چالش‎ های رحم اجاره ای در اسلام، آیا این روش از نظر شرعی جایز است؟

رحم اجاره‌ای به‌عنوان یکی از روش‌های نوین درمان ناباروری، در جهان اسلام با چالش‌های فقهی و اخلاقی متعددی مواجه است. در فقه شیعه، این روش تحت شرایطی مجاز دانسته می‌شود، اما در اغلب دیدگاه‌های اهل سنت، مشروعیت آن مورد تردید یا رد قرار گرفته است. با این حال، اختلاف نظرها تنها محدود به اجازه یا عدم اجازه شرعی نیست.

مسائل پیچیده‌تری نیز مطرح می‌شود: اینکه مادر جایگزین از دید شرعی چه جایگاهی دارد، آیا نوزاد از نظر محرمیت به او یا خانواده‌اش مرتبط است یا خیر، و در نهایت اینکه کودک متولدشده در چنین شرایطی از چه کسانی ارث می‌برد و نسبت خانوادگی او چگونه تعریف می‌شود. تمام این پرسش‌ها باعث شده‌اند تا رحم اجاره‌ای به یکی از مباحث چالش‌برانگیز در اسلام تبدیل شود.

در این مقاله به بررسی دیدگاه‌های فقهی مذاهب مختلف، به‌ویژه تفاوت رویکرد شیعه و سنی درباره رحم جایگزین می‌پردازیم و پیامدهای حقوقی و شرعی پس از تولد کودک را نیز روشن می‌کنیم.

دلایل استفاده از رحم اجاره ای

رحم جایگزین را می‏توان یکی از آخرین روش های درمانی ناباروری دانست. معمولا زوجین تمامی راه های درمان را امتحان می‏کنند و در صورتی که نتوانند بچه دار شوند، این روش یک گزینه عالی برای آن‎ها خواهد بود. زنان به دلایل مختلف ممکن است برای بارداری مشکل داشته باشند:

• گاهی رحم زن دارای مشکلات و بیماری است که نمی ‎تواند جنین را در خود نگه دارد.
• ممکن است پزشک تشخیص دهد بارداری برای مادر خطرناک است.
• ممکن است شرایط جسمی زن برای رشد جنین مناسب نباشد.

بیشتر بخوانید: راهنمای جامع پزشکی رحم اجاره ای در دوران بارداری

آیا رحم جایگزین در اسلام شرعی است؟

در حالت کلی در پاسخ به این سوال باید گفت بله، رحم اجاره ‏ای در اسلام مشکل شرعی نداشته به شرط آن که در انجام آن قوانین و شرایط لازم رعایت شود.

• از تخمک و اسپرم زن و شوهر اصلی برای لقاح استفاده شود.
• بین زن جایگزین و مرد هیچ تماس و رابطه نامشروعی برقرار نشود.
• ضرورت واقعی درمان از این روش تشخیص داده شود.
• بین طرفین قرارداد مشخص و منصفانه‏ ای نوشته شده که برخلاف اخلاق و شرع نباشد.
• نظارت پزشکی کاملی برای زن جایگزین در نظر گرفته شود تا سلامت پزشکی و روانی او به خطر نیافتد.



دیدگاه علمای شیعه در مورد رحم اجاره ‏ای

با وجود آن که در حالت کلی رحم اجاره ‏ای در اسلام ایراد شرعی ندارد، در میان برخی علما و مراجع اختلافاتی نیز وجود دارد. برخی از علما به این موضوع با احتیاط نظر داده ‏اند.

• آیت الله خامنه‏ ای معتقد است رحم جایگزین فی نفسه جایز است، به شرط آنکه لقاح بین زن و شوهر قانونی انجام شده و از راه‎ های غیر شرعی مانند نگاه و لمس نامحرم جلوگیری شود.
• نظر آیت الله سیستانی نیز مشابه با نظر آیت الله خامنه ای است. اصل کار جایز است به شرط رعایت اصول شرعی.
• از نظر آیت الله صافی گلپایگانی نیز اگر این روش بدون تماس یا نگاه حرام انجام شود، اشکال ندارد.
• آیت الله فاضل لنکرانی و آیت اله خویی از جمله فقهای مخالف با رحم جایگزین بوده و آن را شبهه‌ناک می‎دانند.

نظر مراجع اهل سنت درباره رحم جایگزین

در میان اهل سنت نیز دیدگاه‏های مختلفی وجود دارد ولی برخلاف علمای شیعه، اغلب علمای اهل سنت با رحم اجاره ‏ای مخالف هستند. دلیل مخالفت مراجع دلایل زیر است:

• از بین رفتن حریم و نسب خانوادگی و احتمال ایجاد اختلاف در آن
• شباهت به روابطی که در اسلام پذیرفته نیست. حتی اگر بدون تماس جنسی باشد.
• برخی دیگر از علمای اهل سنت نیز معتقد هستند که رحم اجاره ای اگر با نیت خیر و بدون مشکلی مانند نگاه نامناسب انجام شود، برخی آن را تایید کرده‏ اند.

نسب، محرمیت و ارث کودک از نظر اسلام

یکی از مهم ‏ترین چالش ‏های رحم اجاره ‏ای در اسلام آن است که کودک متولد شده در این روش از نظر شرعی به چه کسی تعلق داشته و از چه کسانی ارث می ‏برند؟

نسب

اغلب فقهای شیعه اعتقاد دارند که نسبت کودک به زن و مردی تعلق دارد که اسپرم و تخمک را داده ‏اند. در واقع نسب کودک به پدر و مادر ژنتیکی او بر می‏ گردد. زنی که کودک را در رحم خود حمل می‏ کند مادر شرعی او محسوب نشده و نسبتی با کودک نخواهد داشت.

محرمیت

در حالت کلی از نظر اغلب فقها کودک به زن جایگزین محرم نیست. البته اگر بعد از تولد زن به کودک شیر دهد، مادر رضایی او به شمار رفته و به کودک محرم خواهد شد. برخی فقها مانند آیت الله مکارم برای احتیاط پیشنهاد می‎کنند زن جایگزین به کودک شیر دهد.

ارث

از نظر ارث نیز کودک از والدین بیولوژیک خود که صاحب تخمک و اسپرم هستند، ارث خواهد برد. زن جایگزین هیچ حقی در ارث کودک ندارد. البته در مواردی که والدین کودک در وصیت نامه یا قرارداد مالی چیزی برای زن جایگزین در نظر گرفته باشند، موضوع متفاوت خواهد بود.



علت مخالفت برخی علما و فقها با رحم اجاره ای

همانطور که در بالا نیز اشاره شد، برخی از علمای اهل سنت و شیعه موضوع رحم جایگزین را شبهه ناک می‏دانند. این افراد برای مخالفت خود دلایل زیر را عنوان کرده‏ اند:

اختلاط انساب

یکی از اصلی ترین دلایل مخالفت علما آن است که رحم جایگزین ممکن است باعث اختلاط نسب شود. در فقه اسلامی مشخص بودن والدین واقعی هر کودک بسیار مهم است. وقتی زنی کودکی را به دنیا آورد که از تخمک خودش نیست، باعث ایجاد شبهه در نسب و آینده او خواهد شد.

عدم سنخیت با ساختار سنتی خانواده

برخی از مخالفان براین باورند که این روش نوین درمان ناباروری با ساختار سنتی و طبیعی خانواده‏ ها هماهنگ نیست. این موضوع با نگاه سنتی اسلام به مفاهیمی مانند خانواده، پدر و مادر در تعارض است.

ایجاد مشکلات حقوقی و اخلاقی

رحم جایگزین گاهی اوقات باعث بروز مشکلات اخلاقی و حقوقی می ‏شود. برای مثال ممکن است پیوند عاطفی بین زن جایگزین و نوزاد ایجاد شده و تحویل دادن نوزاد به خانواده بعد از تولد به او آسیب‎ های روانی زیادی برساند. همچنین ممکن است طرفین به تعهدات خود در قرارداد عمل نکرده و مشکلات حقوقی بعدی ایجاد شود.

تجاری سازی بدن انسان

علت دیگر مخالفت برخی از افراد آن است که این روش درمان به یک تجارت تبدیل شده و باعث تحقیر کرامت انسانی و سوء استفاده از فقر برخی زنان شود. برخی معتقدند این روش درمان گویی چیزی شبیه به استفاده ابزاری از زنان است.

حکم رحم جایگزین برای زن شوهردار

از نظر اسلام، اصل مهم این است که وجود جنین در رحم زن، بدون ایجاد هرگونه رابطه نسب یا اختلاط نطفه، باید کاملاً مشروع و روشن باشد. بنابراین:

• اگر اسپرم و تخمک هیچ‌کدام متعلق به زن شوهردار نباشد و فقط جنین زوجین دیگر در رحم او قرار گیرد، بسیاری از فقها با رعایت شروط خاص، این کار را جایز می‌دانند.
• رضایت شوهر مادر جایگزین شرط قطعی است. بدون اجازه همسر، این کار شرعاً و قانوناً مشکل‌دار محسوب می‌شود.

از نظر حقوقی نیز، قانون‌گذاران معمولاً بر این نکته تأکید دارند که برای چنین وضعیتی باید قرارداد رسمی تنظیم شود تا از ابتدا وضعیت حضانت، نفقه، هزینه‌ها و حق و حقوق والدین ژنتیکی مشخص باشد. به همین دلیل معمولاً مراکز درمان ناباروری ترجیح می‌دهند مادر جایگزین مجرد یا دارای شرایط ساده‌تر باشد، اما اگر زن شوهردار انتخاب شود، با رعایت تمام ضوابط شرعی، رضایت همسر و ثبت قانونی می‌توان روند را بدون مشکل طی کرد



جمع بندی

با وجود آن که اختلافات نظر بسیاری در مورد رحم جایگزین در بین علمای شیعه و اهل سنت وجود دارد، این روش درمان از نظر اسلام ایراد شرعی ندارد. رحم جایگزین از نظر شرعی شرایط و قوانینی دارد که باید در نظر گرفته شود. نگارش قرارداد معین و مشخص و رعایت اصول شرعی و اخلاقی این روش درمان را به یک گزینه عالی در بین زوجین نابارور مسلمان نیز تبدیل خواهد کرد.

تماس با ما

برای دریافت هرگونه مشاوره و راهنمایی درباره رحم اجاره ای با ما تماس بگیرید:

03537283090 داخلی 232 شماره WhatsApp تلگرام فیسبوک ایمیل

سوالات متداول

آیا رحم اجاره ای در اسلام حرام است یا حلال؟

رحم اجاره ای در اسلام به طور کلی حرام و جایز است به شرط آن که لقاح بین زن و شوهر شرعی انجام شده و رابطه نامشروعی انجام نشود.

نظر مراجع تقلید درباره رحم اجاره ای چیست؟

نظر مراجع تقلید مختلف درباره رحم اجاره ای متفاوت است. با این حال اغلب مراجع تقلید این روش درمان را جایز می‏دانند. اگر قصد انجام این کار را دارید، باید نظر مرجع تقلید خود را بخوانید.

آیا کودک متولد شده به زن حامل محرم است؟

اغلب فقها اعتقاد دارند که کودک متولد شده به زن حامل نامحرم است. با این وجود بهتر است بعد از تولد زن حامل به کودک شیر دهد تا مادر رضایی او به شمار رفته و به او محرم شود.

آیا دریافت پول بابت رحم اجاره ای از نظر شرعی جایز است؟

اکثر فقها اعتقاد دارند اگر قرارداد شفاف و بدون ابهام نوشته شده و هزینه بابت مراقبت‏ های پزشکی، بارداری و زایمان باشد، ایرادی ندارد. این مبلغ نباید تبدیل به تجارت شده و منزلت و کرامت انسانی را پایین آورد.

حکم رحم اجاره‌ای خواهر چیست؟

در صورتی که جنین متعلق به زوجین اصلی باشد و هیچ ارتباط ژنتیکی با خواهر ایجاد نشود، بسیاری از فقها این کار را جایز می‌دانند. رحم خواهر صرفاً محیط رشد جنین است و این کار مانند سایر رحم‌های اجاره‌ای معمولی محسوب می‌شود، با این تفاوت که بین اعضای خانواده سطح اعتماد و همکاری معمولاً بالاتر است.