عمل لاپاراسکوپی رحم و تخمدان چیست و چگونه انجام می شود؟

لاپاراسکوپی یکی از روش‌های جدید جراحی است که طی 20 الی 30 سال گذشته در درمان بسیاری از بیماری‌ها مورد استفاده قرار گرفته و با توجه به ایجاد زخم‌های کمتر حین جراحی، روشی کاربردی و ایمن به شمار می‌رود. انجام لاپاراسکوپی در زنان برای درمان مشکلات مختلفی به کار می‌رود که از جمله آن‌ها می‌توان به لاپاراسکوپی رحم و تخمدان اشاره کرد. این عمل علاوه بر کاربرد تشخیصی، روشی جهت رفع بیماری‌ها و اختلالات داخلی نیز می‌باشد و اغلب در نواحی شکم و لگن انجام می‌شود.

عمل جراحی لاپاراسکوپی چیست؟

در عمل لاپاراسکوپی می‌توان بدون ایجاد برش برای باز کردن شکم و انجام جراحی‌های عمیق، تنها با یک برش کوچک اقدام به درمان بیماری کرد. برای این کار، برشی در ناحیه شکم ایجاد و دستگاه لاپاراسکوپ (شامل میله‌ای باریک با دوربین در انتهای آن) وارد نواحی داخلی شکم و لگن می‌شود و به انجام معاینات تشخیصی یا عمل جراحی می‌پردازد. 

عمل لاپاراسکوپی رحم و تخمدان ها

کاربرد لاپاراسکوپی در بیماری‌های زنان بیش از سایر موارد می‌باشد و به‌طور گسترده‌ای برای درمان مشکلات تخمدان‌ها یا رحم به کار می‌رود. برای انجام لاپاراسکوپی رحم و تخمدان‌ها باید برشی کوچک در زیر ناف ایجاد و دستگاه را جهت بررسی اندام‌های زنانه به داخل بدن هدایت کرد.

این جراحی به منظور خارج‌سازی رحم زنان با نام عمل هیسترکتومی به کار می‌رود. دوره نقاهت هیسترکتومی لاپاراسکوپی، اغلب کوتاه‌تر از هیسترکتومی شکمی است و انتخاب آن به جای هیسترکتومی شکمی بر اساس تشخیص پزشک انجام می‌پذیرد.

منظور از لاپاراسکوپی تشخیصی و جراحی چیست؟

گاهی از روش لاپاراسکوپی برای شناسایی علل ناباروری و مشکلات داخلی بدن استفاده می‌شود که به آن لاپاراسکوپی تشخیصی می‌گویند. لاپاراسکوپی تشخیصی یکی از مراحل بررسی و درمان ناباروری است و زمانی به کار می‌رود که آزمایش‌های غیرتهاجمی نظیر سونوگرافی (USG) یا هیستروسالپنگوگرافی (HSG)، قادر به تشخیص ناهنجاری‌ها و علت بیماری‌ها نباشند.

با توجه به این‌که در روش لاپاراسکوپی تشخیصی می‌توان آناتومی لگن، لوله‌های فالوپ (لوله‌های رحمی)، تخمدان‌ها، رحم و ساختارهای اطراف آن را به‌طور سیستماتیک مورد بررسی قرار داد، استفاده از این تکنیک در زنان دارای سقط مکرر یا ناباروری بدون علت توصیه می‌شود. علاوه بر این، بخش مهمی از فرایند لاپاراسکوپی مربوط به بررسی انسداد لوله‌های رحمی است که از علل اصلی مشکلات باروری به شمار می‌رود و با نام ناهنجاری لوله کروم شناخته می‌شود.

برای تشخیص انسداد لوله‌ها می‌توان ماده رنگی حاجبی را از مسیر دهانه رحم و با ابزارهای مخصوص به حفره رحم رساند. سپس با جریان یافتن این مایع رنگی در رحم، تخمدان‌ها و لوله فالوپ و عکس‌برداری از این اندام‌ها، امکان مشاهده نقاط انسداد یا چسبندگی فراهم خواهد بود.

بااین‌حال باید گفت که در کنار مزایا و کاربردهای لاپاراسکوپی تشخیصی، این روش یک تکنیک جامع و کامل نیست؛ زیرا معمولاً در ۱۸ درصد از مواردی که عدم انسداد را تأیید می‌کند، می‌توان با روش‌های دیگری نظیر HSG وجود انسداد و چسبندگی بخش خارجی لوله‌ها را تشخیص داد.

بیشتر بخوانید: سقط مکرر جنین؛ دلایل و روش‌های درمان

کاربردهای عمل لاپاراسکوپی

• انجام بیوپسی یا نمونه‌برداری بافتی از بافت‌های داخلی بدن
• تخلیه بافت‌های غیرطبیعی و مضر همچون آندومتریوز (ضخیم شدم دیواره رحم) یا فیبروم رحم (میومکتومی)
• ریشه‌یابی علت بروز برخی علائم
• خارج‌سازی غدد لنفاوی و دیگر بافت‌های مشابه
• برداشتن یک بخش یا کل تخمدان‌ها و لوله‌های فالوپ به تشخیص پزشک
• تخلیه و خارج‌سازی کامل رحم یا قسمت‌های آسیب‌دیده آن (هیسترکتومی)
• کمک به تشخیص سایر بیماری‌ها
• درمان کیست تخمدان (سیستکتومی) و هر نوع توده غیرطبیعی در ارگان‌های تناسلی داخلی
• تخلیه توده‌های سرطانی رحم و تخمدان و هر نوع تومور مضر در لگن و شکم
• تشخیص و درمان بارداری خارج رحمی
• علت‌یابی و درمان دردهای مزمن و غیرطبیعی در ناحیه لگن
• تشخیص برخی مشکلات باروری
• نمونه‌برداری از تخمک‌ها برای استفاده در لقاح آزمایشگاهی

چه کسانی نمی توانند لاپاراسکوپی رحم و تخمدان انجام دهند؟

تنها افرادی که شرایط زیر را داشته باشند، نمی توانند لاپاراسکوپی رحم انجام دهند:

• بانوان یائسه
• افراد دارای اضافه‌وزن شدید
• مبتلایان به بیماری‌های قلبی و ریوی
• زنان دارای سابقه عمل جراحی در ناحیه شکم

فواید و مزایای لاپاراسکوپی چیست؟

لاپاراسکوپی، تکنیکی نسبتاً نوین است که فواید و مزایای بسیاری در مقایسه با سایر عمل‌های جراحی دارد؛ از جمله:

• نیاز به برش‌های کوچک و کم‌عرض در مقایسه با دیگر عمل‌های جراحی باز
• مؤثر در تشخیص و درمان بسیاری از بیماری‌ها
• ریکاوری سریع پس از عمل، ترخیص سریع و دوران نقاهت کوتاه‌مدت
• عوارض و خطرات بسیار کم
• ایمنی بالاتر
• احساس درد کمتر بعد از عمل
• کاهش احتمال بروز عفونت پس از جراحی
• حفظ ظاهر طبیعی شکم به علت ایجاد برش‌های کوچک و کمتر
• امکان انجام جراحی دقیق‌تر و بهتر
• کاهش خطر فتق
• عدم ایجاد چسبندگی

استفاده از لاپاراسکوپی رحم برای تشخیص ناباروری

همانطور که گفته شد لاپاراسکوپی رحم، یک عمل جراحی کم‌تهاجمی و ساده است که با ایجاد برش‌های کوچک، به تشخیص و درمان بسیاری از علل ناباروری زنان از جمله کیست تخمدان، فیبروئید، چسبندگی، عفونت و آندومتریوز کمک می‌کند. این روش در مواردی که علت ناباروری با هیسترسکوپی یا سایر آزمایش‌ها مشخص نشده نیز کاربرد دارد و به کمک آن می‌توان بافت‌های اضافی و خطرناک را خارج نمود.

در زمان استفاده از لاپاراسکوپی رحم برای تشخیص و درمان علت ناباروری، معمولاً اقداماتی همچون نمونه‌برداری از بافت تخمدان و رحم، بررسی و درمان عفونت‌ها و بیماری التهابی لگن (PID)، باز کردن لوله‌های رحمی و... انجام می‌شود.

بیشتر بخوانید: کدام بیماری های رحم و تخمدان باعث ناباروری می شود؟

اقدامات و آمادگی های پیش از لاپاراسکوپی

پیش از انجام عمل جراحی لاپاراسکوپی باید اقدامات و مراقبت‌هایی صورت گیرد که شامل موارد زیر است:

• دریافت اطلاعات کافی و توصیه‌های لازم از سوی پزشک یا پرستار
• اجتناب از خوردن و آشامیدن طی 12 ساعت قبل از لاپاراسکوپی
• مراجعه به موقع در روز عمل (حدود 1 الی 2 ساعت پیش از موعد جراحی)
• خارج کردن لنز، عینک و زیورآلات قبل از عمل
• مصرف داروهای تخلیه روده طی چند ساعت یا یک روز پیش از لاپاراسکوپی به دستور پزشک
• انجام آزمایش‌ها و چکاپ‌های لازم همچون عکس‌برداری با سی تی اسکن، سونوگرافی، MRI و آزمایش‌های خون و ادرار
• اطلاع به پزشک درخصوص داروهای مصرفی از قبیل مکمل‌ها، مسکن‌های بدون نسخه و داروهای گیاهی
• اطلاع به پزشک درصورت مصرف مواد مخدر
• انجام عمل لاپاراسکوپی رحم پس از اتمام دوره قاعدگی
• قطع مصرف داروهای رقیق‌کننده خون مانند ایبوپروفن، آسپرین و وارفارین به دستور پزشک
• اجتناب از مصرف سیگار در روزهای قبل و بعد از عمل
• مصرف داروهای ضروری با حداقل مقدار آب در شب قبل از لاپاراسکوپی
• همراه داشتن لباس راحتی و لوازم بهداشتی همچون پد و خودداری از پوشیدن لباس‌های تنگ
• تخلیه مثانه 1 ساعت قبل از عمل

لازم به ذکر است که فرد باید مواردی همچون فتق شکم، حساسیت‌های دارویی، سرطان یکی از اندام‌های شکمی، باردار بودن یا احتمال بارداری، سابقه جراحی شکمی و... را پیش از انجام لاپاراسکوپی به اطلاع پزشک برساند.

عمل لاپاراسکوپی چگونه انجام می شود؟

عمل لاپاراسکوپی با وجود تهاجم اندک، یک جراحی خاص است و باید توسط تیم پزشکی متبحر در بیمارستان انجام شود. در بیشتر مواقع، لاپاراسکوپی تحت بیهوشی کامل و گاهی با بی‌حسی نخاعی یا اسپاینال انجام می‌پذیرد؛ البته به گفته برخی از پزشکان، امکان انجام این جراحی با بی‌حسی از ناحیه کمر وجود ندارد.

با توجه به قرارگیری سر در پایین و پاها در بالا، شرایط جسمانی بیمار باید مد نظر قرار گیرد؛ چراکه گاهی عمل حدود 2 تا 3 ساعت طول می‌کشد. تیم پزشکی می‌بایست از عدم ابتلای فرد به بیماری‌های ریوی، عروقی و سایر مشکلات داخلی اطمینان یابد. با آغاز فرایند لاپاراسکوپی و تزریق وریدی مایعات یا دارو و آرام‌بخش، لوله تنفسی و سوند برای بیمار تعبیه می‌شود.

سپس یک تا سه برش کوچک در محدوده ناف ایجاد می‌گردد که برای پر کردن شکم با گاز کربن دی اکسید _جهت دور کردن روده از رحم و لگن و مشاهده بهتر اندام‌های داخلی_ و سپس ورود ابزار جراحی به بدن مورد استفاده قرار می‌گیرد. با ورود لاپاراسکوپ به بدن و بررسی اندام‌ها، نمونه‌برداری از بافت (بیوپسی) یا درمان بیماری و تخلیه کیست انجام می‌شود که گاهی این فرایند همراه با تجهیز لاپاراسکوپ به لیزر می‌باشد.

پزشک با چرخاندن و کنترل دستی دوربین، تمام جزئیات لگن و رحم را روی مانیتور رصد می‌کند. با اتمام جراحی و تخلیه گاز دی اکسید کربن، محل عمل را بخیه و بانداژ می‌کنند و به علت کوچک بودن زخم‌ها، در مدت کوتاهی بهبود می‌یابد. حداقل زمان جراحی لاپارسکوپی حدود 30 تا 90 دقیقه و در صورت درمان عارضه‌هایی مانند آندومتریوز بیش از این است.

درنهایت با انتقال بیمار به بخش ریکاوری، بسته به نوع بیهوشی و واکنش بدن فرد به جراحی می‌توان پس از 2 تا 4 ساعت بیمارستان را ترک کرد. در واقع، لاپاراسکوپی یک جراحی روزانه است که فرد در همان روز عمل مرخص می‌شود.

لازم به ذکر است که گاهی یک برش 1.5 سانتی‌متری هم در سمت راست یا چپ بدن برای ورود یک دوربین دیگر ایجاد می‌شود که موجب بررسی و مشاهده بهتر اندام‌ها می‌گردد. ضمناً درصورت انجام درمان در کنار بررسی و تشخیص، ابزار دیگری همچون پنس، قیچی و... مورد استفاده قرار می‌گیرد و احساس درد شانه و درد خفیف شکمی به مدت 7 روز پس از عمل طبیعی می‌باشد.

تفاوت لاپاراسکوپی با عمل جراحی باز

در عمل لاپاراسکوپی بر خلاف عمل‌های جراحی باز، تشخیص و درمان بدون دخالت مستقیم دست و تنها با ابزارهای دقیق و ظریف انجام می‌شود. در جراحی لاپاراسکوپی برعکس عمل جراحی باز، نیازی به برش‌های بزرگ شکمی نیست و ایجاد تنها چند سوراخ کوچک کافی می‌باشد. ضمناً لاپاراسکوپی این مزیت را دارد که طی آن می‌توان با دوربین و بر صفحه یک مانیتور، وضعیت اندام‌ها داخلی را مشاهده کرد و عمل دقیق‌تری را انجام داد.

دوره نقاهت و مراقبت های بعد از لاپاراسکوپی

طی کردن دوره نقاهت پس از لاپاراسکوپی و انجام برخی اقدامات و مراقبت‌ها، به بهبود هرچه سریع‌تر بیمار کمک می‌کند. با اتمام عمل، بیمار تحت مراقبت‌های پزشکی قرار می‌گیرد و از نظر مواردی همچون دمای بدن، فشار خون، وضعیت تنفس و ضربان قلب وی بررسی می‌شود. از جمله اقدامتی که فرد می‌بایست پس از عمل لاپاراسکوپی انجام دهد، می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• اجتناب از فعالیت زیاد و ورزش کردن تا یک هفته
• خودداری از انجام کارهای سخت تا 1 الی 2 روز و دریافت مرخصی شغلی
• پرهیز از بلند کردن اشیای سنگین به مدت 3 هفته
• مصرف مسکن و آنتی‌بیوتیک‌های تجویزشده برای جلوگیری از عفونت‌های احتمالی
• شست‌وشو و خشک کردن محل برش‌ها با آب و صابون و حوله مناسب
• عدم رانندگی طی 24 ساعت پس از عمل
• پرهیز از مصرف نوشیدنی های گازدار و الکلی تا 24 ساعت بعد از جراحی
• خودداری از رابطه جنسی به مدت یک هفته
• مصرف غذاهای سبک و مقوی

بیشتر بخوانید: مراقبت های قبل و بعد از عمل لاپاراسکوپی

لاپاراسکوپی چه خطرات و عوارضی دارد؟

در صورت انجام لاپاراسکوپی، ممکن است فرد دچار آسیب‌های پوستی و عفونت مثانه شود و درد مختصری را در محل بخیه‌ها احساس کند که با مسکن‌های تجویزشده قابل تسکین می‌باشد. البته در موارد نادری، عوارض زیر هم گزارش شده است:

• ایجاد آسیب‌های عصبی
• واکنش‌های آلرژیک
• آسیب‌دیدگی اندام‌های مجاور مانند مثانه، کبد و روده‌ها
• لخته شدن خون
• بروز برخی مشکلاتی ادراری
• خون‌ریزی و آسیب دیدن عروق شکم
• نفخ و ناراحتی شکمی تا چند روز بر اثر تزریق گاز کربن دی اکسید
• متورم شدن گلو به علت ورود لوله تنفسی حین عمل
• درد کتف و گردن (قابل درمان با داروهای مسکن یا دراز کشیدن به پهلو)

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

در صورت مشاهده علائم زیر باید به پزشک مراجعه کرد یا علائم را به متخصص زنان و زایمان گزارش داد:

• خون‌ریزی شدید واژینال
• خون‌ریزی شدید از جای زخم‌ها
• تب و لرز
• درد قفسه سینه و تنگی نفس
• قرمز شدن و ترشح مایع از محل زخم‌های جراحی
• استفراغ
• درد شکمی شدید یا تشدیدشونده

چه مدت بعد از لاپاراسکوپی رحم می توان باردار شد؟

امکان بارداری پس از انجام عمل لاپاراسکوپی رحم بسیار زیاد است و معمولاً طی مدت یک سال بعد از عمل امکان فرزندآوری وجود دارد. البته زوج پیش از اقدام به بارداری باید از بهبود کامل زن مطلع شوند تا در این صورت بتوانند بارداری طبیعی را نیز تجربه نمایند.

رابطه جنسی بعد از لاپاراسکوپی

بعد از لاپاراسکوپی رحم باید یک هفته یا دست‌کم 3 الی 5 روز از رابطه جنسی خودداری کرد و درصورت مشاهده خون‌ریزی پس از مقاربت، درد هنگام نزدیکی، ترشحات طولانی‌مدت و زیاد از واژن، خروج مایع و خون از محل بخیه‌ها و... پزشک خود را در جریان گذاشت.

به‌طور کلی عمل لاپاراسکوپی رحم می‌تواند موجب تأخیر در قاعدگی شود؛ هرچند که خون‌ریزی مشابه پریودی طی روزهای بعد از عمل و گاهی تا 3 هفته طبیعی می‌باشد. بهتر است عمل لاپاراسکوپی رحم را در هفتمین تا دهمین روز پیش از تخمک‌گذاری انجام داد. معمولاً در صورت عدم بروز عوارض خاص، تخمک‌گذاری طبق روال قبلی خود صورت می‌پذیرد؛ اما عقب افتادن عادت ماهانه امری محتمل است.

البته از علل بی‌نظمی در چرخه قاعدگی می‌توان به استرس و نگرانی‌های پس از جراحی یا تغییرات هورمونی نیز اشاره کرد. گاهی پریودی تا 40 روز به تأخیر می‌افتد و اولین قاعدگی پس از لاپاراسکوپی رحم تقریباً کوتاه و مختصر می‌باشد.

آمادگی های لازم برای بارداری بعد از لاپاراسکوپی رحم و تخمدان

بررسی منظم چرخه قاعدگی

بررسی دقیق چرخه قاعدگی و اطلاع از زمان تخمک‌گذاری، شانس بارداری پس از لاپاراسکوپی رحم را افزایش می‌دهد. بدین منظور، اندازه‌گیری سطح هورمون‌های بدن و تعیین مراحل رشد و آزادسازی تخمک‌ها با کیت‌های ارزیابی تخمک امکان‌پذیر است. به علاوه، این کیت‌ها در اندازه‌گیری دمای بدن (جهت آگاهی از افزایش دمای روز تخمک‌گذاری و نیز ارزیابی مخاط رحمی) کاربرد دارد.

نداشتن رابطه جنسی

همان‌طور که اشاره شد، اجتناب از رابطه جنسی طی روزهای اولیه پس از عمل ضرورت دارد؛ چراکه ممکن است موجب درد و خون‌ریزی شدید در زن شود.

استراحت کافی

استراحت کافی به‌ویژه طی 2 روز اول، باعث رفع احساس درد و خستگی پس از عمل لاپاراسکوپی رحم می‌شود. البته بعد از دو روز باید فعالیت‌های روزانه را از سر گرفت و از کارهای سنگین خودداری کرد.

تغذیه مناسب

رژیم غذایی سالم و تغذیه مناسب پس از لاپاراسکوپی رحم، شانس بارداری طبیعی را افزایش می‌دهد. طی روزهای اول بعد از عمل می‌توان از غذاهای سبک و مایعات استفاده نمود و در روزهای بعدی، مصرف ویتامین‌های ضروری قبل از بارداری را بیشتر کرد.

منابع:

https://www.healthline.com/health/laparoscopy

https://www.hopkinsmedicine.org/health/treatment-tests-and-therapies/laparoscopy

https://my.clevelandclinic.org/health/treatments/4819-laparoscopy