عمل سرکلاژ یا دوختن دهانه رحم؛ مراقبت ها و عوارض بعد از آن

سقط‌جنین یکی از شایع‌ترین مشکلاتی است که زنان باردار دچار آن می‌شوند. قبل از بارداری لوله باریک انتهای رحم یا لوله سرویکس (cervix) به‌اندازه خروج خون قاعدگی و یا ورود اسپرم به آن باز است. در زمان بارداری و پس از تشکیل نطفه تا زمان زایمان، گردنه رحم بسته می‌شود.

برخی از خانم‌هایی که به نارسایی سرویکس مبتلا هستند، سنگین شدن وزن جنین و بزرگ شدن کیسه آب و جفت باعث فشار بر سرویکس شده و احتمال سقط‌جنین را افزایش می‌دهد. در این حالت برای جلوگیری از بروز سقط‌جنین، عمل سرکلاژ (Cervical Cerclage) انجام می‌شود که در آن دهانه رحم بخیه زده می‌شود. بسته بودن رحم باعث می‌شود که جنین بتواند تا هفته 37ام و 38ام بارداری در داخل رحم مادر باقی‌مانده و از زایمان زودرس (preterm labor) و سقط‌جنین جلوگیری شود.

عمل سرکلاژ یا دوختن دهانه رحم چیست؟

همانطور که گفته شد، دهانه رحم در خانم‌ها قبل از بارداری حالتی سفت و محکم دارد و در زمان بارداری و نزدیک شدن به زمان زایمان، دهانه رحم شروع به نرم و شل شدن می‌کند تا بتواند به زایمان مادر و بیرون آمدن نوزاد از رحم کمک کند. بانوانی که مشکل نارسایی سرویکس یا نارسایی دهانه رحم دارند، باز شدن دهانه رحم زودتر از موعد موردنیاز انجام خواهد شد.

پس از باز شدن دهانه رحم به علت سنگینی جنین و جفت آن، رحم توانایی نگه‌داری جنین را از دست داده و به علت باز بودن دهانه رحم، سقط و یا زایمان زودرس اتفاق می‌افتد. عمل سرکلاژ عملی است که طی آن دهانه رحم زنان بخیه زده می‌شود. این عمل تاکنون 95 درصد میزان موفقیت داشته که آمار بسیار عالی به شمار می‌رود. پس از انجام این عمل معمولاً برای مادران باردار استراحت مطلق تجویز می‌شود، زیرا تنها انجام عمل سرکلاژ نمی‌تواند از سقط‌جنین جلوگیری کند.

علت انجام عمل سرکلاژ در زنان

در صورتی که دهانه رحم به دلیل وزن و فشار جنین و جفت آن در طول بارداری باز شود، از عمل سرکلاژ برای رفع آن استفاده خواهد شد. نارسایی دهانه رحم می‌تواند به علت‌های سابقه سقط‌جنین در سه‌ماهه اول بارداری و بیوپسی مخروطی قبلی یا روش LEEP ایجاد شود.

عمل سرکلاژ برای چه کسانی تجویز می‌شود؟

پزشک متخصص ممکن است این عمل را برای برخی از بانوان باردار تجویز کند. ازجمله زنانی که این عمل برای آن‌ها تجویز می‌شود، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• زایمان زودرس بی‌دلیل
• سابقه سقط‌جنین در سه‌ماهه دوم بارداری
• کوتاه بودن طول گردن رحمی در هفته 20 تا 24 بارداری در نتایج سونوگرافی
• سقط‌‌های مکرر باوجود درمان‌های دارویی مختلف
• داشتن رحم دوشاخ
• بارداری با روش آی وی اف و داشتن سابقه التهاب و عفونت
• داشتن سابقه سقط جنین عمدی
• بارداری‌های چند قلو

انواع عمل سرکلاژ دهانه رحم

دوختن دهانه رحم با توجه به شرایط بیمار می‌تواند به روش‌های مختلفی انجام شود.

روش مک دونالد (McDonald)

این روش را سنتی‌ترین روش انجام عمل جراحی سرکلاژ می‌دانند که در آن بخیه رحم قبل از هفته 15ام انجام‌شده و در هفته 37ام باز می‌شود. در این روش بخیه‌ها از بیرون دور دهانه رحم زده می‌شوند. برخی از پزشکان معتقد هستند که در هفته‌های 15 ام تا 18ام نیز می‌توان این عمل جراحی را انجام داد.

در عمل سرکلاژ مک دونالد دهانه رحم به‌طور کامل مسدود نشده و راهی برای خروج ترشحات باقی خواهد ماند. این روش یکی از روش‌های موفق سرکلاژ به شمار رفته و در اغلب بانوان نتیجه مثبتی خواهد داشت.

روش شیرودکار (Shirodkar)

این روش معمولاً برای بانوانی که روش مک دونالد برای آن‌ها جواب نداده است، استفاده می‌شود. برخلاف روش مک دونالد در این روش بخیه‌ها از داخل رحم زده می‌شوند، ازاین‌رو سختی و پیچیدگی عمل بیشتر خواهد بود. این روش سرکلاژ خطرات ناشی از بارداری را نیز کاهش خواهد داد.

به دلیل وجود بخیه‌ها، زایمان زنان بعد از این عمل جراحی معمولاً به‌صورت سزارین انجام می‌شود. در روش شیرودکار گاهی بخیه‌ها برداشته‌شده و گاهی به‌عنوان یک روش دائمی مورداستفاده قرار می‌گیرد.

روش سرکلاژ شکمی

این روش جز روش‌های دائمی به شمار رفته و برای کسانی که دو روش قبل برای آن‌ها جواب نداده، مورداستفاده قرار می‌گیرد. در این روش بخش بالایی سرویکس دوخته‌شده و معمولاً تا پایان بارداری باز نمی‌شود.

سرکلاژ اورژانسی

در صورتی که دهانه رحم به‌قدری باز شود که هرلحظه امکان سقط‌جنین وجود داشته باشد، پزشک متخصص می‌تواند به‌صورت اورژانسی نسبت به بستن دریچه رحم اقدام کرده و از سقط‌جنین جلوگیری کند. در علم پزشکی به این بخیه که مانع از سقط‌جنین می‌شود، بخیه نجات گفته می‌شود.

بیشتر بخوانید: کدام از انواع رحم باعث ناباروری می‌شود؟

مراحل روش انجام عمل سرکلاژ

همان‌طور که در بالا نیز اشاره شد، بعد از تشخیص سلامت مادر و جنین و انجام آزمایش‌های لازم، عمل سرکلاژ به روش‌های مختلف شیرودکار، شکمی، مک دونالد و یا اورژانسی انجام می‌شود. برای انجام این عمل با توجه به شرایط جسمی بیمار می‌توان از روش‌های مختلف بی‌حسی موضعی، بی‌حسی نخاعی و یا در مواردی بیهوشی اپیدورال استفاده کرد.

برای انجام این عمل، پزشک یک اسپکولوم داخل واژن بیمار قرار داده تا آن را باز نگه دارد و سپس اقدام به بخیه زدن دهانه رحم به هرکدام از روش‌های ذکرشده می‌کند. در صورتی که روش‌های ذکرشده امکان‌پذیر نبوده و یا با شکست مواجه شود، پزشک جراح با ایجاد یک برش بر روی شکم بیمار، دهانه رحم را به آن پیوند می‌زند. در این روش زایمان مادر حتماً باید به‌صورت سزارین انجام شود.

در روش مک دونالد اسپکولوم در داخل واژن گذاشته‌شده و از سوزنی برای بخیه زدن دهانه رحم استفاده می‌شود. در انتها بخیه‌ها گره‌زده می‌شود تا دهانه رحم بسته شود. در روش شیرودکار، اسپکولوم داخل واژن قرار داده‌شده و سپس از ابزاری به نام رینگ فورسپس دهانه رحم کشیده می‌شود. در مرحله بعد برش کوچکی در سرویکس ایجادشده و به کمک سوزن به دهانه رحم دوخته می‌شود.

در روش ترانس ابدومینال، یک برش بر روی شکم ایجادشده و سپس با کمک سوزن، دهانه رحم به قسمت تحتانی آن دوخته می‌شود. این روش سرکلاژ با لاپاراسکوپی نیز قابل انجام است.

پیش از عمل سرکلاژ چه اقداماتی را باید انجام داد؟

قبل از انجام دوختن دهانه رحم لازم است اقدامات و مراقبت‌هایی انجام داد؛ از جمله این موارد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• در ابتدا برای تشخیص خطرات احتمالی و طول گردنه رحم مادر باید سونوگرافی انجام شود.
• همچنین یک سونوگرافی نیز باید برای تشخیص وضعیت سلامت جنین انجام شود. در صورتی که جنین نبض نداشته یا نبض او ضعیف باشد، انجام عمل توصیه نمی‌شود.
• فرد باید تمامی بیماری‌های زمینه‌ای و داروهای مصرفی خود را به پزشک معالج خود اطلاع داده و بهتر است از 48 ساعت قبل از انجام عمل از خوردن داروهای روان کننده یا منعقد کننده خون خودداری کند. 
• داشتن رابطه جنسی از 72 ساعت قبل از عمل ممنوع است.
• بیمار نباید بدون مشورت پزشک، داروهای واژینال مصرف کند.
• ناحیه تناسلی باید کاملاً تمیز بوده و عفونت‌های رحمی و واژینال از چند مدت قبل با استفاده از دارو رفع شده باشد.
• در برخی از موارد پزشک از بیمار می‌خواهد که از 8 ساعت قبل از عمل جراحی، از خوردن و آشامیدن بپرهیزد.

مراقبت‌های بعد از عمل سرکلاژ

بعد از عمل سرکلاژ به دلیل انقباض رحمی و برای جلوگیری از بروز مشکلاتی مانند زایمان زودرس، نیاز است که بیمار چند ساعت و یا یک‌شب را در بیمارستان تحت نظر باشد. تا چند روز پس از انجام عمل، بیمار ممکن است عوارضی مانند گرفتگی عضلات رحمی و یا خونریزی خفیف داشته باشد که طبیعی است. معمولاً پس از عمل و برای جلوگیری از بروز مشکلاتی مانند عفونت، پزشک معالج برای بیمار دارو تجویز می‌کند.

بیمار باید 2 تا 3 روز بعد از عمل جراحی در منزل استراحت داشته و از انجام کارهای فیزیکی سنگین خودداری کند. پس از گذشت این زمان، بیمار حتماً باید برای شروع کارهای روزانه خود با پزشک مشورت کند. از دیگر اقدامات مهم پس از عمل سرکلاژ می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• اجتناب از رابطه جنسی تا حداقل 1 هفته پس از عمل
• استراحت مطلق در صورت تجویز پزشک
• مصرف منظم داروهای تجویزشده
• اجتناب از انجام کارهای روزانه حداقل به مدت 5 تا 7 روز
• مراجعه به پزشک در صورت مشاهده علائمی مانند تب بالای 38 درجه، احساس درد در کمر، قطع نشدن خونریزی
• انجام عمل سونوگرافی بعد از عمل برای اطمینان از سالم بودن جنین
• استفاده از توالت فرنگی و پرهیز از مصرف خوراکی‌های یبوست زا
• استفاده از آب و صابون ملایم برای تمیز کردن بخیه‌ها پس از اجازه پزشک
• پوشیدن لباس‌های زیر نخی

عمل سرکلاژ و زایمان طبیعی

یکی از سؤالات رایج زنان در مورد عمل جراحی سرکلاژ آن است که آیا بعد از انجام آن امکان زایمان طبیعی وجود دارد یا خیر؟ پاسخ به این سوال به نوع عمل جراحی وابسته است. همانطور که در روش مک دونالد بخیه‌ها در اواخر بارداری بازخواهند شد، امکان زایمان طبیعی وجود دارد. همچنین اگر بخیه‌های شیرودکار قابل باز شدن باشند، منعی برای زایمان طبیعی وجود نخواهد داشت. اما در روش سرکلاژ شکمی، امکان زایمان طبیعی را از مادر گرفته و زایمان تنها باید به‌صورت سزارین انجام شود.

مزایا و فواید عمل سرکلاژ دهانه رحم

عمل دوختن دهانه رحم می‌تواند مزایای زیر را برای مادران داشته باشد:

• کاهش احتمال سقط‌جنین
• افزایش مدت‌زمان نگه‌داری جنین در رحم
• جلوگیری از زایمان زودرس
• افزایش احتمال تولد نوزاد سالم و کامل

بیشتر بخوانید: آشنایی با روش های جلوگیری از سقط جنین

عوارض و خطرات عمل سرکلاژ چیست؟

انجام این عمل یکی از کم عارض‌ترین عمل‌های دوران بارداری است که هیچ آسیبی به جنین وارد نمی‌کند. از طرف دیگر اگر این عمل توسط پزشکان متخصص و حرفه‌ای انجام شود، عوارض آن تا حد بسیار زیادی کاهش پیداکرده و احتمال وقوع آن بسیار کم خواهد شد. عوارض این عمل در مقایسه با انجام ندادن آن‌که می‌تواند منجر به سقط‌جنین یا زایمان زودرس شود، بسیار ناچیز است. ازجمله عوارض عمل دوختن دهانه رحم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• آسیب به دهانه رحم حین عمل
• عفونت مربوط به دهانه رحم
• انقباض رحمی و درد در ناحیه زیر شکم و کمر
• خونریزی شدید
• تهوع و استفراغ
• تب بالای 38 درجه و لرز
• تنگ شدن گردن رحم 

در چه صورت نباید عمل سرکلاژ را انجام داد؟

در تمامی مواردی که احتمال زایمان زودرس وجود دارد، نمی‌توان از عمل سرکلاژ استفاده کرد. در برخی از موارد این عمل نه‌تنها کمک‌کننده نبوده، بلکه می‌تواند برای مادر و جنین نیز آسیب‌زا باشد. اگر شما یکی از شرایط زیر را دارید، عمل سرکلاژ گزینه مناسبی برای شما نخواهد بود.

• عفونت داخلی رحمی
• خونریزی واژینال
• زایمان زودرس به دلیل پاره شدن کیسه آب
• ناهنجاری‌های جدی جنینی
• خارج شدن کیسه آب از محل قرارگیری آن

سؤالات متداول

آیا عمل سرکلاژ درد دارد؟

همان‌طور که در بخش روش انجام عمل نیز به آن ذکر شد، برای انجام سرکلاژ از روش‌های مختلف بی‌حسی و یا بیهوشی استفاده می‌شود. ازاین‌رو شما هنگام انجام عمل دردی را احساس نخواهید کرد و جای نگرانی ندارد.

چه زمانی می‌توان بخیه عمل سرکلاژ را کشید؟

صرف‌نظر از آن‌که عمل سرکلاژ را چه زمانی انجام داده‌اید، زمان کشیدن بخیه‌ها معمولاً در هفته‌های آخر بارداری یعنی هفته 37 یا 38 انجام می‌شود. در این زمان جنین به‌قدری رشد کرده است که در صورت زایمان زودهنگام، مشکلی برای کودک از نظر سلامتی پیش نیاید. از طرف دیگر در این زمان احتمال سقط‌جنین نیز بسیار کم است.

آیا سرکلاژ تأثیری بر روی بارداری‌های بعدی دارد؟

معمولاً بانوانی که فرزند اول خود را با این روش نگه‌داری کرده‌اند، برای بارداری‌های بعدی نیز نیازمند آن هستند، اما به‌طورکلی سرکلاژ تأثیر منفی برای بارداری‌های بعدی نخواهد داشت.

آیا کشیدن بخیه‌ها درد دارد؟

در پاسخ به این سؤال باید گفت درد کشیدن بخیه‌ها تا حد زیادی به روش انجام عمل وابسته است. کشیدن بخیه‌ها در روش مک دونالد درد چندانی برای بیمار نداشته و می‌تواند به‌اندازه آزمایش پاپ اسمیر مادر را کمی اذیت کند. کشیدن بخیه‌ها در روش شیرودکار معمولاً با درد همراه بوده و می‌توان از داروی بی‌حسی موضعی هنگام بیرون کشیدن بخیه‌ها استفاده کرد.