زایمان طبیعی بهتر است یا زایمان سزارین؟

تولد نوزاد به هر دو روش زایمان طبیعی و سزارین انجام پذیر است و در هر دو روش، سلامت و ایمنی مادر و نوزاد بسیار حائز اهمیت می‌باشد. طبق آمار، به دلیل عدم نیاز به برش دهانه واژن و کاهش درد زایمان، میزان عمل سزارین در بین مادران باردار رایج‌تر شده؛ اما باید دانست که بعد از زایمان سزارین، چسبندگی‌هایی داخل شکم ایجاد می‌شود که ممکن است منجر به دردهای مزمن طی سال‌های آتی شود.

این در حالی است که زایمان طبیعی، عوارض کمتری در پی داشته و عواملی نظیر عدم نیاز به بستری، دوران نقاهت کوتاه‌مدت و برگشت سریع‌تر به وزن قبل از بارداری در این نوع زایمان، آن را به برترین روش زایمان تبدیل کرده و ازاین‌رو، پیشنهاد پزشکان، زایمان طبیعی است؛ مگر موارد ضروری که جان مادر یا جنین در خطر باشد.

این مقاله، چالش‌هایی که مادران باردار را بر سر دوراهی زایمان طبیعی یا سزارین قرار می‌دهد را مورد بررسی قرار داده و مزایا و معایب هر دو روش را با یکدیگر مقایسه می‌کند.

زایمان سزارین

زایمان به روش سزارین، نوعی عمل جراحی بزرگ، اما امن قلمداد می‌شود که در نوع خود، از مزایا و معایب متعددی برای مادر و جنین برخوردار است. اطلاعات لازم در مورد زایمان سزارین به شرح زیر می‌باشد:

نحوه انجام عمل سزارین

در عمل سزارین، قسمت پایین شکم و رحم مادر جهت به دنیاآمدن نوزاد به صورت عرضی یا طولی برش زده می‌شود که بستگی به شرایط مادر و جنین دارد. باید گفت در اکثر مواقع این برش به صورت عرضی است؛ چراکه در این حالت، خونریزی کمتری رخ می‌دهد، بهبودی سریع‌تر حاصل می‌شود و همچنین احتمال زایمان طبیعی در آینده را امکان‌پذیرتر می‌سازد.

بیشتر بخوانید: زایمان سزارین؛ مراحل و مراقبت های قبل و بعد از آن

چه زمانی و به چه دلیلی زایمان سزارین انجام می‌شود؟

همانگونه که گفته شد، گاهی زایمان طبیعی، زندگی مادر و نوزاد را به خطر می‌اندازد؛ بنابراین، در این مواقع استفاده از عمل سزارین ضرورت دارد. ازجمله دلایل مورد قبول برای زایمان سزارین می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

دلایل مربوط به جنین:

• دو قلویی یا چند قلویی
• مشکلات رشد جنین مانند تجمع مایع مغزی در سر جنین
• ضربان غیر طبیعی قلب جنین
• وضعیت نامناسب جنین در رحم مادر مثل عرضی بودن یا حالت بریچ (نشسته)
• نچرخیدن سر جنین به سمت پایین در رحم
• بزرگ بودن جنین و کوچک بودن لگن مادر

دلایل مرتبط با سلامت مادر:

• شرایط خاص مادر مانند فشار خون بالا، دیابت، بیماری قلبی و پره اکلامپسی مسمومیت بارداری
• ابتلای مادر به بیماری‌های عفونی که احتمال انتقال آن در حین زایمان طبیعی به جنین وجود دارد؛ مانند بیماری تبخال، هرپس تناسلی و ایدز (HIV)
• فیبروم بزرگ در رحم
• بدخیمی دهانه رحم
• سابقه سزارین‌های قبلی به دلیل ریسک پارگی رحم 
• پرخطر بودن زایمان طبیعی برای مادر
• سابقه زایمان طبیعی سخت و پرعارضه
• در موارد اورژانسی نظیر به خطر افتادن سلامت مادر و نوزاد
• انتخاب مادر و تمایل او به زایمان سزارین

دلایل مرتبط با مشکلات بندناف یا جفت:

• خروج بند ناف از دهانه رحم پیش از تولد جنین (پرولاپس بند ناف)
• کنده شدن پیش از موعد جفت از دیواره رحم (دکولمان)
• سر راهی بودن جفت (پوشش دهانه رحم با جفت)

وجود مشکلات در حین زایمان طبیعی:

• خروج غیرطبیعی جنین در زایمان طبیعی نظیر خروج صورت، چانه یا پیشانی وی در ابتدا
• شرایط خاص پزشکی نظیر نبود اکسیژن کافی برای جنین در حین زایمان طبیعی، زایمان طبیعی بسیار کند و عدم پیشرفت وضع‌حمل
• گیر کردن سر جنین در دهانه رحم در زایمان طبیعی

مزایای زایمان سزارین

این نوع از زایمان دارای مزایای متعددی برای مادر و کودک است که در زیر به آن‌ها اشاره شده است:

مزایای زایمان سزارین برای مادر:

• پیش‌بینی تاریخ زایمان: یکی از مهم‌ترین مزایای زایمان سزارین، پیش‌بینی و آگاهی از تاریخ زایمان است؛ درحالی‌که در زایمان طبیعی، تاریخ مشخصی درنظر گرفته نمی‌شود.
• عدم احساس درد زایمان: در زایمان سزارین به دلیل استفاده از بیهوشی قبل از جراحی، مادر دردی به هنگام زایمان حس نخواهد کرد.
• کوتاهی زمان زایمان: در عمل سزارین، تکنیک‌های مدرنی به کار گرفته شده تا زایمانی سریع، کوتاه و با حداقل خونریزی و با رضایت مادر انجام شود.
• کاهش ریسک انتقال عفونت به جینن: در زایمان سزارین خطر انتقال عفونت‌هایی مثل ویروس هپاتیتB به جنین کاهش قابل‌توجهی دارد؛ حال آنکه در زایمان طبیعی احتمال رخ دادن این امر مکان‌پذیر است.
• کاهش ریسک بی اختیاری دفع: از آنجایی که در عمل سزارین، هیچ‌گونه کشیدگی یا پارگی در واژن ایجاد نمی‌شود؛ لذا خطر بی‌اختیاری ادرار یا مدفوع و پایین افتادن لگن بسیار کمتر است.

مزایای زایمان سزارین برای کودک:

• کاهش آسیب به کودک: طبق گفته‌ها، در زایمان سزارین هیچ‌گونه آسیبی به نوزاد یا کودک وارد نمی‌شود و یا اگر آسیبی وارد شود بسیار جزئی و ناچیز است.
• تولد بی‌خطر جنین با موقعیت غیرعادی: همان‌طور که اشاره شد، در مواقعی که جنین در وضعیت مناسبی درون رحم قرار نگرفته باشد؛ لذا تولد وی از طریق زایمان طبیعی خطرناک بوده و می‌توان به روش سزارین بدون هیج خطری نوزاد را به دنیا آورد.
• کاهش تروما: به دلیل اینکه در طول زایمان سزارین، نوزاد از کانال زایمان طبیعی عبور نمی‌کند و مستقیماً از رحم مادر خارج می‌شود؛ لذا هیچ آسیب یا تنشی به نوزاد وارد نخواهد شد.

خطرات و عوارض زایمان سزارین

عمل سزارین با ایجاد یک برش بر روی شکم مادر انجام می‌شود. این نوع عمل احتمال دارد خطرات و عوارضی را به همراه داشته باشد که برخی از آن‌ها عبارتند از:

اثرات و عوارض سزارین برای مادر:

• احتمال تکرار سزارین در زایمان‌های بعدی
• طولانی بودن زمان بستری و بهبود به نسبت زایمان طبیعی
• افزایش خطر ابتلا به اختلالات جفتی
• افزایش خطر پارگی زخم‌های سزارین در بارداری بعدی
• افزایش احتمال ابتلا به عفونت
• احتمال آسیب‌دیدن روده و مثانه و لخته‌شدن خون
• افزایش خطر مرگ مادر در سزارین به علت لخته‌شدن خون، عفونت و عوارض ناشی از بیهوشی

اثرات و عوارض سزارین برای جنین:

• احتمال خطر مرگ و میر نوزاد
• خطر ابتلا به مشکلات تنفسی
• افزایش شانس چاقی در کودکی و بزرگسالی

چگونه می‌توان از عمل سزارین اجتناب نمود؟

داشتن سبک زندگی سالم، تغذیه سالم و فعالیت‌های ورزشی در طول دوران بارداری می‌تواند کمک بسزایی برای داشتن زایمان طبیعی باشد. بدین منظور رعایت نکات زیر ضروری است:

• مشورت با پزشک جهت ارائه برنامه زایمان مناسب موجب می‌شود تا مادر زایمان بی‌خطری در پیش داشته باشد.
• می‌توان به متخصصینی مراجعه کرد که اولویت کار آن‌ها عمل‌های سزارین غیرضروری نباشد.
• در طول دوران حاملگی و در هنگام زایمان می‌توان از کمک‌های یک همراه حمایت‌کننده آموزش‌دیده (دولا) بهره برد تا بتوان وضع حمل راحت‌تری داشت.
• کسب اطلاع از روش‌های زایمان و شرکت در کلاس‌های آمادگی زایمان نیز در رفع ترس و نگرانی از زایمان طبیعی تأثیر بسزایی دارد.

زایمان طبیعی

زایمان طبیعی، یک روش فیزولوژیک است که در ابتدا با درد زیادی همراه بوده؛ اما با طی سیر طبیعی خود، این درد قابل تحمل شده و حتی جلسات آموزشی جهت نفش کشیدن صحیح به هنگام دردهای زایمان به مادر آموزش داده می‌شود تا در این لحظات حساس واکنش درستی داشته باشد.

ازاین‌رو، در صورت مدیریت صحیح و آگاهی از روند زایمان طبیعی، این امر می‌تواند به یکی از لذت‌بخش‌ترین تجارب مادر تبدیل شود. باید دانست با اطلاع از اینکه با فرارسیدن زمان زایمان، در تمام ساعات شبانه‌روز امکانات لازم برای وضع حمل مهیا است می‌توان به کاهش ترس و استرس مادر نیز کمک شایانی نمود.

نحوه وقوع زایمان طبیعی

به هنگام زایمان طبیعی، ماهیچه‌های شکمی مادر، سرِ نوزاد را به سمت کانال زایمان (که بین استخوان دنبالچه و لگن قرار گرفته) هل می‌دهند. در این موقع، کانال گشاد شده و سر و شانه نوزاد در کانال جای می‌گیرد تا اینکه به مرور، سر نوزاد به منطقه‌ای بین مهبل و معقد کشیده شده و با فشارهای آتی، در نهایت کودک به طور کامل از بدن مادر خارج می‌گردد.

بی حسی موضعی در زایمان طبیعی

در هنگام وقوع زایمان طبیعی، به طور معمول دهانه رحم می‌بایست به اندازه 10 سانتیمتر باز شود؛ اما در برخی موارد که دهانه رحم در حدود 4 سانتیمتر یا کمتر باز شده باشد، به مادر ماده بیهوشی به نام اپیدورال تزریق می‌شود تا تحمل دردهای اولیه آسان گردد. بر اساس منابع، اپیدورال در خارج از لایه‌ای تزریق می‌شود که مایع نخاعی را دربرگفته و به این ترتیب، موجب از کار افتادن رشته عصبی انتقال‌دهنده درد به مغز می‌گردد و بعد از 20 دقیقه اثر خود را بروز می‌دهد.

البته ناگفته نماند که در صورت تزریق اپیدورال، مدت‌زمان خروج جنین نسبت به مواقعی که ماده بیهوشی استفاده نشده، تقریباً 25 دقیقه افزایش می‌یابد. به علاوه، احتمال ریسک آسیب عصبی، عفونت و تجمع خون در محل تزریق نیز امری نادر به حساب می‌آید.

مزایای زایمان طبیعی

ازجمله مزایای زایمان طبیعی برای مادر و نوزاد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

مزایای زایمان طبیعی برای مادر:

• دوره بهبود کوتاه: دوره بهبود و زمان بستری بعد از زایمان طبیعی بسیار کوتاه است و مادر بلافاصله قادر به نگهداری از نوزاد و شیردادن به او می‌باشد.
• تماس پوستی مادر و نوزاد: ارتباط مادر و نوزاد یا تماس پوست‌به‌پوست مادر و نوزاد و تغذیه نوزاد با شیر مادر در زایمان طبیعی سریع‌تر اتفاق خواهد افتاد.

مزایای زایمان طبیعی برای نوزاد:

• کاهش خطر TTN: قبل از تولد نوزاد، ریه‌های جنین با مایعی پر می‌شود که باید سریعاً پس از زایمان، این مایع تخلیه شود؛ در غیراین‌صورت، موقعیتی به نام تاکی پنه موقف (TTN) در نوزاد ایجاد می‌شود. نکته مهم اینکه این مایع در حین پرسه زایمان طبیعی و به هنگام خروج نوزاد از کانال زایمان، تخلیه می‌گردد و بنابراین، هیچ خطری متوجه جنین نیست.
• توسعه و پیشرفت مغزی: طبق تحقیقات به عمل آمده، در هنگام زایمان طبیعی، نوعی پروتئین به نام Ucp2 در هیپوکامپ (قسمتی از دستگاه لیمبیک مغز) تولید شده که مسئول رفتار و عملکرد عصبی بوده و به توسعه مغز جنین کمک می‌کند.
• قرارگیری نوزاد در معرض باکتری های مفید: عبور نوزاد از کانال زایمان به صورت طبیعی سبب می‌شود که نوزاد در معرض باکتری‌هایی مفید برای سلامت دستگاه ایمنی، مغز و پیشگیری از عفونت قرار گیرد.

عوارض زایمان طبیعی

زایمان طبیعی در کنار فواید زیادی که دارد، از عوارضی برای مادر و جنین نیز برخوردار است؛ عوارضی از قبیل:

عوارض زایمان طبیعی برای مادر:

• اعمال اپیزیوتومی یا برش جراحی در ناحیه پرینه (یعنی در منطقه عضلانی بین واژن و مقعد) به منظور تسهیل در خروج نوزاد و در پی آن بروز عوارضی نظیر درد، عفونت و خونریزی به مدت 1 تا 3 هفته
• عفونت لگنی در اثر پارگی پیش از موعد کیسه آب و یا در صورت طول کشیدن پروسه زایمان
• تجمع خون در محل پارگی
• خونریزی بعد زایمان طبیعی در اثر عواملی نظیر پارگی رحم، گیر کردن سر جنین داخل لگن، طولانی شدن سیر زایمان و جمع نشدن رحم
• ضعف و جراحت ماهیچه لگن در اثر پارگی پوست اطراف واژن و در پی آن، افتادگی مثانه و بروز مشکلاتی نظیر بی‌اختیاری ادرار، درد هنگام نزدیکی و اجابت مزاج
• آسیب به اعصاب پا در اثر قرارگرفتن طولانی‌مدت پاها روی تخت بیمارستان و تداوم روند بهبودی آن تا 6 ماه
• نارسایی دهانه رحم و در پی آن، اختلال در چسبیدن جنین به رحم در بارداری‌های بعدی

عوارض زایمان طبیعی برای نوزاد:

• خطر عفونت جنین در اثر استفاده از وسایل کمکی جهت خروج سر
• ورم سر جنین در اثر قرار گرفتن طولانی‌مدت در کانال زایمان
• کبودی در قسمت سر نوزاد و بهبود آن پس از مدت کوتاهی
• احتمال گیر کردن شانه جنین حین خروج از واژن و در پی آن، بروز آسیب‌های شانه و اعصاب بازویی در نوزاد

سوالات متداول در مورد زایمان طبیعی و سزارین

تفاوت زایمان طبیعی و سزارین در چیست؟

تفاوت‌های زیادی در روش سزارین و زایمان طبیعی وجود دارد که اکثر آن‌ها به عوارض پس از این دو روش مربوط می‌شود. برای مثال، میزان خونریزی در عمل سزارین دوبرابر زایمان طبیعی است و به علاوه، عوارض دیگری نظیر پارگی مثانه، لخته شدن خون در رگ، نارس بودن نوزاد، عفونت‌های رحمی و... انجام زایمان سزارین را صرفاً منوط به شرایط خاصی می‌کند.

آیا می‌توان بعد از عمل سزارین، زایمان طبیعی انجام داد؟

در صورت چندقلو نبودن نوزادان، کوچک نبودن لگن مادر و نیز کوچک بودن برش عرض سزارین قبلی، می‌توان به روش طبیعی فارغ شد.

علائم شروع زایمان طبیعی چیست؟

ازجمله علائم آغاز زایمان طبیعی می‌توان به دردهای ناحیه شکم و کمر با فواصل زمانی کم و پشت‌سرهم، آبریزش و خروج ترشحات خونی از واژن اشاره کرد.

چه راهکارهایی برای تسکین درد زایمان طبیعی وجود دارد؟

گازهای استنشاقی، داروهای مسکن مخدر و مواد بی‌حسی ناحیه‌ای به روش اسپاینال و اپیدورال، ازجمله راهکارهای تسکین درد زایمان طبیعی به شمار می‌رود. البته به این نکته نیز باید اشاره نمود که داروهای بی‌حسی اپیدورال و اسپاینال ممکن است عوارضی نظیرسردرد، کاهش فشار خون و واکنش‌های آلرژیک به دارو را به دنبال داشته باشد که قابل درمان و کنترل می‌باشد.

آیا زایمان طبیعی باعث افتادگی رحم می‌شود؟

در صورت داشتن یک زایمان طبیعی کنترل‌شده، عارضه افتادگی رحم رخ نخواهد داد. از طرفی دیگر، این عارضه به عواملی نظیر میزان هورمون پروژسترون در بارداری، تعداد زایمان‌ها، عدم انجام تمرینات ورزشی و فشار جنین نیز بستگی دارد.

آیا بی‌اختیاری ادرار از عوارض زایمان طبیعی است؟

بله، به دلیل فشار سر جنین بر روی مجاری ادراری، ممکن است به صورت موقت تا مدتی این عارضه با فرد همراه باشد. البته باید گفت که در زایمان سزارین نیز احتمال آسیب به مجاری کلیوی وجود دارد.

بعد از کدام نوع زایمان روند شیردهی راحت‌تر است؟

از آنجایی که در زایمان سزارین، مادر نقشی در زایمان نداشته؛ لذا هورمون‌های تولید شیر به مقدار لازم در بدن ترشح نمی‌شوند و این موضوع باعث می‌شود مادر در ساعات اولیه پس از زایمان با مشکل شیردهی مواجه شود. از طرفی دیگر، در زایمان طبیعی مادر می‌تواند بلافاصله بعد از زایمان به فرزند خود شیر بدهد.

چه زایمانی برای نوزاد بهتر است؟

همان‌طور که اشاره شد، هر دو روش مزایا و معایب مربوط به خود را دارند؛ اما گفته می‌شود در روش سزارین، نوزادان با مشکلات ریوی کمتری متولد می‌شوند و در زایمان طبیعی، به دلیل تماس نوزاد با واژن و یا با پوست مادر، نوزاد میکروب‌ها را به خود جذب کرده و درنتیجه، در برخی موارد عارضه‌هایی نظیر آسم یا آلرژی در نوزاد به وجود می‌آید.