ضخیم شدن دیواره رحم چه علت و علائمی دارد؟

ضخیم شدن دیواره رحم یکی از مراحل طبیعی است که هر ماه در چرخه قاعدگی اتفاق می‌افتد. در هر چرخه دیواره رحم به اندازه‌ای ضخیم خواهد شد تا در صورت بارداری برای لانه گزینی آماده شود. در صورتی که بارداری اتفاق نیفتد، این پوشش ریخته و همراه با خونریزی قاعدگی از بدن خارج می‌شود.

در صورتی که رشد این بافت‌ها بیش از اندازه طبیعی باشد، منجر به ضخیم شدن دیواره رحم یا یا هیپرپلازی آندومتر (Endometrial Hyperplasia) خواهد شد. ضخامت لایه رحم یکی از فاکتورهای مهم در قدرت باروری زنان و سلامتی دستگاه تولیدمثل آن‌ها ایفا می‌کند. کمتر یا بیشتر بودن این ضخامت می‌تواند منجر به بروز مشکلات جدی در سلامت زنان و قدرت باروری آن‌ها ایجاد کند. در صورتی که نسبت به این عارضه اطلاعات کافی داشته باشید، می‌توان در صورت بروز مشکل نسبت به درمان به موقع اقدام کرد. بنابراین با ما همراه شوید تا در ادامه بیشتر با ضخیم شدن دهانه رحم، علائم، عوارض و روش‌های درمان آشنا شویم.

ضخیم شدن دیواره رحم یا آندومتر چیست و چه انواعی دارد؟

همان‌طور که از نام این عارضه پیدا است، در آن دیواره رحم بیش از مقدار طبیعی ضخیم خواهد شد. همان‌طور که در بخش مقدمه به آن اشاره شد، ضخیم شدن دیواره رحم در طول قاعدگی امری طبیعی است. در مرحله اول هورمون استروژن توسط تخمدان‌ها تولید می‌شود. این هورمون باعث ضخیم شدن دیواره رحم شده تا برای بارداری آماده شود. در اواسط دوران قاعدگی یکی از تخمدان‌ها آزاد می‌شود.

تخمک‌گذاری منجر به افزایش هورمون پروژسترون در بدن خواهد شد و به دنبال آن دیواره رحم برای دریافت و تغذیه تخمک آماده خواهد شد. اگر در این دوران بارداری اتفاق نیفتد، مقدار هر دو هورمون کاهش پیدا می‌کند. با کاهش پروژسترون، ریزش دیواره رحم و قاعدگی اتفاق خواهد افتاد. پس از آن که دیواره رحم به طور کامل فرو ریخت، قاعدگی بعدی اتفاق خواهد افتاد.

در صورتی که ضخامت دیواره رحم به مقدار نرمال و طبیعی خود پس از این چرخه باز نگردد، مشکل آندومتر در فرد ایجاد شده است. ضخیم شدن دیواره رحم به معنای سرطان نیست اما در صورت عدم درمان می‌تواند منجر به سرطان نیز شود. تقسیم بندی انواع ضخیم شدن آندومتر بر اساس تقسیم بندی‌های سلولی به شکل زیر انجام می‌شود:

• ضخیم شدن ساده
• ضخیم شدن پیچیده
• ضخیم شدن ساده نابهنجار
• ضخیم شدن پیچیده نابهنجار

بیشتر بخوانید: کدام بیماری های رحم و تخمدان باعث ناباروری می شود؟

ضخامت رحم به طور طبیعی چقدر است؟

احتمالاً این سؤال برای شما نیز پیش آمده باشد که ضخامت رحم در حالت طبیعی باید چقدر باشد؟ ضخامت دهانه رحم را می‌توان با سونوگرافی یا MRI اندازه گیری کرد. ضخامت و اندازه این دیواره به سن و شرایط جسمی فرد وابسته است. برای مثال آیا زن به سن یائسگی رسیده است یا خیر؟ یا اینکه در چه زمانی از چرخه قاعدگی قرار دارد؟ به طور کلی ضخامت آندومتر را می‌توان در دسته بندی زیر قرار داد:

اطفال تا قبل از بلوغ

ضخامت دیواره رحم در دختران قبل از بلوغ در تمام ماه‌ها مانند یک خط نازک است. این خط به قدری نازک است که حتی ممکن است در سونوگرافی نیز به خوبی قابل تشخیص نباشد.

دوران قاعدگی

تغییرات دیواره رحم در دوران قاعدگی نیز پاسخی به تغییرات هورمون‌ها خواهد بود. همان‌طور که در بخش‌های بالاتر نیز اشاره شد، تولید هورمون استروژن توسط تخمک منجر به ضخیم شدن دیواره رحم خواهد شد تا رحم برای بارداری آماده شود. در اواسط چرخه تخمک با قابلیت باروری از تخمدان آزادشده و منجر به افزایش هورمون پروژسترون خواهد شد. این هورمون دیواره رحم را برای دریافت و تغذیه تخمک بارور شده آماده خواهد کرد. در صورتی که بارداری اتفاق نیفتد، سطح هورمون‌ها کاهش پیدا کرده و در نتیجه ضخامت دیواره رحم نیز کمتر خواهد شد.

بارداری

زمانی که زن باردار شود، تخمک بارور شده و لقاح یافته برای ادامه حیات خود به از طریق لوله‌های فالوپ وارد دیواره رحم شده و باعث ضخیم تر شدن آن خواهد شد. در یک حاملگی طبیعی، دیواره رحم محل رشد جنین خواهد شد و این دیواره در نهایت توسط ساک حاملگی و جفت پوشیده خواهد شد. به طور میانگین ضخامت دهانه رحم در دوران بارداری 2 میلی متر یا بیشتر، از ضخامت در حالت طبیعی بیشتر خواهد بود.

پس از زایمان

از آن جا که بافت‌های قدیمی و لخته‌های خون پس از زایمان می‌توانند همچنان در برخی از بانوان باقی بمانند، به طور کلی دیواره رحم پس از زایمان ضخیم‌تر از حالت معمولی خواهد بود. این بقایا در حدود 24 درصد حاملگی‌ها به خصوص پس از زایمان سزارین شایع بوده و در سونوگرافی پس از زایمان به عنوان ضخامت آندومتر تشخیص داده خواهد شد. پس از بازگشت به چرخه قاعدگی طبیعی، این دیواره به تدریج شروع به نازک شدن و بازگشت به مقدار نرمال و طبیعی خواهد کرد.

دوران یائسگی

در دوران یائسگی به دلیل عدم وجود هورمون‌های باروری، ضخامت دیواره رحم مانند اطفال کمتر خواهد شد. از این رو اگر در دوران یائسگی ضخامت آندومتر بیش از 5 میلی متر شود، باید از رحم نمونه برداری شود. همچنین هرگونه خونریزی در این دوران باید جدی گرفته شده و مورد بررسی توسط پزشک متخصص قرار گیرد.

در مواردی ضخامت دیواره رحم در زنان یائسه می‌تواند افزایش پیدا کند. از جمله این دلایل می‌توان به مصرف داروهای حاوی استروژن و پروژسترون و یا داروهایی که اثرات مشابه استروژن دارند مانند داروهای سرطان سینه اشاره کرد. ضخیم شدن دیواره رحم در این دوران می‌تواند علائمی مانند لکه بینی‌های گاه و بیگاه داشته باشد که در صورت مشاهده حتماً باید توسط پزشک مورد بررسی قرار گیرد.

از دیگر عوامل ضخیم شدن دیواره رحم در دوران یائسگی می‌توان به سرطان رحم اشاره کرد که با علائمی مانند خونریزی واژینال همراه خواهد بود. بنابراین هرگونه خونریزی یا لکه بینی در دوران یائسگی را جدی بگیرید.

ضخامت طبیعی دیواره رحم برای بارداری چقدر است؟

به طور کلی دیواره رحم یک دیواره نازک است. در انتهای چرخه قاعدگی با فروریختن کامل لایه بالایی، ضخامت لایه باقی‌مانده به 1 میلی متر نیز می‌رسد. با شروع تخمک‌گذاری جدید، سلول‌ها مجدد شروع به تشکیل لایه جدید کرده و دیواره رحم ضخیم‌تر خواهد شد. در حالت کلی ضخامت دیواره رحم طبیعی چیزی حدود 8 میلی متر است که برای نگه داشتن تخمک در دوران بارداری تا 16 میلی متر نیز افزایش پیدا خواهد کرد.

لازم به ذکر است که دیواره رحم ممکن است بسیار نازک هم باشد. پژوهشگران ضخامت کمتر از 6 میلی متر را جز آندومتر نازک در نظر می‌گیرند. ضخامت کم آندومتر تا حد بسیار زیادی به سن زنان بستگی دارد، با این حال گزارش‌ها حاکی از آن است که حدود 5 درصد افراد زیر 40 سال و 25 درصد افراد بالای 40 سال، آندومتر نازک دارند. نازک بودن آندومتر می‌تواند علل احتمالی مانند برخی درمان‌های پزشکی، التهاب یا ماهیت و ساختار آندومتر داشته باشد.

بیشتر بخوانید: همه چیز درباره علل اصلی ناباروری در زنان

ضخیم شدن آندومتر چه علتی دارد؟

علاوه بر چرخه قاعدگی که منجر به افزایش ضخامت دیواره رحم خواهد شد، موارد دیگر نیز می‌تواند این ضخامت را تغییر دهد.

بارداری یکی از علت‌های شایع دیگر است که منجر به افزایش ضخامت دیواره رحم خواهد شد. بنابراین اگر شواهدی منجر به ضخیم شدن آندومتر به همراه تأخیر در قاعدگی داشتید، تست بارداری اولین اقدامی است که باید انجام دهید.

سرطان آندومتر یا تخمدان نیز یکی دیگر از عواملی است که منجر به افزایش ضخامت دیواره رحم خواهد شد. سرطان آندومتر شایع‌ترین نوع سرطانی است که می‌تواند بر تولیدمثل زنان تأثیر بگذارد. میانگین سنی مشاهده این سرطان در زنان حدود 60 سالگی است و در زنان زیر 45 سال به ندرت ایجاد می‌شود. نکته قابل ذکر آن که احتمال بروز این سرطان در زنان سفید پوست بیشتر است.

عدم تعادل هورمونی یا هایپرپلازی آندومتر، ترشح بیش از اندازه استروژن و کافی نبودن پروژسترون نیز می‌تواند منجر به رشد غیر طبیعی سلول‌ها و در نتیجه افزایش ضخامت آندومتر شود. در این حالت اگر تخمک‌گذاری انجام نشود، پروژسترون تولید نشده و پوشش دیواره فرو نمی‌ریزد. دیواره رحم در پاسخ به تولید استروژن به رشد خود ادامه می‌دهد. در نتیجه سلول‌های رحم در اثر تولید بیش از اندازه در هم گره خورده و حالتی غیر طبیعی ایجاد می‌کنند. این حالت از ضخیم شدن دیواره رحم می‌تواند منجر به سرطان رحم شود.

علاوه بر موارد ذکر شده، فاکتورهای زیر نیز می‌توانند بر ضخامت دیواره رحم تأثیرگذار باشند:

• چاقی
• تاموکسیفن(داروهای هورمونی تعدیل کننده انتخابی گیرنده استروژن)
• هورمون درمانی جایگزینی(HRT)
• پولیپ آندومتر
• فشار خون بالا مزمن
• بافت اسکار یا بافت جوشگاهی
• دیابت

علائم ضخیم شدن دیواره رحم

ضخیم شدن دیواره رحم همراه با علائمی است که شما را از بروز آن مطلع خواهد کرد. از جمله این علائم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• لکه بینی بین قاعدگی
• خونریزی بعد از یائسگی
• چرخه قاعدگی نامنظم که کمتر از 3 هفته و یا بیشتر از 38 روز طول بکشد.
• خونریزی بسیار سنگین یا طولانی مدت در دوران قاعدگی
• سابقه مشکل در باروری
• احساس درد شدید هنگام رابطه جنسی
• ادرار یا دفع دردناک به خصوص در دوران قاعدگی

تشخیص ضخیم شدن دیواره رحم و سرطان

در صورت مشاهده خونریزی غیر طبیعی در زمان‌های غیر قاعدگی و لکه بینی باید به پزشک معالج مراجعه کرد. برای اندازه گیری ضخامت دیواره آندومتر از سونوگرافی واژینال استفاده می‌شود. در این روش یک دستگاه کوچک وارد واژن شده و امواج صوتی منتشرشده از طریق دستگاه، منجر به نمایش اندام‌های درونی خواهد شد.

در این روش می‌توان ضخامت غیر طبیعی دیواره رحم را تشخیص داد. لازم به ذکر است که مشاهده ضخامت غیر طبیعی نمی‌تواند دلیل قطعی برای وجود سرطان باشد و برای تشخیص وجود سرطان باید نمونه برداری و مشاهده آن زیر میکروسکوپ انجام شود. برای نمونه برداری می‌توان از روش هیستروسکوپی، کورتاژ یا بیوپسی استفاده کرد.

بیوپسی آندومتریال

با وجود نگرانی‌های بسیار در مورد این عمل، انجام آن بسیار ساده و با کمترین درد انجام می‌شود. برای کاهش درد و عوارض می‌توانید از یک ساعت قبل از عمل حدود 600 میلی گرم ایبوبروفن و یک میان وعده سبک بخورید. این عمل معمولاً در مطب پزشک انجام‌شده و نیازی به بیهوشی ندارد. پزشک وسیله‌ای به نام اسپکولوم را وارد واژن کرده تا آن را باز نگه دارد. پس از تمیز کردن ناحیه مورد نظر با استفاده از یک اسپری مخصوص یا تزریق دارو، دهانه رحم را بی حس کرده و با استفاده از یک وسیله باریک و منعطف نمونه‌ای از بافت آندومتر را بیرون می‌کشد.

هیستروسکوپی

ممکن است دکتر به جای روش بیوپسی از روش هیستروسکوپی استفاده کند. این روش نیز معمولاً در مطب انجام‌شده و مزیت آن نسبت به روش قبل آن است که به پزشک این امکان را می‌دهد که همه قسمت‌های آندومتر را اندازه گیری کند.

سونوگرافی ترانس واژینال

در این روش همان‌طور که در بالا نیز اشاره شد از امواج صوتی با فرکانس بالا برای تصویربرداری از اندام‌های داخلی بدن استفاده می‌شود. در این روش دستگاهی به نام دگرساز یا روی شکم حرکت داده شده یا به داخل واژن فرستاده می‌شود.

کورتاژ

کورتاژ تشخیص سرطان با کورتاژ انجام‌شده جهت سقط جنین متفاوت است. در این روش برای تشخیص سرطان رحم از بافت دیواره رحم نمونه برداری می‌شود.

روش‌های درمان افزایش ضخامت دهانه رحم

با وجود آن که هنوز دانشمندان و پزشکان درمان قطعی جهت افزایش ضخامت آندومتر پیدا نکرده‌اند، پزشک معالج با توجه به شدت و میزان بیماری می‌تواند از روش‌های درمانی مختلفی استفاده کند.

• دارو درمانی: در این روش دارو تنها برای جلوگیری از بروز دردهای شدید تجویز شده و تأثیری بر روند درمان نخواهد گذاشت.
• هورمون تراپی: همان‌طور که در بالا اشاره شد، یکی از علت‌های ضخیم شدن دیواره رحم به هم خوردن تعادل هورمونی است که در این روش تعادل آن‌ها تا حد قابل‌توجهی برخواهد گشت.
• عمل جراحی: در این روش می‌توان با برداشتن بافت آندومتریوز از طریق عمل جراحی، به شرط سالم بودن رحم و تخمدان‌ها بارداری را تجربه کرد.
• روش‌های کمک باروری: در بسیاری از موارد، روش‌های درمان ناباروری برای درمان آندومتریوز نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

راه‌های پیشگیری از افزایش ضخامت دهانه رحم

برای آن که بتوانید از بروز این عارضه جلوگیری کنید، اقدامات زیر می‌تواند برای شما مفید باشد:

• کاهش وزن در صورتی که اضافه وزن دارید. از آن جا که در افراد چاق هورمون‌ها در بافت چربی به استروژن تبدیل خواهد شد، احتمال ابتلا به سرطان رحم و افزایش ضخامت دیواره آن در افراد چاق بیشتر است.
• در صورت داشتن قاعدگی نامنظم، قرص‌های ضد بارداری مصرف کنید. این قرص‌ها حاوی استروژن و پروژسترون هستند و باعث جلوگیری از ضخیم شدن دیواره رحم به علت استروژن مازاد خواهند شد.
• استفاده پروژسترون در کنار استروژن در زمان یائسگی.

سرطان آندومتر چه زمانی اتفاق می‌افتد؟

همان‌طور که در بخش‌های بالاتر نیز اشاره شد، افزایش ضخامت دیواره رحم به معنای سرطان نیست، اما می‌تواند منجر به آن شود. در صورتی که سلول‌های آندومتریوم روند رشد سریعی داشته باشند، مخاط رحم در برخی از قسمت‌ها ضخیم خواهد شد. این مخاط ضخیم شده می‌تواند منجر به تشکیل توده‌ای از بافت‌ها به نام تومور شود. در صورت ایجاد تومور سلول‌های سرطانی می‌توانند به سرعت به دیگر بخش‌های بدن نیز نفوذ کنند. عوامل زیر می‌تواند احتمال بروز این سرطان را افزایش دهد:

• سن: اغلب این سرطان در دوران پس از یائسگی و بعد از 60 سالگی مشاهده خواهد شد.
• سطح هورمون‌ها: سطح هورمون‌های استروژن و پروژسترون می‌تواند بر احتمال بروز سرطان رحم تأثیرگذار باشد. موجود بودن استروژن و کم بودن پروژسترون منجر به افزایش ضخامت دیواره رحم شده و احتمال ایجاد بافت سرطانی را افزایش می‌دهد.
• چاقی و اضافه زون: هرچه شاخص توده بدنی یا BMI بدن بالا باشد، احتمال بروز سرطان آندومتر افزایش خواهد یافت.
• ژنتیک: سندروم لینچ، اختلالی ارثی است که احتمال به موروثی بودن انواع سرطان از جمله سرطان آندومتر را در زنان افزایش می‌دهد.