آشنایی با یائسگی زودرس؛ علائم و روش های تشخیص آن

به طور طبیعی، زنان با افزایش سن با فرایندی به نام یائسگی مواجه می‌شوند و علائم مرتبط با یائسگی را نیز تجربه می‌کنند، که به معنی پایان یافتن سیکل‌های قاعدگی و عدم توانایی در بارداری است و معمولاً در اوایل ۵۰ سالگی به وقوع می‌پیوندد.

در برخی از بانوان بنا به دلایل گوناگونی نظیر برداشتن تخمدان، شیمی‌درمانی، مشکلات هورمونی و… پروسه یائسگی زودتر از موعد آغاز می‌شود که به آن یائسگی زودرس (Primary ovarian insufficiency/ POI) گفته می‌شود. البته باید گفت که این عارضه با نام منوپوز زودرس (Early Menopause /Premature Menopause) نیز شناخته می‌شود.

علائم یائسگی زودرس تفاوتی با یائسگی طبیعی ندارد؛ بی‌نظمی در عادت ماهانه مهم‌ترین نشانه فرا رسیدن این دوره است. یائسگی علائم ناخوشایندی مانند گرگرفتگی و اضافه وزن را نیز به دنبال دارد. 

اگر تمایل دارید درباره بیماری های تخمدان که باعث ناباروری در زنان می‌شود بیشتر بدانید، اینجا کلیک کنید.

آشنایی با یائسگی طبیعی

به طور کلی، یائسگی طبیعی دارای سه مرحله پیش یائسگی، یائسگی و پس از آن می‌باشد:

1. در مرحله پیش از یائسگی به عنوان مرحله گذر، علائم یائسه شدن با شدت زیادی بروز می‌کند و موجب کاهش تولید استروژن توسط تخمدان ها می‌شود.
2. در مرحله دوم، آزاد شدن تخمک و تولید استروژن به طور کامل متوقف می‌گردد و در صورت ادامه عدم قاعدگی تا ۱ سال، یعنی فرد یائسه شده است.
3. در مرحله آخر نیز علائم یائسگی مانند گر گرفتن، از بین می‌رود یا از شدت آن ها کاسته می‌شود؛ در حالی که در برخی از زنان تا سال ها ادامه می‌یابد.

بیشتر بخوانید: آیا ذخیره تخمدان کم باعث ناباروری می شود؟

یائسگی زودرس چیست؟

یائسگی زودرس یا از کار افتادن زودرس تخمدان، به شرایطی اطلاق می‌شود که تخمدان‌ها قبل از ۴۰ سالگی از کار می‌افتند. در این شرایط، دوره قاعدگی متوقف شده و سطح هورمون استروژن کاهش و سطح هورمون FSH افزایش می‌یابد. تقریباً ۱ تا ۴ درصد جمعیت زنان دچار یائسگی زودرس شده و درنتیجه، به نازایی مبتلا می‌شوند.

به طور نرمال، دخترها با تخمدان‌هایی دارای مقدار کافی از تخمک به دنیا می‌آیند. از زمان بلوغ تا ۵۰ سالگی هر ماه یک تخمک از یک تخمدان آزاد می‌شود؛ این روند ادامه پیدا می‌کند تا اندوخته تخمدان به اتمام برسد و یائسگی بروز پیدا کند. ازاین‌رو، زنان جوانی که دچار یائسگی زودرس می‌شوند، به این علت است که تخمک‌ها پیش از موعد دچار نارسایی شده‌اند.

همان‌طور که ذکر شد، یائسگی زودرس در زنان به دو دسته یائسگی زودهنگام اولیه و ثانویه تقسیم‌بندی می‌شود و در هر دو نوع، قدرت بارداری زن متوقف می‌گردد. درباره تفاوت یائسگی زودرس اولیه و ثانویه باید گفت که در نوع اولیه، عملکرد طبیعی تخمدان بر اثر عوارض برخی بیماری‌ها یا روش‌های درمانی از بین می‌رود؛ اما نوع یائسگی زودهنگام ثانویه به دلیل اختلالات هورمونی رخ می‌دهد.

اگر تمایل دارید درباره هورمون های موثر در بارداری بیشتر بدانید، اینجا کلیک کنید.

تفاوت از کار افتادن زودرس تخمدان با یائسگی طبیعی

طبق توضیحات ارائه شده، یائسگی مانع از بارداری (به صورت نرمال و طبیعی) مجدد زنان می‌شود؛ در حالی که نارسایی زودرس تخمدان ها به اختلال عملکرد آن ها اشاره دارد و اغلب با جایگزینی هورمون قابل رفع است. نارسایی زودرس در برخی علائم همچون خشکی واژن و گر گرفتگی، به وضعیت یائسگی شباهت دارد؛ اما احتمال بیماری های قلبی و پوکی استخوان را نیز افزایش می‌دهد.

این نکته را هم باید ذکر کرد که نارسایی زودهنگام تخمدان، در اثر افزایش سن زنان به وجود نمی‌آید و گاهی با ادامه یافتن دوره های قاعدگی _هر چند به صورت نامنظم_، همچنان فرصت بارداری را به کمک روش های لقاحمصنوعی برای بانوان باقی می‌گذارد.

علائم یائسگی زودرس

گاهی ممکن است برخی زنان قبل از بروز یائسگی زودرس هیچ علائمی نداشته باشند؛ به جز اینکه باردار نشوند. در مقابل، سایر زنان و دخترانی که از مشکلاتی نظیر عدم تکامل بلوغ و اختلالات کروموزومی رنج می‌برند، سایر علائم نیز بروز پیدا کند.

به طور کلی، در صورت از کار افتادن زودهنگام تخمدان، دوره قاعدگی متوقف شده و فرد دچار گر گرفتگی و تعرق شبانه می‌شود. از دیگر علائم یائسگی زودرس عبارتست از:

• بی خوابی
• بی حوصلگی
• خشکی مهبل و واژن
• خستگی
• نزدیکی دردناک
• بی اختیاری ادرار
• میل جنسی کم
• نامنظم شدن قاعدگی (بسیار طولانی یا کوتاه شدن دوره های قاعدگی)
• لکه بینی
• خونریزی شدید
• فاصله طولانی بین پریودها
• تغییرات احساسی و نوسانات خلقی
• عرق شبانه
• خشکی و سوزش زبان
• افزایش چین و چروک صورت
• ضعف عضلانی
• ریزش موی سر

علت بروز یائسگی زودرس یا زودهنگام چیست؟

در اغلب موارد علل بروز این بیماری روشن نیست؛ اما بطور کلی می‌توان گفت این بیماری به علت موارد متعددی بروز پیدا می‌کند که عبارتند از:

• اختلالات کروموزومی، ژنتیکی، آنزیمی و متابولیکی
• شیمی درمانی و پرتودرمانی
• مصرف برخی داروها
• برداشتن تخمدان ها با جراحی
• هیسترکتومی کامل
• عفونت ویروسی
• ترشح غیر عادی گنادوتروپین ها (LH و FSH)

همچنین بیماری های خود ایمنی نظیر نارسایی تیروئید، کم کاری پاراتیرویید، آرتریت رماتیسمی، دیابت، کم خونی کشنده، نارسایی غده های فوق کلیه، کاهش بیش از اندازه ترومبوسیت ها، برص و لوپوس هم می‌تواند منجر به نارسایی زودرس تخمدان گردد. در ادامه به بررسی مهم ترین دلایل بروز یائسگی زودرس می‌پردازیم:

مشکلات ژنتیکی

مجموعه ای از اختلالات ژنتیکی می‌تواند در یائسگی زودرس نقش داشته باشد؛ به ویژه زمانی که هیچ علت مشخص برای یائسگی زودهنگام یافت نمی‌شود. در واقع با دانستن سن یائسگی مادر فرد، می‌توان تا حدودی به وجود چنین علتی پی برد.

نقص کروموزوم

نقص های کروموزومی مانند سندرم ترنر (دارای یک کروموزوم ناقص)، موجب عملکرد نادرست تخمدان ها و در نتیجه یائسگی زودرس می‌شود؛ همچنین نقص های ژنتیکی دیگری همچون دیس ژنزی گنادی نیز باعث غیرفعال شدن تخمدان ها می‌گردد. باید اشاره کرد که ابتلا به سندرم X شکننده و یا داشتن ژن آن، از دیگر علل یائسگی زود هنگام می‌باشد.

سبک زندگی

برخی عادات نامناسب در سبک زندگی ناسالم، خطر یائسگی زودرس را افزایش می‌دهد. از جمله این موارد، می‌توان به سیگار کشیدن زنان اشاره کرد که اثرات ضد استروژن دارد. فقدان ورزش، رژیم غذایی گیاهی، دریافت نور کم آفتاب و… از دیگر عوامل مؤثر به شمار می‌روند.

صرع

ابتلا به بیماری صرع و بروز حملات تشنجی، شکست زودرس پلی کیستیک تخمدانی و در نتیجه یائسگی زودهنگام را به همراه دارد.

شاخص توده بدنی

لاغری و شاخص توده بدنی (BMI) پایین، کم بودن چربی بدن جهت ذخیره سازی استروژن را در پی دارد؛ چراکه توده های چربی، محل ذخیره سازی استروژن و تقویت تخمدان ها به شمار می‌روند.

جراحی هیسترکتومی

عمل جراحی برداشتن رحم یا هیسترکتومی، موجب توقف قاعدگی و عدم توانایی برای بارداری می‌شود؛ اما به علت باقی ماندن تخمدان ها بر سر جای خود، تولید هورمون ها ادامه می‌یابد.

بیماری تیروئید

بیماری تیروئید، علائمی مانند بی خوابی، گر گرفتگی، تغییر احساسات و ‌بی نظمی قاعدگی را ایجاد می‌کند که هشداری برای یائسگی زودرس است؛ لذا با درمان سریع این بیماری می‌توان از عوارض آن جلوگیری کرد.

اگر تمایل دارید درباره اثرات کم‌کاری و پر‌کاری تیروئید بر ناباروری بیشتر بدانید، اینجا کلیک کنید.

بیماری های خودایمنی

مشکلات سیستم ایمنی بدن از جمله روماتیسم مفصلی و بیماری تیروئیدی، موجب التهاب و تحت تأثیر قرار گرفتن تخمدان ها می‌شود که در پی آن، یائسگی زودرس به وقوع می‌پیوندد.

برداشتن تخمدان

در صورتی که هر دو تخمدان با عمل جراحی برداشته شود، سطح تولید هورمون ها کاهش می‌یابد. این اتفاق که به توقف قاعدگی می‌انجامد، علائمی مانند گر گرفتگی، خشکی واژن، کاهش میل جنسی و… را به همراه دارد.

شیمی‌درمانی و پرتودرمانی

انجام روش‌های شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی لگن برای درمان سرطان گاهی اوقات آسیب تخمدان‌ها و به تبع آن، قطع قاعدگی، یائسگی و عدم امکان باروری را در پی دارد. البته به این نکته نیز باید اشاره نمود که هرچه سن زنان به هنگام شیمی‌درمانی کمتر باشد؛ امکان اینکه به یائسگی زودرس مبتلا شوند نیز کمتر می‌شود.

عوارض یائسگی زودرس

از کار افتادن تخمدان ها و یائسگی زودرس سبب افزایش خطر ابتلا به پوکی استخوان و بیماری های قلبی می‌شود. از آنجایی که با یائسگی زودرس تخمک ها از دست می‌روند، اصلی ترین پیامد این بیماری ناباروری است.

در واقع به علت یائسگی زودرس، هورمون استروژن که به تقویت استخوان ها کمک می‌کند کاهش می‌یابد که در نتیجه این امر موجب ضعیف و شکننده شدن استخوان ها و پوکی استخوان می‌گردد. از دیگر عوارض یائسگی زودرس می‌توان به افسردگی و اضطراب ناشی از سطح پایین استروژن، زوال عقل و… اشاره کرد.

از دیگر عوارض یائسگی زودرس، خشکی واژن می‌باشد؛ به این صورت که فقدان استروژن در صورت بروز انواع یائسگی موجب نازک و شکننده شدن آستر واژن می‌شود که با درد هنگام رابطه جنسی و عفونت، سوزش و خارش همراه است.

همچنین با افزایش سن و آغاز یائسگی، احتمال خشک، متورم و یا تحریک‌پذیرتر شدن پیشابراه وجود دارد که نیاز به دفع ادرار و احتمال عفونت مثانه را افزایش می‌دهد.

اگر تمایل دارید درباره مشکلات ناباروری برای فرزند دوم بیشتر بدانید، مطلب ناباروری ثانویه را از دست ندهید.

روش های تشخیص یائسگی زودرس

در صورت مشاهده علائمی نظیر گرگرفتگی و توقف قاعدگی، فرد باید به پزشک مراجعه کند. پزشک متخصص در سابقه پزشکی خانم مواردی نظیر جراحی‌های تخمدان، پرتودرمانی، شیمی‌درمانی، نارسایی هورمونی و عفونت ناحیه لگن را مورد بررسی قرار می‌دهد و آزمایش هورمون FSH را با فاصله یک ماهه تجویز می‌کند. اندازه‌گیری مقدار این هورمون می‌تواند نشان‌دهنده عملکرد درست یا ناقص تخمدان باشد.

از جمله سایر روش‌های تشخیص یائسگی زودرس می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

معاینه و شرح حال: در جلسات معاینه توسط پزشک، بانوان از علائم مشکوک مشاهده شده با پزشک صحبت می‌کنند که غالباً علائمی نظیر گرگرفتگی، خشکی و آتروفی واژن، کاهش میل جنسی و بی نظمی قاعدگی در بین اکثر مراجعه‌کنندگان مشابه می‌باشد.

سونوگرافی: پزشک با انجام سونوگرافی به مشاهده دقیق تخمدان‌ها و بررسی وجود تخمک یا فولیکول در آن‌ها می‌پردازد. البته ناگفته نماند که در برخی از زنان مبتلا به نارسایی تخمدان احتمال باقی ماندن چند تخمک وجود دارد؛ اما مشکل زمانی است که تحریک تخمک‌گذاری از طریق هورمون‌های خاص با موفقیت انجام نمی‌پذیرد. بااین‌حال، سونوگرافی با تشخیص به موقع یائسگی زودرس در مراحل اولیه به درمان بهتر آن کمک می‌کند.

تست های هورمونی: باید گفت تست هورمون، به بررسی سطح برخی هورمون‌ها می‌پردازد که عبارتند از: مشاهده کاهش استروژن، تست PicoAMH از هورمون آنتی مورلین (AMH)، سطح بالای هورمون تحریک‌کننده تیروئید (TSH)، سطح بالای هورمون تحریک‌کننده فولیکول (FSH)، میزان زیاد هورمون پرولاکتین و غیره.

بیشتر بخوانید: آزمایش amh چیست + تفسیر آزمایش ذخیره تخمدان

آزمایش کاریوتیپ: البته در کنار آزمایش‌های هورمونی، تست‌های دیگری نیز به کار می‌رود که شامل آزمایش کاریوتیپ برای بررسی کروموزوم‌های چهارتایی و همچنین تست ژن FMR1 _مربوط به سندرم X شکننده_ می‌شود.

آزمایشات تکمیلی: به طور کلی، آزمایش‌هایی نظیر تست تیروئید در بی نظمی‌های پریود، آزمایش هورمونی تخمدان، تست بارداری و پرولاکتین، بررسی کروموزوم‌های جنسی با انجام آزمایش ژنتیک، سنجش تراکم استخوان، سونوگرافی واژینال و… برای تشخیص یائسگی زودرس یا احتمال وقوع آن به کار می‌رود.

تشخیص یائسگی زودرس در سونوگرافی

یکی از عوامل تأثیرگذار در یائسگی زودرس، نارسایی تخمدان می‌باشد و این امر توسط آزمایشات متعددی قابل تشخیص است. به طور مثال، در سونوگرافی واژینال، کوچکی تخمدان‌ها و کاهش ذخیره تخمدان‌ها (کاهش تعداد فولیکول‌ها و تخمک‌ها) مشاهده می‌شود که نشانه‌ای از نارسایی مخفی تخمدان در افراد نابارور به حساب می‌آید. البته ناگفته نماند در افرادی که عملکرد تخمدان آنان به صورت مقطعی برگشت می‌کند، احتمال دارد جواب آزمایشات و سونوگرافی‌ها به صورت نرمال نشان داده شود.

اهمیت تشخیص یائسگی زودرس در مراحل اولیه

از آنجایی که در بانوان، هورمون استروژن نقش حفاظت از سیستم قلب و عروق و استخوان‌ها را بر عهده دارد؛ لذا تشخیص به موقع اختلال در این هورمون می‌تواند از بروز مشکلات قلبی و استخوانی و نیز یائسگی زودرس جلوگیری کند. با توجه به این توضیحات، لازم است که بانوان در بازه حدود 30 تا 40 سالگی و حتی زیر 30 سال، با مشاهده بی‌نظمی قاعدگی (برای حداقل سه سیکل)، تحت نظر پزشک قرار بگیرند تا قادر به پیشگیربی از وقوع مشکلات بعدی باشند

درمان یائسگی زودرس

به طور کلی برای انتخاب روش درمان و کنترل یائسگی زودرس، یافتن دلیل آن ضروری است. ازجمله برخی روش‌های مدیریت و رفع عوارض یائسگی زودهنگام می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

هورمون درمانی

اصلی‌ترین روش درمان یائسگی زودرس، هورمون‌درمانی است. در این روش، داورهایی تجویز می‌شود که بتواند هورمون‌های ازدست‌رفته زن _که دیگر قادر به تولیدش نیست_ را به بدن برساند. اغلب در این موارد، ابتدا دوزهای پایین هورمون استروژن و پروژسترون و در مواردی تستوسترون تجویز می‌شود و سپس به مرور، دوز آن‌ها افزایش می‌یابد.

باید گفت که داروهای هورمونی معمولاً در قالب، قرص، کرم، اسپری پوستی، برچسب، ژل و و درمان موضعی داخل واژن موجود است. دردرمان هورمونی، چرخه‌ای برای مصرف روزانه استروژن و مصرف ۱۲ تا ۱۴ روزه پروژسترون در ماه، نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

لازم به ذکر است که این درمان‌ها معمولاً تا سن ۵۱ سالگی _متوسط سن آغاز یائسگی_ ادامه می‌یابد. البته مصرف استروژن به تنهایی، خطر سرطان بافت داخل رحم (اندومتر) را افزایش می‌دهد؛ لذا باید همراه با پروژسترون تجویز گردد. این درمان اگرچه عملکرد تخمدان‌ها را احیا نمی‌کند؛ اما خونریزی واژینال را ادامه می‌دهد. ضمناً اثرات مثبت این نوع از درمان هورمونی در زنان جوان، از خطرات آن بیشتر است.

بیشتر بخوانید: آیا یائسگی زودرس درمان دارد؟

مصرف قرص های ضد بارداری

در برخی از موارد استفاده از قرص‌های ضدبارداری بر هورمون‌درمانی ارجحیت داده می‌شود تا به تخفیف علائم یائسگی کمک کند. در صورت عدم تمایل بانوان به بارداری، قرص‌های ضد بارداری دو فاز _حاوی پروژسترون و استروژن_ به کار می‌رود.

مصرف مکمل کلسیم

در طی روند مدیریت و درمان یائسگی زودرس، مکمل هایی جهت تأمین کلسیم و ویتامین D مورد نیاز بدن تجویز می‌شود که البته پیش از آن، تست دانسیته استخوانی برای اندازه گیری تراکم استخوان ها صورت می‌گیرد.

داروهای ضد افسردگی

بر اساس منابع، مصرف داروهای ضد افسردگی یا بازدارنده‌های سروتونین نقش مؤثری در کنترل گرگرفتگی 60% زنانی دارد که دچار یائسگی زودرس می‌شوند.

روان کننده ها

همان‌طور که ذکر شد، یکی از علائم و عوارض یائسگی زودرس، خشکی واژن است که بدین منظور می‌توان از انواع لوبریکانت‌ها یا روان‌کننده‌ها نظیر کرم‌ها و ژل‌ها یا روان کننده های غیر هورمونی جهت رفع خشکی واژن استفاده نمود.

فناوری های کمک باروری

تکنیک‌های باروری آزمایشگاهی همچون تخمک اهدایی، مناسب‌ترین راه برای زنانی می‌باشد که دچار یائسگی زودهنگام شده‌اند و قصد فرزندآوری دارند.

تغییر سبک زندگی

در کنار دارودرمانی، استفاده از برنامه غذایی مناسب، ورزش منظم و عدم استعمال دخانیات نیز می‌تواند برای بهبود نسبی شرایط این افراد مفید باشد.

بیشتر بخوانید: برای تقویت تخمدان تنبل چه بخوریم؟

بارداری در زنان مبتلا به یائسگی زودرس

امکان بارداری برای زنان مبتلا به یائسگی زودرس یا بانوانی که در آستانه این عارضه قرار دارند فراهم است. در واقع از آن جایی که با بروز این مشکل، تخمک گذاری زنان با اختلال مواجه می‌شود؛ لذا می‌توان از عمل آی وی اف (IVF) و دریافت تخمک اهدایی، نسبت به باروری اقدام نمود. در این میان، سن اهداکننده تخمک نقش مهمی در میزان شانس بارداری دارد.

همزمان با آی وی اف، داروهای هورمونی پروژسترون و استروژن هم تجویز می‌شود که موجب تقویت رحم می‌گردد. البته در گروهی از زنان، تنها مصرف همین داروها به باروری کمک می‌کند و نیازی به عمل آی وی اف نیست.

بیشتر بخوانید: بارداری با گرفتن تخمک اهدایی؛ مراحل، هزینه و درصد موفقیت

مدیریت منوپوز زودرس

در مراحل اولیه یائسگی، باید با مدیریت این فرایند به کاهش عوارض آن کمک کرد و دوران یائسگی را با کمترین درد، استرس و ناراحتی پشت سر گذاشت. استفاده از درمان‌های جایگزین هورمون (HRT) با دوزهای پایین و یا هورمون درمانی یائسگی (MHT)، با وجود عوارضی مثل افزایش خطر سرطان سینه و نیاز به بررسی پزشک، می‌تواند به مدیریت یائسگی کمک کند.

به این نکته نیز باید اشاره کرد که ممکن است روش هورمون ‌درمانی برای افرادی که در معرض خطر لخته شدن خون، سرطان پستان، سکته مغزی، زوال عقل و بیماری کیسه صفرا قرار دارند، مناسب نباشد و باید حتما این موارد را به پزشک اطلاع داد.

برای پیشگیری از یائسگی زودرس چه بخوریم؟

رعایت برخی نکات تغذیه‌ای و در پیش گرفتن رژیم غذایی مناسب می‌تواند تا حدی از بروز یائسگی زودرس جلوگیری کند و زمان آن را به تعویق بیندازد. بایدها و نبایدهای تغذیه‌ای درباره پیشگیری از یائسگی زودهنگام به شرح زیر است:

بایدها

• لبنیات کم‌چرب

تحقیقات نشان داده که مصرف روزانه ۲ تا ۳ واحد از لبنیات کم‌چرب مانند پنیر، ماست و شیر کم‌چرب در زنانی با سابقه خانوادگی یائسگی زودرس، این امر را دست‌کم ۳.۵ سال به تعویق می‌اندازد. درواقع، سطح استروژن خون توسط آنزیم‌های موجود در شیر گاو افزایش می‌یابد و مانع از بروز یائسگی زودرس تخمدان می‌شود.

• خوراکی‌های حاوی هورمون استروژن

برخی مواد خوراکی همچون گندم سیاه یا چاودار، جو، شبدر، سویا، نخود، لوبیا قرمز و رازیانه حاوی مقادیر زیادی استروژن هستند که بانوان بالای ۳۰ سال با مصرف آن‌ها می‌توانند علاوه‌بر پیشگیری از یائسگی زودرس، عوارض ناشی از یائسگی را نیز تا حد زیادی کنترل نمایند. عمده‌ترین فایده این خوراکی‌ها، پیشگیری تجمع چربی در شکم به کمک افزایش سطح هورمون استروژن بدن می‌باشد.

• ماهی

ماهی و به‌ویژه ماهی‌های روغنی دارای مقدار زیادی اسیدهای چرب امگا۳، امگا۶ و امگا۹ هستند که مصرف آن‌ها اثر زیادی در نرم شدن مفاصل و نرمی واژن دارد. بنابراین بانوانی که در معرض عوارض یائسگی زودرس نظیر خشکی مفاصل و همچنین درد حین رابطه جنسی به علت خشکی واژن قرار دارند، با مصرف ماهی به‌صورت ۲ بار در هفته می‌توانند به مقابله با این عارضه بپردازند.

مصرف مدوام ماهی و همچنین موادی نظیر لوبیا سبز در مقایسه با پیروی از رژیم غذایی پر از کربوهیدرات، مانع از افت توان باروری خانم‌ها می‌گردد و معمولاً یائسگی را ۳ سال به تعویق می‌اندازد. ضمناً سطح بالای آنتی‌اکسیدان در ماهی‌های چرب و حتی مواد مغذی موجود در سبزیجات سبزبرگ موجب تنظیم هورمون‌های زنانه، محافظت از سلول‌های بدن، جلوگیری از تخریب و آسیب به تخمدان‌ها، ادامه یافتن قاعدگی و… می‌شود.

• ویتامین D

ویتامین دی ازجمله مواد مؤثر بر جلوگیری از یائسگی زودرس است که دریافت مقادیر زیادی از آن به‌همراه کلسیم، مانع از توقف عملکرد تخمدان پیش از ۴۵ سالگی می‌شود.

• سایر مواد مقوی

از دیگر مواد غذایی مؤثر بر پیشگیری از بروز یائسگی زودهنگام می‌توان به گوشت گاو، مرغ، بوقلمون، گیلاس، انگور، انواع توت، عدس، نخودفرنگی، نخود، بادام زمینی و لوبیای سیاه اشاره کرد.

نبایدها

• فتالات‌ها

فتالات به نوعی ماده شیمیایی استفاده‌ شده در ظرف‌های پلاستیکی گفته می‌شود که باعث نرمی و انعطاف این محصولات می‌گردد. نگهداری غذا یا گرم کردن آن در ظروف پلاستیکی با وارد کردن فتالات‌ها به موادغذایی، عوارضی همچون تغییرات هورمونی و یائسگی زودرس را به دنبال می‌آورد. بنابراین باید تا حد امکان از نگهداری غذا به‌ویژه ریختن غذای داغ درون ظروف پلاستیکی یا قرار دادن آن‌ها در مایکروفر خودداری کرد و خوراکی‌ها را درون ظروف شیشه‌ای و استیل ضدزنگ نگهداری نمود.

• مواد غذایی فریز شده

موادغذایی آماده و فریز شده نیز در اغلب اوقات، درون نایلون‌هایی نگهداری می‌شود که حاوی فتالات است و خطر یائسگی زودتر از موعد را افزایش می‌دهد. بنابراین بهتر است از موادغذایی تازه استفاده نمود یا درصورت لزوم به فریز کردن انواع سبزیجات و گوشت، از محفظه‌های مناسب‌تری استفاده کرد.

• نمک

فشارخون بالا ازجمله عوارض یائسگی زودرس و حتی یائسگی طبیعی است که مشکلاتی همچون بیماری‌های قلبی و عروقی را به دنبال می‌آورد. بنابراین افراد دارای سابقه خانوادگی یائسگی زودرس باید تا حد امکان از مصرف نمک و غذاهای فرآوری‌شده حاوی سدیم پرهیز کنند.

• چای و قهوه

با وقوع تغییرات هورمونی در بدن، ساعت خواب بانوان به هم می‌خورد که اغلب با نوشیدن چای و قهوه یا مواد حاوی کافئین تشدید می‌شود؛ لذا به بانوان در آستانه یائسگی زودرس توصیه می‌گردد که علاوه‌بر کنترل مصرف قهوه و چای و حتی شکلات تلخ، پیش از خواب حدود ۱ الی ۲ واحد لبنیات مصرف کنند تا با افزایش سطح سروتونین مغزشان خواب راحت‌تری داشته باشد.

• کربوهیدرات

به گفته محققان، مصرف بیش‌ازحد کربوهیدرات‌هایی مانند انواع پاستا، برنج سفید، ماکارونی، نان سفید، کیک، بیسکویت و شیرینی موجب تسریع یائسگی زودرس می‌شود؛ لذا در پیش گرفتن یک رژیم غذایی متعادل و مقوی برای بانوان در معرض یائسگی ضرورت دارد.

راهکارهای پیشگیری از یائسگی زودرس

کسب مهارت‌های زندگی و اجتماعی و نیز در پیش گرفتن یک سبک زندگی سالم و تغییر برخی عادات غذایی می‌تواند کمک بسزایی در جلوگیری از یائسگی زودهنگام داشته باشد. از دیگر عوامل مؤثر در پیشگیری این عارضه زودهنگام عبارتند از:

• دوری از استرس
• نوشیدن مقدار کافی آب
• مصرف جوانه‌ها و دانه‌ها و غذاهای سرشار از استروژن مانند سویا، تخم کتان، دانه کنجد و لوبیا
• مصرف مواد غذایی تازه و عدم استفاده از غذا‌های فریزشده
• پرهیز از خوردن بیش‌ازحد غذا‌های حاوی چربی‌های اشباع‌شده و انواع شیرینی‌ها‌، فست‌فود و نوشابه‌های گازدار
• خوردن یک نوع ‌میوه در روز و تنوع دادن به آن در روزهای مختلف هفته
• ورزش منظم و حفظ تناسب اندام
• مصرف مکمل‌های غذایی مخصوص دوران یائسگی

سخن پایانی

باوجود اینکه درمان مؤثر و کاملی برای یائسگی زودرس وجود ندارد؛ اما به کمک دارو درمانی، هورمون‌درمانی و مصرف مکمل‌ها می‌توان از تشدید عوارض و علائم یائسگی زودرس جلوگیری کرد. به‌طورکلی، یائسگی پدیده‌ای طبیعی است که هر خانمی دیر یا زود آن را تجربه می‌کند. بنابراین آشنایی با علائم و ویژگی‌های آن برای تشخیص زودتر و رعایت نکات بهداشتی و مراقبتی می‌تواند تا حد زیادی گذر از این مرحله را برای بانوان آسان سازد.

سوالات متداول درباره‌ی یائسگی زودهنگام

وجود سابقه خانوادگی یائسگی زودرس چه نقشی در ابتلا به آن دارد؟

اگر در خانواده‌ای یکی از اقوام نزدیک به یائسگی زودرس مبتلا شد، معمولاً به خانم‌های دیگر این خانواده توصیه می‌شود که درصورت مشاهده علائم اولیه این عارضه به پزشک متخصص مراجعه نمایند. درواقع، تشخیص زودهنگام یائسگی زودرس کمک می‌کند که بتوان تخمک‌ها را دوباره فعال کرد یا آن‌ها را برای بارداری‌های آینده فریز نمود. به‌طورکلی بروز یائسگی زودرس _بسته به علل آن همچون دلایل ژنتیکی و…_ در دوران نوجوانی نیز امکان دارد؛ بنابراین هیچ سنی برای آغاز چکاپ توسط متخصص زنان و زایمان زود نیست و باید تا حد امکان، هر خانم تحت معاینه‌های دوره‌ای قرار گیرد.

بیشتر بخوانید: روش فریز کردن تخمک چیست و چه شرایطی دارد؟

تغییرات واژن و دستگاه ادراری پس از دوره یائسگی چگونه است؟

از آنجایی که با آغاز یائسگی سطح استروژن کاهش می‌یابد، این امر موجب نازک شدن و خشکی آستر واژن می‌شود و رابطه جنسی را دردناک می‌سازد. همچنین بخش‌هایی از دستگاه ادراری نظیر پیشابراه خشک و متورم یا تحریک‌پذیر می‌گردد و عوارضی مانند تکرر ادرار یا عفونت مثانه را به دنبال می‌آورد.

علت تغییرات احساسی در دوران یائسگی چیست؟

همان‌طور که ذکر شد، یائسگی با تغییرات خلق‌وخو و احساسات همراه است که ناشی از تغییرات هورمونی در بدن می‌باشد. هم‌زمان با تغییرات احساسی، علائمی نظیر تحریک‌پذیری، احساس عصبانیت و خستگی شدید هم مشاهده می‌شود.

چه زمانی برای هورمون درمانی مناسب تر است؟

از آنجایی که بعد از قطع کامل قاعدگی، گیرنده‌های استروژن در بافت‌های هدف از بین می‌روند؛ لذا دیگر روش هورمون‌درمانی توصیه نمی‌گردد. به همین دلیل هورمون‌درمانی می‌بایست قبل از دوران یائسگی آغاز شود تا اثر مثبتی بر زندگی فرد بگذارد.

فواید و خطرات هورمون درمانی چیست؟

استفاده از درمان‌های هورمونی نظیر استروژن، برای رفع علائم و عوارض یائسگی به‌ویژه خشکی واژن، گر گرفتگی، تغییرات دستگاه ادراری و… مفید است و خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ (کولون) را کاهش می‌دهد. ضمناً مصرف قرص‌های دارای پروژستین به همراه استروژن، به کاهش مشکلات ادراری کمک می‌نماید. با این حال، از مضرات هورمون‌درمانی باید به رشد آستر رحم، احتمال ابتلا به سرطان آندومتر، افزایش ریسک سرطان پستان، خونریزی مجدد پس از یائسگی و… اشاره کرد.

علاوه بر سن، چه عوامل دیگری یائسگی را تسریع می‌کنند؟

در صورت برداشتن تخمدان‌ها به روش جراحی و یا برداشتن رحم (هیسترکتومی) علائم یائسگی تشدید می‌شود؛ چراکه در چنین شرایطی، سطح هورمون‌های بدن ناگهانی افت می‌کند.