آشنایی با علائم اولیه بارداری: اولین علائم بارداری چیست؟

با شروع حاملگی و وقوع لقاح در رحم زن، کم‌کم علائم اولیه بارداری از ماه نخست آغاز می‌شود و مادر را از باردار بودن خود آگاه می‌کند. این نشانه‌ها که حدود دو هفته پس از لقاح آشکار می‌شوند، به‌طور قطع تأییدکننده بارداری نیستند و باید تست خانگی حاملگی یا آزمایش خون نیز برای اثبات تشکیل جنین انجام شود. بااین‌حال، اطلاع از نشانه‌ها و توجه به آن‌ها می‌تواند احتمال بارداری را مشخص کرده و مادر را از انجام فعالیت‌های خطرناک تا زمان تأیید قطعی بارداری محافظت کند. باید توجه کرد که علائم اولیه بارداری پسر با دختر، تفاوت خاصی ندارد و نشانه‌های مذکور در اغلب خانم‌ها رخ می‌دهد.

نشانه ها و علائم اولیه بارداری

همان‌طور که ذکر شد، نشانه‌ها و علائم اولیه بارداری به مرور زمان ظاهر می‌شود و به دلیل شباهت این علائم به برخی عارضه‌ها یا حالات دیگر، امکان تشخیص قطعی بارداری با مشاهده آن‌ها وجود ندارد. با وجود این، آشنایی با علائم بارداری در ماه اول کمک می‌کند تا فرد خود را برای شروع حاملگی و انجام مراقبت‌های بیشتر آماده سازد. از نخستین نشانه‌های این دوره می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• حساس شدن سینه‌ها
• تنگی نفس
• احساس خستگی
• تکرر ادرار
• تهوع
• سردرد بارداری
• گرفتگی عضلات بدن
• تغییر اشتها و بروز ویار
• کمردرد و پادرد
• افزایش دمای پایه بدن
• نفخ و یبوست
• زودرنجی و تغییرات خلق و خو
• افزایش حساسیت به بو
• سرگیجه و غش
• لکه بینی یا خونریزی
• عقب افتادن عادت ماهانه

حساس شدن سینه ها

از رایج‌ترین علائم اولیه بارداری باید حساس شدن سینه‌ها را نام برد که شامل لمس دردناک و برخی تغییرات ظاهری است. با شروع بارداری، سینه‌ها کم‌کم بزرگ و سنگین می‌شوند و حین لمس یا ضربه، درد بیشتری را تحمل می‌کنند. تیره شدن هاله اطراف نوک پستان و همچنین مشاهده رگ‌های بیشتر بر روی سینه‌ها، از دیگر علائم فوری بارداری به شمار می‌رود.

تنگی نفس

بسیاری از خانم‌ها تنگی نفس را به‌عنوان یکی از علائم بارداری در ماه اول و ماه‌های بعدی تجربه می‌کنند. رشد جنین نیاز به اکسیژن دارد و اکسیژن دریافتی توسط بدن مادر، بین مادر و جنین تقسیم می‌شود. لذا ممکن است حین فعالیت‌های سنگین همچون راه رفتن سریع یا بالا رفتن از پله‌ها، خانم‌ها بیش از قبل دچار تنگی نفس شوند. این وضعیت می‌تواند تا پایان بارداری ادامه یابد و حتی با بزرگ‌تر شدن جنین و فشار آوردن آن به یافراگم و شش‌ها، تشدید شود.

احساس خستگی

در میان علائم اولیه بارداری پسر یا دختر، احساس خستگی ناگهانی یک امر شایع است. این وضعیت اغلب به دلیل نوسانات هورمونی بدن در طول حاملگی و افزایش سطوح برخی هورمون‌ها رخ می‌دهد. حس خستگی در سه ماهه اول بارداری شایع‌تر است و سپس در سه ماهه دوم کاهش می‌یابد؛ اما ممکن است با ورود به سه ماهه سوم و پایانی و سنگین شدن وزن کودک، دوباره احساس خستگی به مادر برگردد.

تکرر ادرار

از رایج‌ترین علائم بارداری در ماه اول باید به تکرر ادرار اشاره کرد. انبساط عضلات رحم در طول حاملگی برای ایجاد فضای کافی جهت رشد جنین، باعث فشار آمدن به مثانه می‌شود. از طرفی تولید مایعات بیشتر توسط بدن در طول بارداری، فعالیت مثانه را افزایش می‌دهد و موجب نیاز مکرر به دفع ادرار می‌گردد.

حالت تهوع

اگرچه زمان شروع حالت تهوع و شدت آن در همه زنان باردار یکسان نیست؛ اما این نشانه نیز جزو علائم بارداری در سه ماه اول به شمار می‌رود که با ورود به سه ماه دوم فروکش می‌کند. تهوع صبحگاهی که حتی ممکن است در ساعات ظهر و شب نیز رخ دهد، از هفته ششم یا قبل از آن آغاز می‌شود و در مواجهه با برخی بوها یا طعم‌ها شدت می‌یابد؛ لذا باید در این مدت از غذاهایی که با معده سازگارتر است استفاده کرد.

سردرد بارداری

درصورت مواجهه با سردرد بی‌دلیل در طول بارداری نباید نگران شد. احساس سردرد جزو علائم اولیه بارداری است که بر اثر تغییرات هورمونی در بدن مادر رخ می‌دهد و به مرور زمان برطرف می‌شود. لازم به ذکر است که جهت تسکین درد، مصرف خودسرانه داروی مسکن مجاز نیست و باید در این خصوص با پزشک متخصص مشورت کرد.

گرفتگی عضلات بدن

یکی از علائم بارداری در ماه اول که شباهت زیادی به علائم پریود دارد، گرفتگی عضلات بدن است. گاهی ممکن است این وضعیت، با سندرم پیش از قاعدگی (PMS) اشتباه گرفته شود؛ اما باید دانست که علت گرفتگی عضلانی دوران بارداری، کشیده شدن عضلات رحم و تغییرات بدن در آستانه‌ی رشد جنین است.

کمردرد و پادرد

احساس درد در ناحیه کمر و پا از دیگر علائم بارداری به شمار می‌رود که نشان‌دهنده شل شدن رباط‌ها است. بروز پادرد و کمردرد بارداری حتی در زنانی که قبلاً سابقه آن را نداشته‌اند، نسبتاً شایع می‌باشد. لازم به ذکر است که این وضعیت در طول حاملگی و با افزایش وزن مادر ادامه می‌یابد؛ اما با استراحت کافی و انجام نرمش‌های سبک قابل رفع است.

تغییر اشتها و بروز ویار

اغلب زنان در میان علائم فوری بارداری خود، تغییر اشتها را تجربه می‌کنند. در چنین شرایطی ممکن‌است میل به خوردن بعضی غذاها بسیار زیاد شود و یا فرد تمایل به خوردن غذاهای دیگری از دست بدهد. با بروز ویار در زنان باردار، میل ناگهانی به یک ترکیب غذایی خاص یا نفرت و بیزاری از یک خوراکی دیگر، کاملاً طبیعی می‌باشد. 

نفخ و یبوست

با آغاز بارداری و شروع رشد جنین در رحم مادر، تولید و ترشح هورمون پروژسترون هم افزایش می‌یابد. این موضوع باعث می‌شود که خانم‌ها دچار احساس نفخ و تورم در شکم خود شوند. همچنین پروژسترون، عملکرد دستگاه گوارش را آرام می‌کند و باعث بروز یبوست در دوران بارداری می‌شود. 

افزایش دمای پایه بدن

از دیگر علائم بارداری در ماه اول و به‌ویژه نخستین روزهای پس از لقاح، افزایش دمای پایه بدن است. معمولاً خانم‌هایی که به‌طور طبیعی اقدام به بارداری و فرزندآوری می‌کنند، دمای روزانه بدن خود را اندازه می‌گیرند تا از تغییرات آن در زمان تخمک‌گذاری باخبر شوند. دمای پایه بدن از زمان آزاد شدن یک تخمک تا بروز قاعدگی بعدی، کمی افزایش پیدا می‌کند. اما اگر این افزایش دما بیش از دو هفته طول بکشد، می‌تواند یکی از علائم فوری بارداری باشد. 

زودرنجی و تغییرات خلق و خو

برخی زنان از تغییرات خلق و خوی خود در دوران بارداری و زودرنجی و حساسیت به موضوعات مختلف ناراحت می‌شوند و این موضوع را یک ضعف قلمداد می‌کنند. اما باید دانست تغییر روحیه در دوران حاملگی کاملاً طبیعی است و ناشی از نوسانات هورمونی بدن می‌باشد. لازم به اشاره است که این وضعیت در بسیاری از زنان جزو علائم بارداری در ماه اول به شمار می‌رود، اما گاهی در ماه‌های دیگر هم رخ می‌دهد و به مرور زمان برطرف می‌شود.

افزایش حساسیت به بو

از میان نشانه‌ها و علائم فوری بارداری باید به حساسیت در مقابل بو و عطرهای مختلف اشاره کرد. این موضوع نیز ناشی از تغییرات هورمونی بدن است که باعث می‌شود مادر از بعضی بوها لذت ببرد و از بعضی دیگر بیزار شده و دچار حالت تهوع شود. 

سرگیجه و غش

حتماً دیده یا شنیده‌اید که زنان در ماه‌های اول بارداری خود دچار سرگیجه یا غش می‌شوند. افت فشار خون یا پایین آمدن سطح قند بدن به دلیل مصرف آن برای رشد جنین، باعث احساس گیجی یا غش کردن در مادر می‌شود که یکی از رایج‌ترین علائم بارداری در ماه اول است و جای نگرانی ندارد. مصرف غذاهای مقوی و نوشیدن آب کافی تا حد زیادی از این حالت جلوگیری می‌کند. 

لکه بینی یا خونریزی

یکی دیگر از علائم اولیه بارداری پسر یا دختر، مشاهده خونریزی خفیف یا لکه بینی است که ناشی از لانه گزینی تخمک لقاح‌یافته (رویان) می‌باشد. اتصال رویان به رحم می‌تواند خونریزی خفیفی را به همراه بیاورد که از نشانه‌های آن باید به کمتر بودن حجم خونریزی نسبت به پریود و یا وقوع زودتر آن نسبت به موعد مقرر قاعدگی اشاره کرد. گاهی در کنار لکه‌بینی، ترشحات واژینال سفید یا شیری رنگی نیز مشاهده می‌شود که نمایانگر ضخیم شدن دیواره واژن پس از لقاح و رشد زیاد سلول‌های جداره واژن است.

عقب افتادن عادت ماهانه

بسیاری از نشانه‌های ذکرشده برای علائم فوری بارداری و لقاح، ممکن است مربوط به سندرم پیش از عادت ماهانه بوده یا با آن اشتباه گرفته شود. اما عقب افتادن پریود به‌ویژه در زنان دارای قاعدگی منظم، جزو اصلی‌ترین علائم بارداری در ماه اول به شمار می‌رود و پس از آن بهتر است آزمایش حاملگی انجام گیرد.

علائم اولیه بارداری از چه زمانی آغاز می شود؟

اغلب با گذشت دو هفته از لقاح تخمک و اسپرم در رحم مادر، تغییرات کوچکی در بدن آغاز می‌شود. تا پیش از آن معمولاً نمی‌توان متوجه وقوع بارداری شد و باتوجه به این‌که خونریزی منظم قاعدگی نیز ماهی یک بار رخ می‌دهد، برای مشاهده تأخیر در پریود باید یک ماه صبر کرد. لذا اولین نشانه‌های بارداری حدود ۱۴ روز پس از شکل‌گیری رویان ظاهر می‌گردد و به مرور زمان شدت می‌یابد. باید ذکر کرد که درصورت عدم اطلاع از زمان مقاربت و وقوع لقاح، پزشک معمولاً نخستین هفته‌ی بعد از آخرین عادت ماهانه را به‌عنوان هفته اول بارداری در نظر می‌گیرد تا زمان تقریبی زایمان هم مشخص شود.

فرایند لقاح و تشکیل جنین چگونه است؟

پیش از بررسی علائم بارداری در ماه اول یا روزهای نخست، باید از فرایند لقاح و نحوه تشکیل جنین آگاه شد. زمانی که تخمک از تخمدان آزاد شده باشد و اسپرم نیز حین رابطه جنسی به رحم زن وارد شود، احتمال وقوع لقاح وجود دارد. اسپرم با نفوذ به درون ساختار تخمک، آن را بارور می‌کند و حدود ۶ تا ۷ روز بعد هم لانه‌گزینی تخمک (اتصال به دیواره رحم برای شروع رشد جنین) رخ می‌دهد. یکی از علائم فوری بارداری که ممکن است در این زمان مشاهده شود خونریزی خفیف و احساس گرفتگی در رحم است؛ چراکه با اتصال تخمک بارورشده به دیواره رحم، احتمال شکستن برخی عروق خونی و خونریزی‌های جزئی وجود دارد.

علائم فوری بارداری پس از لانه گزینی

با گذشت هفته اول حاملگی و تکمیل لانه‌گزینی، برخی علائم فوری بارداری به مرور زمان ظاهر می‌شود که ازجمله آن‌ها می‌توان به گرفتگی خفیف، شروع درد لگنی و لکه بینی به مدت یک یا چند روز اشاره کرد. درصورتی که زمان پریود فرد نزدیک باشد، ممکن است این علائم را با نشانه‌های قاعدگی اشتباه بگیرد؛ بااین‌حال تفاوت‌هایی هم بین آن‌ها وجود دارد که در ادامه بررسی می‌شود. درهرحال، یکی از راه‌های اطمینان از حاملگی انجام تست BHCG و بررسی جدول عدد بتا در بارداری است.

ویژگی خونریزی لانه گزینی

همان‌طور که ذکر شد، یکی از علائم اولیه بارداری بروز خونریزی لانه گزینی است. از ویژگی های این خونریزی در هفته‌های نخست باید به خفیف بودن آن اشاره کرد؛ به‌طوری که خونریزی در حد نقطه‌ای یا به‌صورت کمی ترشح صورتی رنگ رخ می‌دهد. همچنین لکه بینی در این وضعیت می‌تواند چند ساعت تا چند روز به طول بیانجامد.

نحوه تشخیص بارداری در خانه

بسیاری از خانم‌ها پس از مشاهده علائم اولیه بارداری به سراغ تست تشخیص خانگی می‌روند. برای تشخیص بارداری در خانه و بدون مراجعه به آزمایشگاه، می‌توان از بیبی چک (Baby check) کمک گرفت. اگرچه این تست نیز دقت صددرصد ندارد، اما تا حد زیادی نشان می‌دهد که آیا علائم ایجادشده مربوط به یک بیماری یا شروع عادت ماهانه است و یا به وقوع بارداری تعلق دارد. همچنین درصورت عقب افتادن پریود یا گذشت سه هفته از زمان مقاربت می‌توان تست خانگی را انجام داد و درصورت مثبت بودن جواب آن، برای انجام آزمایش‌های تکمیلی و معاینات بارداری به پزشک متخصص مراجعه کرد.

بدیهی است که تست بارداری هم دچار خطا در اعلام نتیجه می‌شود. پس از مشاهده علائم فوری بارداری و انجام تست ادرار خانگی، ممکن است جواب آن منفی شود درحالی‌که پریود عقب افتاده و سایر علائم بارداری مشهود است. این اتفاق، به دلیل انجام زودهنگام آزمایش رخ می‌دهد و باید جهت اطمینان از درست یا غلط بودن آن، پس از چند روز دوباره تکرار شود.

بهترین زمان آزمایش بارداری با تست خانگی

به‌عنوان یک برنامه‌ریزی مناسب، بهترین زمان انجام آزمایش بارداری و بررسی نتیجه آن، دقیقاً پس از عقب افتادن قاعدگی است. گاهی نتیجه تست بارداری با گذشت ۱۰ روز از رابطه جنسی، مثبت می‌شود؛ اما گاهی نیز ۳ هفته طول می‌کشد که سطح هورمون‌های حاملگی در ادرار افزایش یابد تا نتیجه آزمایش مثبت شود. به دلیل وجود کیت‌های خانگی و ارزان قیمت بهتر است این تست را در فواصل زمانی مختلف تکرار کرد تا از نتیجه آن مطمئن شد.

نخستین تست را می‌توان بلافاصله بعد از مشاهده علائم اولیه بارداری انجام داد و در عرض ۲ تا ۱۰ دقیقه، نتیجه آن را مشاهده کرد. معمولاً نتیجه‌ی مثبت این تست با درصد زیادی قابل اعتماد است، اما نتیجه‌ی منفی آن ممکن است کاذب باشد و برای رد قطعی بارداری کافی نیست. 

آزمایش خون بارداری

روش دقیق‌تر برای تأیید علائم فوری بارداری و آغاز حاملگی، انجام آزمایش خون بارداری است. تست خون‌زودتر از آزمایش ادرار می‌تواند لقاح تخمک و اسپرم را تشخیص دهد و نتیجه آن نیز ظرف حداکثر ۴۸ ساعت آماده می‌شود. با آزمایش خون، سطح هورمون hCG اندازه گرفته می‌شود و باید دانست که تأیید قطعی بارداری، صرفاً با انجام آزمایش بتا (B hCG) امکان‌پذیر است.

هورمون گنادوترپین در بارداری چیست؟

هنگامی که از علائم بارداری در ماه اول صحبت می‌شود، اغلب این علائم به تغییرات هورمون گنادوتروپین ارتباط پیدا می‌کند. گنادوتروپین کوریونی انسانی (hCG) هورمونی است که ازطریق نمونه ادرار قابل اندازه‌گیری می‌باشد و با شروع بارداری، سطح آن در بدن زن افزایش می‌یابد. در واقع ترشح این هورمون، از محل سلول‌های احاطه‌کننده‌ی تخمک لقاح‌یافته است که این سلول‌ها بعداً به جفت تبدیل می‌شوند. 

علائم بارداری پوچ

گاهی باوجود شکل‌گیری علائم اولیه بارداری در زن، همچنان حاملگی رخ نداده و صرفاً بارداری پوچ به وقوع پیوسته است. تعدادی از علائم حاملگی پوچ هم مشابه نشانه‌های بارداری است و حتی در تست خانگی یا آزمایش خون ممکن است به‌عنوان بارداری طبیعی تشخیص داده شود. از علائم این وضعیت باید به توقف عادت ماهانه، حساس شدن پستان‌ها به لمس، مثبت شدن تست حاملگی و... اشاره کرد. اما در کنار این نشانه‌ها، علائم سقط جنین نیز مشاهده می‌شود که بیانگر عدم رشد جنین و درنتیجه بروز بارداری پوچ است.

اقدامات و مراقبت های دوران بارداری

پس از مشاهده علائم اولیه بارداری و حتی پیش از تأیید قطعی آن توسط آزمایش پزشکی، باید اقدامات و مراقبت‌هایی از سوی مادر انجام شود. بخش مهمی از این مراقبت‌ها مربوط به تغییر و اصلاح سبک زندگی ازجمله ترک سیگار و دخانیات، ترک الکل و نوشیدنی‌های الکلی، در پیش گرفتن رژیم غذایی سالم و مقوی و نوشیدن مایعات سالم همچون آب و شیر است. به علاوه، انجام ورزش مناسب بارداری طبق توصیه‌های پزشک ازقبیل پیاده‌روی، تمرینات کگل و... ضمن حفظ سلامت مادر و جنین درطول بارداری، موجب یک زایمان راحت و بی‌خطر می‌شود و تا حد زیادی از افسردگی پس از زایمان جلوگیری می‌کند. 

سخن پایانی

بسته به شرایط فیزیکی هر فرد، زمان وقوع علائم اولیه بارداری و شدت آن‌ها متفاوت است و حتی ممکن است برخی علائم در گروهی از مادران مشاهده نشود. بااین‌حال توصیه می‌گردد خانم‌ها درصورت مقاربت و اقدام به بارداری، نشانه‌های ذکرشده را جدی بگیرند و پس از مشاهده آن‌ها با انجام تست خانگی و سپس آزمایش خون، از حاملگی خود مطمئن شوند. با آغاز بارداری، مراجعه به یک پزشک متخصص و انجام معاینات منظم تا زمان زایمان ضرورت دارد.