رحم اجاره ای چیست؟ هرآنچه که باید بدانید

رحم اجاره ای یکی از جدیدترین روش‎های درمان ناباروری در ایران و بسیاری از کشورهای جهان است. این روش به بسیاری از زوج‎های نابارور کمک می‎کند که بتوانند رویای شیرین بچه دار شدن را به حقیقت تبدیل کنند. در این روش زن دیگر داوطلب می‏شود تا در مدت 9 ماه جنین زن و مرد دیگری را در بدن خود نگه داری کند. آیا استفاده از رحم اجاره‏ای در ایران قانونی و شرعی است؟ شرایط انجام آن چگونه است؟ با ما همراه شوید تا به طور کامل با این موضوع آشنا شویم.

رحم اجاره ای چیست؟

همانطور که در بخش مقدمه نیز اشاره شد، رحم اجاره‏ای یا مادر جایگزین به حالتی گفته می‏شود که یک زن بارداری و تولد نوزاد دیگری را در رحم خود برعهده می‏گیرد. در این شرایط پدر و مادر ژنتیکی کودک به دلایل مختلف توانایی باروری ندارند. در این روش تشکیل جنین معمولا به صورت آزمایشگاهی IVF انجام شده و سپس جنین در رحم زن داوطلب کاشته خواهد شد.

چرا از رحم اجاره ای استفاده می‏شود؟

برای استفاده از رحم اجاره ای دلایل زیادی وجود دارد.

·برخی زنان به دلیل مشکلاتی مانند نداشتن رحم یا برداشتن آن، چسبندگی تخمدان، مشکلات مثانه و لگن و عدم توانایی نگه داری جنین در بدن قادر به بارداری نیستند.

·در برخی موارد ممکن است زنان مشکلات زمینه‎ای مانند دیابت، فشار خون، بیماری‏های کلیوی و قلبی داشته و بارداری برای آن‏ها خطرناک باشد.

·سقط جنین‎های پی درپی یکی دیگر از دلایلی است که زوجین را به استفاده از رحم اجاره ای ترغیب می‏کند. ممکن است زوج‏ها بعد از تلاش‏های مانند مانند استفاده از IVF نتوانند بارداری را حفظ کرده و سقط جنین کرده باشند.

·همچنین در برخی کشورها افراد مجرد و زوج‏های همجنسگرا می‏توانند با استفاده از این روش بچه دار شوند.



انواع رحم اجاره ‏ای

در حالت کلی درمان به کمک رحم اجاره‏ای به دو شکل انجام می‏شود.

روش سنتی

در این روش از تخمک های مادر جایگزین برای بارداری و لقاح مصنوعی استفاده می‏شود. در واقع زن داوطلب هم حامل کودک بوده هم تاثیر ژنتیکی در تولد او خواهد گذاشت. البته لقاح به طور آزمایشگاهی انجام شده و مرد و زن داوطلب ارتباط جنسی با یکدیگر نخواهند داشت. این حالت به دلیل تداخل ژنتیکی چندان مورد استفاده قرار نمی‏گیرد.

روش حاملگی ناقل

در این روش تخمک و اسپرم از والدین ژنتیکی یا اهدا کننده‎ها گرفته شده و لقاح به صورت آزمایشگاهی انجام می‏شود. بعد از تشکیل جنین به رحم زن داوطلب منتقل خواهد شد. بنابراین در این حالت هیچ ارتباط ژنتیکی بین زن زن حامل و کودک ایجاد نخواهد شد.

قوانین مربوط به رحم اجاره ای در ایران

در حال حاضر قانون مشخص و دقیقی برای استفاده از رحم اجاره‏ای در ایران وجود ندارد، اما انجام آن نیز ممنوع است. قانون تصویب شده اهدای جنین در سال 1382 را می‎توان به موضوع رحم اجاره ای تعمیم داد. برای آن که همه چیز به طور کامل و بدون مشکل انجام شود، حتما زوجین و زن حامل باید با تمامی جنبه‏های آن آشنا شده و سپس قرارداد جامع و همه جانبه ای تهیه شود. قرارداد نوشته شده بین طرفین با رعایت صراحت قانون کاملا معتبر بوده و قابل ارائه در دادگاه است. جنین از نظر مالکیت متعلق به پدر و مادر ژنتیکی بوده و زن جایگزین هیچ نسبت ژنتیکی یا حقوق ارثی در قبال کودک ندارد.

شرایط زن داوطلب برای رحم اجاره ای

بر اساس تحقیقات پزشکی برای آن که بارداری در زن حامل به خوبی و با موفقیت انجام شده و به پایان برسد، زن داوطلب رحم اجاره ای باید شرایطی داشته باشد.

·سن زن باید بین 20 تا 35 سال باشد. در برخی موارد تا سن 40 سال نیز قابل قبول است.

·سلامت جسمی زن از جنبه‏های مختلف باید بررسی شده و تایید شود او هیچ بیماری خاصی مانند ایدز، هپاتیت، دیابت، فشار خون ندارد.

·زن باید از نظر سلامت روحی نیز تایید شده و مشکلاتی مانند افسردگی یا اضطراب شدید نداشته باشد.

·عدم اعتیاد به سیگار، الکل و موادر مخدر نیز الزامی است.

·زن داوطلب باید حتما سابقه بارداری و زایمان موفق داشته باشد.



مراحل انجام رحم اجاره ای

فرایند درمان با رحم اجاره‏ای معمولا با مشاوره پزشکی و روان شناسی آغاز میشود تا اطمینان حاصل شود هر دو طرفین برای انجام این کار آمادگی کامل را دارند. انجام درمان با رحم اجاره‏ای تحت نظر یک موسسه معتبر در زمینه درمان ناباروری باید انجام شود. در مرحله بعدی آزمایشات پزشکی لازم انجام شده و بعد از آن یک قرارداد قانونی بین طرفین امضا خواهد شد. بعد از امضا قرارداد عمل لقاح اسپرم و تخمک پدر و مادر ژنتیکی کودک به صورت آزمایشگاهی انجام شده و بعد از آن به رحم زن داوطلب منتقل خواهد شد. در طول دوران بارداری وضعیت سلامت جسمی و روحی زن حامل و شرایط جسمی نوزاد باید به طور دقیق و کامل بررسی شود. بعد از تولد نوزاد مراحل قانونی برای ثبت رسمی هویت او و تحویل کودک انجام خواهد شد.

حکم شرعی استفاده از رحم اجاره ای چیست؟

یکی از موضوعات بسیار مهم در کشور ما و دیگر کشورهای اسلامی حکم شرعی و فقهی در مورد استفاده از رحم اجاره‎ای است. اغلب فقهای شیعه مانند آیت الله خامنه ای و مکارم شیرازی استفاده از رحم اجاره‏ای را به شرط حفظ حدود شرعی جایز دانسته‏اند. در واقع فقها اعتقاد دارند اگر در تماس جنسی یا نگاه حرامی بین مرد و زن حامل انجام نشود، انجام این کار مشکل شرعی نخواهد داشت. در میان علمای اهل سنت اختلاف نظر بیشتری وجود دارد و برخی از فقهای اهل سنت اعتقاد دارند استفاده از رحم اجاره ای‎ باعث اختلاط نسب شده و حرام است. موضوع دیگر محرمیت نوزاد به زن جایگزین است. بر اساس نظر علمای فقه نوازد به زن باردار محرم نیست. اغلب فقها اعتقاد دارند بهتر است بعد از تولد زن جایگزین به نوزاد شیر بدهد. در این حالت مادر رضایی او به شمار رفته و به او محرم خواهد شد.

چالش های استفاده از رحم اجاره ای

با وجود آن که استفاده از رحم اجاره‏ای در ایران قانونی و شرعی است، انجام آن هنوز از نظر اجتماعی به طور کامل پذیرفته نشده است. از اینرو یکی از چالش‎های این روش درمان مشکلات اجتماعی است که برای طرفین به خصوص زن باردار پیش خواهد آمد. هنوز بسیاری از افراد در جامعه مخالف انجام آن هستند. ممکن است زن باردار از طرف خانواده یا دوستان خود پذیرفته نشده و با مشکلات روحی زیادی مواجه شود. همچنین از نظرپزشکی این نوع بارداری مانند دیگر بارداری‎ها با خطراتی مانند زایمان زودرس و سقط جنین نیز مواجه خواهد بود.

چالش مهم دیگر ارتباط عاطفی است که میان زن حامل و کودک شکل خواهد گرفت. زن جایگزین ممکن است در طول بارداری با جنین رابطه عاطفی برقرار کرده و تحویل نوزاد به والدین بعد از تولد برای او بسیار سخت باشد. در این حالت زن بعد از زایمان دچار افسردگی و اضطراب خواهد شد. یکی دیگر از چالش‏های این روش درمان ضعف در اجرای قرارداد و بروز مشکلات قانونی است. همانطور که اشاره شد، قانون مشخصی در این باره وجود ندارد و اگر قراداد به شکل دقیقی ثبت نشود، ممکن است مشکلاتی در پرداخت هزینه‎ها، گرفتن شناسنامه برای نوزاد و تحویل نوزاد به والدین ژنتیکی پیش بیاید.

وظایف و حقوق طرفین در رحم اجاره ای

بعد از عقد قراراداد و امضای آن زن حامل و والدین ژنتیکی موظف به انجام وظایفی بوده و حقوقی دارند. اولین و مهم‎ترین وظیفه زن حامل حفظ و نگه داری جنین است. او باید به طور منظم تحت نظر پزشک بوده و آزمایشات و سونوگرافی‎های لازم را انجام دهد. همچنین زن حامل باید سبک زندگی سالم در پیش گرفته و از استعمال دخانیات یا مصرف الکل خودداری کند. در کنار وظایف زن حامل، حقوقی نیز برای او در نظر گرفته شده است. برای مثال زن نباید احساس کند تنها وسیله‏ای برای تولد نوزاد است. حق او رفتاری محترمانه، حمایت روانی و عاطفی است. همچنین تمام هزینه‎های مربوط به کارهای پزشکی، هزینه رفت و آمد و موارد دیگر باید به زن پرداخت شود. معمولا علاوه بر هزینه کارهای پزشکی یک مبلغ هدیه نیز برای او در نظر گرفته خواهد شد.

والدین ژنتیکی نیز موظف هستند علاوه بر تامین هزینه‎ها، در روند بارداری مشارکت فعال داشته باشند، با تیم در درمانی و زن باردار در ارتباط باشند تا در صورت بروز مشکل یا نیاز به تصمیم گیری سریع کار درست و لازم را انجام دهند. همچنین بعد از تولد مسئولیت کامل نوزاد با والدین ژنتیکی او بوده و باید کارهای ثبت تولد کودک و اخذ شناسنامه را انجام دهند.

رحم اجاره ای در کشورهای دیگر

قوانین مربوط به رحم اجاره‏ای در کشورهای مختلف متفاوت است. در برخی کشورها این روش درمان کاملا قانونی بوده و در برخی دیگر غیر قانونی است. برای مثال استفاده از این روش در برخی از ایالت های آمریکا، کشورهایی مانند هند، اوکراین و مجارستان قانونی است. در مقابل در کشورهایی مانند فرانسه، آلمان، ایتالیا، عربستان و چین غیر قانونی است.

جمع بندی

استفاده از روش رحم اجاره‏ای یکی از روش‎های درمان ناباروری است که در ان تخمک و اسپرم والدین ژنتیکی به صورت آزمایشگاهی با یکدیگر لقاح انجام داده وسپس جنین به رحم زن دیگری منتقل خواهد شد. استفاده از این روش در ایران طبق شرایط و ضوابطی قانونی و شرعی است. رحم اجاره‏ای در برخی کشورهای جهان قانونی و در برخی دیگر غیر قانونی است.

سوالات متداول

موفقیت رحم اجاره ای چقدر است؟

میزان موفقیت این روش درمان به تخصص کلینیک و کادر درمان، سلامت مادر و کیفیت تخمک و اسپرم وابسته است.

هزینه رحم اجاره ای چقدر است؟

هزینه رحم اجاره ای با توجه به نوع قرارداد بین طرفین متغیر خواهد بود. این مبلغ باید تمامی هزینه‎های مربوط به بارداری را شامل شود. همچنین معمولا مبلغی نیز به زن جایگزین پرداخت خواهد شد.

بعد از تولد حضانت نوزاد با چه کسی است؟

حضانت نوزاد بعد از تولد با والدین ژنتیکی بوده و زن جایگزین هیچ حقی در این زمینه ندارد.