ضخیم شدن دیواره رحم چه علت و علائمی دارد؟

ضخیم شدن دیواره رحم یکی از مراحل طبیعی است که هر ماه در چرخه قاعدگی اتفاق می‌افتد. در هر چرخه دیواره رحم به اندازه‌ای ضخیم خواهد شد تا در صورت بارداری برای لانه گزینی آماده شود. در صورتی که بارداری اتفاق نیفتد، این پوشش ریخته و همراه با خونریزی قاعدگی از بدن خارج می‌شود.

در صورتی که رشد این بافت‌ها بیش از اندازه طبیعی باشد، منجر به ضخیم شدن دیواره رحم یا یا هیپرپلازی آندومتر (Endometrial Hyperplasia) خواهد شد. ضخامت لایه رحم یکی از فاکتورهای مهم در قدرت باروری زنان و سلامتی دستگاه تولیدمثل آن‌ها ایفا می‌کند. کمتر یا بیشتر بودن این ضخامت می‌تواند منجر به بروز مشکلات جدی در سلامت زنان و قدرت باروری آن‌ها ایجاد کند. در صورتی که نسبت به این عارضه اطلاعات کافی داشته باشید، می‌توان در صورت بروز مشکل نسبت به درمان به موقع اقدام کرد. بنابراین با ما همراه شوید تا در ادامه بیشتر با ضخیم شدن دهانه رحم، علائم، عوارض و روش‌های درمان آشنا شویم.

دلایل، روند و انواع رشد غیرطبیعی آندومتر

رشد بیش‌ازحد لایه داخلی رحم یعنی آندومتر، وضعیتی است که در برخی زنان رخ می­دهد. این پدیده در نتیجه تغییرات هورمونی به‌وجود می‌آید و اگرچه همیشه نشانه‌ای از بیماری جدی نیست، اما گاهی اوقات به مشکلاتی جدی‌تر منتهی خواهد شد. در طول چرخه قاعدگی، تخمدان‌ها ابتدا هورمون استروژن ترشح می‌کنند که باعث افزایش ضخامت دیواره رحم برای آمادگی جهت بارداری می‌شود. پس از تخمک‌گذاری، میزان هورمون پروژسترون نیز افزایش یافته و شرایط را برای لانه‌گزینی احتمالی تخمک فراهم می‌کند.

اگر بارداری صورت نگیرد، سطح هر دو هورمون کاهش خواهد یافت. این افت هورمونی منجر به ریزش دیواره رحم و شروع قاعدگی می‌شود. پس از این مرحله، چرخه دوباره آغاز شده و دیواره رحم از نو شروع به رشد می‌کند. اما اگر پس از پایان چرخه، ضخامت آندومتر به حالت طبیعی بازنگردد، ممکن است نشانه‌ای از رشد غیرطبیعی آن باشد. این وضعیت لزوما به معنای وجود سرطان نیست اما در صورت بی‌توجهی، زمینه‌ساز بروز آن خواهد شد. پزشکان انواع رشد غیرطبیعی آندومتر را بر اساس ساختار سلولی به چهار دسته تقسیم می‌کنند:

• رشد ساده آندومتر
• رشد پیچیده آندومتر
• رشد ساده با سلول‌های غیرطبیعی
• رشد پیچیده با سلول‌های غیرطبیعی

تشخیص دقیق نوع این تغییرات و پیگیری درمانی آن، اهمیت زیادی در حفظ سلامت باروری و پیشگیری از عوارض جدی‌تر خواهد داشت.

بیشتر بخوانید: کدام بیماری های رحم و تخمدان باعث ناباروری می شود؟

ضخامت دیواره رحم چه زمانی طبیعی است و چه موقع نگران‌ کننده؟

ضخامت دیواره رحم یا آندومتر، بسته به سن، شرایط هورمونی و مراحل زندگی یک زن، تغییر می‌کند. اندازه‌گیری این ضخامت با استفاده از سونوگرافی یا MRI امکان‌پذیر است. گاهی اوقات ضخامت دیواره رحم طبیعی است، اما گاهی هم نشانه‌ای از اختلال یا بیماری در نظر گرفته می­شود و نیاز به بررسی تخصصی دارد. ضخامت رحم در مراحل مختلف زندگی به این صورت است که:

دوران پیش از بلوغ

در دختران نابالغ، آندومتر بسیار نازک است و به‌صورت یک خط نازک در سونوگرافی دیده می‌شود. این نازکی عادی است و ناشی از نبود فعالیت هورمونی جنسی در این دوران می­باشد. به عبارت دیگر، ضخامت کم دیواره رحم در این سنین کاملا نرمال تلقی شده و جای نگرانی نیست. 

دوران قاعدگی و چرخه ماهانه

در زنان بالغ، ضخامت دیواره رحم تحت تأثیر نوسانات هورمونی در طول چرخه قاعدگی تغییر می‌کند. در ابتدای چرخه، آندومتر نازک است. با نزدیک شدن به تخمک‌گذاری، استروژن باعث ضخیم شدن دیواره رحم می‌شود تا برای لانه‌گزینی تخمک آماده گردد. در ادامه، هورمون پروژسترون نیز نقش دارد و در صورت باردار نشدن با کاهش هورمون‌ها، دیواره رحم ریزش می‌کند و قاعدگی شروع می‌شود. این تغییرات طبیعی و بخشی از سلامت باروری هستند.

دوران بارداری

در صورت بارداری، تخمک بارور شده به دیواره رحم متصل شده و موجب افزایش ضخامت آندومتر خواهد شد. این ضخامت بیشتر از حالت طبیعی است و تا ۲ میلی‌متر افزایش پیدا می­کند. این روند برای رشد جنین طبیعی است. به بیان ساده­تر اینکه افزایش ضخامت در این دوران اصلا نگران‌کننده نیست و نشان‌دهنده روند صحیح بارداری می­باشد. 

پس از زایمان

پس از تولد نوزاد، بلاخص به روش سزارین، ممکن است مقداری از بافت‌ها و لخته‌های خون در رحم باقی بمانند. این موضوع باعث می‌شود که ضخامت آندومتر در سونوگرافی پس از زایمان بیشتر از حد طبیعی دیده شود. این حالت تا بازگشت به چرخه قاعدگی طبیعی ادامه دارد و در اغلب موارد جای نگرانی نیست. 

دوران یائسگی

در دوران یائسگی، به دلیل کاهش یا قطع تولید هورمون‌های جنسی، آندومتر نازک می‌شود. ضخامت آندومتر در این دوران نباید از ۵ میلی‌متر بیشتر باشد. اگر در زنان یائسه ضخامت بیش از این مقدار باشد یا در دوره دچار خونریزی یا لکه‌بینی شوند، باید به‌طور جدی بررسی‌های پزشکی انجام شود. این افزایش ضخامت ممکن است ناشی از مصرف داروهای هورمونی، داروهای مرتبط با سرطان سینه یا حتی بیماری‌هایی مانند سرطان رحم باشد.

ضخامت طبیعی دیواره رحم برای بارداری چقدر است؟

به طور کلی دیواره رحم یک دیواره نازک است. در انتهای چرخه قاعدگی با فروریختن کامل لایه بالایی، ضخامت لایه باقی‌مانده به 1 میلی متر نیز می‌رسد. با شروع تخمک‌گذاری جدید، سلول‌ها مجدد شروع به تشکیل لایه جدید کرده و دیواره رحم ضخیم‌تر خواهد شد. در حالت کلی ضخامت دیواره رحم طبیعی چیزی حدود 8 میلی متر است که برای نگه داشتن تخمک در دوران بارداری تا 16 میلی متر نیز افزایش پیدا خواهد کرد.

لازم به ذکر است که دیواره رحم ممکن است بسیار نازک هم باشد. پژوهشگران ضخامت کمتر از 6 میلی متر را جز آندومتر نازک در نظر می‌گیرند. ضخامت کم آندومتر تا حد بسیار زیادی به سن زنان بستگی دارد، با این حال گزارش‌ها حاکی از آن است که حدود 5 درصد افراد زیر 40 سال و 25 درصد افراد بالای 40 سال، آندومتر نازک دارند. نازک بودن آندومتر می‌تواند علل احتمالی مانند برخی درمان‌های پزشکی، التهاب یا ماهیت و ساختار آندومتر داشته باشد.

بیشتر بخوانید: همه چیز درباره علل اصلی ناباروری در زنان

چه عواملی باعث افزایش ضخامت دیواره رحم می‌شوند؟

ضخیم شدن دیواره رحم، فرایندی طبیعی در طول چرخه قاعدگی است اما دلایل دیگری نیز وجود دارند که ممکن است باعث افزایش غیرعادی این ضخامت شوند. 

بارداری

یکی از شایع‌ترین علل افزایش ضخامت آندومتر، بارداری است. زمانی که قاعدگی به تعویق می‌افتد و هم‌زمان ضخامت دیواره رحم نیز افزایش پیدا می­کند. انجام تست بارداری اولین قدم برای تشخیص علت این تغییر است.

سرطان آندومتر یا تخمدان

یکی از عوامل جدی‌تری که موجب افزایش ضخامت دیواره رحم می­شود، سرطان آندومتر یا تخمدان است که غالبا در سنین بالاتر از ۶۰ سال رخ می‌دهد. البته بروز این سرطان در زنان زیر ۴۵ سال نسبتا نادر است. نکته جالب اینجاست که زنان سفیدپوست بیشتر در معرض این نوع سرطان قرار دارند.

اختلالات هورمونی و هایپرپلازی آندومتر

عدم تعادل بین هورمون‌های زنانه ممکن است به رشد بیش از حد سلول‌های آندومتر منجر گردد. اگر تخمک‌گذاری به‌درستی صورت نگیرد، بدن پروژسترون کافی تولید نمی‌کند، در حالی که سطح استروژن بالا می‌ماند. این عدم تعادل هورمونی موجب افزایش مداوم ضخامت دیواره رحم و گره‌خوردگی غیرطبیعی سلول‌ها می­شود. در بلندمدت، این وضعیت خطر ابتلا به سرطان رحم را افزایش خواهد داد. 

سایر عوامل زمینه‌ای مؤثر در افزایش ضخامت آندومتر

علاوه بر دلایل اصلی، برخی شرایط جسمی و مصرف بعضی داروها نیز به شکل غیرمستقیم باعث افزایش ضخامت دیواره رحم می­شوند. این موارد شامل:

• اضافه‌وزن یا چاقی مفرط با افزایش سطح استروژن در بدن، محرکی برای رشد بیش‌ازحد بافت آندومتر است.
• مصرف داروهای هورمونی مانند تاموکسیفن که در درمان سرطان پستان تجویز می‌شود بر روی بافت رحم تأثیر می­گذارد.
• استفاده از هورمون‌درمانی جایگزین (HRT) در زنان یائسه، تعادل طبیعی هورمون‌ها را تغییر می­دهد.
• وجود پولیپ‌های آندومتر که رشدهای خوش‌خیم داخل رحم هستند، ضخامت دیواره را بیشتر می­کنند.
• فشار خون بالا با تغییرات عروقی بر بافت رحم تأثیر می­گذارد.
• وجود بافت اسکار یا چسبندگی‌های داخلی رحم مانع ریزش طبیعی دیواره رحم می­شوند.

علائم ضخیم شدن دیواره رحم

ضخیم شدن دیواره رحم همراه با علائمی است که شما را از بروز آن مطلع خواهد کرد. از جمله این علائم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• لکه بینی بین قاعدگی
• خونریزی بعد از یائسگی
• چرخه قاعدگی نامنظم که کمتر از 3 هفته و یا بیشتر از 38 روز طول بکشد.
• خونریزی بسیار سنگین یا طولانی مدت در دوران قاعدگی
• سابقه مشکل در باروری
• احساس درد شدید هنگام رابطه جنسی
• ادرار یا دفع دردناک به خصوص در دوران قاعدگی

تشخیص ضخیم شدن دیواره رحم و سرطان

در صورت مشاهده خونریزی غیر طبیعی در زمان‌های غیر قاعدگی و لکه بینی باید به پزشک معالج مراجعه کرد. برای اندازه گیری ضخامت دیواره آندومتر از سونوگرافی واژینال استفاده می‌شود. در این روش یک دستگاه کوچک وارد واژن شده و امواج صوتی منتشرشده از طریق دستگاه، منجر به نمایش اندام‌های درونی خواهد شد.

در این روش می‌توان ضخامت غیر طبیعی دیواره رحم را تشخیص داد. لازم به ذکر است که مشاهده ضخامت غیر طبیعی نمی‌تواند دلیل قطعی برای وجود سرطان باشد و برای تشخیص وجود سرطان باید نمونه برداری و مشاهده آن زیر میکروسکوپ انجام شود. برای نمونه برداری می‌توان از روش هیستروسکوپی، کورتاژ یا بیوپسی استفاده کرد.

بیوپسی آندومتریال

با وجود نگرانی‌های بسیار در مورد این عمل، انجام آن بسیار ساده و با کمترین درد انجام می‌شود. برای کاهش درد و عوارض می‌توانید از یک ساعت قبل از عمل حدود 600 میلی گرم ایبوبروفن و یک میان وعده سبک بخورید. این عمل معمولاً در مطب پزشک انجام‌شده و نیازی به بیهوشی ندارد. پزشک وسیله‌ای به نام اسپکولوم را وارد واژن کرده تا آن را باز نگه دارد. پس از تمیز کردن ناحیه مورد نظر با استفاده از یک اسپری مخصوص یا تزریق دارو، دهانه رحم را بی حس کرده و با استفاده از یک وسیله باریک و منعطف نمونه‌ای از بافت آندومتر را بیرون می‌کشد.

هیستروسکوپی

ممکن است دکتر به جای روش بیوپسی از روش هیستروسکوپی استفاده کند. این روش نیز معمولاً در مطب انجام‌شده و مزیت آن نسبت به روش قبل آن است که به پزشک این امکان را می‌دهد که همه قسمت‌های آندومتر را اندازه گیری کند.

سونوگرافی ترانس واژینال

در این روش همان‌طور که در بالا نیز اشاره شد از امواج صوتی با فرکانس بالا برای تصویربرداری از اندام‌های داخلی بدن استفاده می‌شود. در این روش دستگاهی به نام دگرساز یا روی شکم حرکت داده شده یا به داخل واژن فرستاده می‌شود.

کورتاژ

کورتاژ تشخیص سرطان با کورتاژ انجام‌شده جهت سقط جنین متفاوت است. در این روش برای تشخیص سرطان رحم از بافت دیواره رحم نمونه برداری می‌شود.

روش‌های درمان افزایش ضخامت دهانه رحم

با وجود آن که هنوز دانشمندان و پزشکان درمان قطعی جهت افزایش ضخامت آندومتر پیدا نکرده‌اند، پزشک معالج با توجه به شدت و میزان بیماری می‌تواند از روش‌های درمانی مختلفی استفاده کند.

• دارو درمانی: در این روش دارو تنها برای جلوگیری از بروز دردهای شدید تجویز شده و تأثیری بر روند درمان نخواهد گذاشت.
• هورمون تراپی: همان‌طور که در بالا اشاره شد، یکی از علت‌های ضخیم شدن دیواره رحم به هم خوردن تعادل هورمونی است که در این روش تعادل آن‌ها تا حد قابل‌توجهی برخواهد گشت.
• عمل جراحی: در این روش می‌توان با برداشتن بافت آندومتریوز از طریق عمل جراحی، به شرط سالم بودن رحم و تخمدان‌ها بارداری را تجربه کرد.
• روش‌های کمک باروری: در بسیاری از موارد، روش‌های درمان ناباروری برای درمان آندومتریوز نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

راه‌های پیشگیری از افزایش ضخامت دهانه رحم

برای آن که بتوانید از بروز این عارضه جلوگیری کنید، اقدامات زیر می‌تواند برای شما مفید باشد:

• کاهش وزن در صورتی که اضافه وزن دارید. از آن جا که در افراد چاق هورمون‌ها در بافت چربی به استروژن تبدیل خواهد شد، احتمال ابتلا به سرطان رحم و افزایش ضخامت دیواره آن در افراد چاق بیشتر است.
• در صورت داشتن قاعدگی نامنظم، قرص‌های ضد بارداری مصرف کنید. این قرص‌ها حاوی استروژن و پروژسترون هستند و باعث جلوگیری از ضخیم شدن دیواره رحم به علت استروژن مازاد خواهند شد.
• استفاده پروژسترون در کنار استروژن در زمان یائسگی.

سرطان آندومتر چه زمانی اتفاق می‌افتد؟

همان‌طور که در بخش‌های بالاتر نیز اشاره شد، افزایش ضخامت دیواره رحم به معنای سرطان نیست، اما می‌تواند منجر به آن شود. در صورتی که سلول‌های آندومتریوم روند رشد سریعی داشته باشند، مخاط رحم در برخی از قسمت‌ها ضخیم خواهد شد. این مخاط ضخیم شده می‌تواند منجر به تشکیل توده‌ای از بافت‌ها به نام تومور شود. در صورت ایجاد تومور سلول‌های سرطانی می‌توانند به سرعت به دیگر بخش‌های بدن نیز نفوذ کنند. عوامل زیر می‌تواند احتمال بروز این سرطان را افزایش دهد:

• سن: اغلب این سرطان در دوران پس از یائسگی و بعد از 60 سالگی مشاهده خواهد شد.
• سطح هورمون‌ها: سطح هورمون‌های استروژن و پروژسترون می‌تواند بر احتمال بروز سرطان رحم تأثیرگذار باشد. موجود بودن استروژن و کم بودن پروژسترون منجر به افزایش ضخامت دیواره رحم شده و احتمال ایجاد بافت سرطانی را افزایش می‌دهد.
• چاقی و اضافه زون: هرچه شاخص توده بدنی یا BMI بدن بالا باشد، احتمال بروز سرطان آندومتر افزایش خواهد یافت.
• ژنتیک: سندروم لینچ، اختلالی ارثی است که احتمال به موروثی بودن انواع سرطان از جمله سرطان آندومتر را در زنان افزایش می‌دهد.