اسپرم اهدایی؛ درصد موفقیت، روش انتقال و شرایط

اسپرم اهدایی چیست؟

استفاده از اسپرم اهدایی (Sperm donation) یکی از روش های کمک باروری برای کمک به زوجین نابارور است. در این روش نمونه مایع منی از مردی غیر از همسر گرفته شده و در طی عمل IUI به داخل رحم خانم تزریق می شود و یا از طریق عمل آی وی اف لقاح انجام و سپس جنین حاصل به رحم خانم منتقل می گردد. از شرایط ضروری پیش از اهدای اسپرم باید به اطلاع‌رسانی کامل به اهداکننده و دریافت‌کننده درخصوص عوارض و خطرات احتمالی، مسائل حقوقی، تبعات روانشناختی و ویژگی‌های ژنتیکی اشاره کرد.

ضمناً از آنجایی که هدف از این کار کمک به زوج‌های نابارور می‌باشد و پول انگیزه اصلی اهدای اسپرم نیست؛ لذا در ازای اهدای اسپرم به بانک اسپرم، فقط مبلغ اندکی جهت جبران وقت و هزینه‌های انجام شده در اختیار اهداکننده قرار می‌گیرد. اگر تمایل دارید درباره ی روش های مختلف درمان ناباروری بیشتر بدانید، اینجا کلیک کنید.

شرایط دریافت اسپرم اهدایی چیست؟

استفاده از اسپرم اهدایی در شرایطی به زوجین نابارور پیشنهاد می شود که اسپرم مرد تعداد و کیفیت لازم برای بارور ساختن تخمک خانم را نداشته باشد و یا نتیجه آزمایش اسپرم مرد نشان دهنده اسپرم صفر باشد.

بطور کلی می توان گفت در شرایط زیر پزشک استفاده از اسپرم اهدایی را تجویز می کند:

• عدم موفقیت سایر روش های درمانی برای دریافت اسپرم از مرد
• ناکارآمد بودن اسپرم های دریافتی از مرد
• ابتلای مرد به بیماری ارثی صعب العلاج
• ابتلای مرد به یک ناهنجاری کروموزومی

بیشتر بخوانید: علت اسپرم صفر چیست؟

شرایط اهداکنندگان اسپرم

شرایط و قوانین خاصی برای اهدای اسپرم وجود دارد، این موارد عبارتند از:

• عدم ابتلا به بیماری های ژنتیکی و عفونی
• سن
• سابقه پزشکی
• انجام آزمایش خون به صورت دوره ای
• کیفیت و کمیت نرمال اسپرم
• عدم ابتلا به بیماری های روانی
• تأهل یا تجرد
• رضایت اهداکننده
• سلامت عمومی
• سبک زندگی سالم
• انگیزه اهدای اسپرم

در ادامه به معرفی هرکدام از موارد بالا، برای اهدا کردن اسپرم می پردازیم.

عدم ابتلا به بیماری های ژنتیکی و عفونی

افراد مبتلا به بیماری های ژنتیکی و بیماری هایی نظیر ایدز، هپاتیت B و C، سفلیس، تبخال تناسلی، زگیل تناسلی، سرطان، دیابت، خستگی مزمن و بیماری های وراثتی نظیر سیستیک فیبروزیس، آنمی، هموفیلی، تالاسمی و التهاب ریه قادر به اهدای اسپرم نمی باشند؛ چراکه بیماری های مذکور بر کمیت و کیفیت اسپرم اثرگذار می باشد.

همچنین اقوام درجه یک (والدین، فرزندان، خواهر و برادر) و درجه دو (پدربزرگ، عمو، خاله، خواهرزاده و برادرزاده) اهداکننده، نباید به بیماری‌های ارثی مبتلا باشند.

سن مناسب

سن اهدا کننده باید بین ۱۸ تا حداکثر ۳۵ سال باشد؛ چرا که سن بالای ۴۰ سال بر حرکت اسپرم اثرگذار است.

سابقه پزشکی

افرادی که به فرزندخواندگی قبول شده اند نمی تواند اسپرم اهدا کنند؛ زیرا که اغلب از سابقه پزشکی خانواده خود بی خبر هستند.

انجام آزمایش خون به صورت دوره ای

پزشک به منظور بررسی وضعیت سلامتی فرد، به صورت دوره ای آزمایش خون برای اهدا کننده تجویز می کند.

کیفیت و کمیت نرمال اسپرم

حداقل ۷۰ درصد از اسپرم های موجود در نمونه مایع منی فرد اهدا کننده، باید حرکت پیش رونده داشته باشند و همچنین ۶۰ درصد از آن ها دارای مورفولوژی سالم باشند. به‌طورکلی باید آزمایش اسپرم، قدرت باروری اهداکننده را خوب یا عالی نشان دهد و توانایی باروری مرد در وضعیت ضعیف یا متوسط نباشد.

عدم ابتلا به بیماری های روانی

افراد مبتلا به انواع بیماری های روانی نظیر اسکیزوفرنی و دو قطبی نمی توانند اسپرم اهدا کنند؛ چراکه این بیماری ها ریشه ژنتیکی دارند.

تأهل یا تجرد

تأهل یا تجرد مانعی برای اهدای اسپرم ایجاد نمی کند.

رضایت اهداکننده

فرد اهداکننده باید طی یک جلسه مشاوره، به‌طور کامل در جریان حقوق و وظایف خود قرار گیرد و رضایت آگاهانه‌ای برای اهدای اسپرم داشته باشد.

سلامت عمومی

داشتن تناسب اندام، اجزای صورت سالم و بدون عیب، ضریب هوشی بالاتر از متوسط جامعه، شرایط روحی_روانی و اجتماعی نرمال و… از دیگر شرایط اهداکننده اسپرم به شمار می‌رود.

سبک زندگی سالم

فرد علاقه‌مند به اهدای اسپرم باید از سبک زندگی سالمی نظیر: عدم مصرف مواد مخدر و الکل، داشتن رژیم غذایی سالم و… پیروی کند و اهل رابطه جنسی متعدد با افراد مختلف نباشد.

انگیزه اهدای اسپرم

انگیزه و نیت کمک به زوج‌های نابارور برای فرزندآوری، اهمیت زیادی دارد و فردی که صرفاً به دنبال دریافت پول از طریق اهدای اسپرم باشد پذیرفته نمی‌شود.

آمادگی های پیش از اهدای اسپرم

به‌عنوان یک فرد اهداکننده، باید پیش از اهدای اسپرم آمادگی‌هایی را کسب کنید که شامل موارد زیر می‌شود:

• آمادگی روانی درخصوص مواجهه احتمالی با کودکی که فرزند بیولوژیکی شما محسوب می‌شود
• تصمیم‌گیری درباره مطرح کردن این موضوع با خانواده یا عدم اطلاع به آن‌ها
• کمک گرفتن از یک وکیل برای تعیین تعهدات مالی و حقوق قانونی اهداکننده (درصورت اهدای اسپرم به یک زوج آشنا)

آزمایش های لازم قبل از اهدای اسپرم

• آزمایش اسپرم یا اسپرموگرام
• آزمایش تعیین گروه خونی
• آزمایش هپاتیت B و C
• غربالگری ژنتیکی
• آزمایش های تعیین عفونت جنسی

فرد اهدا کننده نباید یک هفته قبل از اهدا، رابطه جنسی یا خروج مایع منی داشته باشد.

بیشتر بخوانید: شیوه انجام آزمایش اسپرم و نحوه تفسیر جواب آن

روش انجام اهدای اسپرم

اهدای اسپرم در طی چند مرحله صورت می‌گیرد و در هر مرحله از فرد اهداکننده خواسته می‌شود که اقداماتی را طبق دستورات پزشکی انجام دهد. به‌عنوان مثال، اغلب باید طی ۲ الی ۳ روز پیش از انزال و اهدای اسپرم، از هرگونه رابطه جنسی خودداری گردد. در ابتدا از فرد خواسته می شود بوسیله خودارضایی نمونه مایع منی خود را به آزمایشگاه تحویل دهد.

نمونه مایع منی فریز شده، در بانک اسپرم به مدت ۶ ماه نگهداری می شود. پس از ۶ ماه مجدداً از فرد درخواست می شود تا آزمایش ابتلا به بیماری های عفونی خود نظیر HIV را تکرار کند. با ذوب شدن نمونه می‌توان از قدرت و مقاومت اسپرم‌های اهداکننده در برابر فرآیند انجماد و میزان آسیب‌دیدگی یا افت کیفیت آن‌ها در طول این فرآیند مطلع شد.

بیشتر بخوانید: آشنایی با روش فریز کردن اسپرم و کاربرد های آن

بدین ترتیب، وجود هرگونه بیماری به فرد اطلاع داده می‌شود و اگر نتیجه آزمایش منفی باشد، فرد به عنوان اهدا کننده اسپرم پذیرفته می شود.سپس با توجه به تطابق مشخصات ظاهری زوجین و فرد اهدا کننده، از اهدا کننده درخواست می شود در روز خاصی برای اهدای نمونه اسپرم به مرکز ناباروری مراجعه کند. خانم گیرنده اسپرم نیز مصرف داروهای تحریک تخمک‌گذاری و ویتامین‌ها را آغاز می‌کند و با مشخص شدن ایام تخمک‌گذاری، در کلینیک حاضر می‌شود.

روند تلقیح اسپرم بدون هرگونه بیهوشی امکان‌پذیر است و تنها یک استراحت نیم‌ساعته پس از تزریق، برای خانم کافی خواهد بود. سپس زوج گیرنده طبق روزهای مشخصی برای معاینات بعدی و تأیید بارداری به پزشک مراجعه می‌نمایند.این روش در صورت تکمیل آزمایشات پیش از اهدا و تأیید پزشک هیچ خطری برای سلامتی فرد ندارد.

روش های انتقال اسپرم اهدایی

اسپرم اهدایی به دو روش IUI و IVF مورد استفاده قرار می گیرد:

بارداری با اسپرم اهدایی به روش IVF

در این روش پزشک با استفاده از داروهای تحریک تخمدان، تعداد تخمک های بالغ را افزایش می دهد. سپس قبل از رها شدن تخمک ها از تخمدان طی یک عمل جراحی ساده، تخمک های بالغ را از تخمدان خارج کرده و در محیط آزمایشگاه با اسپرم اهدایی فرد غریبه لقاح می دهد؛ در نهایت جنین حاصل پس از آماده شدن رحم، به داخل رحم انتقال داده می شود.

بارداری با اسپرم اهدایی در روش IUI

در این روش چرخه تخمک گذاری خانم توسط پزشک مشخص می شود. در برخی از موارد پزشک برای افزایش درصد موفقیت اسپرم اهدایی، استفاده از داروهای تحریک تخمدان را برای رهاسازی بیش از یک تخمک در روز تخمک گذاری تجویز می کند. زوج در روز تخمک گذاری به پزشک مراجعه می کنند و پزشک اسپرم اهدایی فرد غریبه را به داخل رحم خانم تزریق می کند.

افرادی که قصد دارند از اسپرم اهدایی جهت درمان ناباروری در یزد استفاده کنند کلیک نمایند.

حکم شرعی اسپرم اهدایی

در مورد استفاده از اسپرم اهدایی بین علما اختلاف نظر وجود دارد. برخی از مراجع تقلید استفاده از اسپرم اهدایی مرد غریبه را جهت باروری جایز دانسته و بیشتر مراجع آن را جایز نمی‌دانند. به عنوان مثال، طبق استفتائات آیت‌الله خامنه‌ای درصورت عدم وقوع مقدمات حرام مانند نگاه و لمس و… می‌توان اسپرم مرد غریبه را برای لقاح با تخمک زن استفاده کرد؛ بااین‌حال، بدیهی است که همسر زن، پدر نوزاد نخواهد بود.

در حال حاضر، برخی مراجع همچون آیت‌الله سیستانی، مکارم شیرازی و صانعی در مورد انجام IVF با اسپرم اهدایی نظرات متفاوتی دارند پس توصیه می‌شود در این خصوص حتما به فتوای مرجع تقلید خود رجوع کنید؛ اما نقطه مشترک میان مراجع تقلید موافق استفاده از اسپرم اهدایی این موضوع است که اگر فرزند حاصل از لقاح تخمک با اسپرم اهدایی مرد غریبه، دختر باشد، به همسر مادر خود محرم است.

لازم به ذکر است که پدر شرعی فرزند، تمامی وظایف پدری از قبیل مخارج، نگهداری، تربیت، مراقبت و محبت به کودک را بر عهده دارد و نباید در انجام این وظایف کوتاهی کند.

مسئله دیگری که در بحث اسپرم اهدایی پیش می‌آید، موضوع ارث و محرمیت است. در این خصوص نیز بین مراجع تقلید اختلاف نظر وجود دارد، بنابراین قبل از استفاده از روش اسپرم اهدایی حتما از نظر مرجع تقلید خود در این مورد مطلع شوید.

شرایط قانونی استفاده از اسپرم اهدایی

در اغلب موارد، نمونه اسپرم از بانک اسپرم گرفته می شود و فرد اهدا کننده هیچ اطلاعاتی از زوج نابارور گیرنده ندارد. در صورت استفاده از این روش، زوج نابارور می توانند کارهای اداری حضانت کامل فرزند خود را با کمک یک وکیل انجام دهند. لازم به ذکر است فرزندان حاصل از اسپرم اهدایی از اهداکننده ارث نخواهند برد.

به این نکته نیز توجه داشته باشید که خرید و فروش تخمک و اسپرم در ایران غیرقانونی است و هرگونه تبلیغات و اعلام مبلغ برای خرید و فروش آن از سوی مجموعه‌های مدعی ارتباط با مراکز درمان ناباروری، کذب و غیرواقعی می‌باشد.

بانک اسپرم

به مکانی که جهت جمع‌آوری، ذخیره‌سازی، منجمدکردن و نگهداری اسپرم برای طولانی‌مدت مورد استفاده قرار می‌گیرد، بانک اسپرم (cryobank) گفته می‌شود. اسپرم‌های موجود در بانک اسپرم یا مراکز درمان ناباروری علاوه بر اینکه در روش‌هایی نظیر IVF جهت رفع مشکل نازایی به کار می‌روند، به منظور استفاده‌های آتی فرد اهداکننده (برای فرزندارشدن در آینده) نیز ذخیره و نگهداری می‌گردد.

البته ناگفته نماند که مشخصات فرد اهداکننده اسپرم به صورت محرمانه نزد بانک اسپرم باقی می‌ماند و معمولاً تعداد محدودی از اسپرم‌های یک شخص برای باروری مصرف می‌شود.

اسپرم اهدایی پس از کیفیت‌سنجی، درون نی‌های مخصوص فریز ریخته می‌شود؛ سپس روی بخار نیتروژن مایع به مدت ۱۵ الی ۳۰ دقیقه قرار می‌گیرد و در انتها، درون مایع نیروژن یا LN2 (Liquid Nitrogen) فرو می‌رود تا دمای سلول‌های اسپرم به میزان ۱۹۶- درجه سانتیگراد کاهش یابد.

مسائل ژنتیکی بارداری با اسپرم اهدایی

در صورت استفاده از اسپرم اهدایی، حدود ۵۰ درصد از خصوصیات ژنتیک جنین حاصل به مادر و ۵۰ درصد دیگر به فرد اهدا کننده اسپرم می رود. به همین علت پزشک تلاش می کند نزدیک ترین فرد از لحاظ خصوصیات ظاهری (مثل رنگ چشم، رنگ مو، قد و گروه خونی) به زوج گیرنده اسپرم را کاندید اهدای اسپرم کند.

یکی دیگر از نگرانی‌های احتمالی زوج‌های نابارور این است که مبادا کودک آن‌ها در آینده با فرزند دیگر اهداکننده اسپرم (که خواهر یا برادر ژنتیکی او محسوب می‌شود) ازدواج کند. این امر در مورد اهداکننده ناشناس و فردی که به دفعات اسپرم خود را اهدا می‌کند، محتمل‌تر می‌باشد.

برای جلوگیری از چنین اتفاقی، در بسیاری از کشورهای دنیا هر مرد تنها به دفعات معدودی می‌تواند اسپرم خود را اهدا کند و زمانی که حداکثر 10 الی 15 نوزاد از اسپرم‌های وی بوجود بیاید، امکان اهدای مجدد وجود نخواهد داشت. بدین ترتیب، احتمال ازدواج بین این فرزندان به حداقل می‌رسد و حتی با آزمایش DNA در آینده نیز می‌توان به‌طور کامل از وقوع آن جلوگیری کرد.

درصد موفقیت اسپرم اهدایی

بیشترین میزان موفقیت در روش استفاده از اسپرم اهدایی مربوط به زمانی است که خانم هیچ مشکلی برای باروری نداشته باشد و سن خانم زیر ۳۵ سال باشد. درصد موفقیت اسپرم اهدایی در بیشترین حالت حدود ۶۰ الی۸۰ درصد است که این درصد تحت تأثیر روش استفاده از اسپرم اهدایی نیز می باشد؛ بطور مثال درصد موفقیت IUI به نسبت IVF کمتر است.

همچنین یک مطالعه نشان داده در استفاده از اسپرم اهدایی، شست‌وشو و جداسازی اسپرم‌ها در آزمایشگاه و انتخاب اسپرم‌های فعال و پرتحرک برای لقاح شانس موفقیت را افزایش می‌دهد.

بیشتر بخوانید: چگونه یک آی وی اف موفق داشته باشیم؟

آیا امکان دریافت اسپرم اهدایی از برادر وجود دارد؟

از نظر شرعی، حقوقی و قانونی دریافت اسپرم اهدایی از برادر طبق نظر اغلب مراجع و کارشناسان این حوزه مجاز نیست و پیامدهای منفی بسیاری را به دنبال می‌آورد. ایجاد اشکال در مسائل مربوط به ارث، فشار روانی و به هم ریختگی نسبت‌های خانوادگی، آسیب‌های روحی به فرزند در صورت اطلاع یافتن از این موضوع و احتمال زیاد پشیمانی اهداکننده از اهدای اسپرم و گاهی نگرانی هایی در مورد بیماری های ژنتیکی از پیامدهای آسیب‌زای این کار به شمار می‌رود.

لذا با وجود مزایایی همچون شباهت ظاهری حداکثری با نوزاد و عدم وجود انگیزه مالی در اهداکننده، این روش امروزه در اغلب نقاط دنیا منسوخ شده و حتی در کشورهایی مانند سوئد، فرانسه و… قوانین سخت‌گیرانه‌ای برای آن وجود دارد.

بنابراین با توجه به امکان بررسی تطابق‌های ظاهری بین اهداکننده و گیرنده، به راحتی می‌توان از یک اهداکننده غریبه و غیرخویشاوند اسپرم دریافت کرد و از پیامدهای منفی اشاره‌شده، جلوگیری نمود.

نگرانی های استفاده از اسپرم اهدایی برای بارداری

لقاح اسپرم اهدایی فرآیندی بسیاری ایمن است و خطر خاصی را برای اهداکننده ایجاد نمی‌کند. فرد گیرنده نیز تنها ممکن است در معرض خطراتی مشابه بارداری معمولی قرار گیرد و خطر بیشتری متوجه او نخواهد بود.

ضمناً از آنجایی که نمونه اسپرم اهدایی مورد آزمایش‌هایی همچون سابقه اختلالات ژنتیکی، وجود آنتی‌بادی‌های HIV و غربالگری بیماری‌های مقاربتی قرار می‌گیرد، بنابراین خطری زوج دریافت‌کننده را در مشکلات و بیماری‌های جنین تهدید نمی‌کند.

ازجمله مسائلی که ممکن است باعث نگرانی افراد شود، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• نقش مذهب و دین اهداکننده اسپرم و گیرنده درباره مجاز بودن این عمل
• عدم رابطه ارثی و ژنتیکی همسر دریافت کننده اسپرم با کودک
• ناتوانی کودک در آشنایی با سابقه ژنتیکی خود درصورت ناشناس بودن فرد اهداکننده
• مشکلات شخصی همچون احساس شرم یا ترس درباره دریافت اسپرم
• احتمال وجود عدم شباهت آشکار کودک با والدین خود در گذر زمان

البته تمامی این موارد را می‌توان با پزشکان متخصص و کلینیک‌های مربوطه در میان گذاشت و نظر متخصصان امر، روانشناسان و مشاوران مذهبی را جویا شد.

بیشتر بخوانید: راه های درمان اسپرم صفر برای بارداری

هزینه استفاده از اسپرم اهدایی چقدر است؟

در حال حاضر قیمت مصوب و مشخصی برای استفاده از اسپرم اهدایی در ایران وجود ندارد. گفته می‌شود مراکز مختلف کشور، مبالغ متفاوتی بین 3 تا 100 میلیون تومان برای اهدای اسپرم دریافت می‌کنند که هرچه صاحب اسپرم ویژگی‌های مطلوب‌تری نظیر ظاهر زیبا، ضریب هوشی بالا، شهرت و... داشته باشد این مبلغ بیشتر می‌شود.

البته برخی مراکز نیز با تبلیغ این که اهداکننده اسپرم فردی ورزشکار، خوش‌هیکل، باهوش و... است مبالغ بالایی دریافت می‌کنند که چنین کاری از نظر اخلاقی صحیح نیست. لازم به ذکر است که این بخش از هزینه‌ها مربوط به دریافت اسپرم می‌باشد و سایر هزینه‌های درمان براساس روش انتخابی (مانند IUI، IVF و...)، کلینیک محل مراجعه، تخصص و تجربه پزشک و... تعیین می‌شود. توجه داشته باشید که برای درمان ناباروری حتما به مراکز درمانی معتبر و مورد تایید مراجعه کنید.

هزینه بارداری با اسپرم اهدایی چقدر است؟

در حال حاضر قیمت مصوب و مشخصی برای استفاده از اسپرم اهدایی در ایران وجود ندارد. گفته می‌شود مراکز مختلف کشور، مبالغ متفاوتی بین ۳ تا ۱۰۰ میلیون تومان برای اهدای اسپرم دریافت می‌کنند که هرچه صاحب اسپرم ویژگی‌های مطلوب‌تری نظیر ظاهر زیبا، ضریب هوشی بالا، شهرت و… داشته باشد این مبلغ بیشتر می‌شود.

البته برخی مراکز نیز با تبلیغ این که اهداکننده اسپرم فردی ورزشکار، خوش‌هیکل، باهوش و… است مبالغ بالایی دریافت می‌کنند که چنین کاری از نظر اخلاقی صحیح نیست. لازم به ذکر است که این بخش از هزینه‌ها مربوط به دریافت اسپرم می‌باشد و سایر هزینه‌های درمان براساس روش انتخابی (مانند IUI، IVF و…)، کلینیک محل مراجعه، تخصص و تجربه پزشک و… تعیین می‌شود.

توجه داشته باشید که برای درمان ناباروری حتما به مراکز درمانی معتبر و مورد تایید مراجعه کنید.