجود می‌آید و قطر آن، حدود ۵ تا ۶ میلی‌متر می‌باشد. درواقع ممکن است با رسیدن تخمک به ابعاد بالغ، این تخمک توسط فولیکول آزاد نشود و درون آن بماند.

همچنین ممکن است با وجود آزاد شدن تخمک بالغ، مایع درون فولیکول_که برای رشد و حفاظت از تخمک ضروری است_ تخلیه نشود و داخل بافت فولیکول باقی بماند. در هر دو حالت با تورم و انقباض این فولیکول‌ها، کیست‌هایی به وجود می‌آید که چندان خطرناک نیست و اغلب طی چند هفته به خودی خود برطرف می‌گردد.

کیست جسم زرد (Corpus luteum cyst)

با آزاد شدن تخمک از فولیکول طی هر ماه، بدن هورمون‌های موردنیاز برای بارداری را تولید می‌کند. هم‌زمان با آن هم فولیکول به یک جسم زرد تبدیل می‌شود و درصورت تجمع مایعات درون آن، کیست جسم زرد شکل می‌گیرد.

علائم کیست تخمدان چیست؟

کیست های کوچک و خفیف در تخمدان، اغلب بدون علائم شکل می‌گیرند و به راحتی قابل تشخیص نیستند. اما از جمله نشانه های مشترک کیست تخمدان که برخی از آن ها نیز نادر است، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• درد ناگهانی و شدید در اثر ترکیدن کیست ها
• احساس درد در ناحیه لگن به ویژه قبل و بعد از پریودی
• حالت تهوع و استفراغ ناشی از چرخش تخمدان به علت وجود کیست ها
• ورم، بادکردگی، درد و فشار زیر شکم
• انسداد روده یا مثانه
• احساس درد در حین قاعدگی یا رابطه جنسی
• حساس شدن سینه ها
• افزایش وزن ناگهانی و بی دلیل و بروز چاقی مفرط یا BMI بالای ۳۵ به عنوان یک علامت مهم و جدی
• احساس درد خفیف در ران و کمر
• پوست ضخیم و تیره در زیر بغل یا کشاله ران (آکانتوزیس نیگریکانس)
• خونریزی غیر عادی واژینال
• آکنه و جوش های شدید ناشی از بالا رفتن سطح آندروژن
• نفخ شکم و مشاهده ورم غیرطبیعی در شکم
• مشکلات باروری در اثر ضعف و اختلال تخمک‌گذاری و وقوع بارداری پس از درمان‌های مربوطه
• افزایش بی‌دلیل فشار خون، قند خون و کلسترول

لازم به ذکر است که برخی از علائم بالا، نادر و برخی نیز هشداردهنده هستند و باید در اولین فرصت، ضمن مراجعه به پزشک درمان شوند.

علت ایجاد کیست تخمدان در زنان

اگرچه علت دقیق شکل گیری کیست تخمدان در زنان، به طور قطع مشخص نشده است؛ اما به نظر می‌رسد که عواملی مانند التهاب های خفیف، زمینه های خانوادگی و ارثی، دیابت، رشد نامناسب در دوران جنینی و… بر آن اثرگذار باشد.

شایع ترین کیست های تخمدان، کیست های فانکشنال (Functional ovarian cysts) هستند که در دو گروه جای می‌گیرند. همان‌طور که ذکر شد، گاهی در صورت پاره نشدن فولیکول ها در داخل تخمدان و در نتیجه عدم آزادسازی تخمک، مایعاتی درون آن‌ها تجمع می‌یابد و به کیست فولیکولی (Follicular cyst) منجر می‌شود.

حال اگر با وجود آزادسازی تخمک، بار دیگر کیسه ها بسته شود و محل تجمع خون و مایعات گردد؛ کورپوس لوتئوم (Corpus luteum cyst) یا کیستی موسوم به «جسم زرد» شکل می‌گیرد.

به طور کلی می‌توان علل به وجود آمدن کیست تخمدان را در دسته های زیر جای داد:

گسترش بیش از حد لوتئال

منظور از لوتئال، یک واحد عملکردی از تخمدان زنان است که به چرخه قاعدگی مربوط می‌شود. با طولانی شدن و شدت یافتن خونریزی ماهانه، اختلالاتی در عملکرد تخمدان به وجود می‌آید که همراه با درد ناشی از شکستن فولیکول ها در رحم، مشکلاتی را نیز در حاملگی ایجاد می‌کند.

شکسته شدن رگ های فولیکول

در صورت شکستن ناگهانی رگ های خونی فولیکول ها نیز، درد و ناراحتی در ناحیه شکم به وجود می‌آید و کیست هایی شکل می‌گیرد که بیشتر مواقع بدون علامت است.

رشد ناکافی فولیکول ها

عدم رشد فولیکول ها به میزان کافی و ناتوانی در جذب مواد مغذی و مایعات، موجب شکل گیری کیست هایی درون تخمدان می‌شود.

بیشتر بخوانید: تأثیر تعداد و اندازه فولیکول ها برای بارداری

تحریک تخمدان توسط هورمون ها

بالا رفتن سطح هورمون «لوتئینیزه» درون تخمدان ها، اختلال غدد درون ریز بدن و در نتیجه مشکل «پلی کیستیک» را در پی خواهد داشت.

افزایش هورمون گنادوتروپین

افزایش سطح هورمون گنادوتروپین نیز تومورهایی را ایجاد می‌کند که با تحریک تخمک گذاری به ویژه در دوران بارداری همراه است و زمینه شکل گیری کیست هایی را فراهم می‌کند.

سایر مشکلات

عوامل مختلف دیگری هم می‌تواند بر روی شکل‌گیری کیست تخمدان اثر بگذارد که شامل سیگار کشیدن، کم‌کاری تیروئید، ابتلا به آندومتریوز (تشکیل سلول‌های آندومتر در خارج از رحم)، سابقه دست‌کم یک بار ابتلا به کیست تخمدان و… می‌شود.

چگونگی تشخیص کیست تخمدان

آزمایش های مختلفی برای تشخیص کیست تخمدان وجود دارد که با بررسی علائم بالینی و نواحی شکمی، وجود این توده های کوچک و مخاطره برانگیز را شناسایی می‌کند.

برخی از مهم ترین تست های تشخیص کیست تخمدان به شرح زیر می‌باشد:

آزمایش خون

نوعی از آزمایش خون برای اندازه گیری سطح پروتئینی به نام آنتی ژن سرطان ۱۲۵ (cancer antigen 125) به کار می‌رود که امکان تشخیص سرطان تخمدان را فراهم می‌کند. ‌البته برخی بیماری های دیگر غیر از سرطان نیز باعث بالا رفتن میزان این آنتی ژن می‌شود که از جمله آن‌ها می‌توان به لگن التهابی، اندومتریوز و… اشاره کرد. لازم به ذکر است که این تست خون، بیشتر در صورت مشاهده «کیست جامد» به کار می‌رود‌.

سونوگرافی شکمی

در سونوگرافی شکمی یا سونوگرافی معمولی که از روی پوست انجام می‌شود، پزشک با ابزار سونوگرافی، امواجی صوتی دارای فرکانس بالا را به بدن می‌فرستد. بازتاب این امواج می‌تواند تصویر رحم و تخمدان‌ها را روی نمایشگر نشان دهد و امکان مشاهده و بررسی برخی کیست‌های تخمدانی را برای پزشک فراهم کند. باید دانست که در سونوگرافی شکمی علاوه بر یافتن مکان دقیق کیست‌ها، امکان تشخیص نوع کیست و محتوای داخل آن نیز وجود دارد.

لاپاراسکوپی (Laparoscopy)

در این روش پس از بیهوشی، میله ظریف و باریک دوربین داری به نام «لاپاراسکوپ» از شکافی وارد بدن می‌شود و به بررسی تخمدان ها می‌پردازد که در این صورت، می‌توان کیست ها را مشاهده و آن‌ها را از طریق نوعی جراحی خارج کرد. لازم به ذکر است که جراحی لاپاراسکوپی تحت بیهوشی انجام می‌گیرد.

سونوگرافی لگنی (Pelvic ultrasound)

در سونوگرافی لگنی به کمک ابزاری خاص می‌توان ضمن ارسال و دریافت امواج صوتی به بدن، عکس برداری هایی از رحم و تخمدان ها انجام داد و محل و نوع کیست ها را نیز مشخص نمود.

از دیگر آزمایش های تشخیصی برای شناسایی کیست تخمدان می‌توان به سی تی اسکن (CT Scan) جهت تصویربرداری مقطعی از بدن، ام آر آی (MRI) برای عکس برداری عمیق با امواج مغناطیسی، آزمایش اولتراسوند به مدت چند هفته یا چند ماه، تست بارداری جهت اطلاع از حاملگی، تست هورمون برای سنجش سطح هورمون هایی همچون استروژن و پروژسترون و… اشاره کرد. به علاوه برای تشخیص پارگی کیست تخمدان، راهکارهایی همچون مشاهده علائم بالینی و استفاده از سونوگرافی سودمند می‌باشد.

راه های درمان کیست تخمدان

به‌طورکلی، اغلب کیست‌ها بدون درمان‌های اضافی از بین می‌رود و گاهی حتی فرد متوجه شکل‌گیری و نابودی کیست‌ها نمی‌شود. درمان کیست‌ها بستگی به علت شکل‌گیری، وخامت، شکل، اندازه و سن آن‌ها دارد. معمولاً در کیست‌های بدون درد و ناراحتی، روش‌های کم‌تهاجمی‌تری برای درمان به کار می‌رود.

رایج‌ترین راه های درمان کیست تخمدان و از بین بردن آن، شامل روش‌های مختلفی می‌شود که به کوچک کردن و رفع کیست ها می‌انجامد؛ از جمله:

• لاپاراسکوپی
• لاپاراتومی
• اوفورکتومی
• هیسترکتومی
• مصرف دارو

در ادامه به معرفی روش های درمان کیست های تخمدانی می‌پردازیم.

لاپاراسکوپی

عمل لاپاراسکوپی، روشی برای برداشتن کیست‌های کوچک و غیر سرطانی است که طی آن، سوراخ‌هایی توسط لیزر یا ابزاری دیگر در تخمدان ایجاد می‌شود. این کار موجب بازیابی عملکرد عادی تخمدان می‌شود و با کمک به تحریک تخمک‌گذاری، موجب درمان کیست تخمدان می‌گردد.

باید گفت جراحی کیست تخمدان با عمل لاپاراسکوپی رحم در مواردی همچون بزرگ بودن کیست، ادامه‌دار بودن روند رشد و بزرگ شدن آن، فانکشنال یا عملکردی نبودن کیست، ایجاد درد شدید، باقی ماندن بعد از گذشت ۲_۳ چرخه قاعدگی و... کاربرد دارد.

لاپاراتومی

اگر کیست‌های تخمدانی بزرگ باشد، پزشک باید برش‌های بزرگ‌تری روی شکم بزند که به عمل لاپاراتومی معروف است. طی این جراحی با ایجاد برش در بالای تخمدان‌ها، پزشک به محل کیست‌ها دسترسی می‌یابد و آن‌ها را به‌طور کامل از بدن خارج می‌کند.

اوفورکتومی

عمل اوفورکتومی (oophorectomy) یا برداشتن یکی از تخمدان‌ها، زمانی به کار می‌رود که امکان خارج کردن کیست تخمدان بدون نیاز به برداشتن تخمدان وجود داشته باشد. درواقع در بسیاری از موارد می‌توان تنها با تخلیه تخمدان حاوی کیست، تخمدان دیگر را برای برقرار ماندن قدرت باروری حفظ نمود. 

هیسترکتومی

در مواقعی که کیست‌های تخمدان سرطانی شود و در تخمدان‌ها و رحم گسترش یابد، ممکن است پزشک اقدام به خارج‌سازی رحم، هر دو تخمدان و لوله‌های فالوپ نماید. بعد از این جراحی که به توتال هیسترکتومی معروف است، درمان‌های تکمیلی نظیر شیمی‌درمانی و پرتودرمانی انجام می‌گیرد. باید افزود که در برخی بانوان، کیست‌های سرطانی حتی پس از یائسگی هم ایجاد می‌شود.

مصرف قرص‌های خوراکی ضد بارداری

مصرف این قرص‌ها برای کاهش عملکرد تخمدان و جلوگیری از تشکیل کیست و در نتیجه کاهش خطر سرطان مفید است. قرص ضد بارداری با داشتن ترکیب دارویی استروژن و پروژسترون و تنظیم سطوح این هورمون‌ها در بدن، باعث بهبود روند تخمک‌گذاری، کاهش موهای زائد غیرطبیعی و نیز کاهش خطر سرطان رحم و تخمدان می‌شود. به این نکته توجه داشته باشید که مصرف قرص های ضد بارداری باید حتما زیر نظر پزشک باشد زیرا در غیر این صورت بیمار ممکن با عوارض جبران ناپذیر و خطرناکی مواجه شود.

متفورمین و کلومیفن

متفورمین به عنوان دارویی برای درمان دیابت نوع ۲، با تنظیم سطوح انسولین بدن به درمان کیست تخمدان نیز کمک می‌کند. طبق برخی تحقیقات، قرص متفورمین همراه با ورزش و رژیم غذایی موجب کاهش وزن می‌شود و چرخه قاعدگی و میزان قند خون را متعادل می‌سازد. داروی کلومیفن نیز یک داروی باروری با افزایش شانس چندقلوزایی است که برای درمان کیست تخمدان مفید می‌باشد.

بیشتر بخوانید: آشنایی با بهترین روش های درمان کیست تخمدان

برای درمان کیست تخمدان چه بخوریم؟

داشتن رژیم غذایی مناسب برای درمان کیست تخمدان بسیار کمک کننده است، بنابراین توصیه می‌شود که خانم‌ها نکات تغذیه‌ای زیر را همواره مد نظر قرار دهند:

• مصرف روزانه منابع فیبر مانند میوه، سبزیجات و حبوبات برای کمک به کاهش وزن
• کنترل قند خون بدن با خوردن مواد غذایی مناسب
• خودداری از مصرف چربی‌های اشباع‌شده به منظور کاهش خطر ابتلا به کیست تخمدان
• مصرف روزانه یک وعده پروتئین _در صورت ثابت بودن قند خون_ با استفاده از لبنیات کم‌چرب
• پرهیز از مصرف غذاهای آماده و فرآوری‌شده
• مصرف هفته‌ای ۲ تا ۳ مرتبه ماهی، روغن ماهی، گردو و تخم کدو برای تأمین امگا ۳ مورد نیاز بدن
• اجتناب از مصرف انواع کنسرو، آب معدنی و هر خوراکی حاوی مواد نگهدارنده
• کاهش مصرف غذاهایی همچون الویه، پیتزا، لازانیا، آش رشته، کله‌پاچه، حلوا، لوبیا و شیرینی تر
• خودداری از مصرف سالاد یا ماست همراه با غذا
• مصرف سکنجبین همراه با سرکه و شکر یا سرکه و عسل به عنوان یکی از درمان‌های خانگی کیست تخمدان

کدام کیست های تخمدان به جراحی نیاز دارند؟

در صورت مشاهده هر یک از وضعیت‌های زیر ممکن است پزشک اقدام به جراحی برای درمان کیست تخمدان نماید:

• مشاهده علائم پاره شدن کیست نظیر درد شکمی و لگنی حاد یا نشانه‌های خونریزی داخل شکم
• پیچ‌خوردگی کیست و کم‌خونی آن با علائمی نظیر درد و استفراغ و عدم بهبود پس از استراحت
• عدم پاسخ به درمان‌های دیگر برای بهبود کیست و بزرگ شدن بیش از حد آن

لازم به ذکر است که وجود کیست‌های متعدد و پرتعداد، لزوماً نیازی به جراحی ندارد. اما فرد باید به طور مداوم تحت نظر باشد و براساس سن، وزن، نوع و ضخامت کیست، وضعیت زناشویی و... درمان مناسبی برای وی اتخاذ شود.

آیا کیست تخمدان باعث ناباروری در زنان می‌شود؟

بسیاری از کیست های تخمدان، مانع از حاملگی نمی‌شود و مشکلی نیز در باروری زنان ایجاد نمی‌کند. هرچند برخی کیست ها مانند کیست شکلاتی یا آندومتریوز می‌تواند امکان باروری را کاهش دهد، اما باز هم به طور قطع مانع از باروری نیست. بدین منظور، باید نسبت به ورزش منظم همراه با اجتناب از مصرف الکل و نوشیدنی های کافئین دار اقدام نمود.

علاوه بر این، عارضه پلی کیستیک نیز با ترشح هورمون های مردانه و ایجاد مشکلاتی نظیر پُرمویی، عادت ماهانه زنان و دختران را مختل می‌کند و شرایط سختی را برای بارداری به وجود می‌آورد. لذا دختران و زنان مبتلا به این بیماری باید تحت نظر پزشک قرار گیرند و در کوتاه ترین زمان درمان شوند. اگر تمایل دارید علل اصلی قاعدگی های نامنظم را بشناسید، اینجا کلیک کنید.

لازم به ذکر است که گاهی بانوان برای درمان کیست تخمدان از قرص های ضد بارداری استفاده می‌کنند. مصرف این قرص ها به طور کلی موجب نازایی بانوان نمی‌شود؛ اما استفاده طولانی مدت از آن‌ها با نازک کردن اندومتر، مشکلاتی را در باروری زنان ایجاد می‌کند که بهتر است ادامه دادن این سبک از دارو درمانی، فقط تحت نظر پزشک انجام گیرد.

همچنین به منظور افزایش شانس باروری در مبتلایان به کیست تخمدان، انتخاب سبک زندگی سالم و یک رژیم غذایی مناسب، ضرورت دارد.

نکته ای که باید به آن اشاره کرد این است که تشخیص زودهنگام کیست تخمدان با مشاهده علائمی مثل آکنه، نازایی، پرمویی و نامنظم بودن قاعدگی و نیز انجام آزمایش های مربوطه، نقش مهمی در جلوگیری از شدت یافتن اختلالات ناباروری دارد.

در افراد دارای این مشکل، سطح هورمون هیپوفیزی LH نسبت به FSH بسیار افزایش می‌یابد و فاکتور AMH تا ۲ برابر، بیش از مقدار نرمال خود می‌شود.

به علاوه در سونوگرافی این بانوان، می‌توان فولیکول های زیر ۱۰ میلی‌متری بسیاری را نیز در اطراف تخمدان ها مشاهده کرد.

باید افزود که برخی از کیست‌های تخمدان نیز در دوران بارداری شکل می‌گیرند و در صورت ادامه یافتن رشد آن‌ها، موجب خونریزی و پیچیدگی تخمدان یا مشکلاتی در زایمان می‌شوند. بااین‌حال، اغلب کیست‌ها مانع از بارداری نمی‌شوند و صرفاً ممکن است شرایط دوران حاملگی را کمی سخت‌تر کنند. 

بیشتر بخوانید: آیا کیست تخمدان باعث ناباروری می شود؟

کیست تخمدان چه تأثیری بر پریودی دارد؟

باید دانست که کیست تخمدان بر شدت خونریزی پریودی، میزان درد قاعدگی و حتی وقوع یا عدم وقوع عادت ماهانه اثر می‌گذارد. اگرچه جابجایی چند روزه در مدت‌زمان پریود به ویژه در سال‌های اول بلوغ طبیعی است؛ اما کیست تخمدان می‌تواند موجب مشکلات جدی‌تری مانند خونریزی بسیار کم یا زیاد در قاعدگی، عدم پریودی برای ۴ ماه یا بیشتر، فاصله بیش از ۳۵ روز بین هر دو پریود و داشتن کمتر از ۸ قاعدگی در طول سال شود.

در بسیاری از خانم‌ها، تشخیص کیست تخمدان زمانی اتفاق می‌افتد که فرد با شکایت از بی‌نظمی و تأخیر در قاعدگی خود به پزشک مراجعه می‌کند. از این رو، لازم است که خانم‌ها هرگونه تغییر جدی در برنامه عادت ماهانه خود را با یک پزشک متخصص زنان و زایمان در میان بگذارند.

علائم کیست تخمدان در پریودی

در بسیاری از زنان ممکن است کیست تخمدان هیچ‌گونه علائمی از خود نشان ندهد و حتی به صورت خودبه‌خود درمان شود؛ اما بیشتر علائم کیست تخمدان، در وضعیت قاعدگی زنان مشخص می‌شود. در واقع، با مشاهده برخی علائم کیست تخمدان در پریودی همچون دردهای شدید و بی‌نظمی قاعدگی، پزشک به وجود کیست‌های متعدد یا بزرگ مشکوک می‌شود و برخی معاینات پزشکی را برای تشخیص آن در پیش می‌گیرد. از اصلی‌ترین علائم کیست تخمدان به ویژه در دوران پریود می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• نامنظم شدن قاعدگی و فاصله طولانی بین هر دو پریود
• خونریزی غیرطبیعی و معمولاً شدید
• تکرر ادرار
• درد شدید، ناگهانی و سنگین در لگن
• عدم امکان تخلیه کامل روده
• حالت تهوع و استفراغ
• احساس پری بعد از خوردن غذا
• نفخ و تورم شکم
• بروز مشکلات باروری
• درد غیرعادی حین رابطه جنسی

خطرات و عوارض کیست تخمدان

تشکیل کیست تخمدان داری عوارض و خطراتی است که در برخی موارد، بسیار خفیف و قابل رفع و گاهی اوقات نیز شدید و خطرناک می‌باشد. کیست های خوش خیم، اغلب بدون علائم شکل می‌گیرند و خود به خود برطرف می‌شوند. در‌موارد نادری، ایجاد کیست تخمدان می‌تواند به سرطان تخمدان منجر شود و گاهی نیز پیچ خوردگی تخمدان را به وجود بیاورد. این عارضه معمولاً در اثر کیست‌های بزرگ رخ می‌دهد که با کاهش و توقف خون‌رسانی به تخمدان، علائمی همچون حالت تهوع، درد شدید لگن و استفراغ را از خود نشان می‌دهد.

عدم درمان پیچش تخمدان که ناشی از جابجایی آن به علت کیست های بزرگ است، خطراتی نظیر مرگ بافت های تخمدان را به همراه دارد و پارگی تخمدان و کیست نیز از عوارض نادر این بیماری می‌باشد که زمینه درد و خونریزی، عفونت و حتی مرگ را ایجاد می‌کند.

باید اشاره کرد که ایجاد کیست تخمدان، منجر به تشکیل لایه ای همچون آندومتریوز در خارج از رحم می‌شود که به «آندومتریوم» شهرت دارد و منظور از آندومتریوم، دیواره داخلی رحم است که هر بار شروع به ضخیم شدن می‌کند و طی عادت ماهانه فرو می‌ریزد.

علاوه بر این، سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) هم از عوارض شکل گیری کیست تخمدان به شمار می‌رود. در واقع مبتلایان به این سندرم، با مشکل عدم بلوغ تخمک ها و آزادسازی آن‌ها مواجه هستند. تخمک ها به دلیل ترشح بیش از حد هورمون های مردانه در این زنان، امکان آزاد شدن از فولیکول را ندارند و در نتیجه، فولیکول ها با تجمع در تخمدان ها موجب بزرگ شدن این بخش و تشکیل توده های خوشه ای به نام کیست می‌شوند.

در مواردی از بیماری، احتمال پارگی کیست وجود دارد. این عارضه که خطر بروز آن در کیست‌های بزرگ بیشتر است، باعث خونریزی داخلی و درد شدید می‌شود.

از دیگر خطرات و عوارض کیست تخمدان باید به افزایش ریسک سرطان‌های ژنیتال _همچون سرطان سینه یا سرطان آندومتر_، بروز دیابت، اختلالات چربی خون، احتمال وقوع بیماری‌های قلبی و عروقی، چاقی مفرط (در ۴۰ درصد از مبتلایان) و... اشاره کرد.

بیشتر بخوانید: تنبلی تخمدان چیست و چگونه تشخیص داده می شود؟

کیست تخمدان چه موقع خطرناک است؟

شکل‌گیری کیست فولیکولی و جسم زرد در سنین مختلف به‌ویژه دهه چهارم زندگی بانوان بسیار شایع است و درصورت قاعدگی منظم، معمولاً مشکلی در بارداری فرد ایجاد نمی‌کند. در زنانی که قرص ضدبارداری مصرف می‌کنند، این کیست‌ها به علت عدم تخمک‌گذاری ایجاد نمی‌شود و درصورت شکل‌گیری نیز تشخیص آن نیازمند بررسی‌های دقیق‌تری می‌باشد.

کیست‌های بدخیم و خطرناک، آن دسته از کیست‌هایی هستند که به جای مایعات، حاوی بافت جامد می‌باشند و شکل واضحی در سونوگرافی از خود نشان می‌دهند. احتمال بروز کیست بدخیم قبل از سن ۳۰ سالگی بسیار کم و بعد از ۴۰ سالگی زیاد است؛ اما درکل، بسیاری از کیست‌های تشکیل‌شده در سن ۴۰ سالگی به بعد هم خوش‌خیم و بی‌خطر می‌باشد.

کیست تخمدان و سرطان

این نگرانی در بسیاری از بانوان وجود دارد که آیا کیست تخمدان باعث سرطان می‌شود؟ باید گفت که اغلب کیست های تخمدان نه در اثر سرطان به وجود می‌آیند و نه منجر به سرطان می‌شوند. هرچند برخی سرطان های تخمدان، کیست هایی را در اطراف تومور خود به وجود می‌آورند؛ اما این وضعیت نادر است و زیاد دیده نمی‌شود.

در صورت مشاهده توده‌های سرطانی، درمان‌هایی نظیر جراحی توتال هیسترکتومی با خارج‌سازی کل رحم، تخمدان‌ها و لوله‌های فالوپ استفاده می‌شود و پس از آن نیز روند شیمی‌درمانی و پرتودرمانی تا مدت معینی ادامه می‌یابد. لازم به ذکر است که حتی درصورت مشاهده کیست تخمدان سرطانی در سنین پس از یائسگی، نیاز به عمل جراحی وجود خواهد داشت.

بیشتر بخوانید: سرطان تخمدان چیست و چه علائمی دارد؟

علائم پارگی کیست تخمدان

پارگی کیست تخمدان به عنوان یک مشکل جدی و خطرناک، بیشتر در کیست های بزرگ علائم خود را نشان می‌دهد و شامل موارد زیر می‌شود:

• درد: ترکیدن کیست تخمدان گاهی بدون درد و در برخی موارد همراه با درد در محل کیست‌ها می‌باشد. درد خفیف را می‌توان با مسکن درمان کرد؛ هرچند گاهی دردهای شدیدتری در قسمت تحتانی شکم احساس می‌شود که نیازمند اقدامات پزشکی است.
• خون‌ریزی شکمی: خون‌ریزی داخل شکمی از علائم پارگی کیست تخمدان به‌ویژه کیست‌های فانکشنال می‌باشد. باید گفت که اغلب کیست‌ها در روزهای نزدیک به قاعدگی دچار پارگی و خون‌ریزی می‌شوند.
• فشار و اتساع شکم: وجود کیست تخمدان به‌ویژه پس از رشد و بزرگ شدن، با اشغال بخشی از فضای تخمدان موجب فشار آمدن به بافت‌های مجاور و بروز نفخ می‌گردد. اگرچه پارگی کیست‌ها از فشار درون شکم می‌کاهد؛ اما مایع نشت‌یافته از آن‌ها اتساع شکم و نفخ بیشتری را به دنبال می‌آورد.
• تهوع و استفراغ: در گروهی از افراد، ترکیدن کیست‌های تخمدانی همراه با علائمی نظیر درد، حالت تهوع، استفراغ و سرگیجه به وقوع می‌پیوندد.
• تب: از دیگر علائم نسبتاً رایج پس از ترکیدن و پارگی کیست تخمدان می‌توان به بروز تب اشاره کرد.
• کم خونی: کم‌خونی ناشی از پارگی کیست تخمدان، عارضه مهمی است که گاهی موجب افت فشار خون یا افزایش ضربان قلب می‌گردد.

از دیگر نشانه های ترکیدن کیست تخمدان می‌توان به دردناک بودن مقاربت و رابطه جنسی، احساس درد در حرکات روده دردناک بودن ناحیه شکم و کمر یا احساس درد ناگهانی در یک سمت بدن و نفخ و سوزش معده اشاره کرد که نیاز به بررسی های پزشکی در سریع زمان ممکن دارد.

دلایل ترکیدن کیست تخمدان

پاره شدن کیست تخمدان در برخی مواقع اتفاق خطرناکی است که در اثر علل و عوامل مختلفی شکل می‌گیرد. مهم‌ترین دلایل پارگی کیست تخمدان عبارتند از:

• بارداری: با آغاز بارداری، رشد و اندازه برخی کیست‌ها افزایش می‌یابد که درصورت پاره شدن این کیست‌ها یا شکل‌گیری کیست‌های جدید حین بارداری، خطراتی را برای جنین ایجاد می‌کند.
• اختلالات انعقادی: وجود اختلال در فاکتورهای انعقاد خون باعث افزایش خطر پارگی و خون‌ریزی کیست و سایر عوارض آن می‌شود.
• تغییرات هورمونی: اصلی‌ترین عامل پارگی کیست تخمدان، ایجاد تغییر در چرخه قاعدگی و عدم تعادل هورمون‌های بدن می‌باشد.
• رابطه جنسی: مقاربت جنسی می‌تواند باعث ترکیدن و خون‌ریزی برخی از کیست‌ها شود.
• یبوست: فشار ناشی از حرکات روده بر روی کیست‌های تخمدان، خطر آسیب‌دیگی و پاره شدن آن‌ها را افزایش می‌دهد.
• فعالیت سنگین: برخی فعالیت‌ها همچون بلند کردن اجسام سنگین منجربه پارگی کیست تخمدان می‌گردد.

نحوه تشخیص پارگی کیست تخمدان

بررسی علائم ترکیدن کیست تخمدان در کنار اطلاع از تاریخچه بیماری سابقه بروز این مشکل، به تشخیص پارگی کیست‌ها کمک می‌کند. در بسیاری از موارد می‌توان با معاینه لگن، نسبت به تشخیص این عارضه و تجویز درمان‌های مناسب اقدام نمود.

همچنین لازم است آزمایش‌هایی با هدف تشخیص افتراقی و رد سایر بیماری‌های احتمالی همچون آپاندیسیت، بارداری خارج رحمی یا سنگ کلیه انجام گیرد. درکل، روش‌های تشخیص پارگی کیست تخمدان به شرح زیر است:

• انجام سونوگرافی جهت ثبت تصاویر به کمک امواج صوتی برای تعیین اندازه، شکل و محل کیست‌ها
• آزمایش خون برای بررسی کم‌خونی و تشخیص عفونت‌های احتمالی
• تست ادرار جهت یافتن سایر علل درد و ناراحتی
• کشت ترشحات واژن به منظور بررسی عفونت لگن
• انجام سی تی اسکن با اشعه ایکس برای بررسی ساختارهای درونی

راه‌های پیشگیری از کیست تخمدان چیست؟

به طور کلی، راه قطعی و دقیقی برای پیشگیری از بروز کیست تخمدان وجود ندارد؛ اما می‌توان با اقداماتی همچون ورزش و پیاده‌روی روزانه، کنترل وزن با تغذیه مناسب، مصرف سبزیجات تازه به‌جای گوشت در رژیم غذایی، کاهش چربی بدن برای جلوگیری از تولید زیاد استروژن و…، زمینه تشکیل کیست‌های مختلف را از بین برد.

همچنین آگاه بودن از تغییرات غیرعادی چرخه‌های قاعدگی و انجام آزمایش‌های مداوم و منظم، کمک زیادی به پیشگیری یا تشخیص زودهنگام کیست تخمدان می‌نماید. باید گفت برخی تجربه‌ها نشان داده که خطر شکل‌گیری کیست تخمدان در افرادی که قرص ضدبارداری مصرف می‌کنند کمتر است؛ اما نمی‌توان مصرف این داروها را به عنوان روشی برای پیشگیری از کیست تخمدان تجویز کرد.

از طرفی قرارگیری در دوران بارداری یا شیردهی، ریسک بروز کیست‌های تخمدان را کاهش می‌دهد و حتی از پیش‌روی و رشد کیست‌های قبلی می‌کاهد. ازدواج دیرهنگام و بارداری در سنین بالا موجب افزایش خطر بروز کیست تخمدان می‌شود؛ بااین‌حال نمی‌توان سن یا زمان خاصی را به عنوان خطر شروع کیست‌های تخمدانی مشخص نمود.

لذا بهتر است تمام خانم‌ها در دوران مجردی یا متأهلی با مراجعه منظم به پزشک متخصص و همچنین گزارش سریع هر نوع علائمی مانند بی‌نظمی قاعدگی، لکه‌بینی و درد لگن به پزشک، از پیش‌روی کیست تخمدان جلوگیری و آن را در مراحل اولیه درمان کنند. تشخیص به‌موقع کیست تخمدان، امکان درمان آن با داروهای هورمونی را فراهم می‌کند و بنابراین در اغلب موارد نیاز به جراحی نخواهد بود.

نکته پایانی

اگرچه در بیشتر موارد، شکل‌گیری و رشد کیست تخمدان بدون علائم است؛ اما لازم است همه بانوان با علائم شایع کیست تخمدان آشنا شوند و در صورت بروز هر نشانه‌ای فوراً به پزشک مراجعه کنند. مراجعه زودهنگام به پزشک علاوه بر درمان بهتر کیست تخمدان، خطر نازایی را هم کاهش می‌دهد.

نهایتاً اگر هیچ یک از مراقبت های خانگی، درمان های دارویی و یا جراحی برای برداشتن کیست ها جوابگو نباشد، به منظور بارداری می‌توان از روش های کمک باروری مثل لقاح آزمایشگاهی یا عمل آی وی اف (IVF) استفاده نمود. طی این تکنیک، تحریک تخمدان ها با تزریقات هورمونی انجام می‌پذیرد و با خارج کردن و بارور نمودن آن‌ها در محیط آزمایشگاه، جنین به داخل رحم انتقال می‌یابد.

سؤالات متداول

کیست تخمدان چه اثری روی قاعدگی می‌گذارد؟

همان‌طور که اشاره شد، نامنظم شدن قاعدگی از پیامدهای رایج کیست تخمدان می‌باشد. درصورتی که فرد دچار پریود غیرمعمول و نامنظم با فاصله بیش از ۳۵ روز بین دو قاعدگی، بروز کمتر از ۸ مرتبه پریودی طی یک سال، عدم عادت ماهانه به مدت ۴ ماه متوالی یا وقوع قاعدگی با تأخیر و همراه با خون‌ریزی خفیف یا خیلی شدید شود، باید به پزشک متخصص زنان مراجعه کند.

بااین‌حال، جابجایی چندروزه در قاعدگی یا عدم پریود به مدت ۱ الی ۲ ماه به‌ویژه در سال‌های اولیه عادت ماهانه، معمولاً خطرناک نیست و نیاز به پیگیری ندارد.

علائم کیست تخمدان در زمان پریودی چیست؟

درصورتی که شخصی دارای کیست تخمدان باشد، ممکن است خون‌ریزی غیرمعمول _بسیار کم یا بسیار زیاد_ و درد شدیدی را در طول پریودی تجربه نماید.

آیا کیست تخمدان باعث افزایش هورمون های مردانه می‌شود؟

بله؛ در برخی موارد با شکل‌گیری کیست در تخمدان‌ها، سطح هورمون‌های مردانه (آندروژن‌ها) افزایش می‌یابد و علائم مردانه را در فرد ظاهر می‌کند. اغلب این علائم شامل ایجاد آکنه در بزرگسالی، آکنه‌های شدید در نوجوانی، رشد موهای زائد صورت و بدن (هیرسوتیسم) و طاسی با لگوی مردانه می‌باشد.

اندازه کیست های خوش خیم چقدر است؟

کیست ساده و خوش‌خیم ممکن است تا رسیدن به ابعاد ۸ سانتی‌متری هم تحت مراقبت پزشک قرار گیرد و نیاز به جراحی نداشته باشد. در غیر این صورت با بزرگ‌تر شدن کیست از ابعاد ۸۰ میلی‌متری، پس از معاینه و بررسی پزشکی می‌توان آن را با عمل جراحی خارج نمود.

آیا افزایش سن تاثیری در تشکیل کیست تخمدان دارد؟

کیست تخمدان در سنین مختلف شکل می‌گیرد؛ اما شایع‌ترین آن در بازه ۱۵ الی ۴۹ سالگی می‌باشد. باید دانست که تشکیل کیست پس از دوران یائسگی نشانه خطرناکی است و می‌تواند علامت سرطان تخمدان باشد. همچنین باوجود این‌که اغلب کیست‌های تخمدان در زنان جوان خوش‌خیم هستند؛ ولی بزرگ شدن آن‌ها می‌تواند خطراتی مانند پیچیدن تخمدان به دور خود و یا پاره شدن کیست‌ها را به دنبال داشته باشد.

کیست تخمدانی هموراژیک چیست؟

کیست هموراژیک تخمدان به خون‌ریزی درون کیست _به‌ویژه در کیست‌های خوش‌خیم_ اشاره دارد که با علائمی همچون درد شکم و لگن همراه است. در اغلب کیست‌های ساده، جسم زرد با انجام فعالیت‌های سنگین نظیر ورزش، رابطه جنسی و اختلالات انعقادی، طی روزهای ۲۰ الی ۲۶ سیکل قاعدگی، باعث خون‌ریزی درون کیست می‌شود.

با شکل‌گیری کیست هموراژیک تخمدان، معمولاً پزشک به مدت ۲ ماه آن را تحت نظر قرار می‌دهد و درصورت عدم درمان خودبه‌خود، از درمان‌های دیگر نظیر جراحی استفاده می‌کند. لازم به ذکر است که در برخی مواقع هم کیست‌های اندومتریومای تخمدان (ناشی از اندومتریوز) به‌صورت کیست هموراژیک بروز می‌کند؛ لذا درصورت پایدار ماندن کیست یا بزرگ شدن آن بیش از ۶ الی ۸ سانتی‌متر باید تحت درمان قرار گیرد.