موارد کاربردی درباره‌ی علائم و درمان کیست تخمدان

ناباروری در زنان به عنوان یک مشکل جدی، در اثر علل و عوامل مختلفی ایجاد می شود. گاهی اوقات، تشکیل توده هایی به نام کیست می تواند عامل ایجاد مشکلات باروری باشد. اگرچه کیست تخمدان در بسیاری از موارد با علائم و نشانه ای همراه نیست؛ اما باید در اولین فرصت پس از تشخیص و شناسایی، مورد درمان قرار گیرد. کیست تخمدان یکی از مشکلات بسیار رایج در میان زنان و دختران است که از بدو بلوغ تا دوران یائسگی و حتی پس از آن رخ می‌دهد.

بیشتر بخوانید: کدام بیماری های رحم و تخمدان باعث ناباروری می شود؟

شکل‌گیری کیست‌های تخمدانی لزوماً به معنای ایجاد خطر برای سلامت بانوان یا از دست رفتن قدرت باروری آنان نیست؛ چراکه بسیاری از کیست‌ها خودبه‌خود از بین می‌رود یا بدون ایجاد مشکل در بدن باقی می‌مانند.

با این حال، به علت حساسیت زیاد این مسئله و احتمال رشد و سرطانی شدن کیست‌ها یا اثرات نامطلوب بر بارداری در زنان، باید در اولین فرصت نسبت به شناسایی نوع آن‌ها و انجام درمان‌های متناسب اقدام کرد. اگر می خواهید درباره ی عواملی که ممکن است سبب بروز ناباروری در زنان شود، بیشتر بدانید؛ به صفحه‌ی همه چیز درباره علل ناباروری زنان مراجعه کنید.

کیست تخمدان چیست؟

منظور از کیست تخمدان، تشکیل کیسه هایی حاوی مایع در داخل یا سطح تخمدان زنان است که گاهی با در بر گرفتن چرک و خون، وضعیت خطرناک تری را برای بیمار ایجاد می کند‌.

در واقع، تخمدان ها دو عضو کوچک بادامی شکل در دو طرف رحم هستند که محل تولید تخمک و هورمون های «پروژسترون و استروژن» به شمار می روند. هورمون های زنانه معمولاً به صورت مداوم و تخمک ها نیز در دوره های ماهانه و تا سن مشخصی تولید می شوند. بنابراین زمانی که حداقل یک کیسه از مایعات در درون این بخش شکل گیرد، گفته می شود که فرد به کیست تخمدان مبتلا شده است.

باید گفت که اغلب خانم ها، حداقل یک بار در طول زندگی خود کیست تخمدان را تجربه می کنند که گاهی هیچ گونه علائم و دردی ندارد و پس از مدتی برطرف می شود. اما برخی از کیست ها به ویژه در صورت ترکیدن، وضعیت وخیم تری را ایجاد می کنند و نیاز به پیگیری جدی و درمان فوری دارند.

چند نوع کیست تخمدان وجود دارد؟

کیست های تخمدان انواع مختلفی دارند و بر اساس شکل، مواد تشکیل دهنده و محل قرارگیری شناخته می شوند‌. اصلی ترین انواع کیست تخمدان به شرح زیر می باشد:

• کیست ناشی از تنبلی تخمدان
• کیست لوتئینی
• کیست آدنوما
• کیست درموئید
• کیست پارااوارین
• کیست شکلاتی
• کیست ساده
• کیست جسم زرد

کیست لوتئینی

به عنوان توده هایی با جداره صاف و نازک که شکل ساده ای دارد و اغلب به صورت خود به خود برطرف می شود.

کیست آدنوما

از جمله کیست های «موسینوس و سروزی» است که با وجود خطر کم، حجم و ابعاد بزرگی دارند و بر روی پوشش تخمدان ها تشکیل می شوند.

کیست درموئید

منشأ جنینی دارد و در اثر بقایای سلول های بنیادی و مواد ژنتیکی به وجود می آید. لازم به ذکر است که کاهی این کیست ها، حاوی اجزایی از ناخن، عصب، غضروف، دندان، مو و چربی می باشند.

کیست پارااوارین یا پاراتوبال

در افراد دارای حاملگی نابجا یا ناباروری شیوع بیشتری دارد و با ابعاد بسیار کوچک خود، معمولاً حین جراحی یافت می شود و اثری هم روی باروری نمی گذارد.

کیست ناشی از سندرم تخمدان پلی کیستیک

تخمدان پلی کیستیک توده هایی خوش خیم که موجب اختلالات هورمونی و نابالغ ماندن فولیکول ها می شود و درمان های متفاوتی دارد در افراد مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)، تخمک‌گذاری نامنظم منجربه تشکیل کیست‌های کوچک در تخمدان‌ها، قاعدگی نامنظم و افزایش سطح برخی از هورمون‌ها می‌گردد که باعث بروز مشکلات باروری در زنان می‌شود و فرد باید تحت نظر پزشک قرار گیرد.

کیست اندومتریوما یا اندومتریوز (معروف به کیست شکلاتی)

با قرارگیری پوشش داخلی رحم بر روی تخمدان ها به وجود می آید و با ایجاد درد حین عادت ماهانه، موجب خروج خون قهوه ای و بسیار تیره می شود.

بیشتر بخوانید: آیا آندومتریوز باعث ناباروری می شود؟

کیست ساده یا فیزیولوژی

کیست ساده یا کیست فیزیولوژی در شرایطی به وجود می‌آید که تخمک‌ها در موعد مقرر آزاد ‌نشود یا گاهی به اندازه ۴ تا ۵ سانتی‌متر رشد ‌کند. این کیست‌های فولیکولی، ساده و بدون درد هستند که گاهی باعث تشکیل کیسه‌های پر از آب در تخمدان می‌گردد و معمولاً عادت ماهانه را به عقب می‌اندازد.

کیست جسم زرد

با آزاد شدن تخمک از فولیکول طی هر ماه، بدن هورمون‌های موردنیاز برای بارداری را تولید می‌کند. هم‌زمان با آن هم فولیکول به یک جسم زرد تبدیل می‌شود و درصورت تجمع مایعات درون آن، کیست جسم زرد شکل می‌گیرد.

علائم کیست تخمدان چیست؟

کیست های کوچک و خفیف در تخمدان، اغلب بدون علائم شکل می گیرند و به راحتی قابل تشخیص نیستند. اما از جمله نشانه های مشترک کیست تخمدان که برخی از آن ها نیز نادر است، می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• درد ناگهانی و شدید در اثر ترکیدن کیست ها
• احساس درد در ناحیه لگن به ویژه قبل و بعد از پریودی
• حالت تهوع و استفراغ ناشی از چرخش تخمدان به علت کیست ها
• ورم، بادکردگی، درد و فشار زیر شکم
• انسداد روده یا مثانه
• احساس درد در حین قاعدگی یا رابطه جنسی
• حساس شدن سینه ها
• افزایش وزن ناگهانی و بی دلیل و BMI بالای ۳۵
• احساس درد خفیف در ران و کمر
• پوست ضخیم و تیره در زیر بغل یا کشاله ران (آکانتوزیس نیگریکانس)
• خونریزی غیر عادی واژینال
• آکنه و جوش های شدید ناشی از بالا رفتن سطح آندروژن
• نفخ شکم و مشاهده ورم غیرطبیعی در شکم
• مشکلات باروری در اثر ضعف و اختلال تخمک‌گذاری و وقوع بارداری پس از درمان‌های مربوطه
• افزایش بی‌دلیل فشار خون، قند خون و کلسترول

لازم به ذکر است که برخی از علائم بالا، نادر و برخی نیز هشداردهنده هستند و باید در اولین فرصت، ضمن مراجعه به پزشک درمان شوند.

علت ایجاد کیست تخمدان در زنان

اگرچه علت دقیق شکل گیری کیست تخمدان در زنان، به طور قطع مشخص نشده است؛ اما به نظر می رسد که عواملی مانند التهاب های خفیف، زمینه های خانوادگی و ارثی، دیابت، رشد نامناسب در دوران جنینی و… بر آن اثرگذار باشد.

شایع ترین کیست های تخمدان، کیست های فانکشنال (Functional ovarian cysts) هستند که در دو گروه جای می گیرند. گاهی در صورت پاره نشدن فولیکول ها در داخل تخمدان و در نتیجه عدم آزادسازی تخمک، مایعاتی درون آنها تجمع می یابد و به کیست فولیکولی (Follicular cyst) منجر می شود.

حال اگر با وجود آزادسازی تخمک، بار دیگر کیسه ها بسته شود و محل تجمع خون و مایعات گردد؛ کورپوس لوتئوم (Corpus luteum cyst) یا کیستی موسوم به «جسم زرد» شکل می گیرد.

به طور کلی می توان علل به وجود آمدن کیست تخمدان را در دسته های زیر جای داد:

گسترش بیش از حد لوتئال

منظور از لوتئال، یک واحد عملکردی از تخمدان زنان است که به چرخه قاعدگی مربوط می شود. با طولانی شدن و شدت یافتن خونریزی ماهانه، اختلالاتی در عملکرد تخمدان به وجود می آید که همراه با درد ناشی از شکستن فولیکول ها در رحم، مشکلاتی را نیز در حاملگی ایجاد می کند.

شکسته شدن رگ های فولیکول

در صورت شکستن ناگهانی رگ های خونی فولیکول ها نیز، درد و ناراحتی در ناحیه شکم به وجود می آید و کیست هایی شکل می گیرد که بیشتر مواقع بدون علامت است.

رشد ناکافی فولیکول ها

عدم رشد فولیکول ها به میزان کافی و ناتوانی در جذب مواد مغذی و مایعات، موجب شکل گیری کیست هایی درون تخمدان می شود.

بیشتر بخوانید: تأثیر تعداد و اندازه فولیکول ها برای بارداری

تحریک تخمدان توسط هورمون ها

بالا رفتن سطح هورمون «لوتئینیزه» درون تخمدان ها، اختلال غدد درون ریز بدن و در نتیجه مشکل «پلی کیستیک» را در پی خواهد داشت.

افزایش هورمون گنادوتروپین

افزایش سطح هورمون گنادوتروپین نیز تومورهایی را ایجاد می کند که با تحریک تخمک گذاری به ویژه در دوران بارداری همراه است و زمینه شکل گیری کیست هایی را فراهم می کند.

سایر مشکلات

عوامل مختلف دیگری هم می تواند بر روی شکل گیری کیست تخمدان اثر بگذارد که شامل سیگار کشیدن، کم کاری تیروئید و… می شود.

چگونگی تشخیص کیست تخمدان

آزمایش های مختلفی برای تشخیص کیست تخمدان وجود دارد که با بررسی علائم بالینی و نواحی شکمی، وجود این توده های کوچک و مخاطره برانگیز را شناسایی می کند.

برخی از مهم ترین تست های تشخیص کیست تخمدان به شرح زیر می باشد:

آزمایش خون

نوعی از آزمایش خون برای اندازه گیری سطح پروتئینی به نام «آنتی ژن سرطان ۱۲۵» به کار می رود که امکان تشخیص سرطان تخمدان را فراهم می کند. ‌البته برخی بیماری های دیگر غیر از سرطان نیز باعث بالا رفتن میزان این آنتی ژن می شود که از جمله آنها می توان به لگن التهابی، اندومتریوز و… اشاره کرد. لازم به ذکر است که این تست خون، بیشتر در صورت مشاهده «کیست جامد» به کار می رود‌.

از دیگر آزمایش های تشخیصی برای شناسایی کیست تخمدان می توان به سی تی اسکن (CT Scan) جهت تصویربرداری مقطعی از بدن، ام آر آی (MRI) برای عکس برداری عمیق با امواج مغناطیسی، آزمایش اولتراسوند، تست بارداری جهت اطلاع از حاملگی، تست هورمون برای سنجش سطح هورمون ها و… اشاره کرد. به علاوه برای تشخیص پارگی کیست تخمدان، مشاهده علائم بالینی و استفاده از سونوگرافی سودمند می باشد.

لاپاراسکوپی (Laparoscopy)

در این روش پس از بیهوشی، میله ظریف و باریک دوربین داری به نام «لاپاراسکوپ» از شکافی وارد بدن می شود و به بررسی تخمدان ها می پردازد که در این صورت، می توان کیست ها را مشاهده و آنها را از طریق جراحی خارج کرد.

سونوگرافی لگنی (Pelvic ultrasound)

در سونوگرافی لگنی به کمک ابزاری خاص می توان ضمن ارسال و دریافت امواج صوتی به بدن، عکس برداری هایی از رحم و تخمدان ها انجام داد و محل و نوع کیست ها را نیز مشخص نمود.

راه های درمان کیست تخمدان

به‌طورکلی، اغلب کیست‌ها بدون درمان‌های اضافی از بین می‌رود و گاهی حتی فرد متوجه شکل‌گیری و نابودی کیست‌ها نمی‌شود. درمان کیست‌ها بستگی به علت شکل‌گیری، وخامت، شکل، اندازه و سن آن‌ها دارد. معمولاً در کیست‌های بدون درد و ناراحتی، روش‌های کم‌تهاجمی‌تری برای درمان به کار می‌رود.

رایج‌ترین راه های درمان کیست تخمدان و از بین بردن آن، شامل روش های مختلفی می شود که به کوچک کردن و رفع کیست ها می انجامد؛ از جمله:

• لاپاراسکوپی
• لاپاراتومی
• اوفورکتومی
• هیسترکتومی
• مصرف دارو

در ادامه به معرفی روش های درمان کیست های تخمدانی می پردازیم.

لاپاراسکوپی

گاهی برخی کیست‌ها با روش‌های بدون جراحی از بین نمی‌رود و باتوجه به خطر بروز سرطان، ماندن آن‌ها در بدن نیز ریسک زیادی دارد. در این صورت پزشک اقدام به عمل جراحی می‌کند که اگر کیست‌ها کوچک باشد، می‌توان از جراحی لاپارسکوپی استفاده نمود.

بیشتر بخوانید: عمل لاپاراسکوپی؛ از کاربردها تا روش انجام

طی سیستکتومی تخمدان به روش لاپاراسکوپی، برش‌های کوچکی به اندازه ۰.۵ الی ۱ سانتی‌متر بر روی شکم و اطراف ناف ایجاد می‌گردد و لاپاراسکوپ وارد بدن می‌شود. سپس پزشک حفره شکم را با گاز قابل جذبی مانند دی‌اکسید کربن پر می‌کند و ازطریق لاپاراسکوپ به مشاهده بافت‌های داخلی می‌پردازد.

با یافتن کیست‌ها، این کیسه‌ها از محل یک یا دو برش دیگر خارج می‌گردد و باتوجه به ظرافت لوازم جراحی و حداقل برش‌ها، کمترین آسیب به تخمدان‌ها وارد می‌آید. لازم به ذکر است که لاپاراسکوپی تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود و فرد در همان روز می‌تواند به منزل بازگردد.

به‌طورکلی طی این عمل، زخم و چسبندگی کمتری در رحم و تخمدان‌ها ایجاد می‌شود و درصورت تمایل به بارداری مجدد، لاپاراسکوپی بهترین و کم‌خطرترین روش حذف کیست‌های تخمدان به حساب می‌آید.

لاپاراتومی

اگر کیست‌های تخمدانی بزرگ باشد، پزشک باید برش‌های بزرگ‌تری روی شکم بزند که به عمل لاپاراتومی معروف است. طی این جراحی با ایجاد برش در بالای تخمدان‌ها، پزشک به محل کیست‌ها دسترسی می‌یابد و آن‌ها را به‌طور کامل از بدن خارج می‌کند.

اوفورکتومی

اگرچه در اغلب مواقع می‌توان بدون خارج کردن تخمدان یا آسیب به آن، کیست‌ها را خارج نمود؛ اما گاهی پزشک مجبور به خارج‌سازی تخمدانی می‌شود که کیست‌ها در آن قرار دارد. این نوع عمل جراحی به اوفورکتومی یا برداشتن یکی از تخمدان‌ها معروف است.

هیسترکتومی

در مواقعی که کیست‌های تخمدان سرطانی شود و در تخمدان‌ها و رحم گسترش یابد، ممکن است پزشک اقدام به خارج‌سازی رحم، هر دو تخمدان و لوله‌های فالوپ نماید. بعد از این جراحی که به توتال هیسترکتومی معروف است، درمان‌های تکمیلی نظیر شیمی‌درمانی و پرتودرمانی انجام می‌گیرد. باید افزود که در برخی بانوان، کیست‌های سرطانی حتی پس از یائسگی هم ایجاد می‌شود.

دارو درمانی

مصرف قرص های خوراکی ضد بارداری برای کاهش عملکرد تخمدان و جلوگیری از تشکیل کیست و در نتیجه کاهش خطر سرطان موثر هستند اما باید توجه کرد که در صورت مصرف دارو جهت درمان کیست تخمدان، انجام برخی فعالیت ها مانند یوگا، حرکات کششی و جهشی، آب تنی، دو میدانی و هر نوع فشاری به لگن ممنوع است.

آیا کیست تخمدان باعث ناباروری در زنان می شود؟

بسیاری از کیست های تخمدان، مانع از حاملگی نمی شود و مشکلی نیز در باروری زنان ایجاد نمی کند. هرچند برخی کیست ها مانند کیست شکلاتی یا آندومتریوز می تواند امکان باروری را کاهش دهد، اما باز هم به طور قطع مانع از باروری نیست. بدین منظور، باید نسبت به ورزش منظم همراه با اجتناب از مصرف الکل و نوشیدنی های کافئین دار اقدام نمود.

علاوه بر این، عارضه پلی کیستیک نیز با ترشح هورمون های مردانه و ایجاد مشکلاتی نظیر پُرمویی، عادت ماهانه زنان و دختران را مختل می کند و شرایط سختی را برای بارداری به وجود می آورد. لذا دختران و زنان مبتلا به این بیماری باید تحت نظر پزشک قرار گیرند و در کوتاه ترین زمان درمان شوند. اگر تمایل دارید علل اصلی قاعدگی های نامنظم را بشناسید، اینجا کلیک کنید.

لازم به ذکر است که گاهی بانوان برای درمان کیست تخمدان از قرص های ضد بارداری استفاده می کنند. مصرف این قرص ها به طور کلی موجب نازایی بانوان نمی شود؛ اما استفاده طولانی مدت از آنها با نازک کردن اندومتر، مشکلاتی را در باروری زنان ایجاد می کند که بهتر است ادامه دادن این سبک از دارو درمانی، فقط تحت نظر پزشک انجام گیرد.

همچنین به منظور افزایش شانس باروری در مبتلایان به کیست تخمدان، انتخاب سبک زندگی سالم و یک رژیم غذایی مناسب، ضرورت دارد.

نکته ای که باید به آن اشاره کرد این است که تشخیص زودهنگام کیست تخمدان با مشاهده علائمی مثل آکنه، نازایی، پرمویی و نامنظم بودن قاعدگی و نیز انجام آزمایش های مربوطه، نقش مهمی در شدت یافتن اختلالات ناباروری دارد.

در افراد دارای این مشکل، سطح هورمون هیپوفیزی LH نسبت به FSH بسیار افزایش می یابد و فاکتور AMH تا ۲ برابر، بیش از مقدار نرمال خود می شود.

به علاوه در سونوگرافی این بانوان، می توان فولیکول های زیر ۱۰ میلیمتری بسیاری را نیز در اطراف تخمدان ها مشاهده کرد.

آیا کیست تخمدان روی قاعدگی اثر می گذارد؟

رابطه کیست تخمدان و تغییرات قاعدگی بر کسی پوشیده نیست. در واقع، قاعدگی های نامنظم و غیر معمول _مانند خونریزی بسیار کم یا زیاد، فاصله بیش از ۳۵ روز بین دو قاعدگی، عدم پریود شدن برای ۴ ماه یا بیشتر، داشتن کمتر از ۸ بار عادت ماهانه طی یک سال و…_ از جمله شایع ترین علائم کیست تخمدان به شمار می رود.

خطرات و عوارض کیست تخمدان

تشکیل کیست تخمدان داری عوارض و خطراتی است که در برخی موارد، بسیار خفیف و قابل رفع و گاهی اوقات نیز شدید و خطرناک می باشد. کیست های خوش خیم، اغلب بدون علائم شکل می گیرند و خود به خود برطرف می شوند. در‌موارد نادری، ایجاد کیست تخمدان می تواند به سرطان تخمدان منجر شود و گاهی نیز پیچ خوردگی تخمدان را به وجود بیاورد.

عدم درمان پیچش تخمدان که ناشی از جابجایی آن به علت کیست های بزرگ است، خطراتی نظیر مرگ بافت های تخمدان را به همراه دارد و پارگی تخمدان و کیست نیز از عوارض نادر این بیماری می باشد که زمینه درد و خونریزی، عفونت و حتی مرگ را ایجاد می کند.

باید اشاره کرد که ایجاد کیست تخمدان، منجر به تشکیل لایه ای همچون آندومتریوز در خارج از رحم می شود که به «آندومتریوم» شهرت دارد و منظور از آندومتریوم، دیواره داخلی رحم است که هر بار شروع به ضخیم شدن می کند و طی عادت ماهانه فرو می ریزد.

علاوه بر این، سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) هم از عوارض شکل گیری کیست تخمدان به شمار می رود. در واقع مبتلایان به این سندرم، با مشکل عدم بلوغ تخمک ها و آزادسازی آنها مواجه هستند. تخمک ها به دلیل ترشح بیش از حد هورمون های مردانه در این زنان، امکان آزاد شدن از فولیکول را ندارند و در نتیجه، فولیکول ها با تجمع در تخمدان ها موجب بزرگ شدن این بخش و تشکیل توده های خوشه ای به نام کیست می شوند.

بیشتر بخوانید: همه چیز درباره تنبلی تخمدان

کیست تخمدان چه موقع خطرناک است؟

شکل‌گیری کیست فولیکولی و جسم زرد در سنین مختلف به‌ویژه دهه چهارم زندگی بانوان بسیار شایع است و درصورت قاعدگی منظم، معمولاً مشکلی در بارداری فرد ایجاد نمی‌کند. در زنانی که قرص ضدبارداری مصرف می‌کنند، این کیست‌ها به علت عدم تخمک‌گذاری ایجاد نمی‌شود و درصورت شکل‌گیری نیز تشخیص آن نیازمند بررسی‌های دقیق‌تری می‌باشد.

کیست‌های بدخیم و خطرناک، آن دسته از کیست‌هایی هستند که به جای مایعات، حاوی بافت جامد می‌باشند و شکل واضحی در سونوگرافی از خود نشان می‌دهند. احتمال بروز کیست بدخیم قبل از سن ۳۰ سالگی بسیار کم و بعد از ۴۰ سالگی زیاد است؛ اما درکل، بسیاری از کیست‌های تشکیل‌شده در سن ۴۰ سالگی به بعد هم خوش‌خیم و بی‌خطر می‌باشد.

کیست تخمدان و سرطان

این نگرانی در بسیاری از بانوان وجود دارد که آیا کیست تخمدان باعث سرطان می شود؟ باید گفت که اغلب کیست های تخمدان نه در اثر سرطان به وجود می آیند و نه منجر به سرطان می شوند. هرچند برخی سرطان های تخمدان، کیست هایی را در اطراف تومور خود به وجود می آورند؛ اما این وضعیت نادر است و زیاد دیده نمی شود.

علائم پارگی کیست تخمدان

پارگی کیست تخمدان به عنوان یک مشکل جدی و خطرناک، بیشتر در کیست های بزرگ علائم خود را نشان می دهد و شامل موارد زیر می شود:

• درد: ترکیدن کیست تخمدان گاهی بدون درد و در برخی موارد همراه با درد در محل کیست‌ها می‌باشد. درد خفیف را می‌توان با مسکن درمان کرد؛ هرچند گاهی دردهای شدیدتری در قسمت تحتانی شکم احساس می‌شود که نیازمند اقدامات پزشکی است.
• خون‌ریزی شکمی: خون‌ریزی داخل شکمی از علائم پارگی کیست تخمدان به‌ویژه کیست‌های فانکشنال می‌باشد. باید گفت که اغلب کیست‌ها در روزهای نزدیک به قاعدگی دچار پارگی و خون‌ریزی می‌شوند.
• فشار و اتساع شکم: وجود کیست تخمدان به‌ویژه پس از رشد و بزرگ شدن، با اشغال بخشی از فضای تخمدان موجب فشار آمدن به بافت‌های مجاور و بروز نفخ می‌گردد. اگرچه پارگی کیست‌ها از فشار درون شکم می‌کاهد؛ اما مایع نشت‌یافته از آن‌ها اتساع شکم و نفخ بیشتری را به دنبال می‌آورد.
• تهوع و استفراغ: در گروهی از افراد، ترکیدن کیست‌های تخمدانی همراه با علائمی نظیر درد، حالت تهوع، استفراغ و سرگیجه به وقوع می‌پیوندد.
• تب: از دیگر علائم نسبتاً رایج پس از ترکیدن و پارگی کیست تخمدان می‌توان به بروز تب اشاره کرد.
• کم خونی: کم‌خونی ناشی از پارگی کیست تخمدان، عارضه مهمی است که گاهی موجب افت فشار خون یا افزایش ضربان قلب می‌گردد.

از دیگر نشانه های ترکیدن کیست تخمدان می‌توان به دردناک بودن مقاربت و رابطه جنسی، احساس درد در حرکات روده دردناک بودن ناحیه شکم و کمر یا احساس درد ناگهانی در یک سمت بدن و نفخ و سوزش معده اشاره کرد که نیاز به بررسی های پزشکی در سریع زمان ممکن دارد.

دلایل ترکیدن کیست تخمدان

پاره شدن کیست تخمدان در برخی مواقع اتفاق خطرناکی است که در اثر علل و عوامل مختلفی شکل می‌گیرد. مهم‌ترین دلایل پارگی کیست تخمدان عبارتند از:

• بارداری: با آغاز بارداری، رشد و اندازه برخی کیست‌ها افزایش می‌یابد که درصورت پاره شدن این کیست‌ها یا شکل‌گیری کیست‌های جدید حین بارداری، خطراتی را برای جنین ایجاد می‌کند.
• اختلالات انعقادی: وجود اختلال در فاکتورهای انعقاد خون باعث افزایش خطر پارگی و خون‌ریزی کیست و سایر عوارض آن می‌شود.
• تغییرات هورمونی: اصلی‌ترین عامل پارگی کیست تخمدان، ایجاد تغییر در چرخه قاعدگی و عدم تعادل هورمون‌های بدن می‌باشد.
• رابطه جنسی: مقاربت جنسی می‌تواند باعث ترکیدن و خون‌ریزی برخی از کیست‌ها شود.
• یبوست: فشار ناشی از حرکات روده بر روی کیست‌های تخمدان، خطر آسیب‌دیگی و پاره شدن آن‌ها را افزایش می‌دهد.
• فعالیت سنگین: برخی فعالیت‌ها همچون بلند کردن اجسام سنگین منجربه پارگی کیست تخمدان می‌گردد.

نحوه تشخیص پارگی کیست تخمدان

بررسی علائم ترکیدن کیست تخمدان در کنار اطلاع از تاریخچه بیماری سابقه بروز این مشکل، به تشخیص پارگی کیست‌ها کمک می‌کند. در بسیاری از موارد می‌توان با معاینه لگن، نسبت به تشخیص این عارضه و تجویز درمان‌های مناسب اقدام نمود.

همچنین لازم است آزمایش‌هایی با هدف تشخیص افتراقی و رد سایر بیماری‌های احتمالی همچون آپاندیسیت، بارداری خارج رحمی یا سنگ کلیه انجام گیرد. درکل، روش‌های تشخیص پارگی کیست تخمدان به شرح زیر است:

• انجام سونوگرافی جهت ثبت تصاویر به کمک امواج صوتی برای تعیین اندازه، شکل و محل کیست‌ها
• آزمایش خون برای بررسی کم‌خونی و تشخیص عفونت‌های احتمالی
• تست ادرار جهت یافتن سایر علل درد و ناراحتی
• کشت ترشحات واژن به منظور بررسی عفونت لگن
• انجام سی تی اسکن با اشعه ایکس برای بررسی ساختارهای درونی

راه های پیشگیری از کیست تخمدان کدامند؟

به طور کلی، راه قطعی و دقیقی برای پیشگیری از بروز کیست تخمدان وجود ندارد؛ اما می‌توان با اقداماتی همچون ورزش و پیاده‌روی روزانه، کنترل وزن با تغذیه مناسب، مصرف سبزیجات تازه به‌جای گوشت در رژیم غذایی، کاهش چربی بدن برای جلوگیری از تولید زیاد استروژن و…، زمینه تشکیل کیست‌های مختلف را از بین برد.

همچنین آگاه بودن از تغییرات غیرعادی چرخه‌های قاعدگی و انجام آزمایش‌های مداوم و منظم، کمک زیادی به پیشگیری یا تشخیص زودهنگام کیست تخمدان می‌نماید. باید گفت برخی تجربه‌ها نشان داده که خطر شکل‌گیری کیست تخمدان در افرادی که قرص ضدبارداری مصرف می‌کنند کمتر است؛ اما نمی‌توان مصرف این داروها را به عنوان روشی برای پیشگیری از کیست تخمدان تجویز کرد.

از طرفی قرارگیری در دوران بارداری یا شیردهی، ریسک بروز کیست‌های تخمدان را کاهش می‌دهد و حتی از پیش‌روی و رشد کیست‌های قبلی می‌کاهد. ازدواج دیرهنگام و بارداری در سنین بالا موجب افزایش خطر بروز کیست تخمدان می‌شود؛ بااین‌حال نمی‌توان سن یا زمان خاصی را به عنوان خطر شروع کیست‌های تخمدانی مشخص نمود.

لذا بهتر است تمام خانم‌ها در دوران مجردی یا متأهلی با مراجعه منظم به پزشک متخصص و همچنین گزارش سریع هر نوع علائمی مانند بی‌نظمی قاعدگی، لکه‌بینی و درد لگن به پزشک، از پیش‌روی کیست تخمدان جلوگیری و آن را در مراحل اولیه درمان کنند. تشخیص به‌موقع کیست تخمدان، امکان درمان آن با داروهای هورمونی را فراهم می‌کند و بنابراین در اغلب موارد نیاز به جراحی نخواهد بود.

نکته پایانی

نهایتاً اگر هیچ یک از مراقبت های خانگی، درمان های دارویی و یا جراحی برای برداشتن کیست ها جوابگو نباشد، به منظور بارداری می توان از روش های کمک باروری مثل لقاح آزمایشگاهی یا عمل آی وی اف (IVF) استفاده نمود. طی این تکنیک، تحریک تخمدان ها با تزریقات هورمونی انجام می پذیرد و با خارج کردن و بارور نمودن آنها در محیط آزمایشگاه، جنین به داخل رحم انتقال می یابد.

سؤالات متداول

کیست تخمدان چه اثری روی قاعدگی می گذارد؟

همان‌طور که اشاره شد، نامنظم شدن قاعدگی از پیامدهای رایج کیست تخمدان می‌باشد. درصورتی که فرد دچار پریود غیرمعمول و نامنظم با فاصله بیش از ۳۵ روز بین دو قاعدگی، بروز کمتر از ۸ مرتبه پریودی طی یک سال، عدم عادت ماهانه به مدت ۴ ماه متوالی یا وقوع قاعدگی با تأخیر و همراه با خون‌ریزی خفیف یا خیلی شدید شود، باید به پزشک متخصص زنان مراجعه کند.

بااین‌حال، جابجایی چندروزه در قاعدگی یا عدم پریود به مدت ۱ الی ۲ ماه به‌ویژه در سال‌های اولیه عادت ماهانه، معمولاً خطرناک نیست و نیاز به پیگیری ندارد.

علائم کیست تخمدان در زمان پریودی چیست؟

درصورتی که شخصی دارای کیست تخمدان باشد، ممکن است خون‌ریزی غیرمعمول _بسیار کم یا بسیار زیاد_ و درد شدیدی را در طول پریودی تجربه نماید.

آیا کیست تخمدان باعث افزایش هورمون های مردانه می شود؟

بله؛ در برخی موارد با شکل‌گیری کیست در تخمدان‌ها، سطح هورمون‌های مردانه (آندروژن‌ها) افزایش می‌یابد و علائم مردانه را در فرد ظاهر می‌کند. اغلب این علائم شامل ایجاد آکنه در بزرگسالی، آکنه‌های شدید در نوجوانی، رشد موهای زائد صورت و بدن (هیرسوتیسم) و طاسی با لگوی مردانه می‌باشد.

اندازه کیست های خوش خیم چقدر است؟

کیست ساده و خوش‌خیم ممکن است تا رسیدن به ابعاد ۸ سانتی‌متری هم تحت مراقبت پزشک قرار گیرد و نیاز به جراحی نداشته باشد. در غیر این صورت با بزرگ‌تر شدن کیست از ابعاد ۸۰ میلی‌متری، پس از معاینه و بررسی پزشکی می‌توان آن را با عمل جراحی خارج نمود.

آیا افزایش سن تاثیری در تشکیل کیست تخمدان دارد؟

کیست تخمدان در سنین مختلف شکل می‌گیرد؛ اما شایع‌ترین آن در بازه ۱۵ الی ۴۹ سالگی می‌باشد. باید دانست که تشکیل کیست پس از دوران یائسگی نشانه خطرناکی است و می‌تواند علامت سرطان تخمدان باشد. همچنین باوجود این‌که اغلب کیست‌های تخمدان در زنان جوان خوش‌خیم هستند؛ ولی بزرگ شدن آن‌ها می‌تواند خطراتی مانند پیچیدن تخمدان به دور خود و یا پاره شدن کیست‌ها را به دنبال داشته باشد.

کیست تخمدانی هموراژیک چیست؟

کیست هموراژیک تخمدان به خون‌ریزی درون کیست _به‌ویژه در کیست‌های خوش‌خیم_ اشاره دارد که با علائمی همچون درد شکم و لگن همراه است. در اغلب کیست‌های ساده، جسم زرد با انجام فعالیت‌های سنگین نظیر ورزش، رابطه جنسی و اختلالات انعقادی، طی روزهای ۲۰ الی ۲۶ سیکل قاعدگی، باعث خون‌ریزی درون کیست می‌شود.

با شکل‌گیری کیست هموراژیک تخمدان، معمولاً پزشک به مدت ۲ ماه آن را تحت نظر قرار می‌دهد و درصورت عدم درمان خودبه‌خود، از درمان‌های دیگر نظیر جراحی استفاده می‌کند. لازم به ذکر است که در برخی مواقع هم کیست‌های اندومتریومای تخمدان (ناشی از اندومتریوز) به‌صورت کیست هموراژیک بروز می‌کند؛ لذا درصورت پایدار ماندن کیست یا بزرگ شدن آن بیش از ۶ الی ۸ سانتی‌متر باید تحت درمان قرار گیرد.