زایمان زودرس چیست؟ آشنایی با علائم و راه های پیشگیری زایمان زودرس
دوران بارداریشروع زایمان زودتر از زمان تعیین‌شده و قبل از زمان لازم برای رشد کامل جنین -قبل از هفته 37 بارداری- را زایمان زودرس یا زایمان پیش از موعد (preterm labor) می‌نامند و نوزادان حاصل از این تولد در گروه نوزادان نارس قرار می‌گیرند.
زایمان زودرس اثرات بلندمدت یا کوتاه‌مدتی را برای سلامت نوزاد به دنبال خواهد داشت؛ به‌طورمثال، تولد زودتر از موعد طبیعی، موجب کاهش مقاومت و ایمنی بدن نوزاد در برابر بیماری‌ها و عفونت‌های احتمالی می‌شود و حتی ممکن است منجر به مرگ نوزاد گردد. در کل، در نوزادانی که پيش از هفته 32 بارداری متولد شده‌اند، آمار مرگ‌ومیر به‌طور قابل‌توجهی بالا می‌باشد.
همچنین باید دانست که اختلالات تنفسی، دشواری در تنظیم دمای بدن نوزاد، اختلال در روند رشد مغزی و خطر آسیب‌پذیری و مرگ ازجمله عوارض نگران‌کننده نوزاد نارس حاصل از زایمان زودرس به شمار می‌رود؛ اما لازم به ذکر است که راهکارهای متعددی برای تشخیص، پیشگیری و درمان این مشکل در بانوان باردار وجود دارد که در ادامه مقاله به توضیح آن‌ها پرداخته شده است.
زایمان زودرس چیست؟
در واقع، به هر نوع زایمانی قبل از هفته 37 بارداری، زایمان زودرس گفته می‌شود؛ اما بروز زایمان زودرس لزوما به معنی داشتن یک نوزاد نارس نیست. زایمان پیش از موعد به دو صورت به وقوع می‌پیوندد:
- زایمان زودرس با علل پزشکی؛ در صورت وجود عارضه‌هایی نظیر پره‌اکلامپسی شدید (مسمومیت بارداری) و توقف رشد جنین.
- زایمان زودرسِ خودبه‌خودی؛ در صورت پارگی زودرس پرده‌های جنینی و بازشدن دهانه رحم پیش از موعد طبیعی.
علائم زایمان زودرس
زایمان زودرس معمولاً بین هفته‌های ۲۰ تا ۳۷ بارداری با آغاز انقباضات رحمی رخ می‌دهد که در صورت وجودداشتن برخی علائم خاص، پزشک معاینات واژنی را جهت تشخیص این موضوع انجام می‌دهد. ازجمله علائم زایمان زودرس که در صورت مشاهده هریک از آن‌ها می‌بایست پزشک را در جریان گذاشت، می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- پارگی زودرس پرده آمینوتیک
- افزایش فشار در لگن یا مهبل
- نشت مایعات از مهبل
- تغییر نوع ترشحات واژن مانند آبکی شدن ترشحات
- تغییررنگ ترشحات واژن به قهوه‌ای روشن یا صورتی
- لکه‌بینی واژن یا خونریزی کم
- گرفتگی خفیف شکم
- احساس انقباضات مکرر در ناحیه شکم و دردهای کرامپی شبیه قاعدگی
- کمردرد در قسمت تحتانی کمر
علل وقوع زایمان زودرس
زایمان زودتر از زمان تعیین شده در بارداری‌های چندقلویی شایع است. به علاوه، برخی دیگر از فاکتورها و عوامل زیر نیز می‌تواند موجب بروز زایمان زودرس شود:
عفونت دستگاه تناسلی
گاهی دستگاه تناسلی بانوان باکتری‌هایی تولید می‌کند که باعث ضعف و پاره شدن غشای اطراف کیسه آمنیوتیک می‌شود و همچنین قادر به آلوده کردن رحم به عفونت و التهاب نیز می‌باشد که همه این موارد در نهایت منجر به زایمان پیش از موعد می‌گردد. برخی از این عفونت‌ها عبارتند از:
- کلامیدیا و گنوره؛ در صورت مثبت بودن جواب آزمایش کلامیدیا و گنوره قبل از زایمان، بلافاصله درمان آغاز شده و در مابقی دوران بارداری، استفاده از وسایل پیشگیری بهداشتی ضروری است.
- واژینوز باکتریال (BV)؛ آزمایش وجود عفونت واژینوباکتریال و درمان آن در در سه ماهه دوم و سوم بارداری می‌تواند کمک شایانی به کاهش زایمان زودرس کند.
عفونت اندام‌های غیررحمی
عفونت اندام‌هایی نظیر کلیه، آپاندیس، عفونت ادراری و ذات‌الریه نیز می‌تواند خطر ابتلا به زایمان زودرس را افزایش دهد.
اختلالات ساختاری دهانه رحم
برخی از اختلالات ساختاری یا نارسایی‌های دهانه رحم نظیر ضعف سرویکس یا کوتاه‌تر بودن دهانه رحم از حد طبیعی (کمتر از 25 میلیمتر) _که نیاز به عمل جراحی گردن رحم دارد_ می‌تواند موجب وقوع زایمان زودرس گردد.
کشش بیش از حد رحم
بیش‌ازاندازه بزرگ بودن رحم مادر و کشش زیاد آن، موجب افزایش بیش‌ازحد مایع آمنیوتیک و بارداری‌های چندقلویی می‌شود که خطر زایمان زوردرس را می‌تواند به همراه داشته باشد.
اختلالات جفت
برخی از اختلالات مربوط به جفت نظیر چسبندگی جفت، جفت سرراهی و جدا شدن زودرس جفت نیز می‌تواند منجر به زایمان زودرس شود.
سایر فاکتورها
برخی فاکتورهای دیگر وجود دارد که در زایمان پیش از زمان تعیین شده تأثیر بسزایی دارد. البته باید گفت که مشاهده یک یا چند مورد از این موارد به معنی زایمان زودرس قطعی نیست؛ بلکه این فاکتورها خطر وقوع آن را افزایش می‌دهد؛ فاکتورهایی ازقبیل:
- بارداری به روش IVF
- عوارض بارداری نظیر دیابت و پره‌اکلامپسی
- سابقه زایمان زودرس خودبه‌خودی
- سابقه سقط جنین
- فاصله کوتاه بین حاملگی‌ها
- اضافه‌وزن بیش‌ازحد یا کمبود وزن
- استرس زیاد
- استعمال دخانیات یا مصرف مواد مخدر، به ویژه کوکائین
- تروما یا صدمه فیزیکی شدید به شکم
- بارداری پیش از ۱۷ سالگی یا بعد از ۳۵ سالگی
- داشتن شغل‌هایی با فعالیت‌های فیزیکی سنگین
معاینات و آزمایشات تشخیص زایمان زودرس
در حدود یک‌چهارم از موارد زایمان نارس قابل پیش‌بینی است؛ زیرا در صورت تداوم انقباضات رحمی طی یک بازه زمانی چندساعته، میزان باز و بسته‌شدن دهانه رحم توسط پزشک موردبررسی قرار می‌گیرد و اگر که دهانه رحم تغییری نکرده باشد، نظیریه زایمان زودرس توسط پزشک رد می‌گردد. برخی از مواردی که در صورت احتمال زایمان پیش از موعد توسط پزشک معاینه می‌شود عبارتند از:
- میزان حرکت جنین به سمت کانال یا مسیر تولد
- میزان باز و نازک شدن دهانۀ رحم
از طرفی دیگر، برخی از آزمایشات تشخیص احتمال زایمان زودرس توسط پزشک به شرح زیر می‌باشد:
سونوگرافی: در روش سونوگرافی مواردی نظیر اختلالات جنینی، نارسایی قلبی جنین، اندازه و سن جنین، انقباضات رحمی مادر، اتساع یا نازک‌شدن دهانه رحم، میزان مایع آمنیوتیک، طول دهانه رحم و تغییر دهانه رحم توسط پزشک موردبررسی و ارزیابی قرار می‌گیرد تا احتمال وقوع زایمان زودرس مشخص شود.
غربالگری فیبرونکتین جنینی: فیبرونکتین جنینی (FFN) نوعی پروتئین تولیدشده توسط جنین است که مانند چسب بین کیسه جنین و بافت رحم عمل می‌کند و در حین زایمان تخلیه می‌گردد.
اگر بین هفته‌های 24 تا 34 بارداری، میزان آن در ترشحات واژن بیش‌ازحد شود، نشانه‌ای از احتمال زیاد زایمان زودرس می‌باشد. در این آزمایش پزشک از یک سوآب واژینال جهت بررسی میزان FFN در ترشحات واژن استفاده می‌کند و در صورت مثبت بودن نتیجه، بلافاصله داروهای جلوگیری از زایمان و نیز کورتیکواستروئیدها جهت بلوغ سریع‌تر ریه‌های جنین را تجویز می‌کند.
عوارض زایمان زودرس
همان‌طور که اشاره شد، زایمان زودرس می‌تواند خطراتی را برای جنین در پی داشته باشد. ازجمله برخی عوارض زایمان پیش از موعد می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- احتمال افزایش خطر خونریزی مغزی
- تحت تأثیر قرار گرفتن سیستم عصبی، دستگاه گوارش و سایر اندام‌های جنین
- فلج مغزی و مشکلات رشد
- سیستم ایمنی توسعه‌نیافته و در پی آن، گسترش سریع عفونت از طریق جریان خون
- مشکلات تغذیه‌ای
- ابتلا به کمبود قندخون به دلیل عدم برخورداری از میزان کافی گلوکز ذخیره و یا عدم توانایی در تبدیل گلوکز ذخیره‌شده به مواد مصرفی
- مشکلات گوارشی به دلیل نابالغ بودن سیستم گوارشی و مشکلاتی مانند انتروکولیت نکروزان
- مشکل حفظ درجه حرارت بدن جنین به دلیل کمبود چربی بدن و نسبت زیاد وزن پوست به بدن
- احتمال بروز مشکلات تنفسی، آپنه هنگام تنفس و بیماری ریوی مزمن به دلیل نابالغ بودن ریه
- افزایش احتمال ابتلا به عفونت، کم‌خونی و زردی
- اختلال شنوایی و بینایی
پیشگیری از زایمان زودرس
به منظور پیشگیری از وقوع زایمان زودرس، رعایت کردن نکاتی از طرف مادر ضروری است. به علاوه، پزشک نیز با روش‌هایی خاص می‌تواند از وقوع این امر جلوگیری به عمل آورد. این نکات و روش‌ها عبارتند از:
نکات پیشگیری از طرف مادر
- بهبود سبک زندگی
- اجتناب از مصرف دخانیات
- پیشگیری از عفونت‌های دهان و دندان
- رعایت رژیم غذایی مناسب و سالم حاوی چربی‌های اشباع نشده، ماهی، آجیل و دانه‌ها
- پرهیز از چاق شدن بیش‌ازحد در دوران بارداری
- رعایت فواصل بین بارداری‌ها
- مراقبت‌های پزشکی دوران بارداری
روش‌های پیشگیری پزشکی
- در صورت تغییر دهانه رحم قبل از هفته 24 بارداری، اگر پزشک انقباضی در دهانه رحم مشاهده نکند، از روش سرکلاژ برای بخیه و بستن دهانه رحم استفاده می‌کند تا نوزاد به صورت نارس متولد نشود.
- در صورت احساس درد زایمان قبل از هفته 24 بارداری، تیم پزشکی سعی می‌کنند که با داروهایی زمان زایمان را به تعویق بیندازند و با تجویز کورتیکواستروئیدها، فرصت کافی جهت رشد سریع‌تر ریه‌ها و سایر اندام‌های جنین را فراهم کنند و درنتیجه، شانس زنده ماندن جنین را افزایش دهند.
مراقبت های لازم از نوزاد نارس
- در صورتی که اقدامات لازم جهت جلوگیری از زایمان زودرس با موفقیت انجام نگیرد و یا به هر دلیلی، نوزاد نارس متولد شود، راهکارهای بهبود وضعیت جسمانی نوزاد و مراقبت از وی به شرح زیر می‌باشد:
- اگر نوزاد قبل از هفته 30 بارداری به دنیا بیاید و مشکلات تنفسی داشته باشد، از مواد مشابه ماده فعال سطحی شش‌ها جهت جایگزینی و پیشگیری از بروز سندرم تنفسی دیسترس (RDS) استفاده می‌شود.
- نوزادان نارسی که کمبود چربی بدنی دارند؛ در محفظه‌ای به نام NICU نگهداری می‌شوند تا گرم بمانند و به مروز زمان، خودشان قادر به تنظیم دمای بدنشان باشد.
- نوزادانی که قبل از هفته 32 بارداری متولد می‌شوند نیاز به غذای کمکی دارند؛ اما بدیهی است که شیر مادر از هر لحاظ برای رشد و تکامل نوزاد بهتر می‌باشد.
- در مواردی که نارسایی قلبی جنین وجود داشته باشد، جهت بهبود شرایط از روش بستن مجاری عروقی باز (PDA) استفاده می‌شود.
- در نوزادانی که با کمتر از 1500 گرم وزن، قبل از هفته 30 بارداری متولد می‌شوند، به دلیل مشکلات شبکیه چشم یا رتینوپاتی زودرس (ROP)، خطر کوری وجود دارد که جهت اجتناب از این موضوع، اقدامات لازم برای جداکردن رگ‌های خونی از شبکیه چشم انجام می‌گردد.
رایج‌ترین زایمان های زودرس
بر اساس منابع، نوزادانی که قبل از هفته 22 بارداری متولد می‌شوند، زنده ماندن آن‌ها بعید به نظر می‌رسد؛ اما برخی از زایمان‌های زودرس وجود دارد که نوزاد نارس حاصل از آن با مراقبت‌های ویژه زنده باقی خواهد ماند:
- زایمان زودرس در هفته 24 بارداری: در حقیقت، اکثر نیمی از نوزادان زودرس در هفته 24 بارداری، با تقریباً ۴۵۰ گرم وزن و ۲۰ سانتیمتر قد، زنده می‌مانند و به آن‌ها در اصطلاح، میکروپریم (micro preemie) گفته می‌شود؛ اما چون هنوز چربی قهوه‌ای در این نوزادان به تکامل نرسیده؛ لذا می‌بایست از بدو تولد تا مدتی محدود در یک پوشش گرم قرار بگیرند. همچنین به دلیل اینکه مجاری هوایی تحتانی این نوزادان هنوز در حال رشد و شکل‌گیری است، بنابراین چنین نوزادانی برای تنفس نیاز به دستگاههای کمک‌تنفسی دارند.
- زایمان زودرس در هفته 30 بارداری: هفته 28 تا 30 بارداری، زمان مهمی برای رشد جنین به شمار می‌رود؛ زیرا اندام‌های حیاتی او نظیر چشم، سیستم ایمنی، دستگاه گوارش و... در حال تکوین است. از طرفی دیگر، این برهه از بارداری با خطراتی جدی نیز مواجه است؛ خطراتی نظیر:
- ابتلا به دیابت حاملگی و خطر ابتلای مادر به دیابت نوع ۲ در آینده
- فشار خون بالا یا پره‌اکلامپسی
- تشکیل جفت سرراهی یا پلاسنتا پرویا (Placenta previa)
- محدودیت رشد درون رحمی
- زایمان زودرس در هفته 35 بارداری: نوزادانی که در هفته 35 بارداری متولد می‌شوند ممکن است با خطراتی نظیر زردی، عفونت، مشکلات تنفسی و تغذیه‌ای و ناپایداری دمای بدن مواجه شوند که نحوه مراقب از این مشکلات قبلاً توضیح داده شده است.
نظری ثبت نشده
نظر شما