ساک حاملگی در دوران بارداری: آشنایی با اندازه و علائم تشكيل

یکی از نخستین نشانه‌های بارداری که با مشاهده آن می‌توان از آغاز حاملگی مطلع شد، ساک بارداری نام دارد. ساک حاملگی که اغلب حدود ۵ تا ۷ هفته بعد از آخرین قاعدگی تشکیل می‌شود، با انجام سونوگرافی ترانس واژینال در هفته ۴ یا ۵ بارداری قابل رؤیت است. این کیسه که به دلیل دارا بودن مایع آمنیوتیک، محل نگهداری و رشد جنین تا زمان تولد است، حین سونوگرافی همچون طوقه سفیدی در اطراف یک مرکز شفاف دیده می‌شود. از طرفی با توجه به این‌که هر روز حدود ۱ میلی‌متر به اندازه ساک بارداری اضافه می‌شود، با بررسی ابعاد آن نسبت به سن حاملگی می‌توان از رشد طبیعی یا غیرطبیعی جنین آگاه شد. لازم به ذکر است که معمولاً با رسیدن سطح هورمون hCG به مقدار ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ می‌توان ساک را مشاهده کرد و برای این امر، سونوگرافی واژینال دقت و شفافیت بیشتری نسبت به سونوگرافی شکمی دارد. با توجه به حساسیت دوران حاملگی و اهمیت تشخیص به‌موقع شروع بارداری، با ما همراه باشید تا با مهم‌ترین ویژگی‌های ساک یا کیسه حاملگی آشنا شویم.

ساک حاملگی چیست؟

روند تشکیل ساک حاملگی درواقع وابسته به فرایند لقاح و آغاز تقسیم سلولی است. با ترکیب تخمک و اسپرم و شروع تشکیل یک توده سلولی توسط تخم لقاح‌یافته، این توده به دو بخش مختلف تقسیم می‌شود که هر یک از آن‌ها به جزء مهمی در بارداری تبدیل می‌گردد. یکی از اجزا، جفت را تشکیل می‌دهد و دیگری نیز باعث شکل‌گیری جنین و کیسه آمنیون می‌شود. هنگامی که جنین شکل بگیرد، پرده‌هایی اطراف آن را احاطه می‌کند که به ساک بارداری (Gestational Sac) معروف است. 

نقش ساک حاملگی در بارداری

یکی از مهم‌ترین نقش‌های ساک حاملگی در دوران بارداری، کمک به تغذیه جنین است. به عبارتی دیگر، در اوایل تشکیل جنین که هنوز ارتباط خونی آن با مادر برقرار نشده، توده‌ای به نام کیسه زرده در ساک بارداری شکل می‌گیرد تا به تقویت و تغذیه جنین کمک کند. البته با گذشت زمان و برقراری ارتباط خونی جنین و مادر از طریق جفت، کیسه زرده بلااستفاده شده و کم‌کم از بین می‌رود؛ اما نقش ساک در حفاظت از جنین همچنان باقی می‌ماند. 

زمان تشکیل ساک حاملگی و مشاهده آن در سونوگرافی

همان‌طور که ذکر شد، ساک حاملگی از اولین اجزایی است که در طول بارداری تشکیل می‌شود و در سونوگرافی نیز قابل مشاهده می‌باشد. زمان طبیعی تشکیل ساک، بین هفته‌های چهارم تا پنجم بعد از لقاح است؛ اما ممکن است از هفته سوم نیز قابل مشاهده باشد. ساک با دربرداشتن جنین، جفت، کیسه زرده و سایر اجزای حاملگی، معمولاً در هفته سوم یا چهارم بارداری دارای قطر ۲ تا ۳ میلی‌متر است و حداکثر در هفته پنجم بارداری باید حتماً توسط سونوگرافی واژینال مشاهده شود. باید گفت بررسی ابعاد ساک و مقایسه آن با سطح hCG امکان تشخیص مشکلاتی همچون احتمال سقط جنین زودهنگام، بارداری خارج رحمی یا بارداری هتروتوپیک و... را فراهم می‌سازد. 

آیا مشاهده ساک حاملگی تضمینی بر وقوع بارداری است؟

به‌طور کلی مشاهده ساک حاملگی در سونوگرافی به معنای شروع فرایند بارداری است، اما نمی‌تواند تضمینی بر طبیعی و سالم بودن بارداری باشد. گاهی با وجود رؤیت ساک، کیسه زرده –که باید بین نیمه‌ی هفته پنجم تا هفته ششم شکل بگیرد– مشاهده نمی‌شود و بنابراین سلامت بارداری تأیید نمی‌گردد. همچنین گاهی با وجود مشاهده ساک و کیسه زرده، در ادامه‌ی مسیر بارداری مشکلاتی برای مادر به وجود می‌آید که قابل پیش‌بینی نبوده است. بنابراین معاینه منظم توسط پزشک متخصص زنان در طول حاملگی برای کلیه خانم‌ها ضرورت دارد.

علت دیده نشدن ساک حاملگی در هفته پنجم

اگرچه در شرایط طبیعی می‌بایست ساک حاملگی از هفته پنجم بارداری قابل مشاهده باشد، اما علل و عواملی ممکن است مانع از مشاهده ساک شوند. برخی از این دلایل به شرح زیر می‌باشد:

• عدم مشاهده ساک بارداری درصورت عدم اندازه‌گیری سطح هورمون hCG، احتمالاً به این دلیل است که تاریخ شروع حاملگی اشتباه ثبت شده و باید چند روز یا یک هفته بعد مجدداً سونوگرافی انجام گیرد. همچنین ثبت اشتباه اولین روز از آخرین پریود پیش از بارداری، باعث نیاز به انجام مجدد سونوگرافی می‌شود.
• درصورت اندازه‌گیری hCG و ثبت مقادیر ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ این هورمون، عدم مشاهده ساک ممکن است ناشی از بروز حاملگی خارج از رحم باشد. 
• پایین بودن hCG همچنین می‌تواند نشانگر سقط جنین زودهنگام (معروف به بارداری شیمیایی) باشد که یعنی پیش از مشاهده ساک در سونوگرافی، حاملگی پایان یافته است‌.

در هر حال با عدم مشاهده ساک بارداری در هفته‌های پنجم تا هفتم، می‌بایست ابتدا علت اصلی به کمک معاینات مختلف مشخص شود و سپس اقدامات درمانی و تکمیلی صورت گیرد.

ساک حاملگی خالی چیست؟

در میان انواع شایع سقط جنین می‌توان نام بارداری پوچ را نیز مشاهده کرد که به معنای خالی بودن ساک حاملگی و عدم رشد جنین در آن است. ساک بارداری خالی معمولاً در ابتدای سه ماهه اول حاملگی و حتی پیش از اطلاع فرد از بارداری خود، رخ می‌دهد. باید اشاره کرد که در چنین مواردی، سقط جنین به خودی‌خود صورت می‌گیرد؛ اما مادران می‌توانند به منظور اطمینان از اتمام بارداری یا به دلیل داشتن شرایط جسمی مساعد و ضمن در نظر گرفتن برخی ملاحظات پزشکی، از ساکشن یا کورتاژ هم جهت تخلیه بقایای سقط کمک بگیرند. این روش ممکن است به پاتولوژیست برای یافتن علت سقط جنین نیز کمک کند.

علل و دلایل خالی بودن ساک حاملگی 

عدم مشاهده جنین در ساک بارداری و خالی بودن آن علل و دلایل مختلفی دارد که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• بارداری مولار (تشکیل توده خوش‌خیم به‌جای جفت و جنین)
• بیماری تروفوبلاستیک بارداری (نوع نادری از بیماری‌های تومورساز)
• انجام سونوگرافی زودهنگام و کم بودن سن بارداری
• وقوع بارداری خارج از رحم
• تقسیم سلولی غیرعادی به دلیل ناهنجاری‌های کروموزومی
• کیفیت پایین اسپرم مرد
• ضعیف بودن تخمک زن

با ساک بارداری خالی چه کنیم؟

اگرچه با مشاهده ساک بارداری خالی معمولاً عدم وقوع حاملگی تشخیص داده می‌شود، اما گاهی پزشک این تشخیص را نیز به تعویق می‌اندازد و از شما می‌خواهد کمی صبر کنید. شما با مراجعه مجدد به پزشک جهت سونوگرافی پس از چند روز، با قطعیت بیشتری می‌توانید از وقوع یا عدم وقوع بارداری اطمینان یابید. رصد همزمان میزان هورمون hCG و روند رشد ساک حاملگی موجب تعیین دقیق شرایط بارداری می‌شود. لذا حتی اگر در سونوگرافی اول ساک مشاهده نشد، تکرار آن برای تشخیص نهایی مفید است. البته اگر پس از سونوگرافی مجدد نیز ساک دیده نشود و سطح hCG همچنان بالا باشد، احتمال وقوع حاملگی خارج رحمی یا بروز سقط جنین وجود دارد. 

بارداری دوران حساس و شیرینی است که اگر مطابق میل شما پیش نرود، ممکن است غم‌انگیز و استرس‌زا باشد. بنابراین اگر در شرایطی قرار گرفتید که روند حاملگی‌تان به خوبی پیش نرفت یا دچار سقط جنین شدید، شرایط روحی خود را با کمک گرفتن از دوستان و خانواده و جلب حمایت عاطفی آن‌ها کنترل کنید. این را بدانید که همیشه شانس بارداری دوباره را دارید و باید ضمن استراحت و تجدید قوا، با قدرت و نشاط بیشتری برگردید.

تشخیص سن بارداری از روی ساک حاملگی

در مواردی که خانم تاریخ آخرین قاعدگی خود را فراموش کرده یا اطمینانی از نخستین روز بارداری خود ندارد، در طول دوران بارداری و با اندازه‌گیری ساک می‌توان سن بارداری را با خطای بسیاری کمی تخمین زد. روش ساده‌ای که برای این کار وجود دارد، اندازه گرفتن ابعاد ساک (به میلی‌متر) و جمع زدن آن با عدد ۲۸ (تعداد روزهای ۴ هفته) است. بنابراین درصورتی که طول ساک حاملگی ۱۲ میلی‌متر مشاهده شود، سن حاملگی برابر با ۴۰ روز می‌باشد.

آیا پایین بودن ساک حاملگی خطرناک است؟

اگر شما هم اصطلاح پایین بودن ساک حاملگی به گوشتان خورده، باید بدانید که این وضعیت لزوماً یک شرایط خطرناک و اورژانسی نیست. درواقع در طول هفته‌های اول بارداری و به‌ویژه در صورت عدم مشاهده خونریزی و لکه‌بینی، پایین بودن ساک بارداری طبیعی است و مشکلی ایجاد نمی‌کند. اما اگر در هفته‌های بعد نیز ساک و حتی جفت در موقعیتی پایین‌تر از حد طبیعی باشند و همزمان، خونریزی یا لکه‌بینی‌هایی مشاهده شود، احتمال سقط جنین وجود دارد. لازم به ذکر است که در طول بارداری لکه‌بینی‌های متعددی رخ می‌دهد و همه آن‌ها به معنای سقط جنین نیست. اما با توجه به حساسیت موضوع بهتر است درصورت مشاهده هرگونه خونریزی خفیف تا شدید، مسئله را به پزشک گزارش داد. 

سخن پایانی

بانوانی که بارداری را تجربه می‌کنند، برای تعیین وضعیت خود و کودکشان نیاز به انجام تست‌هایی همچون سونوگرافی و آزمایش خون دارند. ساک حاملگی به عنوان یکی از اولین ساختارهای بارداری قابل مشاهده در سونوگرافی، ممکن است دیرهنگام دیده شود یا درصورت دیده شدن نیز خالی بوده و فاقد جنین باشد. در هر حال باید پیش از هرگونه نگرانی، ابتدا با پزشک مشورت کرد و سونوگرافی‌های بیشتری را برای تشخیص قطعی انجام داد. اما درصورت سقط جنین نیز می‌توان بدون نگرانی و با معاینات منظم توسط پزشک متخصص، مجدداً یک بارداری موفق و سالم را تجربه نمود.