درمان ناباروری با انتقال رویان به درون رحم (ZIFT)

مشکل ناباروری که در تقریباً 10 درصد زوج‌ها دیده می‌شود را می‌توان توسط روش‌های کمک باروری (Assisted Reproductive Techniques) که با اصطلاح ART نیز شناخته می‌گردد، درمان نمود. روش‌های درمانی کمک باروری که شامل سطوح ساده تا پیچیده می‌شود، با میزان موفقیت 25 الی 30 درصدی همراه می‌باشد.

این روش‌ها در هر زوجی (بسته به شرایط آن‌ها) متفاوت است و حتی احتمال نیاز به‌ استفاده از چند نوبت لقاح مصنوعی برای یک زوج وجود دارد. به‌طور مثال، برای مردی با تعداد اسپرم‌های 10 میلیون در میلی‌لیتر و مردی با تعداد اسپرم‌های 1 میلیون در میلی‌لیتر، روش‌های متفاوتی توسط پزشک پیشنهاد می‌شود که شانس موفقیت بیشتر و هزینه کمتر را به دنبال داشته باشد.

یکی از انواع روش‌های کمک باروری، ZIFT (Zygote intrafallopian transfer) یا انتقال رویان به درون رحم می‌باشد که به دلیل نیاز به عمل لاپاراسکوپی رحم، درمانی تهاجمی بوده و فقط در صورت انسداد لوله‌های رحمی و شرایط منع لقاح اسپرم و تخمک، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

بیشتر بخوانید: آشنایی با بهترین و جدیدترین روش های درمان ناباروری

عمل ZIFT چیست؟

روش ZIFT مشابه دو روش IVF و GIFT است که تخمک زن پس از استخراج در شرایط آزمایشگاهی با اسپرم مرد بارور می‌گردد؛ با این تفاوت که در روش آی‌وی‌اف، سلول تخم حاصل از لقاح به مدت 3 الی 5 روز پس از رشد در محیط آزمایشگاه برای لانه‌گزینی وارد رحم می‌شود؛ اما در روش زیفت (ZIFT)، سلول تخم بعد از 24 ساعت و در مرحله زیگوت، به درون لوله رحمی انتقال داده می‌شود. شایان ذکر می‌باشد که زیگوت، رویان تک‌سلولی پیش از تقسیم شدن به چند سلول است.

در چه مواردی روش ZIFT برای درمان ناباروری تجویز می‌شود؟

در صورت ناموفق بودن سایر روش‌های درمانی و در صورت وجود مشکلاتی از قبیل تعداد اسپرم بسیار کم مرد، مشکلات تخمک‌گذاری و ناباروری با علل نامشخص، به شرط باز بودن حداقل یک لوله رحمی در زن، روش ZIFT به همراه میکرواینجکشن (تزریق مستقیم اسپرم به درون تخمک) می‌تواند شانس باروری را افزایش دهد.

از آنجایی که در این روش درمانی، تخمک‌ها قبل از انتقال، بارور شده‌اند؛ لذا سلول تخم درحال‌رشد از لوله فالوپ به رحم می‌رسد و این مزیت روش ZIFT به شمار می‌رود. لازم به یادآوری می‌نماید که روش زیفت به دلیل تهاجمی بودن، امروزه بسیار کمتر مورد استفاده واقع می‌شود.

مراحل انجام روش ZIFT

به طور کلی، روند انجام مراحل انتقال سلول تخم به درون رحم (ZIFT) در حدود 5 الی 6 هفته به طول می‌انجامد. مراحل ZIFT به شرح زیر می‌باشد:

1. تحریک تخمدان: ابتدا با مصرف داروهای محرک تخمک‌گذاری توسط زن، تولید تخمک‌های متعدد تحریک می‌شود.
2. ارزیابی رشد فولیکول های تخمدان: پزشک با نظارت بر روند رشد فولیکول‌های تخمدان، تخمک‌های بالغ‌شده را تشخیص می‌دهد و برای زن تزریق آمپول hCG تجویز می‌نماید.
3. پانکچر: حدوداً 36 ساعت پس از تزریق hCG، عمل تخمک‌گیری یا عمل پانکچر از طریق واژن انجام می‌گیرد.
4. لقاح اسپرم و تخمک: پس از عمل پانکچر، تخمک‌های استخراج‌شده در شرایط آزمایشگاهی با اسپرم‌های مرد لقاح می‌یابد و بعد از یک روز، سلول تخم یا زیگوت تشکیل می‌شود.
5. انتقال زیگوت: از این مرحله به بعد، روند انجام روش ZIFT با آی‌وی‌اف متفاوت می‌شود. بدین گونه که در روش ZIFT، رویان‌های اولیه (به تعداد 1 تا 5 زیگوت) به کمک لاپاراسکوپی و از طریق برش کوچکی بر روی شکم به دورن لوله رحمی زن انتقال داده می‌شود و زیگوت‌های مازاد، جهت استفاده در آینده قابل فریز کردن می‌باشد.
6. لانه گزینی: پس از طی مراحل مذکور، سلول زیگوت منتقل‌شده به لوله رحمی در طول حرکت خود به سمت رحم، رشد می‌کند و پس از ورود به رحم در دیواره رحم لانه‌گزینی کرده و به جنین تبدیل می‌شود. شایان ذکر می‌باشد که در صورت انتقال چند زیگوت به لوله رحمی، علاوه بر افزایش احتمال بارداری، احتمال دوقلو یا چندقلوزایی نیز افزایش می‌یابد.
7. تأیید بارداری: به منظور اطمینان از وقوع بارداری، در حدود 2 هفته پس از انتقال زیگوت به لوله رحم (ZIFT)، آزمایش خون بارداری انجام می‌گردد.

میزان موفقیت روش ZIFT و عوامل مؤثر بر آن

میزان موفقیت درمان ناباروری به روش ZIFT، به عواملی نظیر علل ناباروی و سن خانم بستگی دارد. باید دانست که خانم‌های جوان‌تر، به دلیل دارا بودن تخمک‌های سالم‌تر، نتایج بهتری از روش ZIFT به‌دست می‌آورند و شانس موفقیت این روش در آنان بیشتر است.

در ادامه، به آماری که در گزارشات منتشرشده برای درصد موفقیت روش ZIFT در شرایط مختلف ارائه شده، اشاره می‎شود:

• بارداری موفق در 30% موارد
• بارداری خارج رحمی در کمتر از 1% موارد
• تولد نوزاد زنده در حدود 82% موارد
• سقط یا مرگ جنین در حدود 18% موارد
• بارداری تک قلو در حدود 70% موارد
• بادراری چندقلو در 23% موارد

تفاوت عمل IVF و ZIFT

 عمل IVF و ZIFT هر دو از جمله عمل‌هایی هستند که برای درمان مشکلات ناباروری شدید در زنان مورد استفاده قرار می‌گیرند. روش انجام هر دو عمل تا حد بسیار زیادی مشابه با یکدیگر انجام می‌شود.

• در مرحله اول تخمدان‌های مادر تحریک می‌شود.
• در مرحله دوم تخمک از بدن مادر جدا می‌شود.
• در مرحله سوم در محیط آزمایشگاه و به صورت مصنوعی تخمک با اسپرم پدر لقاح انجام می‌دهد.
• در مرحله چهارم انتقال جنین انجام می‌شود.

تفاوت IVF و ZIFT در روش انتقال جنین است. در روش IVF تخم لقاح یافته شده در رحم زن قرار داده می‌شود، در حالی که در روش ZIFT تخم لقاح یافته شده در لوله فالوپ زن قرار داده می‌شود. همچنین در روش ZIFT پزشک معالج نیازمند انجام عمل دیگری به نام لاپاراسکوپی است.

نکته قابل ذکر آن که در هر دو روش پزشک معالج می‌تواند بهترین جنین از لحاظ کیفیت را انتقال دهد. میزان موفقیت هر دو روش و احتمال بارداری نیز تا حد زیادی مشابه یکدیگر بوده و به فاکتورهای مختلفی مانند سن مادر و کیفیت تخمک بستگی دارد.

احتمال باروری در زنان با سن پایین تر بیشتر خواهد بود. از دیگر مزایای این دو روش می‌توان به این نکته اشاره کرد که می‌توان سلول‌ها را قبل از انتقال از لحاظ بیماری‌های ژنتیکی مورد بررسی قرار داد. 

معایب روش کمک باروری ZIFT

روش کمک باروی ZIFT علی‌رغم مزایا و برتری‌هایش نسبت به سایر روش‌ها، از مشکلات و معایبی نیز برخوردار است که به شرح زیر می‌باشد:

• رایج نبودن: مراکز درمانی کمی روش ZIFT را انجام می‌دهند و اکثر کلینیک‌ها این روش درمانی را به کار نمی‌گیرند.
• تهاجمی بودن: همان‌طور که ذکر شد، روش ZIFT به دلیل نیاز به عمل لاپاراسکوپی، روشی تهاجمی به شمار می‌رود که از معایب آن می‌باشد.
• زمان‌بر بودن: نظارت بر نحوه پاسخ بدن به داروها در روش ZIFT مدت‌زمان نسبتاً زیادی می‌طلبد و همچنین دفعات زیادی می‌بایست جهت سونوگرافی و آزمایش خون به پزشک مراجعه نمود.
• هزینه زیاد: این روش به دلیل نیاز به تجهیزات آزمایشگاهی، هزینه زیادی دربر دارد و جزو روش‌های گران‌قیمت به شمار می‌رود.
• احتمال چندقلوزایی: از آنجایی که ممکن است بیش از چند زیگوت برای افزایش شانس بارداری به لوله رحم منتقل شود؛ لذا احتمال حاملگی دوقلو یا چندقلویی بیشتر می‌شود. البته که برخی زوجین این امر را موهبت می‌دانند؛ اما باید دانست که ممکن است این وضعیت عوارضی نیز در پی داشته باشد.
• بیماری ها و عوارض جانبی: روش ZIFT عوارضی نظیر تولد نوزاد با وزن کم، سندرم تحریک بیش‌ازحد تخمدان یا ohss (به دلیل استفاده از داروها) و حاملگی خارج رحمی را نیز ممکن است به دنبال داشته باشد.
• احتمال توقف درمان: در شرایطی که فولیکول به اندازه کافی تولید نشود و یا عوارضی نظیر ohss مشاهده شود، احتمال توقف درمان وجود دارد.