زایمان طبیعی بهتر است یا زایمان سزارین؟

ولد نوزاد به هر دو روش زایمان طبیعی و سزارین انجام پذیر است و در هر دو روش، سلامت و ایمنی مادر و نوزاد بسیار حائز اهمیت می‌باشد. طبق آمار، به دلیل عدم نیاز به برش دهانه واژن و کاهش درد زایمان، میزان عمل سزارین در بین مادران باردار رایج‌تر شده؛ اما باید دانست که بعد از زایمان سزارین، چسبندگی‌هایی داخل شکم ایجاد می‌شود که ممکن است منجر به دردهای مزمن طی سال‌های آتی شود.

این در حالی است که زایمان طبیعی، عوارض کمتری در پی داشته و عواملی نظیر عدم نیاز به بستری، دوران نقاهت کوتاه‌مدت و برگشت سریع‌تر به وزن قبل از بارداری در این نوع زایمان، آن را به برترین روش زایمان تبدیل کرده و ازاین‌رو، پیشنهاد پزشکان، زایمان طبیعی است؛ مگر موارد ضروری که جان مادر یا جنین در خطر باشد.

این مقاله، چالش‌هایی که مادران باردار را بر سر دوراهی زایمان طبیعی یا سزارین قرار می‌دهد را مورد بررسی قرار داده و مزایا و معایب هر دو روش را با یکدیگر مقایسه می‌کند.

چه زمانی و به چه دلیلی زایمان سزارین انجام می‌شود؟

همانگونه که گفته شد، گاهی زایمان طبیعی، زندگی مادر و نوزاد را به خطر می‌اندازد؛ بنابراین، در این مواقع استفاده از عمل سزارین ضرورت دارد. ازجمله دلایل مورد قبول برای زایمان سزارین می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

دلایل مربوط به جنین:

• دو قلویی یا چند قلویی
• مشکلات رشد جنین مانند تجمع مایع مغزی در سر جنین
• ضربان غیر طبیعی قلب جنین
• وضعیت نامناسب جنین در رحم مادر مثل عرضی بودن یا حالت بریچ (نشسته)
• نچرخیدن سر جنین به سمت پایین در رحم
• بزرگ بودن جنین و کوچک بودن لگن مادر

دلایل مرتبط با سلامت مادر:

• شرایط خاص مادر مانند فشار خون بالا، دیابت، بیماری قلبی و پره اکلامپسی مسمومیت بارداری
• ابتلای مادر به بیماری‌های عفونی که احتمال انتقال آن در حین زایمان طبیعی به جنین وجود دارد؛ مانند بیماری تبخال، هرپس تناسلی و ایدز (HIV)
• فیبروم بزرگ در رحم
• بدخیمی دهانه رحم
• سابقه سزارین‌های قبلی به دلیل ریسک پارگی رحم 
• پرخطر بودن زایمان طبیعی برای مادر
• سابقه زایمان طبیعی سخت و پرعارضه
• در موارد اورژانسی نظیر به خطر افتادن سلامت مادر و نوزاد
• انتخاب مادر و تمایل او به زایمان سزارین

دلایل مرتبط با مشکلات بندناف یا جفت:

• خروج بند ناف از دهانه رحم پیش از تولد جنین (پرولاپس بند ناف)
• کنده شدن پیش از موعد جفت از دیواره رحم (دکولمان)
• سر راهی بودن جفت (پوشش دهانه رحم با جفت)

وجود مشکلات در حین زایمان طبیعی:

• خروج غیرطبیعی جنین در زایمان طبیعی نظیر خروج صورت، چانه یا پیشانی وی در ابتدا
• شرایط خاص پزشکی نظیر نبود اکسیژن کافی برای جنین در حین زایمان طبیعی، زایمان طبیعی بسیار کند و عدم پیشرفت وضع‌حمل
• گیر کردن سر جنین در دهانه رحم در زایمان طبیعی

چگونه می‌توان از عمل سزارین اجتناب نمود؟

داشتن سبک زندگی سالم، تغذیه سالم و فعالیت‌های ورزشی در طول دوران بارداری می‌تواند کمک بسزایی برای داشتن زایمان طبیعی باشد. بدین منظور رعایت نکات زیر ضروری است:

• مشورت با پزشک جهت ارائه برنامه زایمان مناسب موجب می‌شود تا مادر زایمان بی‌خطری در پیش داشته باشد.
• می‌توان به متخصصینی مراجعه کرد که اولویت کار آن‌ها عمل‌های سزارین غیرضروری نباشد.
• در طول دوران حاملگی و در هنگام زایمان می‌توان از کمک‌های یک همراه حمایت‌کننده آموزش‌دیده (دولا) بهره برد تا بتوان وضع حمل راحت‌تری داشت.
• کسب اطلاع از روش‌های زایمان و شرکت در کلاس‌های آمادگی زایمان نیز در رفع ترس و نگرانی از زایمان طبیعی تأثیر بسزایی دارد.

زایمان طبیعی

زایمان طبیعی، یک روش فیزولوژیک است که در ابتدا با درد زیادی همراه بوده؛ اما با طی سیر طبیعی خود، این درد قابل تحمل شده و حتی جلسات آموزشی جهت نفش کشیدن صحیح به هنگام دردهای زایمان به مادر آموزش داده می‌شود تا در این لحظات حساس واکنش درستی داشته باشد.

ازاین‌رو، در صورت مدیریت صحیح و آگاهی از روند زایمان طبیعی، این امر می‌تواند به یکی از لذت‌بخش‌ترین تجارب مادر تبدیل شود. باید دانست با اطلاع از اینکه با فرارسیدن زمان زایمان، در تمام ساعات شبانه‌روز امکانات لازم برای وضع حمل مهیا است می‌توان به کاهش ترس و استرس مادر نیز کمک شایانی نمود.

نحوه وقوع زایمان طبیعی

به هنگام زایمان طبیعی، ماهیچه‌های شکمی مادر، سرِ نوزاد را به سمت کانال زایمان (که بین استخوان دنبالچه و لگن قرار گرفته) هل می‌دهند. در این موقع، کانال گشاد شده و سر و شانه نوزاد در کانال جای می‌گیرد تا اینکه به مرور، سر نوزاد به منطقه‌ای بین مهبل و معقد کشیده شده و با فشارهای آتی، در نهایت کودک به طور کامل از بدن مادر خارج می‌گردد.

بی حسی موضعی در زایمان طبیعی

در هنگام وقوع زایمان طبیعی، به طور معمول دهانه رحم می‌بایست به اندازه 10 سانتیمتر باز شود؛ اما در برخی موارد که دهانه رحم در حدود 4 سانتیمتر یا کمتر باز شده باشد، به مادر ماده بیهوشی به نام اپیدورال تزریق می‌شود تا تحمل دردهای اولیه آسان گردد. بر اساس منابع، اپیدورال در خارج از لایه‌ای تزریق می‌شود که مایع نخاعی را دربرگفته و به این ترتیب، موجب از کار افتادن رشته عصبی انتقال‌دهنده درد به مغز می‌گردد و بعد از 20 دقیقه اثر خود را بروز می‌دهد.

البته ناگفته نماند که در صورت تزریق اپیدورال، مدت‌زمان خروج جنین نسبت به مواقعی که ماده بیهوشی استفاده نشده، تقریباً 25 دقیقه افزایش می‌یابد. به علاوه، احتمال ریسک آسیب عصبی، عفونت و تجمع خون در محل تزریق نیز امری نادر به حساب می‌آید.

مقایسه زایمان طبیعی و سزارین

در بعضی مواقع، سزارین تنها گزینه‌ی ممکن برای زایمان است و پزشک بر اساس شرایط مادر و جنین، تصمیم به انجام آن می‌گیرد. در این شرایط، انتخابی برای مادر وجود ندارد و اقدام فوری برای حفظ سلامت هر دو انجام می‌شود. اما اگر شرایط پزشکی اجازه دهد و مادر بتواند بین دو روش انتخاب کند، زایمان طبیعی معمولاً گزینه‌ای بهتر و کم‌خطرتر است.

زایمان طبیعی از نظر هزینه‌، فشار کمتری به خانواده و سیستم درمان وارد می‌کند. همچنین، برخلاف سزارین، نیازی به بیهوشی ندارد و احتمال عفونت، خونریزی شدید یا بروز زخم در آن کمتر است. نوزادانی که به‌صورت طبیعی به دنیا می‌آیند، معمولاً کمتر دچار مشکلاتی مثل چاقی، آلرژی، آسم یا دیابت می‌شوند. برای مادر هم، دوره‌ی نقاهت کوتاه‌تری دارد و زودتر می‌تواند به نوزادش شیر بدهد.

با این حال، در برخی شرایط خاص، زایمان طبیعی می‌تواند چالش‌هایی ایجاد کند. مثلاً باز شدن دهانه رحم ممکن است ساعت‌ها طول بکشد، یا احتمال پارگی خفیف در ناحیه واژن وجود داشته باشد. اما حتی با وجود این موارد، بیشتر متخصصان معتقدند که عوارض سزارین معمولاً بیشتر از زایمان طبیعی است.

در نهایت، آگاهی مادر و پدر از مزایا و معایب هر روش بسیار مهم است. اگر مادر آموزش‌های لازم را ببیند و تحت نظر پزشک باشد، می‌تواند با اعتماد به نفس بیشتری زایمان طبیعی را انتخاب کند. در هر حال، اگر شرایط بحرانی پیش آمد، امکان انجام سزارین به‌صورت سریع و ایمن در مراکز درمانی فراهم است، بنابراین جای نگرانی نیست.

سوالات متداول در مورد زایمان طبیعی و سزارین

تفاوت زایمان طبیعی و سزارین در چیست؟

تفاوت‌های زیادی در روش سزارین و زایمان طبیعی وجود دارد که اکثر آن‌ها به عوارض پس از این دو روش مربوط می‌شود. برای مثال، میزان خونریزی در عمل سزارین دوبرابر زایمان طبیعی است و به علاوه، عوارض دیگری نظیر پارگی مثانه، لخته شدن خون در رگ، نارس بودن نوزاد، عفونت‌های رحمی و... انجام زایمان سزارین را صرفاً منوط به شرایط خاصی می‌کند.

آیا می‌توان بعد از عمل سزارین، زایمان طبیعی انجام داد؟

در صورت چندقلو نبودن نوزادان، کوچک نبودن لگن مادر و نیز کوچک بودن برش عرض سزارین قبلی، می‌توان به روش طبیعی فارغ شد.

علائم شروع زایمان طبیعی چیست؟

ازجمله علائم آغاز زایمان طبیعی می‌توان به دردهای ناحیه شکم و کمر با فواصل زمانی کم و پشت‌سرهم، آبریزش و خروج ترشحات خونی از واژن اشاره کرد.

چه راهکارهایی برای تسکین درد زایمان طبیعی وجود دارد؟

گازهای استنشاقی، داروهای مسکن مخدر و مواد بی‌حسی ناحیه‌ای به روش اسپاینال و اپیدورال، ازجمله راهکارهای تسکین درد زایمان طبیعی به شمار می‌رود. البته به این نکته نیز باید اشاره نمود که داروهای بی‌حسی اپیدورال و اسپاینال ممکن است عوارضی نظیرسردرد، کاهش فشار خون و واکنش‌های آلرژیک به دارو را به دنبال داشته باشد که قابل درمان و کنترل می‌باشد.

آیا زایمان طبیعی باعث افتادگی رحم می‌شود؟

در صورت داشتن یک زایمان طبیعی کنترل‌شده، عارضه افتادگی رحم رخ نخواهد داد. از طرفی دیگر، این عارضه به عواملی نظیر میزان هورمون پروژسترون در بارداری، تعداد زایمان‌ها، عدم انجام تمرینات ورزشی و فشار جنین نیز بستگی دارد.

آیا بی‌اختیاری ادرار از عوارض زایمان طبیعی است؟

بله، به دلیل فشار سر جنین بر روی مجاری ادراری، ممکن است به صورت موقت تا مدتی این عارضه با فرد همراه باشد. البته باید گفت که در زایمان سزارین نیز احتمال آسیب به مجاری کلیوی وجود دارد.

بعد از کدام نوع زایمان روند شیردهی راحت‌تر است؟

از آنجایی که در زایمان سزارین، مادر نقشی در زایمان نداشته؛ لذا هورمون‌های تولید شیر به مقدار لازم در بدن ترشح نمی‌شوند و این موضوع باعث می‌شود مادر در ساعات اولیه پس از زایمان با مشکل شیردهی مواجه شود. از طرفی دیگر، در زایمان طبیعی مادر می‌تواند بلافاصله بعد از زایمان به فرزند خود شیر بدهد.

چه زایمانی برای نوزاد بهتر است؟

همان‌طور که اشاره شد، هر دو روش مزایا و معایب مربوط به خود را دارند؛ اما گفته می‌شود در روش سزارین، نوزادان با مشکلات ریوی کمتری متولد می‌شوند و در زایمان طبیعی، به دلیل تماس نوزاد با واژن و یا با پوست مادر، نوزاد میکروب‌ها را به خود جذب کرده و درنتیجه، در برخی موارد عارضه‌هایی نظیر آسم یا آلرژی در نوزاد به وجود می‌آید.