راهنمای بارداری به روش ای وی اف؛ نحوه انجام و درصد موفقیت

با وجود آمار رو به افزایش تعداد زوج‌های نابارور در ایران و جهان، امروزه روش‌های پزشکی مختلفی برای درمان ناباروری زنان و مردان ارائه شده که یکی از آن‌ها آی وی اف (IVF) نام دارد. بارداری به روش آی وی اف یکی از موفقیت‌آمیزترین راه‌های فرزندآوری در زوج‌های دارای مشکلات نازایی است که اگرچه احتمال موفق بودن آن صددرصد نیست؛ اما در بسیاری از موارد طعم شیرین پدر شدن و مادر شدن را به زوج‌ها می‌چشاند. روش آی وی اف بهترین راه برای بارداری زنان دارای مشکلات لوله فالوپ _نظیر انسداد، زخم یا فقدان لوله‌های رحمی_ به شمار می‌رود.

آی وی اف چیست؟

درمان ناباروری به روش آی وی اف (In vitro fertilization)، شامل استخراج تخمک ها از تخمدان و بارورسازی آن ها با اسپرم می باشد که به عنوان رایج ترین تکنیک در میان روش های درمان ناباروری شناخته می شود. در زوج هایی که مشکلاتی در بارداری دارند، آی وی اف از بهترین روش ها برای بالا بردن درصد احتمال لقاح بین اسپرم و تخمک در محیط آزمایشگاه است؛ به طوری که این عمل نقش بسیار مهمی در شکل گیری درست لقاح بین سلول های جنسی ایفا میکند. جنین های ایجاد شده برای ذخیره سازی فریز می شوند و یا در صورت مساعد بودن شرایط رحم، به رحم منتقل می گردند.

با توجه به شرایط زوج نابارور، عمل آی وی اف به طرق زیر انجام پذیر است:

• استفاده از تخمک خانم و اسپرم همسر
• استفاده از تخمک اهدا شده و اسپرم همسر
• استفاده از جنین اهدا شده

البته پزشک می تواند در صورت وجود مشکلات رحمی، جنین را به رحم جایگزین انتقال دهد.

عمل آی وی اف چگونه انجام می شود؟

در بارداری به روش آی وی اف، پزشک برای تقویت تخمک گذاری خانم، داروهای تقویت تخمدان تجویز کرده و سپس در زمان تخمک گذاری، تخمک های بالغ را از تخمدان خارج می کند که اصطلاحاً به این عمل، تخمک کشی یا پانکچر می گویند. اگر تمایل دارید درباره مراقبت‌های قبل و بعد از عمل تخمک کشی بیشتر بدانید، اینجا کلیک کنید.

همزمان با عمل تخمک کشی نمونه اسپرم از آقا گرفته می شود. سپس سلول های جنسی خانم و آقا در محیط آزمایشگاه لقاح پیدا می کنند. در نهایت جنین های حاصل در صورت آمادگی رحم، به رحم انتقال داده می شوند و در صورت نامناسب بودن شرایط رحم، جنین ها فریز شده و پس از دو ماه به رحم منتقل می شوند.

مراحل و روند انجام لقاح آزمایشگاهی (IVF)

بارداری به روش آی وی اف معمولاً در چند مرحله کلی انجام می‌شود، در طی مراحل آی وی اف می‌توان علاوه بر یافتن مشکلات و اختلالات احتمالی جنین‌ها، جنسیت آن‌ها را نیز تعیین کرد. مراحل IVF عبارتند از:

• تحریک تخمک گذاری
• بازیابی تخمک (تخمک کشی)
• تلقیح و باروری
• کاشت نطفه
• انتقال جنین

در ادامه به توضیح هر یک می‌پردازیم.

تحریک تخمدان برای تخمک‌گذاری

در مرحله نخست، خانم تحت هورمون‌درمانی قرار می‌گیرد و دوزهای مشخصی از داروهای هورمونی طی یک بازه زمانی خاص (حدود ۱۰ تا ۱۲ روز) به او تزریق می‌شود. این کار، تخمدان‌ها را برای آزادسازی تخمک‌های بالغ تحریک می‌کند و بنابراین تعداد بیشتری از تخمک‌های بالغ (نسبت به چرخه‌های طبیعی تخمک‌گذاری) از تخمدان استخراج می‌شود. 

عمل تخمک‌گیری (پانکچر)

پس از دریافت مقادیر مناسبی از داروهای هورمونی، پزشک به کمک سونوگرافی و آزمایش خون از رسیدن هورمون‌ها به سطح کافی و بالغ شدن تعدادی از تخمک‌ها اطمینان می‌یابد. سپس در روز مشخصی، عمل تخمک‌کشی یا پانکچر (follicular puncture) در کلینیک انجام می‌شود.

برای تخمک‌کشی پزشک یک سوزن نازک را از مسیر واژن به تخمدان‌ها می‌رساند و ضمن مشاهده محل فولیکول‌های بالغ در تخمدان، آن‌ها را از طریق این سوزن جمع‌آوری می‌کند. در برخی موارد ممکن است بازیابی تخمک‌ها توسط عمل جراحی لاپاراسکوپی و با ایجاد برش‌های کوچکی روی شکم انجام شود.

تلقیح و باروری

با جمع‌آوری تخمک‌های بالغ و دریافت نمونه اسپرم از مرد، تخمک‌ها و اسپرم‌ها جهت لقاح به آزمایشگاه ارسال می‌شوند. برای بارور مردن تخمک با اسپرم می‌بایست آن‌ها را در ظروف آزمایشگاهی و محیط کشت با هم لقاح داد. سپس لازم است که سلول‌های تخم یا رویان‌های تشکیل‌شده، ۳ تا ۷ روز (و یا ۲ تا ۵ روز) در محیط آزمایشگاه به تقسیم سلولی ادامه دهند.

کلیه آزمایش‌های مربوط به بررسی نقص‌های ژنتیکی یا تعیین جنسیت جنین را می‌توان در این مرحله انجام داد. اما از آن‌جایی که انجام این آزمایش‌ها چند روز بیشتر طول می‌کشد و باعث ایجاد یک فاصله زمانی بین روز تخمک‌کشی و روز انتقال جنین می‌شود؛ لذا در صورت تعیین جنسیت به دو سیکل درمانی نیاز است. در چرخه درمانی اول، تزریق هورمونی تا زمان تخمک‌گیری صورت می‌گیرد و در چرخه دوم، مجدداً درمان‌های هورمونی برای آماده کردن رحم تا روز انتقال جنین ادامه می‌یابد.

انتقال جنین و لانه‌گزینی

با گذشت چند روز از تشکیل رویان‌ها (جنین‌های چندروزه) در آزمایشگاه، باید مجدداً داروهای هورمونی خاصی جهت آماده شدن بافت رحم به زن تزریق شود. سپس طی یک عمل دیگر، تعداد مشخصی از رویان‌ها جهت لانه‌گزینی و آغاز رشد جنین به رحم زن منتقل می‌گردد.

عمل آی وی اف برای چه کسانی انجام می شود؟

اغلب روش آی وی اف در صورت بروز شرایط زیر تجویز می شود:

• زنان بالای ۴۰ سال
• انسداد لوله های فالوپ
• عملکرد ضعیف تخمدان
• اندومتریوز
• فیبروئید رحم
• تعداد کم اسپرم یا بدشکلی اسپرم
• وجود اختلالات ژنتیکی
• ناباروری بدون علت
• ناباروری ثانویه
• سقط های مکرر
• خانم‌های دارای سندرم تخمدان پلی کیستیک

معاینات و آزمایشات قبل از عمل آی وی اف

قبل از آغاز درمان به روش آی‌ وی‌ اف، می‌بایست معاینات و آزمایشات متعددی بر روی تخمک و اسپرم والدین انجام شود که برخی از آن‌ها به شرح زیر می‌باشد:

آزمایش ذخیره تخمدان: به منظور ارزیابی کمیت و کیفیت تخمک‌ها، در اولین روزهای عادت ماهیانه سطح هورمون‌هایی نظیر استرادیول (استروژن)، هورمون محرکه فولیکولی (FSH) و هورمون آنتی مولرین در خون توسط پزشک بررسی می‌گردد تا میزان پاسخ‌دهی درمان برای فرد مشخص شود.

تحلیل اسپرم‌ها: آزمایش و تحلیل اسپرم‌های مرد به قدری مهم است که اگر قبل از درمان آی‌ وی‌ اف انجام نشود، حتما می‌بایست بعد از گذشت مدت کوتاهی از سیکل درمان، انجام گیرد تا عمل IVF با موفقیت بیشتری مواجه شود. اگر تمایل دارید درباره تحلیل اسپرم بیشتر بدانید، مطلب آزمایش اسپرم را مطالعه نمایید.

بررسی بیماری های عفونی: جهت موفقیت‌آمیز بودن روش IVF، بهتر است زوجین از لحاظ ابتلا به بیماری‌های عفونی نظیر ایدز، مورد معاینه و بررسی قرار گیرند.

تعیین عمق رحم برای انتقال جنین: یکی دیگر از بررسی‌های لازم جهت آغاز درمان آی‌وی‌اف، تعیین عمق رحم است که این کار به کمک روش سونوهیستروگرافی و ورود مایعی از طریق دهانه رحم به رحم انجام می‌شود و به کمک یک تلسکوپ باریک و نورانی، عمق رحم جهت انتقال بهتر جنین ارزیابی می‌گردد.

همچنین در برخی موارد، سونوگرافی و ایجاد تصویر از رحم به وسیله امواج صوتی با فرکانس بالا، برای اطلاع یافتن از وضعیت سلامت رحم و نیز انتخاب بهترین روش لقاح به کار می رود.

در آی وی اف چگونه از مرد اسپرم می گیرند؟

در روش آی‌وی‌اف، در روز استخراج تخمک‌ها از خانم، اسپرم نیز از مرد گرفته می‌شود. جهت تهیه اسپرم باکیفیت و با تعداد بالا، پیشنهاد می‌شود که مرد در طول 3 الی 5 روز گذشته نزدیکی نداشته باشد. در مرحله بعد، ظرفی در اختیار مرد قرار می‌گیرد تا پس از تهیه اسپرم (در منزل و یا تحت شرایطی که احساس راحت‌تری دارد)، نمونه اسپرم درون ظرف ریخته شود و طی مدت 20 الی 30 دقیقه، ظرف حاوی اسپرم تحویل آزمایشگاه داده شود.

البته شایان ذکر است که علاوه بر روش خانگی استخراج اسپرم، می‌توان از طریق آسپیراسیون بیضه و یا روش جراحی نیز اسپرم را مستقیماً از بیضه استخراج نمود. در نهایت، در آزمایشگاه پس از دوبار شستشوی نمونه‌ اسپرم‌ها، از بین آن‌ها اسپرم‌های باکیفیت و با تحرک بیشتر جهت لقاح انتخاب می‌شوند.

عمل آی وی اف چند ساعت طول می کشد؟

روش آی‌وی‌اف مراحل متعددی دارد که در اولین مرحله می‌بایست داروهای تجویزشده جهت تحریک تخمدان و تولید تخمک توسط خانم به مدت 8 الی 14 روز مصرف شود و سپس عمل بازیابی تخمک‌ها توسط پزشک انجام گردد که این فرایند نیز حدوداً 30 دقیقه زمان می‌برد.

مرحله بعد که تخمک‌گیری یا پانکچر نام دارد، تقریباً نیم روز طول می‌کشد و در همین روز عمل لقاح اسپرم با تخمک انجام می‌گیرد. در صورت تشکیل جنین باکیفیت، این جنین می‌بایست به مدت 5 الی 6 روز تحت کنترل باشد تا شرایط رشدش ارزیابی شود و سپس به رحم منتقل شده تا لانه‌گزینی کند. در نهایت، 2 هفته پس از انتقال جنین، آزمایش بارداری انجام می‌شود تا میزان موفقیت روش IVFبررسی گردد. بنابراین، با توجه به این توضیحات، هر چرخه عمل IVF در حدود 28 الی 40 روز به طول می‌انجامد.

طول دوره درمان آی وی اف چقدر است؟

همانطور که گفته شد پروسه درمان IVF حدود ۴ تا ۶ هفته به طول می انجامد. چند هفته برای بلوغ تخمک ها زمان نیاز است و حدود نصف روز عمل تخمک کشی، نمونه گرفتن از اسپرم آقا و لقاح آن ها در محیط آزمایشگاه زمان خواهد برد. در صورت مساعد بودن شرایط، حدود ۲ تا ۵ روز بعد جنین های حاصل به داخل رحم انتقال پیدا می کنند.

اکثر بیماران در طول پروسه درمان نیاز به بستری در بیمارستان نخواهند داشت؛ اما در موارد اندکی در صورتی که تعداد تخمک های استخراج شده از تخمدان زیاد باشد، پس از عمل تخمک کشی، پزشک یک شب بستری در بیمارستان را تجویز می کند. لازم به ذکر است که میزان موفقیت آی وی اف و زایمان سالم خانم به عوامل مختلفی نظیر سن زوج و سلامت دستگاه تولید مثل آنها بستگی دارد.

مراقبت های مورد نیاز پس از انجام عمل IVF

طبق نظر متخصصان، پس از انتقال جنین به رحم، نیاز به انجام هیچ‌گونه اقدام خاصی نیست؛ اما برخی نکات و توصیه‌ها وجود دارد که جهت موفقیت‌آمیزبودن عمل می‌بایست رعایت شوند؛ مواردی از قبیل:

• استراحت کافی یا مطلق در صورت تجربه سقط‌های مکرر، خونریزی و جفت سرراهی
• عدم انجام اقداماتی مانند بلندکردن جسم سنگین و تمرینات ورزشی سنگین
• عدم انجام فعالیت‌های ورزشی نظیر شنا، اسب‌سواری و ایروبیک اجتناب از مقاربت جنسی و ارگاسم به مدت دو ماه پس از انتقال جنین
• پرهیز از استعمال دخانیات، قهوه، الکل و داروها
• انجام ورزش‌های ملایم مانند پیاده‌روی روزانه و یوگا جهت کاهش استرس و اضطراب و تنظیم گردش خون
• عدم استحمام با آب گرم و عدم استفاده از حمام آفتاب، سونای گرم، وان آب داغ و جکوزی
• مصرف مکمل‌های امگا ۳ و اسیدفولیک جهت کمک به پیکره‌بندی و سلامت جنین
• رعایت حداقل ۸ تا ۹ ساعت خواب در هر شب در تاریکی به منظور بهبود تولید ملانین و درنتیجه، توسعه فولیکول سالم
• حفظ وزن سالم با رعایت رژیم غذایی کم‌چرب، با کیفیت و دارای منابع آهن، منیزیوم، پتاسیم، کلسیم و پروتئین

بیشتر بخوانید: مراقبت های قبل و بعد از انتقال جنین

لکه بینی و خونریزی در چه مراحلی از IVF دیده می شود؟

در برخی از مراحل عمل IVF احتمال مشاهده لکه‌بینی و یا خونریزی خفیف وجود دارد که امری رایج است و بین 4 تا 42 درصد از بیماران، این مورد را در طول آی‌وی‌اف و یا پس از آن تجربه می‌کنند. توصیه می‌شود که پس از مشاهده لکه‌بینی یا خونریزی به پزشک مراجعه شود تا در صورت نیاز، اقدامات لازم انجام گیرد. ازجمله مراحل مستعد لکه‌بینی عبارتند از:

• لکه‌بینی بعد از پانکچر به دلیل ورود سوزن مخصوص تخمک‌کشی به درون تخمدان از طریق واژن
• لکه‌بینی بعد از انتقال جنین
• لکه‌بینی در اثر لانه گزینی به دلیل قرارگیری جنین در دیواره داخلی رحم
• لکه‌بینی حاصل از مصرف بیش‌ازحد شیاف پروژسترون به دلیل افزایش حساسیت واژن
• لکه‌بینی در طی فاصله زمانی تا موعد قاعدگی بعدی (فاز لوتئال)

چند روز بعد از آی وی اف بارداری مشخص میشود؟

به طور میانگین، نتیجه عمل آی‌وی‌اف پس از 12 روز مشخص می‌گردد. بعد از این چند روز، در صورتی که بارداری رخ داده باشد؛ پزشک، والدین را از این موضوع آگاه می‌کند و در صورت عدم حاملگی، پروژسترون تجویز می‌شود تا تقریباً یک هفته پس از مصرف آن، عادت ماهیانه آغاز شود. 

فاصله بین دو آی وی اف

توصیه می شود افراد به منظور بازگشت سیکل طبیعی عادت ماهیانه، به مدت ۲ تا ۳ ماه_پس از ۲ سیکل قاعدگی_ تکرار آی وی اف را به تأخیر اندازند. البته نیاز نیست دقیقاً بعد از دو ماه برای شروع این پروسه به پزشک مراجعه کنند؛ بلکه می توانند در هر زمانی که آمادگی تکرار IVF را دارند به پزشک مراجعه کنند.

با این حال باید دانست که برخی از آزمایش‌های قبلی، یک تاریخ اعتبار ۶ ماهه دارند و درصورت طولانی‌تر شدن زمان تکرار درمان، آن آزمایش‌ها نیز باید دوباره تکرار شوند همچنین در صورتی که افراد جنین فریز شده داشته باشند، نیاز به تکرار کل مراحل IVF نبوده و تنها مرحله انتقال جنین برای آن ها تکرار خواهد شد.

لازم به ذکر است که جهت انجام مجدد آی‌وی‌اف، مراحل زیر طی می‌شود:

• استفاده از قرص جلوگیری از روز سوم قاعدگی
• معاینه توسط پزشک برای انجام سونوگرافی و تجویز آمپول دیفرلین در روز هفدهم قاعدگی
• معاینه و سونوگرافی مجدد به همراه تجویز قرص استرادیول در روز دوم یا سوم قاعدگی بعدی
• بررسی اثرگذاری استرادیول طی ۶ الی ۷ روز پس از تجویز و تنظیم میزان آن جهت رسیدن اندومتر به ضخامت ۷ تا ۸ میلی‌متر

مزایای استفاده از روش IVF

درخصوص مزایای بارداری به روش آی‌ وی‌ اف باید گفت که:

• عمل آی وی اف قدیمی ترین روش درمان ناباروری است؛ از این رو مطالعات و تحقیقات بسیاری برای بهبود این روش انجام شده است.
• پژوهش های اخیر نشان می دهد داروهای باروری میزان ابتلا به سرطان تخمدان را افزایش نمی دهند.
• در برخی از موارد افراد نگران آسیب دیدن تخمدان در حین انجام عمل پانکچر هستند که این موضوع صحت نداشته و تاکنون هیچ موردی مبنی بر بروز آسیب جدی در تخمدان ها هنگام انجام عمل تخمک کشی گزارش نشده است؛ البته این امکان وجود دارد که پس از عمل تخمک کشی خانم خونریزی اندکی داشته باشد که این موضوع طبیعی است.
• این شیوه از کارایی بالایی برای زنان دارای اختلالات لوله‌های رحمی برخوردار می‌باشد.

فریز کردن جنین در روش IVF

همان‌طور که ذکر شد، پس از تحریک تخمک‌گذاری و انتقال جنین به رحم، باقی جنین‌ها یا نطفه‌ها جهت پیشگیری از وقوع اختلال ژنتیکی و استفاده‌های آتی در روش‌های آی ‌وی ‌اف و میکرواینجکشن، فریز می‌شوند. باید دانست که گاهی در این روش، نگرانی از یخ‌زدن جنین و آسیب به دیواره سلولی آن (به دلیل کریستاله‌شدن محیط بین سلولی) وجود دارد که به منظور پیشگیری از آن، از دو روش فریز آرام و فریز سریع استفاده می‌گردد.

در مورد نحوه انتقال جنین فریزشده باید دانست که ابتدا جنین با قرارگیری در محلولی خاص از حالت فریز خارج شده و سپس به کمک سونوگرافی وارد رحم می‌شود و مادر پس از 36 ساعت می‌تواند به فعالیت‌های روزمزه خود بپردازد. به طور کلی، فریز کردن جنین در مواقع زیر انجام می‌گیرد:

• برای خانم‌های با ذخیره تخمدانی کم
• در صورت تصمیم به بچه‌دارشدن زوجین در آینده
• در صورت عدم موفقیت‌آمیزبودن آی‌وی‌اف
• در صورت ابتلای مادر به سرطان
• در صورت تمایل به اهدای جنین

بارداری با آی وی اف ممکن است چه معایبی داشته باشد؟

• این شیوه درمانی یک روش تهاجمی و گران قیمت است.
• در هربار انتقال بین دو تا سه جنین به رحم انتقال داده می شود که این موضوع شانس بارداری چند قلویی را افزایش می دهد.
• از طرفی احتمال حاملگی خارج از رحم نیز در روش ای وی اف همانند دیگر روش های کمک باروری وجود دارد.
• داروهای کمک باروری در برخی موارد سبب تحریک بیش از حد تخمدان و تورم آن ها و بروز احساس درد خواهد شد.
• احتمال بروز خونریزی و عفونت در روش ای وی اف همانند سایر روش های تهاجمی وجود دارد.

خطرات و عوارض جانبی آی وی اف چیست؟

اگرچه اغلب خطرات احتمالی و عوارض آی‌وی‌اف به ندرت رخ می‌دهد؛ اما احتمال وقوع آن‌ها در برخی زوجین وجود دارد. لذا باید از خطراتی نظیر موارد زیر آگاه شد:

• کاهش وزن جنین و زایمان زودرس به علت احتمال وقوع بارداری چندقلویی ناشی از قراردهی چند نطفه درون رحم
• از دست دادن حاملگی و سقط جنین
• بروز بارداری خارج از رحم در میان ۲ الی ۵ درصد از موارد IVF به علت ایجاد لقاح درون لوله‌های فالوپ و عدم امکان ادامه یافتن بارداری
• هایپر شدن تخمدان (Hyperstimulation) به معنی تجمع مایع زیاد در قفسه سینه و شکم پس از تورم تخمدان‌ها به علت تزریق هورمون گنادوتروپین کوریونیک انسانی (HCG)
• بروز عفونت، خونریزی و در موارد نادری آسیب به مثانه یا روده
• احتمال بروز حالت تهوع و استفراغ
• نفخ شکم و درد شدید معده
• بروز سرگیجه
• افزایش وزن قابل توجه طی ۳ الی ۵ روز
• مشاهده التهاب
• آسیب به اندام‌های داخلی و رگ‌های خونی در اثر استفاده از سوزنی برای جمع‌آوری تخمک
• بروز استرس

لازم به ذکر می‌باشد که اگرچه برخی محققان به اثرگذاری روش IVF در بروز مشکلاتی همچون نقص‌های حین تولد و همچنین سرطان تخمدان اشاره دارند؛ اما تاکنون هیچ تحقیق معتبری، چنین فرضیه‌هایی را تأیید نکرده‌ است.

آیا عمل آی وی اف درد دارد؟

مانند بسیاری از درمان‌های دیگر، درمان ناباروری به روش آی وی اف هم پیچیدگی‌های خاص خود را دارد و ممکن است در برخی مراحل موجب بروز دردهای خفیف یا متوسطی شود.

اولین بخش دردهای پروسه آی‌وی‌اف مربوط به تزریق داروهای هورمونی برای تحریک تخمک‌گذاری می‌باشد که حداکثر، دردی مشابه تزریق سایر آمپول‌ها را به دنبال دارد. درواقع، درد و سوزش خفیف ناشی از تزریق معمولاً بسیار کمتر از آن است که برای بانوان استرس‌زا و آزاردهنده باشد.

در ادامه با آغاز اثرگذاری داروها و رشد فزاینده تخمک‌ها، گاهی فرد مقداری نفخ و درد شکمی را به علت بزرگ شدن تخمدان‌ها احساس می‌کند که این درد نیز چندان شدید و غیرقابل تحمل نیست. اما اصلی‌ترین بخش بارداری به روش آی وی اف، مرحله تخمک‌کشی و سپس انتقال مجدد تخمک لقاح‌یافته با اسپرم به درون رحم زن است که فرایندی نسبتاً تهاجمی محسوب می‌شود. با این حال، به علت انجام این مراحل تحت بی‌حسی یا بیهوشی، فرد هیچ‌گونه درد و ناراحتی را حس نمی‌کند و پس از مرخصی هم احتمال احساس درد بسیار اندک است. درواقع، تنها گاهی به علت استفاده پزشک از اسپکولوم جهت باز نگه داشتن دهانه واژن، فرد کمی درد و فشار احساس می‌کند که به راحتی قابل تحمل می‌باشد.

در کل باید گفت که احساس درد در طول مراحل درمان آی‌ وی‌ اف معمولاً بسیار کم و قابل تحمل‌ است و باتوجه به نتیجه آن که منجر به رفع ناباروری و تجربه نمودن فرزندآوری می‌شود، ارزش تحمل این دردهای خفیف را نیز دارد.

بیشتر بخوانید: آیا فرایند آی وی اف (IVF) برای زنان دردناک است؟

انواع داروهای آی وی اف

داروهایی که در طول سیکل درمان آی‌وی‌اف تجویز می‌شود به دو دسته تقسیم می‌گردد که توضیحات آن‌ها به شرح زیر می‌باشد:

داروهای آگونیست GnRH: مصرف این دسته از داروها به صورت کوتاه‌مدت (۳ روز) و بلندمدت (۱۴ روز) تجویز می‌شود که طبق گفته‌ها، تفاوتی در میزان احتمال بارداری و زنده‌زایی ایجاد نمی‌کند؛ اما بر اساس تحقیقات به‌عمل‌آمده، مصرف طولانی‌مدت داروهای آگونیست GnRH موجب افزایش میزاان احتمال بارداری خواهد شد.

داروهای کنترل کننده تحریک بیش از حد تخمدان ها:

ازجمله این دسته از داروها عبارتند از:

• گنادوتروپین‌ها
• منوتروپین‌ها
• اوروفولیتروپین
• کلومیفن سیترات
• متفورمین
• FSH تخلیص شده
• قرص‌های جلوگیری از بارداری
• داروهای مخصوص القای تخمک‌گذاری

بیشتر بخوانید: داروهای آی وی اف چیست؟

نکات تغذیه ای برای اقدام به آی وی اف

مطالعات نشان داده تغذیه نقش مهمی در افزایش شانس موفقیت آی وی اف و گذراندن یک دوره بارداری سالم دارد. این عامل در کنار عوامل دیگری همچون سن مادر، شدت نازایی یا ناباروری زوج، علت و نوع مشکلات باروری قبلی، سبک زندگی، تیم پزشکی و... میزان موفقیت‌آمیز بودن درمان IVF را تعیین می‌کند.

در پیش گرفتن یک رژیم غذایی قبل، حین و بعد از عمل آی وی اف نیازمند مشورت با پزشک و در نظر گرفتن کلیه شرایط جسمانی و فیزیکی، خصوصیات ژنتیکی و سبک زندگی زن و شوهر است. با این حال رعایت برخی نکات تغذیه‌ای در تمامی زوج‌ها به افزایش موفقیت آی وی اف کمک می‌کند.

در انتخاب رژیم غذایی ویژه IVF باید به موارد زیر دقت کرد:

• گنجاندن روزانه ۷ تا ۱۰ سهم میوه و سبزیجات تازه در برنامه غذایی
• مصرف سبزیجات دارای برگ‌های سبز تیره یا نارنجی
• پرهیز از مصرف غذاهای آماده
• خوردن چربی‌های سالم مانند روغن زیتون، آووکادو، دانه‌ها، آجیل و ماهی‌های چرب برای تعادل هورمونی
• مصرف مکمل‌های اسید فولیک قبل از آی وی اف
• مصرف روزانه ۶۰ گرم پروتئین (معادل ۲ سینه مرغ) با منابعی همچون تخم مرغ، گوشت، آجیل و دانه‌ها
• تأمین ویتامین‌ها، فیبر و مواد معدنی مورد نیاز بدن
• مصرف خوراکی‌های سرشار از آنتی اکسیدان برای محافظت از تخمک و اسپرم در برابر رادیکال‌های آزاد

به‌طور کلی، در پیش گرفتن یک رژیم غذایی سالم قبل از آی وی اف باعث سلامت تخمک‌ها در زن و تقویت اسپرم‌ها در مرد می‌شود که این امر، زمینه موفقیت‌آمیز بودن بارداری به روش IVF را فراهم می‌کند.

بعد از آی وی اف چه بخوریم؟

در کنار نکات تغذیه‌ای ذکرشده، مصرف برخی خوراکی‌ها بعد از عمل انتقال جنین در آی وی اف باعث مقاوم ماندن بدن مادر و به‌ویژه رحم می‌شود و شانس حاملگی سالم را بالا می‌برد. بنابراین بهتر است پس از کاشت جنین، موارد زیر را در رژیم غذایی مادر لحاظ کرد:

• غذاهای سرشار از اسید فولیک: فولات یا اسید فولیک نقش مهمی در تشکیل لوله‌های عصبی جنین و سپس شکل‌گیری مغز و نخاع او دارد. برای تأمین فولیک اسید مورد نیاز بدن در دوران حاملگی می‌توان خوراکی‌هایی همچون کلم، اسفناج، کلم بروکلی، آووکادو، نخود و لوبیا، مرکبات، عدس خشک‌شده، آجیل، کره بادام زمینی و تخم مرغ مصرف کرد.
• ویتامین D و کلسیم: کلسیم و ویتامین D از مواد بسیار ضروری برای رشد جنین در دوران بارداری هستند که کمبود آن‌ها می‌تواند مشکلاتی جدی را برای فرزند به دنبال آورد. برای تأمین ویتامین دی و کلسیم مورد نیاز، مصرف غذاهایی از قبیل تخم پرندگان، شیر، ماست، پنیر و سایر لبنیات توصیه می‌شود.
• فیبر و ویتامین‌ها: به‌طور کلی در رژیم غذایی زن باردار باید منابعی از فیبر و ویتامین‌های A، B، D، E و K گنجانده شود. مهم‌ترین منابع این مواد مغذی عبارتند از: دانه‌های روغنی، غلات کامل، گندم سیاه، برنج قهوه‌ای، گندم و نان گندم، بلغور جو دوسر، ماکارونی، تخم مرغ، گوشت قرمز، ماهی، انواع کلم، هویج، سیب زمینی شیرین، کدو تنبل، اسفناج، فلفل دلمه‌ای، گوجه فرنگی، سبزی تازه و بادمجان.
• مواد معدنی: تأمین مواد معدنی مختلف موردنیاز بدن، با کمک به سلامت مادر و جنین موجب حفظ سلامت بارداری می‌گردد. مهم‌ترین مواد معدنی لازم برای دوران بارداری شامل منابع آهن، ید، فسفر، روی و منیزیم است که این مواد به وفور در دانه‌های روغنی، آجیل‌ها، گوشت قرمز و سفید و همچنین کلیه میوه‌ها یافت می‌شود.

علل شکست آی وی اف

از اصلی‌ترین علل مؤثر در عدم موفقیت IVF می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• عدم لانه گزینی: طبق گفته‌ها، بیش از 95% از موارد ناموفق آی‌وی‌اف، ناشی از بیگانه شناخته شدن جنین توسط بدن مادر و پس زدن آن به دلیل اختلالات کروموزومی است که موجب ضعیف‌شدن جنین و ناتوانی آن در رشد و لانه‌گزینی می‌شود.
• کیفیت نامناسب جنین: در روش آی‌وی‌اف، حتی در صورت باکیفیت‌بودن جنین در محیط آزمایشگاه، ممکن برای لانه‌گزینی در رحم مادر کیفیت لازم را نداشته باشد و همین امر موجب شکست IVF خواهد بود. اگر تمایل دارید درباره کیفیت جنین بیشتر بدانید، مطلب همه چیز درباره گرید جنین در آی وی اف را از دست ندهید.
• کیفیت اسپرم: از آنجایی که هر اسپرم موقع برخورد با تخمک، آنزیمی آزاد می‌کند تا غشای خارجی تخمک را سوراخ کرده و عمل لقاح انجام دهد؛ لذا تعداد، کیفیت و کمیت اسپرم‌ها عامل مهمی در موفقیت آی‌وی‌اف به حساب می‌آید.
• عدم پاسخ هورمون‌ها: گاهی داروهای درمان ناباروری نمی‌توانند موجب تحریک تخمک‌گذاری شوند. به طور مثال، تولید میزان هورمون FSH در زنان مسن‌ بالاتر از 37 سال امری دشوار است و همین امر موجب موجب عدم موفقیت آی‌وی‌اف می‌گردد.
• ناهنجاری کروموزومی: وجود ناهنجاری‌های کروموزومی _مخصوصاً از سن 40 سالگی به بعد، یکی از عوامل شکست ای‌وی‌اف می‌باشد؛ چراکه افزایش سن موجب عدم تقسیم سلول‌ها به صورت صحیح می‌شود. البته گفته می‌شود، اختلال کروموزومی اسپرم کمتر از اختلال کروموزومی تخمک است.

همچنین ازجمله سایر عوامل مؤثر در شکست آی‌وی‌اف عبارت‌اند از:

• فیبروم
• پولیپ آندومتر
• اندومتر یا پوشش رحمی نازک
• تنبلی تخمدان
• هیدروسالپنکس

میزان موفقیت آی وی اف به چه عواملی بستگی دارد؟

شانس موفقیت درمان آی‌وی‌اف، در همه افراد یکسان نیست و به عوامل و شرایط مختلفی بستگی دارد که آگاهی از آن‌ها می‌تواند به رعایت موارد اثرگذار و ضروری کمک نماید. از مهم‌ترین عوامل مؤثر بر موفقیت IVF باید موارد زیر را نام برد:

سابقه باروری

زنان دارای سابقه بارداری موفق پیش از انجام عمل IVF، شانس بیشتری برای موفقیت در درمان خود دارند؛ اما در صورت تکرار ناموفق این روش، شانس بارداری نیز کاهش می‌یابد.

وضعیت نطفه

معمولاً در صورت انتقال نطفه‌هایی که بیشتر رشد کرده‌اند، می‌توان شانس موفقیت در بارداری را افزایش داد.

سن مادر

شانس بارداری موفق و زایمان نوزادی سالم، برای زنان جوان‌تر بیشتر است. برای مادران بالای ۴۱ سال که دارای ذخیره تخمدان بسیار پایینی هستند، معمولاً از تخمک اهدایی برای افزایش احتمال موفقیت آی وی اف استفاده می‌شود.

علل ناباروری

از آنجایی که ناباروری به علت مشکلات مختلفی رخ می‌دهد، هریک از علل نازایی با احتمال متفاوتی قابل شکست دادن و انجام موفقیت‌آمیز IVF می‌باشند. به عنوان مثال، وجود تخمک نرمال می‌تواند احتمال موفقیت در آی‌وی‌اف را افزایش دهد و همچنین ابتلا به آندومتریوز شدید باعث کاهش این شانس می‌شود.

سبک زندگی

رفتارهای روزمره و شیوه زندگی زوج _به‌ویژه مادر_، نقش مهمی در افزایش موفقیت درمان دارد. بدین منظور باید رفتارهایی نظیر مصرف سیگار، الکل، کافئین زیاد، داروهای تفریحی و برخی داروهای خاص را کنار گذاشت و درصورت چاقی شدید نیز ابتدا وزن خود را به حد نرمال رساند.

حمایت همسر و اطرافیان

از آنجایی که در طول درمان به روش آی‌وی‌اف به ۸ تا ۱۰ نوبت تزریق و نیز انجام تست‌ها و آزمایشات متعددی نیاز است و همچنین احتمال مواجه با عوارض جانبی IVF وجود دارد؛ لذا حمایت همسر و اطرافیان می‌تواند استرس و نگرانی را از فرد بیمار دور کند و درصد موفقیت درمان را افزایش دهد.

بیشتر بخوانید: چگونه یک آی وی اف موفق داشته باشیم؟

درصد موفقیت آی وی اف چقدر است؟

بسته به عوامل متعددی نظیر سن و سبک زندگی، نرخ موفقیت عمل IVF متفاوت است؛ برای مثال، تخمک‌های جوان‌تر معمولاً از کیفیت بهتری برخوردارند و میزان موفقیت آی‌وی‌اف را افزایش می‌دهند. در کل، درصد موفقیت بارداری به روش IVF به‌طور متوسط کمتر از ۵۰% می‌باشد و باتوجه به بالا رفتن سن مادر، به شکل زیر تغییر می‌کند:

• 13-18٪ برای زنان بالای 40 سال
• 23-27٪ برای زنان بین 38 تا 40 سال
• 33-36٪ برای زنان بین 35 تا 37 سال
• 41-43٪ برای زنان زیر 35 سال

در افراد بالای ۴۰ سال میزان موفقیت روش آی وی اف به طرز چشمگیری کاهش می‌یابد. به عبارتی دیگر، قدرت باروری زنان از سن ۳۵ سالگی به بعد به‌طور سالانه ۹ درصد کاهش می‌یابد و پس از ۴۵ سالگی، در بیشتر تخمک‌های باقیمانده در بانوان انواع ناهنجاری‌های ژنتیکی مشاهده می‌شود.

توجه داشته باشید که، با انجام غربالگری‌های پیش از لانه‌گزینی نظیر PGD و PGS می‌توان جنین‌های بدون نواقص کروموزومی را برای انتقال به رحم مادر انتخاب کرد و علاوه‌بر کاهش خطر سقط جنین در مادران مسن، شانس موفقیت IVF را تا ۱۰ درصد افزایش داد.

بیشتر بخوانید: روش PGD یا تشخیص پیش از لانه گزینی جنین چیست؟

همچنین درصورت وجود مشکلات مربوط به سن همچون ذخیره تخمدان پایین، ضعف تخمک‌گذاری و سابقه شکست مکرر در درمان‌های ناباروری، می‌توان از تخمک یا جنین اهدایی استفاده نمود که در این صورت با انتخاب یک اهداکننده جوان و کم‌سن، فاکتور سن به‌عنوان یکی از عوامل شکست آی‌وی‌اف حذف می‌گردد. باتوجه به موارد ذکرشده، توصیه می‌گردد زنانی که قصد بارداری و فرزندآوری در سنین بالا را دارند، پیش از ۳۵ سالگی اقدام به فریز کردن تخمک نمایند.

درمان ناباروری به روش آی وی اف در یزد

شهر یزد یکی از قطب‌های درمان ناباروری در کشور است که با روش‌هایی همچون IVF، آی یو آی و میکرواینجکشن به درمان مشکلات نازایی زوج‌های ایرانی و غیرایرانی می‌پردازد. این شهر با داشتن مراکز مهمی نظیر بیمارستان تخصصی مادر و پژوهشکده علوم تولید مثل یزد، از تجربیات پزشکان حاذق و مجربی همچون دکتر عباس افلاطونیان، دکتر راضیه فیروزآبادی و دکتر مریم افتخار بهره می‌برد و به رقابت با مراکز درمان ناباروری دنیا می‌پردازد.

سابقه و تجربه طولانی‌مدت مراکز درمانی یزد در کنار هزینه‌های پایین درمان نازایی، موجب استقبال زوج‌های سراسر کشور از کلینیک‌های یزد _مانند کلینیک زنان، مشاوره ژنتیک، اورولوژی و روان‌پزشکی_ شده و این مراکز را در زمینه‌های مختلف از قبیل انواع درمان‌های ناباروری، روش جدید IVM یا بلوغ آزمایشگاهی تخمک و… موفق نموده است. باید اشاره کرد که برخی از افتخارات مراکز درمان ناباروری یزد شامل تولد نخستین نوزادان با تکنیک‌های IVF، IUI، میکرواینجکشن و… در ایران می‌باشد. جهت رزرو نوبت بهترین مراکز و پزشکان درمان ناباروری در یزد، بر روی دکمه زیر کلیک کنید.

سوالات متداول

اگر قبل از خارج کردن تخمک، تخمک گذاری در تخمدان‌ رخ دهد چه می شود؟

وقوع تخمک‌گذاری در تخمدان پیش از خارج کردن تخمک، امکان استخراج تخمک را از بین می‌برد و مانع از ادامه یافتن درمان می‌شود. به همین علت، بررسی‌های دقیق و منظم تیم پزشکی برای اطلاع از سطح هورمون‌های خون و تعیین زمان تخمک‌گذاری، اهمیت زیادی دارد.

آیا لکه بینی بعد از استخراج تخمک طبیعی است؟

بله همان‌طور که اشاره شد؛ پس از انجام عمل تخمک‌کشی، احتمال وقوع خونریزی اندک یا لکه‌بینی وجود دارد که اغلب ناشی از سوراخ کردن دیواره مهبل توسط سوزن تخمک‌کشی می‌باشد. لکه‌بینی طی ۴۲ تا ۸۴ ساعت بعد از استخراج تخمک، طبیعی است؛ اما درصورت خونریزی شدیدتر باید فوراً به پزشک مراجعه نمود. از دیگر علل لکه‌بینی پس از انتقال جنین باید به مواردی همچون انجام شدن موفقیت‌آمیز لانه‌گزینی، لانه‌گزینی یکی از جنین‌ها و جدا شدن دیگری _درصورت انتقال بیش از یک رویان به رحم_، فرا رسیدن خونریزی ماهانه و نشانه عدم بارداری مادر و… اشاره نمود.

چند بار میتوان آی وی اف کرد؟

با توجه به این که همیشه تا حدودی احتمال شکست آی وی اف نیز وجود دارد، این سؤال برای بسیاری از افراد پیش می‌آید که هر فرد چند مرتبه می‌تواند IVF انجام دهد؟ باید گفت میزان تکرار آی وی اف به مواردی همچون شرایط جسمانی و آمادگی فرد، تشخیص پزشک متخصص، نتیجه IVF های قبلی، توانایی زوج برای پرداخت هزینه‌های آی وی اف، تصمیم‌گیری زوج مبنی بر دفعات تکرار درمان و... بستگی دارد.

برخی افراد فارغ از موفقیت یا شکست IVF، تنها یک بار آن را امتحان می‌کنند و برخی ممکن است تا ۱۰ مرتبه نیز اقدام به تکرار آی وی اف نمایند؛ به طور کلی تکرار پروسه IVF هیچ محدودیتی ندارد و این مسئله به تصمیم زوج و پزشک مربوطه وابسته است.

مقاربت در فاصله شروع IVF تا عمل تخمک کشی اشکالی دارد؟

توصیه می شود آقا تا ۸۴ ساعت قبل از نمونه گیری از مایع منی و استخراج اسپرم، از انزال خودداری کند. البته بهتر است که ۵ تا ۶ روز قبل از نمونه گیری از مایع منی، انزال صورت گیرد؛ چراکه این موضوع سبب به دست آمدن بیشترین تعداد اسپرم سالم و متحرک در روز نمونه گیری خواهد شد.

چه زمانی بارداری یا عدم بارداری خانم مشخص می شود؟

در صورت موفق بودن آی وی اف، فرد علائمی نظیر حاملگی طبیعی خواهد داشت. دقیق ترین روش برای مشخص شدن بارداری یا عدم بارداری، انجام آزمایش بارداری است که دو هفته پس از انتقال انجام می شود.

چه تعداد جنین به رحم انتقال داده می‌شود؟

همان‌گونه که بیان شد، در اغلب موارد بیش از یک جنین به رحم انتقال می‌یابد که احتمال بارداری را افزایش می دهد. این موضوع، به مواردی همچون نتایج معاینات پزشکی، آمادگی زوج برای احتمال چندقلو شدن فرزندان، درصد

چندقلوزایی در مرکز درمانی موردنظر، سن مادر و… بستگی دارد. در بیشتر موارد، حداکثر ۳ رویان به رحم منتقل می‌گردد؛ ولی درصورت بالا بودن سن مادر _بالای ۵۳ سال_، گاهی اجازه انتقال بیش از ۳ جنین نیز داده می‌شود.

آغاز فعالیت های روزانه پس از انتقال جنین چگونه است؟

معمولاً بهتر است که پس از انتقال جنین، طی ۴۲ ساعت استراحت مطلق انجام گیرد و از ورزش‌های سنگینی مانند شنا، اسب‌سواری، دویدن و… تا زمان تثبیت حاملگی _حدود ۲ هفته بعد از انتقال جنین_ خودداری شود. با این حال، انجام فعالیت‌های سبک روزانه منعی ندارد.

آیا احتمال چندقلوزایی در آی وی اف وجود دارد؟

بله؛ از آنجایی که برای افزایش شانس لانه‌گزینی معمولاً تعداد رویان بیشتری به رحم منتقل می‌شود، شانس چندقلو شدن فرزندان نیز افزایش می‌یابد. باید دانست که در بارداری طبیعی، احتمال دوقلوزایی حدود یک هشتادم و در بارداری با آی‌وی‌اف حدود ۵۲ درصد است. این درحالی است که احتمال سه‌قلو شدن فرزندان در عمل IVF حدود ۲ تا ۳ درصد می‌باشد.

چه مدت بعد از آی وی اف می توان رابطه جنسی داشت؟

از آن‌جایی که بعد از کاشت جنین در آی وی اف حدود دو هفته زمان می‌برد تا موفقیت یا شکست لانه‌گزینی مشخص شود، پزشکان توصیه می‌کنند مقاربت جنسی دست‌کم ۲ الی ۳ هفته بعد از IVF به تعویق افتد. در واقع انقباضات رحمی ناشی از ارگاسم در طول رابطه جنسی، می‌تواند باعث آسیب دیدن جنینِ در حال تشکیل درطول دو هفته اول بارداری شود. بااین‌حال به عقیده برخی پزشکان، نزدیکی جنسی و رابطه زناشویی در شب قبل از انتقال جنین شانس موفقیت IVF را بالا می‌برد.

با جنین های اضافی در روش IVF چه می کنند؟

در هر بار عمل تخمک‌کشی، معمولاً بیش از یک تخمک استخراج می‌گردد که در این صورت، می‌توان بیش از یک رویان را در آزمایشگاه تهیه کرد. با آماده شدن چندین جنین، تعداد محدودی از آن‌ها به رحم انتقال می‌یابد؛ اما می‌توان سایر جنین‌ها را فریز کرد که درصورت عدم موفقیت آی‌وی‌اف در نخستین مرتبه و یا درصورت تمایل زوج به فرزندآوری مجدد در سال‌های آتی، از آن‌ها استفاده نمود. با وجودی که شانس موفقیت بارداری با جنین‌های فریزشده اندکی کمتر است؛ ولی هزینه کمتر آن و کاهش خطرات و عوارض تخمک‌کشی مجدد، این روش را گزینه بسیار مناسبی کرده است.

آیا آی وی اف بار اول جواب می دهد؟

به طور میانگین، 55% زنان کمتر از 35 سال می‌توانند با اولین IVF یا لقاح آزمایشگاهی، بارداری موفقی را تجربه نمایند. همچنین، تجربه یک بارداری موفق در گذشته می‌تواند شانس باردار شدن با روش آی‌وی‌اف را بیشتر کند.

البته به این نکته نیز باید توجه داشت که عواملی ازجمله کیفیت و کمیت اسپرم و تخمک، روش‌های تحریک تخمک‌گذاری، میزان پذیرش اندومتر و فرایند انتقال جنین، تأثیر بسزایی در موفقیت آی‌وی‌اف ایفا می‌کنند. از طرفی دیگر، افزایش سن، استعمال دخانیات، شاخص توده بدنی بالا و تومورهای فیبروم یا ناهنجاری‌های رحمی موجب ایجاد اختلال در بارداری می‌گردند.