آیا DNA از مادر اجارهای به کودک منتقل میشود؟
درمان ناباروری
از آنجایی که DNA عامل اصلی انتقال صفات ژنتیکی از هر نسل به نسل بعد است، با هر بار فرزندآوری باعث شکل‌گیری بسیاری از ویژگیهای ارثی و خانوادگی در نوزاد میشود. اما در حاملگی به وسیله‌ی رحم اجارهای این سؤال پیش می‌آید که آیا تمام یا بخشی از اطلاعات دی‌ان‌ای مادر جایگزین هم به کودک انتقال می‌یابد یا خیر؟ در صورت انتقال DNA چه تغییراتی در کودک ایجاد میشود؟ در صورت عدم انتقال آن چه نوع ارتباط ژنتیکی‌ای بین مادر اجارهای و کودک باقی می‌ماند؟ در این مقاله، پاسخ پرسش‌های بالا مورد بررسی قرار میگیرد.
DNA چیست؟
اساسی‌ترین مولکول در بدن، اسید دئوکسی ریبونوکلئیک یا DNA است که از دو زنجیره‌ی مارپیچ تشکیل شده و تمامی اطلاعات و دستورالعمل‌های ژنتیکی لازم برای رشد، تکامل، عملکرد صحیح و تولید مثل را در خود ذخیره دارد. رشته‌های DNA درون کروموزوم‌ها قرار گرفته‌اند و هنگام لقاح تخمک و اسپرم برای وقوع بارداری، داده‌های ژنتیکی را از پدر و مادر به جنین منتقل می‌کنند.
روش‌های انتقال DNA از مادر به جنین
اطلاعات ژنتیکی، هم از طریق پدر و هم از طریق مادر به کودک انتقال می‌یابد. در انتقال داده‌های ژنتیک از پدر به نوزاد، صرفاً سلول اسپرم نقش ایفا می‌کند؛ اما مادر علاوه بر در اختیار قرار دادن تخمک جهت شکل‌گیری و رشد جنین، رحم خود را هم برای نگهداری او اختصاص می‌دهد و محیط رشد و نمو کودک را فراهم می‌سازد. در شرایطی که دهنده‌ی تخمک با صاحب رحم یکی نباشد (مانند حاملگی به روش رحم اجارهای) ممکن است سه فرایند در انتقال DNA اثر بگذارد:
- انتقال تولید مثلی
- انتقال دوسویه
- انتقال محیطی
انتقال تولید مثلی
در انتقال تولید مثلی DNA به نوزاد، داده‌های ژنتیک صرفاً بر اساس ژن‌های موجود در سلول‌های لقاح‌یافته منتقل می‌شوند و محل رشد جنین (رحم مادر یا رحم مادر جایگزین) تأثیری در این انتقال ندارد. بنابراین اگر تخمک از مادر اصلی دریافت شده باشد اطلاعات ژنتیکی او به کودک به ارث میرسد و از مادر جایگزین هیچ ژنی به ارث نمی‌برد. اما اگر مادر جایگزین اهداکننده‌ی تخمک باشد، نیمی از اطلاعات ژنیکی جنین از او دریافت خواهد شد.
انتقال دوسویه
در انتقال دوسویه‌ی DNA بین مادر و جنین، احتمال انتقال سلول‌های بسیار اندکی از مادر به جنین یا برعکس وجود دارد. این سلول‌ها اغلب از طریق جفت جابجا می‌شوند که در صورت ورود به بافت‌های کودک ممکن است تا سال‌ها پس از تولد در بدن او باقی مانده و ظهور و بروزی نیابند. بنابراین گاهی سلول‌های جنینی در دوران حاملگی از مادر اجارهای به جنین می‌رسند، اما تعداد آن‌ها بسیار ناچیز است و تأثیری روی ظاهر فرد نمی‌گذارد.
انتقال محیطی
در انتقال محیطی DNA، در واقع جابجایی دی ان ای صورت نمیگیرد و صرفاً اثرات محیطی باعث فعال شدن برخی ژن‌های DNA یا خاموش شدن برخی دیگر از آن‌ها میشود. این تأثیرگذاری میتواند ناشی از سبک زندگی مادر جایگزین، برنامه غذایی دوران بارداری، بیماریهای خاص و داروهای مصرفی او باشد. همچنین نوسانات هورمونی ممکن است با تغییر سطوح هورمون‌های جنین، باعث فعال شدن برخی از ژن‌های خاموش او شود.
اثرات مادر جایگزین بر DNA جنین
عامل اصلی اثرگذاری مادر جایگزین بر کودک، شرایط رحمی او است. اگرچه عواملی مانند شکل رحم، میزان جریان خون ورودی به رحم، سطح هورمون‌ها، مواد غذایی مصرف‌شده و... تأثیری روی توالی DNA جنین نمی‌گذارد؛ اما وضعیت سیستم ایمنی بدن مادر اجارهای نقش مهمی در این زمینه دارد. گاهی عدم تطابق سیستم ایمنی جنین و مادر جایگزین موجب سرکوب برخی مسیرهای زیستی و خاموش ماندن بعضی ژن‌ها میشود؛ در حالی که متقابلاً تطابق سیستم‌های ایمنی میتواند به فعال شدن گروهی دیگر از ژن‌ها کمک کند.
آیا mtDNA مادر اجارهای به کودک منتقل میشود؟
دی‌ان‌ای میتوکندریایی (mtDNA) معروف به میتوکندری مادری، نوع دیگری از DNA است که صرفاً در میتوکندری‌ها (سلول‌های تأمین‌کننده‌ی انرژی بدن) یافت میشود. این نوع DNA فقط از مسیر تخمک به جنین میرسد و بنابراین وجود آن در بدن جنین به این بستگی دارد که تخمک لقاح‌یافته متعلق به مادر اصلی بوده یا از مادر جایگزین اهدا شده باشد.
آیا RNA مادر اجارهای به کودک منتقل میشود؟
ریبونوکلئیک اسید (RNA) مولکول دیگری در انتقال داده‌های ژنتیکی و کمک به ساخت پروتئین‌ها است که حالتی تک‌رشته‌ای دارد. انتقال سلول‌های RNA هم مانند سلول‌های DNA صرفاً از طریق تخمک مادر به جنین صورت میگیرد؛ اما در انتقال دوسویه ممکن است مقدار بسیار اندکی از این سلول‌ها جابجا شود و در بیان ژن جنین اثر ناچیزی بگذارد. بنابراین گردش خون جنینی نیز تا حدی در انتقال این عامل مؤثر است.
میکروکایمرسیم؛ پدیده‌ی اشتراک‌گذاری DNA
در کنار تخمک و اسپرم که اصلی‌ترین راه اشتراک‌گذاری DNA هستند، پدیده‌های دیگری همچون میکروکیمریسم وجود دارد که در موارد خاص و به میزان بسیار کمی، احتمال تبادل ژنتیکی بین مادر و جنین را فراهم می‌کند. میکروکایمریسم در بارداری (Microcimerism in Pregnancy) به معنای مهاجرت دوسویه سلول‌های جنینی از طریق جریان خون به بدن مادر و بالعکس است. از آنجایی که این پدیده در طول رشد جنین و از طریق محیط رشد (رحم، جفت، سلول‌های خونی) رخ می‌دهد، هم در بارداری طبیعی و هم در حاملگی به وسیله‌ی جایگزین احتمال وقوع آن وجود دارد.
نحوه انتقال دوسویه DNA در مادر و جنین
بررسی‌ها نشان داده که تقریباً در هر بارداری و با آغاز فرایند لانه‌گزینی و رشد جنین، اجزای بسیار ریزی از بدن جنین جدا شده و به بدن مادر حامل انتقال می‌یابد. این نوع انتقال تقریباً از هفته‌ی 4 یا 5 بارداری آغاز میشود و سلول‌های حاصل از آن میتواند در ارگان‌های مختلف مادر مانند ریه، قلب، کبد، کلیه، مغز، روده بزرگ و... رسوب کند. به شکل مشابه، سلول‌های مادر از مسیر جفت به بدن جنین میرسد که پس از تولد نیز قابل کشف و مشاهده است.
میزان انتقال سلول‌های جنینی چقدر است؟
میکروکایمریسم مادر-جنینی در سطح بسیار ناچیزی رخ می‌دهد و یک انتقال ژنتیکی کامل به حساب نمی‌آید. در این فرایند، سلول‌های جنین و مادر حامل در سطح میکروسکوپی تبادل می‌یابند؛ اما همین مقدار نیز از نظر بیولوژیکی و میزان ماندگاری جالب توجه است.
نقش بارداری مکرر مادر جایگزین در تغییرات DNA کودک
اگر زنی از بارداری قبلی خود تعدادی سلول جنینی به یادگار داشته باشد و دوباره جنینی را در رحم خود حمل کند، مجدداً احتمال میکروکایمریسم وجود دارد. در این صورت ممکن است علاوه بر سلول‌های خود زن، از سلول‌های جنینی سابق او نیز به جنین جدید منتقل شود. اما باید توجه کرد که حتی سطح انتقال سلول‌های خود مادر به جنین بسیار ناچیز است و عملاً تأثیری بر ویژگیهای ژنتیکی کودک نمی‌گذارد. بنابراین نمی‌توان گفت که در مهاجرت دوسویه سلول‌ها، DNA و ویژگیهای ژنتیکی فرزندان قبلی هم به نوزاد جدید انتقال می‌یابد.
اشتراک سلول‌ها چه تأثیری در بدن فرد دارد؟
با توجه به نکات ذکرشده، اشتراک سلول‌ها بین جنین و مادر اجارهای تغییری در توالی DNA و ویژگیهای ژنتیکی آن‌ها ایجاد نمیکند؛ اما همین میزان اندک تبادل دوسویه ممکن است باعث آثار مثبت و منفی مختلفی شود که برخی از آن‌ها شامل موارد زیر است:
- برخی سلول‌های مادری واردشده به بدن جنین، به تنظیم و تکامل سیستم ایمنی او کمک می‌کنند.
- در صورتی که مادر جایگزین یا جنین دچار آسیب‌دیدگی بافتی یا بیماریهای خودایمنی شوند، احتمال ترمیم آسیب‌ها به کمک سلول‌های انتقالی وجود دارد.
- در موارد نادری احتمال دارد سلول‌های منتقل‌شده باعث شکل‌گیری انواعی از سرطان یا پیشرفت سرطان‌های موجود شود.
- وقتی که سلول‌ها برای مدت بسیار طولانی در بدن مادر اجارهای یا کودک باقی می‌مانند، ممکن است سلامت عمومی طرفین را با مشکل مواجه کنند.
سخن پایانی
در مواردی که اهدای هر دو سلول جنسی تخمک و اسپرم از والدین اصلی صورت بگیرد، به دلیل عدم وجود ارتباط ژنتیکی بین مادر جایگزین و جنین هیچگونه انتقال DNA از سوی او به کودک رخ نخواهد داد. اما عواملی مانند شرایط محیطی رحم و انتقال خون از مادر اجاره‌ی به جنین از مسیر جفت، گاهی مقادیر اندکی از مولکول‌های ژنتیکی را جابجا می‌کند و یا باعث فعال یا خاموش شدن برخی ژن‌ها در جنین میشود. با این حال میزان این تبادلات ژنتیکی بسیار کم است و بنابراین کودک هرگز توالی‌های DNA مادر جایگزین را به ارث نخواهد برد.
سؤالات متداول
آیا بیماریهای ارثی مادر جایگزین به جنین میرسد؟
خیر، از آنجایی که بیماریهای ارثی منشأ ژنتیکی دارند و در بارداری به روش رحم اجارهای انتقال DNA از مادر جایگزین به جنین صورت نمیگیرد، بیماریهای ارثی احتمالی مادر جایگزین هم به جنین نمیرسد.
آیا رحم اجارهای باعث جهش ژنتیکی در نوزاد میشود؟
رحم اجارهای یک روش ایمن و پرکاربرد برای فرزندآوری در بسیاری از زوجهای نابارور و حتی بارور است و هیچگونه خطری برای DNA ها یا جهشی در ژنتیک کودک ایجاد نمیکند.
خصوصیات روحی میتواند از طریق DNA انتقال پیدا کند؟
بله، بخش مهمی از ویژگیهای روانی و شخصیتی هر فرد به DNA او وابسته است. اما بسیاری از خصوصیات روحی نیز ناشی از محیط رشد شکل میگیرد و بنابراین شرایط مادر جایگزین در طول بارداری هم میتواند روی این عامل اثر بگذارد.
نظری ثبت نشده
نظر شما