همه چیز درباره علل اصلی ناباروری در زنان

قبل از هر چیز باید دانست که در یک بارداری طبیعی، تقریباً ۱۴ روز قبل از شروع سیکل قاعدگی، فرایند تخمک‌گذاری (آزادشدن تخمک از یک تخمدان) رخ می‌دهد و اگر تخمک آزادشده پس از ورود به لوله فالوپ، در طول مسیر خود تا رحم با اسپرم مرد بارور شود، پس از ورود به رحم، به آندونتر (پوشش داخلی رحم) می‌چسبد و به اصطلاح، لانه‌گزینی می‌کند و بدین صورت، پروسه بارداری آغاز می‌شود.

طبق آمار، شانس موفقیت بارداری در یک زوج جوان در هر ماه ۱ به ۵ است و بر اساس آخرین گزارش‌ها، درصد ناباروری در هر دو جنس زن و مرد به یک میزان است؛ اما دستگاه تولیدمثل در زنان بسیار پیچیده‌تر از مردان می‌باشد و برای شناسایی علت‌های نازایی زمان بیشتری نیاز است.

بر همین اساس، اقدامات به‌موقع برای تشخیص دلایل ناباروری در زنان و انتخاب روش درمانی مناسب بسیار حائزاهمیت است؛ چراکه با تشخیص علت ناباروری می‌توان شانس بارداری را افزایش داد. باید گفت که ناباروری در زنان به دلایل مختلفی نظیر اختلالات دستگاه تولیدمثل مانند تخمدان‌ها، سابقه بیماری‌های زمینه‌ای یا عدم تعادل در هورمون‌های حیاتی بدن ایجاد می‌شود.

ناباروری زنانه چیست؟

در کل، به نوعی اختلال یا محدودیت در توانایی باردارشدن _پس از یک سال رابطه جنسی محافظت‌نشده_، ناباروری گفته می‌شود که علل مردانه، زنانه و نیز علل ناشناخته موجب پدیدآمدن این عارضه می‌گردد.

به همین دلیل، اغلب زنان بعد از چندین اقدام مکرر ناموفق برای بارداری، دچار ترس از ابتلا به ناباروری می‌شوند و به مراکز درمان ناباروری مراجعه می‌کنند؛ اما سؤال اینجا است که تعریف دقیق «شخص نابارور» چیست و بهترین زمان برای شروع پروسه درمان چه زمانی است؟

اصولاً به زنانی که در سنین زیر ۳۵ سال هستند و یک سال هم برای بارداری اقدام ناموفق داشته‌اند، نابارور گفته می‌شود و همچنین اگر خانمی بین سن ۳۵ تا ۴۰ سال باشد و ۶ ماه برای بارداری اقدام کند؛ ولی بارداری اتفاق نیفتد، به عنوان فرد مبتلا به ناباروری شناخته می‌شود.

این موضوع در سنین بالای ۴۰ سال اهمیت بیشتری پیدا کرده و خانم باید بلافاصله برای شناسایی علت ناباروری و شروع پروسه درمان اقدام کند؛ چراکه در این سنین، زمان بسیار اهمیت دارد و باید هرچه سریع‌تر بدن را برای باروری آماده و مشکل ناباروری را برطرف نمود.

آیا تمامی علل ناباروری، زنانه است؟

دلایل زیادی برای ناباروری وجود دارد که برخی از آن ها علل زنانه و برخی علل مردانه را شامل می‌شوند. البته در بعضی موارد ناباروری به علت بروز مشکلاتی در هر دو نفر، یعنی زن و شوهر بروز پیدا می‌کند. همچنین گاهی ناباروری بدون علت می‌باشد؛ یعنی زوجین هیچکدام مشکلی ندارند و شرایط کاملاً طبیعی و نرمال است؛ اما باردار نمی‌شوند.

در اینگونه موارد ناباروری هیچ علت خاصی ندارد و بنابراین اگر بخواهیم علل ناباروری را دسته بندی کنیم می‌توان گفت که عبارتند از:

• ناباروری با علت مردانه
• ناباروری با علت زنانه
• ناباروری به علت هر دو عامل زنانه و مردانه
• ناباروری بدون علت

ناباروری در زنان تا چه اندازه شایع است؟

طبق مطالعات به عمل آمده، حداقل ۱۰% از خانم‌ها به شکل‌های مختلفی با مشکل ناباروری روبه‌رو هستند که احتمال ابتلا به این عارضه، با افزایش زیاد، بیشتر خواهد شد.

علائم نازایی در زنان

نازایی و ناباروری در زنان با علائم و نشانه هایی همراه است که برخی از آنها جزو علائم قطعی و برخی در زمره نشانه های هشدار برای شروع ناباروری می‌باشد‌. از جمله این علائم می‌توان موارد زیر را نام برد:

• قاعدگی نامنظم و پریودی زودتر از موعد (هر دو هفته یکبار) یا با تأخیر زیاد (بیش از ۳۵ روز) که به مشکلات تخمک گذاری زن اشاره دارد.
• افزایش موهای زائد در شکم، سینه، زیر چانه و… به علت افزایش هورمون مردانه در بدن زن که در صورت همراهی با عادت ماهانه نامنظم _بدون ارتباط با مصرف داروهایی خاص_، از نشانه های تنبلی تخمدان به شمار می‌رود.
• بروز مشکلات هورمونی که علائمی نظیر رویش موهای ضخیم در نقاط خاص بدن، نازکی و ریزش مو، اضافه وزن، عارضه های پوستی مثل آکنه های زیاد، درد هنگام رابطه جنسی، تغییر تمایلات جنسی، ترشحات نوک پستان در غیر از ایام شیردهی و… را به دنبال دارد.

اگر دوست دارید درباره ی علائم ناباروری در زنان و مردان بیشتر بدانید، این مطلب را دنبال کنید.

عوامل مؤثر در ناباروری زنان

با توجه به این که برخی مشکلات و ویژگی های زنان نیز در زمره علل ناباروری زوجین قرار می‌گیرد، از اصلی ترین عوامل مؤثر بر ناباروری زنان باید به نوشیدن الکل، مصرف سیگار، ابتلای قبلی به عفونت های جنسی، اضافه وزن و چاقی یا حتی کمبود وزن اشاره کرد. با این حال، دلایل مختلفی برای نازایی زنان وجود دارد که در ادامه به آنها پرداخته می‌شود.

علت نازایی در زنان چیست؟

برای تفهیم بهتر علت ناباروری در زنان، ابتدا روند بارداری طبیعی را مورد بررسی قرار می‌دهیم. برای بارداری به صورت طبیعی در ابتدا تخمدان ها که اعضای تولید نطفه در خانم ها هستند شروع به ایجاد تخمک های بالغ می‌کنند. تخمک های رها شده از تخمدان ها در مسیر لوله های رحم حرکت می‌کنند.

معمولاً در این محل اسپرم به تخمک ها می‌رسد و که در نتیجه لقاح اسپرم و تخمک، جنین اولیه تشکیل می‌شود. این جنین حرکت کرده و در داخل رحم لانه گزینی می‌کند.

بیشتر بخوانید: کدام بیماری های رحم و تخمدان باعث ناباروری می شود؟

با نگاهی به این روند متوجه می‌شویم که علل ناباروری در زنان معمولا در اثر عوامل زیر ایجاد می‌شود:

• سن
• یائسگی زودرس
• کیفیت پایین تخمک ها
• مشکلات در لوله های رحمی
• رحم ناسالم
• مشکلات دهانه رحم
• عفونت
• پولیپ اندومتری
• دلایل نامعلوم
• بیماری های خاص
• سیستم ایمنی ضعیف

در ادامه به شرح هرکدام از دلایل بروز نازایی در بانوان می‌پردازیم:

سن

بانوانی که در سنین بالا تصمیم به فرزندآوری می‌گیرند، با مشکلات بیشتری مواجه خواهند شد؛ چراکه با افزایش سن، تعداد تخمک‌ها و قدرت باروری خانم کاهش می‌یابد. به عبارتی، در حدود یک‌سوم بانوان بالای ۳۵ سال، درگیر مشکل ناباروری می‌شوند. از طرفی دیگر، با افزایش سن، کیفیت تخمک کاهش می‌یابد و این موضوع سبب بروز ناهنجاری‌های احتمالی در کروموزوم‌های جنین شده و به تبع آن، کاهش قدرت باروری و نیز افزایش آمار سقط را در پی خواهد داشت.

بیشتر بخوانید: روش های افزایش شانس بارداری در سن بالا

یائسگی زودرس

واقعیت این است که با افزایش سن و نزدیک شدن به دوران یائسگی، میزان باروری به طور طبیعی کاهش می‌یابد؛ اما گاهی در اثر کاهش زودرس تعداد فولیکول‌های تخمدان، فرد پیش از ۴۰ سالگی یائسه می‌شود که به عارضه یائسگی زودس معروف می‌باشد. از جمله عوامل و یا شرایط مؤثر بر بروز یائسگی زودرس می‌توان به استعمال دخانیات، سابقه پرتودرمانی، شیمی درمانی و نیز ابتلا به بیماری‌های مرتبط با سیستم ایمنی اشاره نمود.

اختلالات تخمک گذاری

تخمدان ها باید این توانایی را داشته باشند که تخمک های سالم تولید کنند. در برخی از موارد وجود مشکلات هورمونی، تولید تخمک توسط تخمدان ها را دچار اختلال می‌کند. به عبارتی اختلالات تخمک گذاری و مشکلات قاعدگی نظیر بی نظمی، تغییر حجم خونریزی، فواصل پریودی، دردناک شدن کمر و بخش تناسلی، گرفتگی ماهیچه ها و… می‌تواند از علائم ناباروری زنان باشد. در هر حال، اختلال در آزادسازی ماهانه یک تخمک به علت مشکلات مختلفی ایجاد می‌شود که برخی از آنها شامل موارد زیر است:

• یائسگی زودرس یا نارسایی زودرس تخمدان تا پیش از ۴۰ سالگی
• ابتلا به سندرم آستین لونتال یا سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) با ترشح سطح بالای هورمون آندروژن
• پایین بودن کیفیت تخمک ها، آسیب دیدگی یا اختلالات ژنتیکی آنها
• هایپرپرولاکتینمی یا بالا بودن سطح هورمون «پرولاکتین» در شرایطی غیر از بارداری و شیردهی
• مشکلات غده تیروئید مانند پرکاری و کم کاری آن
• ابتلا به بعضی بیماری های مزمن همچون سرطان یا ایدز (HIV)

بیشتر بخوانید: آیا بالا بودن پرولاکتین مانع بارداری می شود؟

نقص و مشکلات لوله های رحمی

لوله های رحم که مسیر بین تخمدان ها و رحم هستند باید سالم و باز باشند تا تخمک بتواند از آن مسیر عبور کند. گاهی این لوله ها به علت عفونت ها یا بیماری هایی که در لگن اتفاق می‌افتد دچار چسبندگی شده و خاصیت خود را برای انتقال تخمک از دست می‌دهد. البته گاهی جراحی لگن یا جراحی سرویکس (دهانه رحم) هم می‌تواند به لوله ها آسیب برساند. همچنین وجود تومورهای خوش خیم غیر سرطانی به نام فیبروئیدها یا فیبروم های رحمی، با انسداد مسیر یا بزرگ کردن فضای رحم و طولانی نمودن مسیر حرکت اسپرم، عمل لقاح را دچار مشکل می‌سازد و از علت های ناباروری در زنان به شمار می‌روند.

داشتن سابقه استفاده از درمان های عقیم سازی نیز احتمال ناباروری را در زنان افزایش می‌دهد. به عنوان مثال، انسداد لوله های رحمی حتی با وجود برگشت پذیر بودن، از شانس باروری می‌کاهد.

بیشتر بخوانید: بسته بودن لوله های رحم؛ علائم، دلایل و درمان

مشکلات در ساختار رحم

رحم باید شرایط مناسبی داشته باشد تا اسپرم بتواند از آن عبور کرده و وارد لوله‌های رحمی شده و به تخمک داخل لوله رحم برسد. از سوی دیگر، برای اینکه جنین بتواند لانه‌گزینی کند نیاز است که رحم در شرایط هورمونی و آناتومی مناسبی باشد. بخش زیادی از علل ناباروری در زنان، به مشکلات رحمی وابسته است.

در داخل رحم یک بافت طبیعی تحت عنوان آندومتریوم وجود دارد که به صورت عادی در ابتدای سیکل تکثیر پیدا می‌کند و در میانه سیکل به حدی از رشد می‌رسد که محیطی مناسب برای رشد نطفه اولیه ایجاد می‌کند. از جمله اختلالات ساختاری رحم که بر قدرت باروری بانوان تأثیرگذار است می‌توان به رحم کمانی، رحم تک‌شاخ یا دوشاخ، پولیپ رحمی، فیبروم، رحم دوگانه و رحم دارای سپتوم اشاره کرد.

بیشتر بخوانید: کدام از انواع رحم باعث ناباروری می‌شود؟

مشکلات دهانه رحم

وجود مخاط غیرطبیعی در دهانه رحم از رسیدن اسپرم و تخمک به یکدیگر جلوگیری کرده و موجب عدم نفوذ اسپرم به تخمک می‌شود. در چنین شرایطی حتماً می‌بایست با پزشک زنان مشورت نموده تا عارضه درمان شود و اختلالات جدی‌تری رخ ندهد.

عفونت

عفونت ها نیز می‌توانند با درگیر کردن دستگاه تناسلی داخلی یا خارجی زن، باعث نازایی و ناباروری شوند. در بخش داخلی که شامل تخمدان، لوله های فالوپ (لوله های رحم) و خود رحم می‌شود، عفونت می‌تواند آسیب هایی جدی به ویژه انسداد لوله ها را در پی داشته باشد. انواعی از عفونت های واژن همچون عفونت های قارچی و نیز گنوکوک و کلامیدیا با علائمی نظیر خارش، سوزش و بوی ناخوشایند موجب چسبندگی لوله ها و ناباروری می‌شوند.

پرهیز از رفتارهای پرخطر و معاینات منظم توسط پزشک زنان، به کاهش خطر عفونت و جلوگیری از عوارض آن (مانند سقط جنین، پارگی کیسه آب و زایمان زودرس) کمک می‌کند.

پولیپ اندومتری

وجود پلیپ های بزرگ یا چندگانه تحت عنوان پولیپ اندومتری، مواردی نظیر توانایی کاشت و ایمپلنت جنین و نیز باروری را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

بیشتر بخوانید: پولیپ رحم چیست و چه تاثیری بر بارداری دارد؟

سندرم تخمدان پلی‌کیستیک

هنگامی که فولیکو‌ل‌ها یا تخمک‌های تخمدان به بلوغ و تکامل نرسد؛ کیست‌های کوچکی در حاشیه تخمدان‌ها ایجاد شده و عارضه سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) یا تنبلی تخمدان رخ می‌دهد. گفته می‌شود در این سندرم، اغلب هورمون‌های جنسی مردانه به نام آندوژن آزادسازی می‌گردد و به همین دلیل علائمی ازجمله افزایش رشد موی زائد، جوش، عادت ماهانه نامنظم و... در صورت بروز سندرم PCOS مشاهده می‌گردد.

همچنین باید دانست که این سندرم در اثر چاقی و مقاومت در برابر انسولین نیز به وجود می‌آید که هر عاملی، درمان بخصوصی دارد.

کیفیت پایین تخمک ها

مشکلات تخمک ها نیز به تولید تخمک نابارور یا حتی عدم تولید آن بر می‌گردد که در چنین مواردی نیز روش آی وی اف و تخمک اهدایی، درمان های دارویی مثل کلومیفن سیترات و… به کمک می‌آید. که تخمک‌ها از ابتدای تولد به صورت محدود در بدن خانم‌ها تولید شده که با افزایش سن، تعداد و کیفیت آن‌ها کاهش می‌یابد و حتی احتمال بروز ناهنجاری‌های کروموزومی و اتمام تخمک‌ها قبل از یائسگی نیز وجود دارد.

آندومتریوز

در برخی مواقع، سلول‌های مخاط رحم که آندومتر نام دارد، به قسمت‌هایی از لگن مهاجرت می‌کند و به تخمدان‌ها و لوله‌های رحمی صدمه می‌زند. این اختلال که به آندومتریوز معروف است، بر حرکت اسپرم و تخمک، لوله‌های فالوپ، رحم، لقاح و رشد جنین تأثیر منفی گذاشته و حتی ممکن است بافت رحم در خارج از رحم رشد کند. این عارضه که با علائمی همچون خونریزی شدید، درد ناحیه تناسلی، قاعدگی دردناک و نیز رابطه جنسی دردناک همراه است، نیاز به انجام جراحی لاپاراسکوپی دارد تا بافت‌های آندومتر بیرون از رحم، استخراج گردد. البته این عارضه در برخی بانوان بدون علائم بوده و برای بررسی آن می‌بایست به پزشک مراجعه نمود.

سندرم تحریک بیش‌ازحد تخمدان (OHSS)

این عارضه، پاسخ بیش‌ازحد تخمدان به هورمون‌های اضافی بوده که در اثر انجام برخی از روش‌های درمان ناباروری نظیر لقاح مصنوعی (IVF)، تلقیح داخل رحمی و تحریک تخمک‌گذاری و یا در صورت مصرف داروهای تزریقی باروری ایجاد می‌گردد و علائم شدیدی همچون درد شکم، تنگی نفس و استفراغ را به همراه دارد. ازاین‌رو، تشخیص زودهنگام سندرم تحریک بیش‌ازحد تخمدان جهت پیشگیری از عوارض زیاد نظیر سقط جنین اهمیت زیادی دارد.

علل و دلایل نامعلوم ناباروری بانوان

دسته‌ای از عوامل و دلایل نامعلوم هم در ناباروری زنان اثر می‌گذارد که معمولاً قابل شناسایی و تشخیص نیست. به عقیده برخی متخصصین، تفاوت‌های جزئی در نحوه عملکرد دستگاه تناسلی افراد ممکن است باعث بروز این نوع ناباروری شود.

به علاوه، عوامل مرتبط با سبک زندگی نظیر مصرف زیاد قهوه، استعمال دخانیات و... نیز در بروز عارضه ناباروری تأثیرگذار می‌باشد. چنین عواملی تنها نشان می‌دهد که آزمایش‌های باروری، نتایج نرمالی ندارد؛ اما در اغلب موارد با استفاده از داروهای تحریک تخمک‌گذاری و روش‌های درمان ناباروری نظیر IVF می‌توان بر این علل و عوامل غلبه کرد. 

علل مربوط به سایر بیماری ها

بیماری های خاص

ابتلا به برخی بیماری های خاص مانند کوشینگ، سلیاک (عدم تحمل گلوتن)، آمنوره (بیماری بلوغ و فقدان قاعدگی)، دیابت، بیماری های کلیوی، کلسترول بالا، کم خونی داسی شکل و… نیز از دیگر علت های ناباروری زنان به شمار می‌رود. همچنین مصرف داروهایی بدون تجویز پزشک، توقف ناگهانی برخی داروها و همچنین استفاده از داروهای ضد بارداری و هورمونی، روی باروری زنان اثر می‌گذارد‌.

دارو

مصرف برخی داروها می‌تواند روی قدرت باروری زنان اثر بگذارد و خطر نازایی را در آنان افزایش دهد. بعضی از این داروها عبارتند از:

• مصرف طولانی‌مدت ضدالتهاب‌های غیراستروئیدی (داروهای NSAID) نظیر ایبوپروفن و آسپرین
• استفاده از داروهای شیمی‌درمانی و بروز نارسایی موقت یا دائمی تخمدان
• انجام پرتودرمانی در اندام‌هایی نزدیک به دستگاه تولید مثل
• مواد دارویی و شیمیایی غیرقانونی نظیر کوکائین یا ماری‌جوآنا

سیستم ایمنی ضعیف

ناسالم و ضعیف بودن سیستم ایمنی بدن در زنان، منجر به برخی بیماری های خودایمنی می‌شود که به تخریب اسپرم می‌پردازد. در این صورت امکان لقاح و باروری در رحم زن فراهم نمی‌‌گردد.

علل مربوط به مشکلات هورمونی

• افزایش پرولاکتین: هورمونی که در بدن بانوان موجب تولید شیر می‌شود، پرولاکتین نام دارد. طبق گفته‌ها، افزایش سطح این هورمون در بانوان غیرباردار و آنانی که فرزند شیرخوار ندارند، امری غیرعادی بوده و اثری منفی بر تخمک‌گذاری و در نتیجه باروری دارد.
• اختلال هورمون های گنادوتروپین: اختلال در عملکرد غده هیپوتالاموس، سبب ایجاد قاعدگی‌های نامظم یا قطع قاعدگی شده و در پی آن، در سطح هورمون‌های گنادوتروپین و در نتیجه، تخمک‌گذاری اختلال ایجاد می‌کند و قدرت باروری را کاهش می‌دهد.
• اختلال هورمون های هیپوفیزی: بروز اختلال در سطح هورمون‌های هیپوفیزی نظیر LH و FSH، فرایند تخمک‌گذرای را با مشکل مواجه کرده و موجب ناباروری خانم‌های می‌شود.

بیشتر بخوانید: آشنایی با هورمون های مؤثر در بارداری

علل مربوط به سبک زندگی

برخی از عواملی که به دلیل سبک زندگی ناسالم موجب نازایی و ناباروری در خانم‌ها می‌شود عبارتند از:

• استعمال دخانیات و مصرف بیش‌ازحد الکل
• استرس و اضطراب
• رژیم غذایی نامناسب و ضعیف
• لاغری یا چاقی بیش‌ازحد
• عدم انجام تمرینات ورزشی مناسب

علل مربوط به ناباروری ثانویه

در کنار مشکلات ناباروری و عدم توانایی در فرزندآوری که بسیاری از زوج‌ها را درگیر کرده است، شکل دیگری از نازایی نیز وجود دارد که معمولاً کمتر از سوی والدین موردتوجه قرار می‌گیرد. در صورت داشتن فرزندی از قبل و تلاش‌های ناموفق برای بارداری مجدد یا بارداری همراه با سقط، نوع خاصی از نازایی به نام «ناباروری ثانویه» شکل می‌گیرد که علل و دلایل گوناگونی دارد و باید بلافاصله درمان شود. 

چگونه علت ناباروری در زنان تشخیص داده می‌شود؟

برای تشخیص علت ناباروری، آقا و خانم مورد بررسی قرار می‌گیرند. اغلب بررسی علل مردانه بسیار راحت تر از علل زنانه می‌باشد چرا که با انجام یک بررسی ساده می‌توان میزان توانایی مرد را در باروری تشخیص داد. اما از آنجایی که علل ناباروری در زنان به دلایل مختلفی بروز پیدا می‌کند، تشخیص علت ناباروری در زنان سخت تر خواهد بود.

اگر تمایل دارید درباره آزمایش های تشخیص ناباروری در زنان بیشتر بدانید، اینجا کلیک کنید.

آشنایی با روش های درمان نازایی در زنان

اولین گام برای زوج هایی که دچار ناباروری شده اند این است که صبر و حوصله داشته و پیگیر درمان خود باشند. چرا که پروسه تشخیص و درمان ناباروری یک پروسه زمان بر می‌باشد. امروزه پزشکان متخصص نازایی با بکارگیری روش های کمک باروری نظیر IVF، IUI، میکرواینجکشن و چندین روش دیگر سعی در برطرف کردن مشکلات این زوج ها می‌نمایند.

پروسه درمان ناباروری به خودی خود پروسه ای زمان بر است و گاهی زوج ها با انتخاب مراکز درمان ناباروری نامناسب این زمان را افزایش می‌دهند. همچنین استفاده از رحم اجاره‌ای یا فرزندخواندگی نیز از دیگر راه‌های تشکیل خانواده در زوجین نابارور به حساب می‌آید.

لازم به ذکر است زمان در میزان نتیجه بخشی درمان ناباروری بسیار فاکتور حائز اهمیتی می‌باشد. زیرا با گذر زمان، سن افراد افزایش یافته و افزایش سن در زنان سبب کاهش ذخیره تخمدان و در مردان، سبب کاهش کیفیت اسپرم خواهد شد. برای کسب اطلاعات بیشتر به مطلب ارتباط ذخیره تخمدان کم مراجعه کنید.

به هر حال به منظور یافتن علت یا علل اصلی ناباروری، باید از تست ها و آزمایش هایی استفاده کرد که شامل معاینه لگن، سونوگرافی ترانس واژینال، سنجش سطح هورمون محرک فولیکول یا استرادیول، هیستروسالپینگوگرافی جهت تشخیص انسداد لوله ها و… می‌شود‌.

درمان ناباروری با جراحی

عمل جراحی به عنوان یکی از روش‌های درمان ناباروری در زنان، هنگامی به کار می‌رود که مشکلاتی همچون زخم یا انسداد لوله‌های فالوپ عامل نازایی باشد. در چنین شرایطی ممکن است جراحی به باز شدن بهتر مسیر و افزایش شانس رسیدن تخمک و اسپرم به یکدیگر کمک کند. 

اگر عامل ناباروری در خانم‌ها بیماری آندومتریوز باشد، طی یک جراحی لاپاراسکوپی و ایجاد برش‌های شکمی کوچکی جهت ورود ابزار لاپاراسکوپ (شامل دوربین، چراغ و ابزار جراحی) می‌توان با شانس بالایی مشکل را برطرف کرد. علاوه بر موارد فوق، امکان رفع بافت اسکار و ایمپلنت‌ها به کمک عمل جراحی وجود دارد که این امر علاوه بر کاهش درد، شانس باروری را بیشتر می‌کند.

درمان ناباروری با دارو

داروهای ناباروری با اهداف مختلفی تجویز می‌شوند. برخی از آن‌ها جهت درمان بیماری‌های مؤثر بر باروری به کار می‌روند و برخی دیگر به تنظیم و القای تخمک‌گذاری کمک می‌کنند. از جمله داروهای درمان ناباروری در زنان باید به موارد زیر اشاره کرد:

کلومیفن

کلومید یا کلومیفن (Clomid, Serophene) یکی از رایج‌ترین داروهای درمان نازایی در بانوان است که اغلب برای افراد فاقد تخمک‌گذاری یا دارای تخمک‌گذاری نامنظم تجویز می‌شود. این دارو که با اثرگذاری بر غده هیپوفیز به ترشح هورمون‌های لوتئینه‌کننده (LH) و محرک فولیکول (FSH) کمک می‌کند، از داروهای مؤثر در درمان PCOS و اختلالات مشابه به شمار می‌رود.

متفورمین

گلوکوفاژ یا متفورمین (Metformin) از دیگر داروهای مؤثر در درمان PCOS است که درصورت عدم اثرگذاری کلومیفن تجویز می‌شود. کلومیفن در شرایطی که فرد دچار مقاومت به انسولین باشد، نسبت به داروهای دیگر اثرگذارتر است.

گنادوتروپین یائسگی انسان

درصورتی که عدم تخمک‌گذاری در زن ناشی از نقص غده هیپوفیز باشد، گنادوتروپین یائسگی انسان (hMG) که شامل دو هورمون LH و FSH است به‌طور تزریقی استفاده می شود.

هورمون تحریک‌کننده فولیکول

هورمون تحریک‌کننده فولیکول که توسط هیپوفیز برای کنترل ترشح استروژن توسط تخمدان‌ها تولید می‌شود، به افزایش بلوغ فولیکول‌های تخمک کمک می‌کند. درصورت کمبود یا عدم تعادل این هومون باید داروی هورمونی محرک فولیکول (Gonal-F, Bravelle) را دریافت کرد.

گنادوتروپین کوریونی انسانی

برای افزایش تحریک فولیکول در تخمک‌گذاری می‌توان داروهای گنادوتروپین کوریونی انسانی (Ovidrel, Pregnyl) را همراه با کلومیفن، hMG و FSH استفاده کرد.

آنالوگ‌های هورمون آزادکننده گنادوتروپین

برای افرادی که دچار آزادسازی زودهنگام تخمک (قبل از بلوغ فولیکول) هستند، در طول درمان hMG می‌توان آنالوگ‌های هورمون آزادکننده گنادوتروپین (Gn-RH) را نیز تجویز کرد. مصرف این دارو با انتقال یک منبع مداوم Gn-RH به هیپوفیز، تولید و ترشح هورمون را تغییر می‌دهد و امکان القای رشد فولیکول‌ها با FSH را فراهم می‌کند.

برموکریپتین

عامل تحریک تولید شیر در دوران شیردهی، پرولاکتین است که مصرف بروموکریپتین (Bromocriptine) می‌تواند این هورمون را مهار کند. در واقع سطح بالای پرولاکتین در دورانی غیر از بارداری و شیردهی، اغلب با نامنظم شدن تخمک‌گذاری و بروز مشکلات باروری همراه است.

بهترین زمان مراجعه به پزشک

برای مراجعه به پزشک باید دانست که چه زمانی یک زوج، دچار مشکل ناباروری می‌شوند. همان طور که قبلاً بیان شد، تلاش ناموفق یک ساله برای فرزندآوری تا قبل از ۳۵ سالگی یا تلاش ناموفق شش ماهه پس از این سن، یک علامت برای ناباروری است که نیازمند مراجعه به پزشک می‌باشد. پزشک با انجام تست های مختلف، معاینات اولیه، آزمایش های خون و ادرار، تصویربرداری از اندام های داخلی و نیز پرسیدن سؤالاتی به تشخیص عارضه می‌پردازد. همچنین با مراجعه به متخصص غدد درون‌ریز در زمینه کشف مشکلات غده‌ای مرتبط با ناباروری، از دیگر اقداماتی است که معمولاً پس از مراجعه به پزشک انجام می‌شود.

در گفت و گو با پزشک باید موارد زیر به اطلاع وی رسانده شود:

• داروهای مصرفی با نسخه یا بی نسخه شامل مکمل ها، مواد معدنی، قرص ها، کپسول ها، ویتامین ها و…
• دفعات رابطه جنسی بدون استفاده از وسایل پیشگیری از بارداری
• تاریخ آخرین اقدام برای فرزندآوری و آخرین مقاربت جنسی
• جراحی ها یا دوره های درمانی پیشین مخصوصاً در ارتباط با دستگاه تناسلی
• سابقه شیمی درمانی یا قرارگیری در معرض پرتوها و تشعشعات
• سابقه ابتلا به بیماری های آمیزشی
• میزان مصرف مواد مخدر، سیگار و الکل
• اختلالات ژنتیکی و بیماری های ارثی در خود و خانواده
• سابقه ابتلا به بیماری هایی نظیر تیروئید و دیابت در خود و خانواده
• داشتن سیکل قاعدگی طبیعی و منظم یا دردناک و نامنظم
• سابقه خونریزی شدید یا ترشحات غیرطبیعی، درد لگن و جراحی شکم 

بیشتر بخوانید: اثر کم کاری و پر کاری تیروئید بر ناباروری

مراجعه به پزشک در دختران مجرد

دختران مجرد با رسیدن به بلوغ و پیش از ازدواج نیز بهتر است که تحت نظر پزشک متخصص قرار گیرند تا هر گونه نشانه غیر طبیعی و علائمی از مشکلات زنانه در خود را به سرعت پیگیری و درمان نمایند. این بررسی ها در صورت داشتن نظم و تکرار سالانه، به پیشگیری از مشکلات ناباروری کمک بسیاری می‌نماید.

باید توجه کرد که در دختران و پسران مجرد نیز راه هایی جهت تشخیص مشکلات ناباروری وجود دارد. این روش ها در پسران شامل آنالیز اسپرم و مایع منی و در دختران هم شامل بررسی نامنظم بودن قاعدگی، چاقی بیش از حد، رشد موهای زائد، آزمایش هورمونی از تخمدان ها، سونوگرافی به عنوان یک روش غیر تهاجمی و… می‌شود.

ازدواج دیرهنگام و فریز تخمک

به دلیل ازدواج برخی دختران و پسران در سنین بالا و کاهش کیفیت تخمک ها یا اسپرم ها، قدرت باروری نیز کاهش می‌یابد که بهتر است ازدواج و اقدام به فرزندآوری تا پیش از ۳۵ سالگی زن صورت گیرد.

ضمناً در مواردی همچون تمایل به فرزندآوری در سال های آینده، بیماری و مشکلات تخمدان و ناچار بودن به خارج سازی تخمدان، بالا رفتن سن و ازدواج دیرهنگام و… می‌توان با فریز کردن تخمک، شانس باروری در سال های آتی را همچنان حفظ کرد‌.

بیشتر بخوانید: فریز تخمک؛ راه حفظ باروری در دختران مجرد

راه های پیشگیری از ناباروری در زنان

اگرچه انواع بسیاری از ناباروری وجود دارد که قابل پیشگیری نیست؛ اما با برخی اقدامات می‌توان احتمال بروز نازایی را کاهش داد یا زمان آن را به تعویق انداخت؛ اقداماتی از جمله:

• رابطه جنسی منظم در طول ایام تخمک گذاری (اواسط دوره قاعدگی) شامل ۵ روز قبل از تخمک گذاری تا ۱ روز پس از آن
• اجتناب از مصرف انواع مواد مخدر، نوشیدن الکل و مصرف سیگار
• انجام ورزش منظم _در زنان و مردان_ برای حفظ سلامت عمومی بدن و افزایش قدرت باروری
• محدود کردن مصرف داروهای مؤثر بر باروری در طول اقدام به فرزندآوری به تشخیص پزشک
• کاهش وزن در افراد چاق یا افزودن وزن در افراد دارای لاغری مفرط برای رسیدن به وزن ایده آل و ایجاد نظم در تولید هورمون ها
• کاهش مصرف کافئین در زنان برای افزایش شانس باروری
• مراجعه و مشورت با پزشک به صورت منظم