علت ضعف و بی حالی در بارداری چیست و چگونه درمان می‌شود؟

یکی از علائم بارداری در بسیاری از خانم‌ها، احساس خستگی و بی‌ حالی است که اغلب در سه‌ماهه اول و سه‌ماهه سوم بارداری مشاهده می‌شود. خستگی و بی‌ حالی در بارداری دارای شدت متفاوتی در افراد و حتی در بارداری‌های مختلف یک فرد است، به‌طوری که بعضی زنان به ندرت احساس خستگی می‌کنند و برخی دیگر دچار بی‌ حالی و خستگی شدیدی در دوران حاملگی خود می‌شوند. همچنین ممکن است بارداری در سن بالا شدت خستگی و بی‌ حالی دوره حاملگی را افزایش دهد.

باید گفت این وضعیت کاملاً طبیعی است و آسیبی به مادر یا جنین نمی‌رساند. از طرفی خستگی دوران بارداری در سه‌ماهه دوم حاملگی تا حد زیادی کاهش می‌یابد و مادر، انرژی و توان بیشتری برای انجام فعالیت‌های روزمره خواهد داشت. در ادامه به علل و دلایل خستگی دوران بارداری، نقش دختر یا پسر بودن جنین در میزان بی‌ حالی و خستگی، راه‌های درمان و بهبود این عارضه و... پرداخته می‌شود.

آیا احساس خستگی در اوایل بارداری طبیعی است؟

برخی مادران از میزان زیاد ضعف و بی‌ حالی در دوران بارداری و احساس خستگی مفرط در اوایل حاملگی _به ویژه تا هفته دوازدهم_ دچار نگرانی می‌شوند و آن را به مشکلات بارداری یا عدم سلامت جنین ربط می‌دهند. باید دانست که احساس بی‌ حالی در بارداری به معنای اشکال در رشد جنین نیست و حتی از علائم اصلی وقوع بارداری در اغلب خانم‌ها به شمار می‌رود.

معمولاً با شروع بارداری و در طول عادت کردن بدن به تغییرات جدید، فرد دچار خستگی مفرط می‌شود و در ادامه نیز تا حدود ۳ ماه این خستگی و بی‌ حالی با او همراه است. اغلب خانم‌ها با شروع سه ماهه دوم حاملگی احساس افزایش انرژی دارند و کمتر دچار ضعف می‌شوند.

بااین‌حال مجدداً پس از مدتی با شروع سه ماهه سوم حاملگی، ضعف و بی‌ حالی به سراغ آن‌ها می‌آید. در سه ماه آخر بارداری با آماده شدن کودک برای تولد و افزایش وزن مادر، انرژی بیشتری از خانم گرفته می‌شود و با شدت یافتن گرفتگی عضلات و وقوع بی‌خوابی، امکان استراحت کافی از مادر سلب می‌گردد. خستگی‌های ماه‌های آخر بارداری، دست‌کم از ۶۰ درصد مادران مشاهده می‌شود و بسیار شایع و طبیعی می‌باشد.

علت بی حالی در بارداری

خستگی در بارداری به‌ویژه ضعف و بی‌ حالی در ماه اول بارداری در اثر علل ‌و عوامل مختلفی رخ می‌دهد که در همه خانم‌ها یکسان نیست. با وجود این، از رایج‌ترین دلایل خستگی و بی‌حالی در بارداری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

رشد جفت

با طی شدن مراحل ایجاد جفت در سه ماهه اول بارداری، انرژی بسیار زیادی از مادر گرفته می‌شود که موجب خستگی و بی‌ حالی او می‌گردد. باید گفت جفت یک اندام مخصوص بارداری است که وظیفه تأمین و ارسال اکسیژن و مواد مغذی لازم برای رشد جنین را بر عهده دارد.

افزایش استروژن

هورمون استروژن یکی دیگر از هورمون‌های مهم بدن است که سطح آن در دوران بارداری افزایش می‌یابد. این هورمون به علت حساس‌تر کردن بدن نسبت به محرک‌ها، امکان یک خواب عمیق و راحت را از زنان باردار سلب می‌کند و باعث بی‌ حالی، ضعف و خستگی شدید در دوران بارداری می‌شود.

افزایش پروژسترون

از مهم‌ترین دلایل خستگی دوران بارداری باید به افزایش تولید هورمون پروژسترون اشاره کرد. پروژسترون هورمونی برای پشتیبانی از بارداری است که پس از زایمان در تولید شیر برای تغذیه نوزاد نقش دارد. لازم به ذکر است که این هورمون تغییرات روحی زیادی را نیز در وضعیت روحی مادران ایجاد می‌کند و ممکن است شرایط خسته‌کننده‌ای را برای آنان رقم بزند.

افزایش تولید خون

بخشی از خستگی‌های دوران حاملگی به تلاش بدن برای تولید و تأمین خون بیشتر مربوط می‌شود؛ چراکه رساندن مواد غذایی و اکسیژن کافی به جنین نیازمند خون بیشتری است. از همین رو توصیه می‌شودکه خانم‌ها رژیم غذایی سالمی در دوران بارداری داشته باشند و نکات تغذیه‌ای توصیه‌شده توسط پزشک را جدی بگیرند.

کاهش فشار خون

با وقوع بارداری و افزایش تولید خون در بدن، باید فشار خون به‌طور متناسبی تغییر کند. این امر به سرعت اتفاق نمی‌افتد و بنابراین فرد دچار کاهش فشار خون در حاملگی می‌شود که خستگی و بی‌ حالی مداومی را به دنبال دارد. باید گفت که افت فشار خون تا سه ماهه دوم بارداری ادامه می‌یابد و سپس اندکی رو به افزایش می‌رود؛ بااین‌حال تا پایان بارداری ممکن است مادر دچار فشار خون پایین باشد.

افت فشار خون، ناشی از باز شدن رگ‌های خونی و آن هم به علت تغییرات هورمونی و ضرورت خنک نگه داشتن بدن است. لذا ممکن است خانم باردار وقتی ناگهان بلند می‌شود و می‌ایستد، دچار سرگیجه و بی‌ حالی شود؛ زیرا بدن به سرعت نمی‌تواند فشار خون را تغییر دهد و به حد مناسب برساند. لازم به ذکر است که با پایان یافتن دوران بارداری و تولد نوزاد، فشار خون به سطح نرمال خود بازمی‌گردد.

کاهش هموگلوبین

کاهش هموگلوبین از دلایل بی‌ حالی و خستگی در بارداری به شمار می‌رود که با رقیق کردن خون، باعث خون‌رسانی سریع‌تر و بیشتر به جفت می‌شود. هموگلوبین رنگدانه‌ای حاوی عنصر آهن است که ترکیب آن همراه با اکسیژن موجب قرمز شدن رنگ خون می‌گردد.

البته جنین نوع دیگری از هموگلوبین را برای دریافت اکسیژن از مادر دارد؛ بنابراین کاهش میزان این رنگدانه در بدن مادر، مشکلی برای جنین ایجاد نمی‌کند و صرفاً باعث خستگی و بی‌ حالی مادر می‌شود. باید افزود که با وجود تلاش بیشتر قلب برای تأمین اکسیژن زیاد در دوران بارداری، بیشتر این منابع صرف جنین می‌گردد و از همین‌رو ضعف و بی‌ حالی شدیدی در مادر به چشم می‌خورد.

بیماری های شایع

در برخی موارد، علت بی‌ حالی در بارداری ربطی به شرایط و ویژگی‌های این دوران ندارد و ناشی از ضعف سیستم ایمنی بدن در برابر برخی بیماری‌ها است. به عنوان مثال، سرماخوردگی در دوران بارداری، علائم شدیدتری نشان می‌دهد و خستگی بیشتری ایجاد می‌کند.

سایر تغییرات فیزیکی

تغییر متابولیسم و سوخت‌وساز بدن، افزایش ضربان قلب، کاهش قند خون و فشار خون، افزایش مصرف آب و مواد مغذی و... با ایجاد ضعف و فرسودگی در بدن مادر، بی‌ حالی شدیدی را در او به وجود می‌آورد. البته از آن‌جایی که بدن در سه ماهه دوم مخصوصاً از هفته شانزدهم به تغییرات هومونی، فیزیکی و احساسی عادت می‌کند و تولید جفت نیز به پایان می‌رسد، از میزان این خستگی‌ها کاسته می‌شود.

عوامل دیگری نیز می‌تواند باعث تشدید خستگی دوران بارداری شود که برخی از آن‌ها شامل تنش‌ها و اضطراب‌های دوران بارداری، عدم امکان استراحت به دلیل استرس و نگرانی، شرایط شغلی، ادامه دادن فعالیت‌های داخل خانه ‌و عدم همراهی و کمک سایر اعضای خانواده و... است.

بهترین روش های درمان خستگی در دوران بارداری

برای درمان ضعف و بی حالی دوران بارداری و جلوگیری از آن می‌توان اقداماتی را انجام داد که شامل موارد زیر است:

استراحت

استراحت کافی در زمان احساس خستگی، خواب زودهنگام در شب، داشتن چرت نیمروزی حتی به مدت ۱۵ تا ۲۰ دقیقه، پرهیز از خوردن غذا و نوشیدن مایعات زیاد قبل از خواب، بالا نگه داشتن پاها در زمان‌های مختلف برای افزایش گردش خون، استراحت کوتاه‌مدت در محل کار و... به کاهش خستگی و بیحالی در بارداری کمک می‌کند.

بیشتر بخوانید: نحوه صحیح خوابیدن ماه به ماه در دوران بارداری

رژیم غذایی سالم

داشتن یک برنامه غذایی متعادل به افزایش انرژی بدن و کاهش خستگی و بی‌حالی در بارداری کمک می‌کند. بهتر است غذای روزانه را در ۶ وعده با حجم کم و حاوی مواد مغذی مصرف کرد و هر شب پیش از خواب، یک فنجان دمنوش بابونه نوشید. رژیم غذایی بارداری باید شامل میوه و سبزیجات تازه، شیر کم‌چرب، غلات کامل، گوشت بدون چربی و... باشد.

مصرف میان‌وعده‌های مغذی مانند ماست، میوه، پنیر، شیر، آبمیوه، مرغ پخته سرد، کشمش، بادام و منابع سرشار از فیبر برای رفع خستگی و کسالت مفید است. تأمین پروتئین، آهن و کالری مورد نیاز دوران حاملگی و نوشیدن مایعات کافی به‌ویژه در هوای گرم، مانع از تشدید خستگی دوره بارداری می‌شود.

به‌طور کلی، خانم‌های باردار می‌بایست روزانه ۳۰۰ کالری بیشتر نسبت به گذشته مصرف کنند و علاوه بر استفاده از نوشیدنی‌ها در طول روز به‌جای آخر شب، چای و قهوه را با آب یا دیگر نوشیدنی‌های بدون کافئین جایگزین نمایند.

از آن‌جایی که در بسیاری از موارد، خستگی دوره بارداری ناشی از کمبود ویتامین‌ها است، باید مصرف مکمل‌های بارداری را جدی گرفت. خوراکی‌های فاقد ارزش غذایی نظیر فست‌فودها نیز در تشدید خستگی و بی‌ حالی مؤثر هستند. لازم به ذکر است که داشتن وزن متعادل برای سلامت بارداری ضروری است و هرگونه اضافه‌وزن یا چاقی میزان خستگی را افزایش می‌دهد.

بیشتر بخوانید: در دوران بارداری برای تقویت مادر و جنین چه بخوریم؟

طب سوزنی

انجام طب سوزنی توسط متخصصان مجرب این امر، در کاهش بی‌ حالی و خستگی دوران بارداری مؤثر است. طب سوزنی به افزایش ترشح اندورفین کمک می‌کند و در نتیجه باعث رفع خستگی بارداری، کاهش سردرد، بهبود کمردرد و کاهش حالت تهوع می‌شود.

دوری از استرس و حفظ روحیه

استرس و نگرانی مانع از خواب راحت و حفظ آرامش می‌شود. مادران باردار می‌توانند با انجام تفریحات موردعلاقه، گفت‌وگو با همسر یا دوستان صمیمی و اعضای خانواده، گشت‌وگذار کوتاه در طبیعت و... استرس را ازخود دور کنند و مانع از خستگی شدید در دوران بارداری شوند.

ریختن چند قطره اسطوخودوس روی دستمال و قرار دادن آن کنار بالش به هنگام خواب، باعث آسودگی اعصاب می‌شود. اگر کسالت سه ماهه اول بارداری را طی می‌کنید به این بیندیشید که در سه ماهه دوم روزهای پرنشاطی را سپری خواهید کرد و اگر درگیر خستگی‌های سه ماهه سوم هستید به این فکر کنید که به زودی نوزاد خود را در آغوش خواهید کشید.

ورزش و تحرک

ورزش سنگین علاوه بر تشدید خستگی، برای سلامت بارداری ضرر دارد؛ اما انجام ورزش‌های سبک نظیر پیاده‌روی ۳۰ دقیقه‌ای در هر روز، دویدن آهسته، یوگا، حرکات کششی همراه با نفس عمیق، استفاده از صندلی راکینگ و... باعث کاهش بی‌ حالی دوران بارداری و افزایش انرژی و نشاط بانوان می‌شود.

اگرچه لم دادن و استراحت مداوم در دوران بارداری بسیار لذت‌بخش است؛ اما تحرک کافی به ترشح مناسب اندروفین‌ها و داشتن خواب راحت شبانه کمک می‌کند. البته بهتر است انجام هرنوع تحرک و فعالیت ورزشی با مشورت پزشک صورت گیرد. 

بیشتر بخوانید: آشنایی با ورزش در دوران بارداری

چه چیزی باعث تشدید خستگی دوران بارداری می شود؟

علاوه بر رعایت نکاتی جهت کاهش خستگی و بی‌حالی در بارداری، باید از کارهایی که این خستگی را تشدید می‌کند پرهیز کرد. ذکر این نکته ضروری است که با توجه به عدم وجود داروی خاصی برای رفع خستگی بارداری، نباید از محرک‌ها و داروهای انرژی‌زا نیز استفاده نمود. بنابراین رعایت موارد زیر در مدیریت کسالت دوران بارداری ضرورت دارد:

• کاهش فعالیت‌های پرفشار و سنگین
• کنار گذاشتن کارهای غیرضروری یا سپردن آن به اطرافیان
• مراجعه به پزشک در صورت خستگی شدید همراه با تنگی نفس، تپش قلب و از حال رفتن
• خواب کافی و استراحت منظم در تمام طول بارداری 

آیا ضعف دوران بارداری برای جنین ضرر دارد؟

در اغلب موارد، خستگی در کاملاً طبیعی است و خطری برای مادر و جنین ایجاد نمی‌کند. در واقع این خستگی و بی‌ حالی ناشی از تلاش بدن مادر برای رشد و مراقبت از جنین می‌باشد و با وجود احساس کسالت در مادر، جنین هیچ خستگی و فشار خاصی را احساس نمی‌کند.

بااین‌حال در صورتی که به نظر می‌رسد بی‌ حالی ‌و خستگی دوران بارداری کمی شدیدتر و مداوم‌تر از حد معمول است، باید با پزشک مشورت کرد تا در صورت وجود یک بیماری یا عامل آسیب‌زا نسبت به درمان سریع آن اقدام نمود.

از طرفی، خستگی اواخر بارداری معمولاً به افزایش وزن ناشی از رشد جنین مربوط می‌شود و بنابراین مادر نیازمند استراحت بیشتر است. با وجود این‌که خواب کافی و دراز کشیدن راحت، در ماه‌های پایانی بارداری سخت‌تر می‌شود؛ اما داشتن یک برنامه خواب منظم به کاهش خستگی و بی‌ حالی اواخر دوران حاملگی کمک زیادی می‌کند.

بیشتر بخوانید: مشکلات شایع دوران بارداری و علائم هشدار دهنده آن

بهترین زمان مراجعه به پزشک

اگر همچنان حس می‌کنید خستگی شما علامتی از بارداری طبیعی نیست و یا نگران کسالت و بی‌ حالی خود هستید، وقت آن است که به پزشک مراجعه کنید. پزشک عوامل دیگری را که ممکن است باعث این احساس خستگی شود تأیید یا رد می‌کند. این عوامل عبارتند از:

کم خونی

با توجه به افزایش حجم خون و تخلیه ذخایر آهن در بدن، تعداد گلبول‌های قرمز خون از هفته ۲۰ بارداری رو به کاهش می‌رود. کم‌خونی بارداری علاوه بر خستگی و ضعف شدید می‌تواند باعث تنفس تند و سخت و همچنین رنگ‌پریدگی شود.

اختلال عملکرد تیروئید

پرکاری تیروئید یا کم‌کاری تیروئید که به معنای کم یا زیاد بودن هورمون این غده است، با شیوع بسیار در دوران بارداری باعث احساس خستگی می‌شود. اختلال در عملکرد تیروئید عوارض دیگری نظیر حساسیت دمایی، تغییر ناگهانی وزن، تحریک‌پذیری و افسردگی را هم به دنبال دارد. 

دیابت دوران حاملگی

گاهی در برخی خانم‌های باردار به دلیل مقاوم شدن بدن در برابر انسولین و عدم مدیریت قند افزایش‌یافته خون، فرد دچار خستگی مفرط می‌شود. لذا در صورت مشاهده دیگر علائم دیابت نظیر تکرر ادرار، تشنگی غیرمعمول و... باید به پزشک مراجعه کرد و آزمایش‌هایی همچون تست غربالگری گلوکز در هفته ۲۴ تا ۲۸ بارداری را به‌طور کامل انجام داد.

افسردگی در دوران بارداری

کمبود انرژی و خستگی بیش‌ازحد اگر با علائمی نظیر بی‌انگیزگی، غم و ناراحتی، تمایل به پرخوری و پرخوابی یا بی‌اشتها شدن و بی‌خوابی همراه باشد، ازعلائم افسردگی در دوران بارداری است. با مشاهده چنین علائمی باید به پزشک مراجعه کرد تا درمان‌های مقتضی صورت گیرد.

سخن پایانی

احساس خستگی، ضعف و بی‌حالی در بارداری و به ویژه سه ماهه اول و سه ماهه آخر آن کاملاً طبیعی است و جای نگرانی ندارد. آن‌چه مهم است، در پیش گرفتن یک سبک زندگی سالم همراه با استراحت کافی و تقویت قوای جسمانی مادر می‌باشد. بااین‌حال در صورت مشاهده هرگونه ضعف و خستگی غیرعادی در دوران حاملگی می‌توان ضمن مشورت با پزشک، نگرانی‌های خود را برطرف کرد و دوران بارداری را به خوبی سپری نمود.