آشنایی با روش های درمان آندومتریوز و عوارض آن

بیماری اندومتریوز (Endometriosis) یک اختلال است که در اثر رشد بافت (اندومتر) در فضای خارج از رحم به وجود می‌آید، همچنین این بیماری بر سیستم تولید مثل خانم‌ها تأثیر منفی می‌گذارد. به دلیل دیر ظاهر شدن علائم و نشانه های آندومتریوز لازم است با راه‌های پیشگیری و کنترل آن آشنا شوید. همچنین روش‌های مختلفی برای درمان آندومتریوز به صورت موقت یا طولانی‌مدت وجود دارد که در ادامه به آن می‌پردازیم.

بیماری اندومتریوز چیست؟

بیماری آندومتریوز باعث می‌شود بافتی شبیه دیواره داخلی رحم به فضای خارج از آن نظیر حفره لگن، تخمدان‌ها، لوله‌های فالوپ، شکم و روده گسترش یابد؛ این عارضه به اندومتریوز معروف است. این بافت خارجی همچون آندومتر در طول دوران قاعدگی ضخیم می‌شود و سپس فرو می‌ریزد، اما از آن‌جایی که راهی برای تخلیه خون حاصل از آن به بیرون بدن وجود ندارد، مشکلاتی نظیر درد و تحریک اندام‌های اطراف را به وجود می‌آورد.

به مرور زمان، ضایعات و زخم‌هایی شکل می‌گیرد که در صورت عدم درمان ممکن است موجب مشکلاتی همچون ناباروری موقت یا اختلال در سیکل قاعدگی شود.

بیشتر بخوانید: بیماری آندومتریوز چیست و چه علائمی دارد؟

عوارض بیماری آندومتریوز

از ابتدای شکل‌گیری بیماری آندومتریوز در بدن زنان، مشکلات و عوارض خاصی گریبان‌گیر آن‌ها می‌شود. برخی از این عوارض خفیف هستند و برخی دیگر باید به سرعت مورد درمان قرار گیرند. از جمله پیامدهای اندومتریوز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• التهاب لگن
• چسبندگی داخل لگنی
• خونریزی داخلی
• شکل‌گیری مکرر کیست های شکلاتی
• ایجاد کشش و فشار بر اعصاب و بافت‌های داخلی
• بروز درد لگنی مزمن و شدید به‌ویژه در دختران و زنان جوان
• نازایی و اختلالات باروری

بهترین روش های درمان اندومتریوز چیست؟

برای انتخاب بهترین روش درمان سریع آندومتریوز و کیست های حاصل از آن، باید ابتدا عوامل اثرگذار بر این بیماری تشخیص داده شود. مواردی نظیر شدت علائم، محل شکل‌گیری ضایعات و تمایل به حفظ قدرت باروری در انتخاب روش درمانی مؤثر است.

معمولاً در گام اول اثر هورمون استروژن بر اندومتر حذف می‌گردد و سپس درمان دارویی آغاز می‌شود که میزان آن در هر بیمار متفاوت می‌باشد. در صورت عدم اثرگذاری دارودرمانی و وجود درد شدید یا کیست‌های بزرگ‌شونده می‌بایست، به سراغ مداخلاتی نظیر عمل لاپاراسکوپی و یا لاپاراتومی رفت. به طور خلاصه سیر درمانی کیست آندومتریوز به صورت زیر است:

1. دارو درمانی شامل مصرف داروهای مسکن و هورمون درمانی (قرص ضدبارداری، پروژسترون، ضد هورمون آزاد کننده گنادوتروپین و دانازول)
2. جراحی لاپاراسکوپی
3. لاپاراتومی

در ادامه به شرح هریک از روش های بالا می پردازیم:

داروی مسکن برای آندومتریوز

از آن‌جایی که احساس درد متوسط تا شدید جزو عوارض اصلی بیماری آندومتریوز است، معمولاً داروی مسکن قوی و شبه‌مخدری نظیر اوریلیزا (Orilissa) برای آن تجویز می‌شود. چنین دارویی اغلب برای رفع درد حین رابطه جنسی یا درد بین قاعدگی‌ها به کار می‌رود. لازم به ذکر است که این داروها برای درمان اندومتریوز صرفاً با تجویز پزشک قابل مصرف هستند و به دلیل احتمال اعتیادآور بودن، نباید بیش از حد مورد استفاده قرار گیرند.

درمان اندومتریوز با هورمون ها

برخی از هورمون‌ها نظیر استروژن اثر مستقیمی روی شدت اندومتریوز می‌گذارد، بنابراین کنترل سطوح آن‌ها علاوه بر کاهش درد، موجب کاهش رشد بافت خارجی اندومتر می‌شود. به‌طور کلی، سلول‌های شبه آندومتریوز به تغییرات هورمون‌هایی همچون استروژن و پروژسترون در طول چرخه عادت ماهانه واکنش نشان می‌دهند و تشدید درد و خونریزی را در وصله‌های آندومتریوز به دنبال می‌آورند.

در چنین شرایطی می‌توان از قرص‌های ضد بارداری، گنادوتروپین‌ها، پروژستین، دانازول و... کمک گرفت. البته لازم به ذکر است که درصورت احتمال باردار بودن یا تصمیم به بارداری، باید از روش‌های درمانی دیگری به جای هورمون‌درمانی استفاده کرد.

قرص ضد بارداری

یک راه مؤثر برای کنترل رشد سلول‌های کیست آندومتریوز، مصرف قرص پیشگیری از بارداری است. قرص‌های ضد حاملگی به دلیل داشتن استروژن مصنوعی، با ایجاد قاعدگی‌های منظم، کوتاه و سبک‌تر باعث کاهش درد و گرفتگی شکم می‌شوند.

باید اشاره کرد که معمولاً با قطع مصرف داروی پیشگیری از بارداری، درد و ناراحتی قاعدگی‌ها باز می‌گردد. از طرفی در طول مصرف این داروها احتمال بروز عوارضی همچون افزایش وزن، نفخ، سردرد، خونریزی بین قاعدگی‌ها و... وجود دارد.

مصرف پروژستین (پروژسترون) و عوارض آن

یکی دیگر از درمان هورمونی آندومتریوز و توقف رشد بافت‌های اضافی، درمان با هورمون طبیعی پروژسترون و نوع مصنوعی آن یعنی پروژستین (Progestin) است. مصرف پروژستین به صورت قرص، دارای اثری موقت است و با اتمام مصرف آن شرایط دوباره به حالت قبل باز می‌گردد.

استفاده تزریقی از پروژستین یا به صورت IUD اثرات طولانی‌تری دارد و توقف قاعدگی ناشی از آن ممکن است تا چند ماه بعد برطرف گردد. انتخاب نوع داروی پروژستین به وضعیت بیمار و تشخیص پزشک بستگی دارد؛ اما در اکثر افراد عوارض جانبی زیر را نیز به وجود می‌آورد:

• سردرد و سرگیجه
• نفخ شکم
• بی‌حالی
• افسردگی و نوسانات خلقی
• بروز آکنه
• خونریزی نامنظم
• افزایش وزن
• تهوع

ضد هورمون آزادکننده گنادوتروپین

برای بهبود و درمان علائم اندومتریوز می‌توان از ضد هورمون آزادکننده گنادوتروپین (Gonadotropin) کمک گرفت. این دارو که به سرکوب هورمون‌های لوتئینه‌کننده، محرک فولیکول و گنادوتروپین‌ها می‌پردازد و موجب کاهش تولید استروژن می‌شود. به این ترتیب، رشد وصله‌های آندومتریوز را متوقف و سپس آن‌ها را تخریب می‌کند.

داروی مذکور به شکل‌های مختلفی همچون اسپری بینی یا تزریق مصرف می‌شود و هر دوره مصرف آن حداکثر ۶ ماه طول می‌کشد؛ سپس با یک استراحت کوتاه، درصورت لزوم از سر گرفته می‌شود. در طول مصرف ضد هورمون آزاد کننده گنادوتروپین احتمال بروز شرایط زیر وجود دارد:

• تحریک یائسگی
• خشکی واژن
• احساس گر گرفتگی
• نوسانات خلقی
• کاهش میل جنسی
• ضعیف شدن استخوان
• تغییر اندازه پستان‌ها
• بی‌خوابی

دانازول

این دارو به عنوان یک آندروژن (هورمون مردانه) مصنوعی، ضمن پیشگیری از ترشح هورمون‌های قاعدگی از تخمدان‌ها و توقف قاعدگی باعث درمان اندومتریوز می‌شود. لازم به ذکر است که با وجود تسکین عالی درد توسط دانازول، عوارض جانبی زیر موجب عدم استفاده از آن به عنوان اولین راه درمانی می‌شود:

• افزایش موهای زائد و مردانه
• بروز آکنه
• بم شدن صدا
• گر گرفتگی
• دردناک شدن سینه‌ها
• اختلال در عملکرد کبد
• سردرد
• نوسانات خلقی
• افزایش وزن
• آسیب دیدن جنین درصورت باردار بودن

جراحی لاپاراسکوپی برای درمان آندومتریوز

درصورتی که درمان‌های دارویی و هورمونی اثری روی بهبود علائم اندومتریوز نداشته باشد، پزشک به سراغ عمل جراحی می‌رود. عمل لاپاراسکوپی را می‌توان تنها راه قطعی برای تشخیص این بیماری و همچنین یکی از راه‌های درمان آندومتریوز دانست که با ایجاد برش‌های کوچک بر شکم و ورود ابزار لاپاراسکوپ به داخل آن انجام می‌شود.

این ابزار باریک و کوچک با داشتن دوربین و چراغ در انتهای آن، امکان مشاهده محل ضایعات آندومتریوز و جراحی آن‌ها را فراهم می‌کند. لازم به ذکر است در برخی موارد، درمان هورمونی نیز پس از لاپاراسکوپی رحم تجویز می‌شود.

بیشتر بخوانید: عمل لاپاراسکوپی رحم و تخمدان چیست و چگونه انجام می شود؟

لاپاراتومی روشی برای درمان آندومتریوز

استفاده از جراحی لاپاراتومی (Laparotomy) برای درمان آندومتریوز کمتر از لاپاراسکوپی رایج است. طی عمل لاپاراتومی با ایجاد برش بزرگی روی شکم، وصله‌های اندومتریوز برداشته می‌شوند و در صورت درد شدید ممکن است هیسترکتومی (خارج کردن رحم) انجام گیرد. در موارد نادری لازم می‌شود که لوله‌های فالوپ و تخمدان‌ها نیز تخلیه گردند؛ اما به‌طور کلی این عمل جراحی به‌عنوان آخرین راه درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

درمان خانگی اندومتریوز چگونه است؟

اگرچه روش‌های درمانی سنتی اندومتریوز لزوماً به درمان کامل آن منجر نمی‌شود، اما تا حد زیادی به تسکین علائم بیماری کمک می‌کند. برای استفاده از راهکارهای خانگی جهت بهبود آندومتریوز باید در درجه اول سبک زندگی خود را اصلاح کرد. همچنین رژیم غذایی نقش مهمی در تشدید یا تسکین علائم این بیماری‌ دارد. راهکارهای زیر می‌تواند در این زمینه مؤثر باشد:

• افزایش مصرف سبزیجات و دانه کتان
• خوردن ماهی سالمون و ساردین
• مصرف مکمل امگا ۳ برای کاهش رشد وصله‌های اندومتریوز
• پرهیز از لبنیات پرچرب
• پرهیز از گوشت قرمز و ماهی‌های حاوی مواد شیمیایی محیطی
• ورزش کردن برای آزادسازی اندورفین و کاهش درد
• نشستن در آب گرم به‌طور منظم برای تسکین درد
• اجتناب از مصرف کافئین جهت پیشگیری از عود علائم

بیشتر بخوانید: برای درمان اندومتریوز چه بخوریم؟

راه های درمان ناباروری ناشی از آندومتریوز

همان‌طور که ذکر شد، یکی از مشکلات شایع در بیماران مبتلا به آندومتریوز بروز اختلالات باروری و وقوع ناباروری است. گاهی به دلیل شدت بیماری یا انجام درمان‌های تهاجمی و سنگین ممکن است نازایی شدیدی رخ دهد که به روش‌های تخصصی جهت فرزندآوری نیاز دارد.

بیشتر بخوانید: اندومتریوز چیست و چه تاثیری بر بارداری دارد؟

درمان ناباروری با لاپاراسکوپی

همانطور که گفته شد، از آن‌جایی که طی عمل لاپاراسکوپی رحم می‌توان بدون آسیب خاصی به رحم، ضایعات اندومتریوز را برداشت، لذا شانس بارداری پس از درمان با این روش افزایش می‌یابد. این تکنیک به عنوان راهکاری نوین و مؤثر، علاوه بر حذف وصله‌های آندومتریوز باعث حفظ بافت‌های سالم می‌شود و به همین جهت، شانس حاملگی در فرد باقی می‌ماند.

درمان ناباروری با آی وی اف

در صورت عدم اثربخشی لاپاراسکوپی برای بارداری پس از اندومتریوز، می‌توان به سراغ تکنیک لقاح خارج رحمی یا آی وی اف (IVF) رفت. در روش آی وی اف پس از دریافت تخمک و اسپرم از زن و مرد، لقاح در محیط آزمایشگاه صورت می‌گیرد و تعدادی از رویان‌های به دست‌آمده در زمان مناسبی به رحم زن انتقال می‌یابد. این روش درمانی معمولاً هزینه بیشتری دارد اما شانس موفقیت آن نیز چشمگیر است.

درمان آندومتریوز در زنان یائسه

معمولاً آن دسته از زنان یائسه که دچار کیست آندومتریوز می‌شوند، مورد درمان هورمونی قرار می‌گیرند. بااین‌حال به نظر می‌رسد که این استروژن‌های تجویزشده موجب عود برخی از علائم می‌گردند. لذا به این گروه از افراد توصیه می‌شود که در صورت مشاهده هرگونه نشانه‌ای از شدت یافتن بیماری، موضوع را به پزشک خود گزارش دهند. 

آیا اندومتریوز برگشت پذیر است؟

مطالعات نشان داده که احتمال برگشت علائم اندومتریوز بعد از انجام هر یک از روش‌های درمانی، متفاوت خواهد بود‌. لذا هورمون‌ درمانی پس از عمل می‌تواند بازگشت آندومتریوز را به تأخیر بیندازد. همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد که مصرف منظم برخی داروهای خوراکی در پیشگیری از عود اندومتریوما مؤثر است.

سخن پایانی

با وجود آن‌که اغلب روش‌های درمان آندومتریوز به درمان قطعی و کامل آن منجر نمی‌شود، اما با کاهش علائم به افزایش کیفیت زندگی بیماران کمک می‌کند. بانوان می‌بایست به طور منظم تحت معاینه و چکاپ پزشک متخصص قرار گیرند تا درصورت ابتلا به اندومتریوز، بیماری آن‌ها سریع‌تر تشخیص داده شده و درمان شود.