علائم دیابت بارداری چیست و چه عوارضی برای جنین دارد؟

شرایط خاص دوران حاملگی و تغییرات بدن مادر، احتمال بروز برخی بیماری‌های خاص را در این دوره بیشتر می‌کند که یکی از آن‌ها دیابت بارداری است. در واقع، افزایش مقاومت به انسولین در اثر تولید هورمون‌هایی خاص توسط جفت و جنین و در نتیجه کاهش تبدیل قند به گلیکوژن، میزان گلوکز یا قند خون را در بدن مادر افزایش داده و باعث بروز دیابت می‌شود.

علائم دیابت حاملگی در سه ماهه اول، دوم و سوم متفاوت است و عوارض آن بر جنین و حرکات او نیز متفاوت می‌باشد. با این حال، با رعایت برخی نکات می‌توان از ابتلا به این عارضه پیشگیری کرد و در صورت ابتلا نیز آن را مدیریت و درمان نمود.

علل، زمان بروز و پیامدهای دیابت بارداری در مادر و جنین

دیابت بارداری از شایع‌ترین مشکلات دوران حاملگی است و بین ۲ تا ۱۰ درصد از زنان باردار به آن دچار می‌شوند. آشنایی با علت‌ها و علائم آن اهمیت زیادی در پیشگیری این بیماری دارد. در حالت طبیعی، بدن با کمک هورمون انسولین، قند موجود در خون (گلوکز) را جذب و آن را در سلول‌ها ذخیره می‌کند تا انرژی لازم برای فعالیت‌های بدن تأمین شود. اما در دوران بارداری، خصوصا از اواسط بارداری به بعد، جفت شروع به ترشح هورمون‌هایی می‌کند که اثر انسولین را کاهش می‌دهند. در نتیجه، بدن برای جبران این مقاومت، باید انسولین بیشتری تولید کند.

اگر پانکراس نتواند به اندازه کافی انسولین بسازد، قند خون بالا می‌رود و دیابت بارداری به‌وجود می‌آید. این اتفاق بین هفته‌های ۲۴ تا ۲۸ بارداری (سه‌ماهه دوم یا سوم) رخ می‌دهد.

دیابت بارداری پس از زایمان برطرف می‌شود و به معنی دیابت دائمی نیست، اما زنانی که به آن مبتلا می‌شوند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ در آینده قرار دارند. اگر این بیماری به‌ صورت اصولی کنترل نشود، باعث افزایش قند خون در جنین، رشد بیش از حد او، سختی در زایمان یا حتی تأثیر بر حرکات جنین و سلامت مادر می­گردد. از همین رو، تشخیص به‌موقع و مراقبت مناسب اهمیت زیادی دارد.

نشانه‌ها و علائم دیابت بارداری چیست؟

اگرچه در اغلب بانوان دیابت بارداری علائم بالینی خاصی ندارد، اما معمولاً نشانه‌هایی نظیر تکرر ادرار، تشنگی شدید، خستگی، گرفتگی بینی و خرخر کردن را ایجاد می‌کند. علائم دیابت دوران بارداری را می‌توان بر اساس زمان بروز بیماری، در سه گروه زیر جای داد:

علائم دیابت بارداری در سه ماهه اول

به دلیل وقوع بیشتر موارد دیابت حاملگی در سه ماهه دوم یا سوم، علائم دیابت بارداری در سه ماهه اول چندان آشکار نیست و نیاز به معاینه و آزمایش‌های خاصی دارد. قبل از تشخیص دیابت نوع ۲ بارداری، رشد بیش‌ازحد جنین آغاز می‌شود و باید در ابتدای این دوران وضعیت عدم تحمل گلوکز را بررسی کرد. آزمایش خون HbA1c میزان کنترل قند خون مادر را مشخص می‌کند. باید افزود که در افراد مبتلا به عدم تحمل گلوکز، میزان قند خون ناشتا، در حد طبیعی یا کمی بالاتر است.

علائم دیابت بارداری در سه ماهه دوم

افزایش سطح قند خون مادر را می‌توان اصلی‌ترین نشانه دیابت بارداری در سه ماهه دوم دانست. اگرچه در ظاهر ممکن است هیچ‌یک از علائم دیابت مشاهده نشود، اما پزشک اغلب در فاصله هفته ۲۴ تا ۲۸ حاملگی آزمایشی را تجویز می‌کند که به کمک آن می‌توان سطح گلوکز خون را اندازه گرفت و از وجود یا عدم بیماری مطلع شد.

علائم دیابت بارداری در سه ماهه سوم

درصورتی که مادر به قند بارداری مبتلا شده و درمان‌نشده باشد، علائم آن در سه ماهه سوم تشدید می‌شود و اغلب به‌صورت زیر بروز می‌یابد:

• تار شدن دید
• خستگی
• تشنگی بیش از حد
• حالت تهوع
• تکرر ادرار
• عفونت‌های پوستی
• قارچ‌های واژینال و مثانه

بیشتر بخوانید: مشکلات شایع دوران بارداری و علائم هشدار دهنده آن

نقش مقاومت به انسولین در بروز دیابت بارداری

دیابت بارداری به دلیل مقاومت بدن مادر به هورمون انسولین ایجاد می­شود. در دوران بارداری، جفت هورمون‌هایی تولید می‌کند که برای رشد و حفظ سلامت جنین لازم هستند. اما این هورمون‌ها ممکن است باعث شوند انسولین به‌درستی در بدن مادر عمل نکند.

وقتی انسولین کارایی کمتری داشته باشد، بدن مجبور می‌شود انسولین بیشتری تولید کند تا قند خون را در حد طبیعی نگه دارد. در ماه‌های آخر بارداری، بدن باید ۲ تا ۳ برابر بیشتر از قبل انسولین تولید کند. اگر نتواند این مقدار را تأمین نماید، قند خون بالا می‌رود و دیابت بارداری رخ می­دهد.

بالا رفتن قند خون موجب رشد بیش از حد جنین می­شود. اگر جنین خیلی بزرگ شود، ممکن است زایمان سخت‌تر شده و برای مادر و نوزاد خطراتی به وجود بیاید. به همین خاطر، تشخیص و کنترل به‌موقع دیابت بارداری بسیار مهم است.

انواع دیابت بارداری

همچون انواع دیابت در ایام غیر بارداری، دیابت بارداری نیز در دو دسته به‌صورت زیر جای می‌گیرد:

• دیابت کلاس A1: توصیف‌کننده قند بارداری و قابل مدیریت و درمان از طریق اصلاح رژیم غذایی
• دیابت کلاس A2: توصیف‌کننده دیابت حاملگی و قابل مدیریت و درمان با انسولین یا سایر داروهای خوراکی

روش‌های تشخیص دیابت بارداری و تفاوت آن با انواع دیگر دیابت

به منظور تشخیص دیابت بارداری، مهم‌ترین کار اندازه‌گیری قند خون است. این کار به پزشک امکان می­دهد تا اگر مشکلی وجود داشته باشد، زودتر آن را تشخیص داده و درمان را شروع کند. با وجود اینکه تقریبا همه، انواع بالا بودن قند خون را دیابت می‌نامند، ولی دیابت بارداری با دیابت نوع ۱ و ۲ فرق دارد. به این معنی که دیابت بارداری قبل از هفته ۲۴ علائم مشخصی ندارد. به همین دلیل، پزشکان بین هفته‌های ۲۴ تا ۲۸ بارداری، آزمایش خون مخصوصی برای تشخیص آن انجام می‌دهند. برای اینکه مطمئن شوند مادر به دیابت بارداری مبتلا شده یا نه، از آزمایشی به نام تست تحمل گلوکز یا GTT استفاده می‌شود. این آزمایش نشان می‌دهد بدن مادر چگونه با گلوکز برخورد می‌کند.

برخلاف دیابت نوع ۱ و ۲ که نیاز به آزمایش A1C جهت بررسی میانگین قند خون دارند، این تست برای تشخیص دیابت بارداری لازم نیست.

روش‌های مؤثر و سریع در کنترل دیابت بارداری

دیابت بارداری اگر به‌موقع کنترل نشود برای مادر و جنین خطرناک خواهد بود. به همین علت، انتخاب سریع‌ترین و مؤثرترین راه درمان اهمیت بسیار زیادی دارد. یکی از اولین قدم‌ها در کنترل دیابت بارداری، اندازه‌گیری منظم قند خون با دستگاه تست قند است. این کار قبل و بعد از غذا انجام می‌شود تا سطح گلوکز در محدوده طبیعی باقی بماند. داشتن رژیم غذایی سالم و متعادل به همراه انجام ورزش‌های سبک و منظم مثل پیاده‌روی روزانه نقش مهمی در کنترل قند خون دارد.

اگر با تغییر سبک زندگی، قند خون کنترل نشود، پزشک ممکن است تزریق انسولین را تجویز کند. در این صورت، مقدار و زمان تزریق باید با توجه به برنامه غذایی و ورزشی تنظیم شده و هرگونه افزایش یا کاهش غیرطبیعی قند خون به پزشک گزارش شود. روش‌های درمان دیابت بارداری عبارتند از:

·رعایت رژیم غذایی مناسب

·انجام منظم فعالیت‌های بدنی استاندارد

·کنترل روزانه سطح قند خون

·استفاده از دارو یا انسولین در صورت نیاز

رژیم غذایی مناسب

اگر شما هم از خود می‌پرسید که برای درمان دیابت بارداری چه بخوریم، باید بدانید که رژیم غذایی مناسب این دوران شامل خوراکی‌هایی است که آرام‌آرام قند را آزادکرده و باعث کنترل سطوح آن می‌شوند. لذا بهتر است غذاهایی نظیر میوه، سبزیجات، حبوبات، غلات و پروتئین فراوان در رژیم روزانه مادران باردار قرار گیرد.

ورزش منظم و استاندارد

ترک ورزش در دوران بارداری کار درستی نیست و می‌توان به کمک برخی حرکات ورزشی سبک و استاندارد، علاوه بر حفظ سلامت خود و جنین، به درمان دیابت بارداری پرداخت. خانم‌های مبتلابه این بیماری بهتر است از ورزش‌هایی همچون پیاده‌روی سریع، شنا، ایروبیک ملایم و منظم (پنج بار در هفته و هر بار به مدت ۳۰ دقیقه) کمک بگیرند.

اندازه گیری منظم قند خون

یکی از مهم‌ترین اقدامات در درمان دیابت بارداری و کاهش علائم و عوارض آن، اندازه‌گیری منظم قند خون به صورت ناشتا و نیز دو ساعت بعد از هر وعده غذایی است. برای این کار می‌توان از دستگاه سنجش قند خون کمک گرفت و با مشاهده سطح گلوکز، نسبت به تنظیم یا تغییر رژیم غذایی اقدام کرد.

دارو درمانی

اگر پزشک تشخیص دهد که مصرف دارو برای درمان دیابت بارداری لازم است، معمولاً تزریق انسولین را قبل از صرف غذا توصیه می‌کند. همچنین گاهی داروهای خوراکی از قبیل متفورمین و گلیبورید تجویز می‌شود که باید دقیقاً طبق دستور پزشک مورد مصرف قرار گیرد.

بهترین رژیم غذایی برای دیابت بارداری

همانطور که گفته شد در این دوران داشتن رژیم غذایی مناسب به درمان دیابت بارداری کمک می‌کند، البته لازم به ذکر است که برنامه غذایی باید توسط یک متخصص تغذیه یا پزشک دیده شود، اما در کل برخی نکات مهم عبارتند از:

• دسته‌بندی صحیح کربوهیدرات: توصیه می‌شود کربوهیدرات‌ها را از منابع با اندک اثر گلیسمیک (GI) مصرف کنید مانند میوه‌های تازه، سبزیجات، غلات کامل و لبنیات.
• مصرف چربی های سالم : مقدار مناسبی از چربی‌های سالم مثل ماهی، مغزها، روغن زیتون، افتابگیری و آووکادو مصرف کنید و از چربی‌ها با اشباع بالا و چربی‌های ناسالم مثل گوشت قرمز چرب و غذاهای پرچرب خودداری کنید.
• مصرف پروتئین متعادل: پروتئین‌ها را از منابع سالم مثل ماهی، گوشت ماکرو، نیمه چرب و کم چرب، سویا، لوبیا و فول مصرف کنید.
• کنترل سایر مواد مغذی: میزان مصرف فیبر غذایی، ویتامین‌ها و مواد معدنی مهم است و باید در نظر گرفته شود.
• کنترل مصرف قند: زمانبندی و توزیع صحیح مصرف کربوهیدرات‌ها و قند‌ها برای کنترل سطح قند خون بسیار مهم است.

در هر صورت، مشاوره با پزشک و تغذیه‌شناس متخصص در این زمینه توصیه می‌شود، زیرا هر فرد ممکن است شرایط و نیازهای خاصی داشته باشد.

پیامدهای دیابت بارداری کنترل‌نشده بر سلامت مادر و جنین

اگرچه عامل اصلی ابتلا به دیابت بارداری بروز مقاومت به انسولین در بدن مادر است، اما برخی ویژگی‌ها و پیش‌زمینه‌ها می‌تواند خطر ابتلا به آن را افزایش داده یا باعث تشدید علائم بیماری شوند. این عوامل ریسک عبارت‌اند از:

• سابقه دیابت حاملگی در بارداری‌های قبل
• داشتن اضافه‌وزن و چاقی
• وجود قند در ادرار
• اختلالات هورمونی همچون سندرم تخمدان پلی کیستیک
• سابقه خانوادگی ابتلا به دیابت نوع ۲
• فشارخون بالا در مادر
• سابقه سقط‌جنین بدون دلیل
• باردار شدن مادر در سن بالای ۳۵ سال
• افزایش عفونت در بدن به‌ویژه در واژن، مثانه و پوست
• حالت تهوع و استفراغ
• کاهش وزن

پیامدهای دیابت بارداری کنترل‌نشده بر سلامت مادر و جنین

بیشتر خانم‌هایی که تحت نظر پزشک هستند و قند خونشان را به‌درستی کنترل می‌کنند، بارداری سالمی را پشت سر می‌گذارند و نوزاد سالمی به دنیا می‌آورند. اما اگر دیابت بارداری کنترل نشود، عوارضی به دنبال خواهد داشت، مثل:

• افزایش احتمال زایمان با عمل سزارین
• بیشتر شدن خطر زایمان زودتر از موعد
• بالا رفتن خطر فشار خون بالا و مسمومیت بارداری (پره‌اکلامپسی)
• بزرگ شدن غیرطبیعی جنین که باعث سخت شدن زایمان و آسیب به شانه یا گردن نوزاد می­شود
• افت قند خون نوزاد پس از تولد و احتمال مشکلات تنفسی
• افزایش خطر مرگ جنین یا تولد نوزاد مرده

چگونه از دیابت بارداری پیشگیری کنیم؟

با توجه به علت قند خون بالای دوران حاملگی و عوامل خطرساز آن، پیشگیری از دیابت بارداری به‌طور کامل امکان‌پذیر نیست. با این حال می‌توان به کمک راهکارهایی، خطر ابتلا به این عارضه را تا حد امکان کاهش داد. به‌عنوان مثال، تحرک کافی و مصرف غذاهای مفید موجب جلوگیری از بروز دیابت می‌شود. بهترین صبحانه برای قند خون بارداری صبحانه‌ای است که شامل غذاهایی با بار گلایسمی ۱۰ یا کمتر باشد تا مانع از تجمع گلوکز و افزایش سطح قند خون شود.

در صورت داشتن اضافه‌وزن و تمایل به بارداری، می‌بایست ضمن مشورت با پزشک، از راه اصولی و مناسبی نسبت به کاهش وزن و رسیدن به BMI مناسب اقدام نمود. حتی اندکی کاهش وزن هم از ریسک افزایش قند خون دوران بارداری می‌کاهد. علاوه بر این، انجام کلیه غربالگری‌های ضروری دوره بارداری و در پیش گرفتن مراقبت‌های این دوران، تا حد زیادی باعث پیشگیری از بیماری دیابت خواهد شد.

مراقبت‌های پس از زایمان در مادران دیابتی

با گذراندن دوران حاملگی و تولد فرزند، قند خون اغلب مادران دارای دیابت بارداری به سطح نرمالی می‌رسد؛ اما همچنان رعایت نکات و مراقبت‌هایی پس از زایمان لازم است. پزشک حداقل با گذشت یک روز، سطح گلوکز را اندازه می‌گیرد و تزریق انسولین نیز پس از زایمان متوقف می‌شود. از طرفی برای جلوگیری از دیابت نوع ۲ بهتر است ۴ تا ۱۲ هفته پس از زایمان، یک آزمایش تشخیصی انجام گیرد.

بهترین زمان مراجعه به پزشک

در صورت تشخیص دیابت بارداری در مادر، مراجعه منظم به پزشک ضرورت دارد. تعداد ویزیت‌های لازم، به عواملی همچون میزان مدیریت قند خون و استفاده یا عدم استفاده از انسولین وابسته است. اغلب زنان مبتلابه دیابت حاملگی، هفته‌ای یک یا دو مرتبه ویزیت می‌شوند تا از نظر سلامت خود و کودکشان، اندازه‌گیری سطح گلوکز، تنظیم دوز انسولین با پیشرفت بارداری، انجام سونوگرافی (در صورت لزوم) برای سنجش رشد جنین و... مورد بررسی و معاینه قرار بگیرند.

سخن پایانی

ابتلای مادران به دیابت بارداری و چالش‌های پیش روی آن، مسئله‌ی نادری نیست و در بسیاری از بارداری‌ها رخ می‌دهد. اگرچه این بیماری می‌تواند مشکلات جدی و مختلفی را برای مادر و جنین ایجاد کند، اما معاینه منظم توسط پزشک و رعایت کامل دستورات پزشکی موجب کاهش خطر دیابت حاملگی و گذراندن یک بارداری موفق خواهد شد. لازم است بانوان با علائم و نشانه‌های این عارضه آشنا شده و ضمن اصلاح سبک زندگی، داروهای تجویزشده را دقیق و کامل مصرف نمایند.

سؤالات متداول

آیا بعد از زایمان دیابت بارداری برطرف می‌شود؟

در اغلب زنان با پایان یافتن دوران حاملگی، دیابت بارداری نیز از بین می‌رود و خطری مادر را تهدید نمی‌کند. بااین‌حال، یک بار ابتلا به این بیماری در طول بارداری می‌تواند ریسک بروز مجدد آن در بارداری‌های بعدی یا حتی ابتلا به دیابت در ایام پس از حاملگی را افزایش دهد.

آیا امکان زایمان طبیعی با دیابت بارداری وجود دارد؟

اگر سطح قند خون مادر نزدیک به حد نرمال و طبیعی بوده باشد، شانس زایمان طبیعی بسیار بالاست و می‌تواند بین هفته‌های ۳۹ تا ۴۰ فرزند خود را به دنیا بیاورد. با سنجش منظم سطح گلوکز در هفته‌های پایانی می‌توان در خصوص زایمان طبیعی یا سزارین تصمیم گرفت.