علت ورم در دوران بارداری چیست و چگونه درمان می‌شود؟
دوران بارداریدر هنگام بارداری، علاوه بر برآمدگی شکم، معمولاً پس از هفته 20ام بارداری مقدار خفیفی ورم در صورت، مچ دست، انگشتان دست، پاها و قوزک پا نیز ایجاد می‌شود، که این ورم ناشی از افزایش میزان مایعات بدن در دوران بارداری و فشار رحم روی عروق بزرگ است.
افزایش مایعات بدن در دوران حاملگی با افزایش سطح سدیم خون همراه بوده و از آنجایی که حتی افزایش اندک در سطح سدیم خون در نحوه پردازش و جذب آب اثر بسزایی دارد؛ لذا بیشتر شدن سطح مایعات بدن، موجب افزایش پلاسما (به‌ویژه در سه‌ماهه پایانی بارداری) می‌شود و فرد احساس ورم و پف در هنگام حاملگی دارد.
هرچند ورم بارداری امری طبیعی به شمار می‌رود و حدوداً سه‌چهارم بانوان باردار ورم حاملگی را تجربه می‌کنند؛ اما مراجعه به پزشک و در میان گذاشتن این امر با وی، الزامی می‌باشد. در این مقاله سعی شده تا تمام نکات مربوط به ورم بارداری از علت تا پیشگیری و درمان آن ذکر گردد.
ورم بارداری چیست؟
در دوران بارداری با افزایش سطح مایعات بدن و نیاز رحم، سطح پلاسما و سپس حجم خون افزایش می‌یابد. به عبارتی دیگر، در هنگام حاملگی، مقداری از مایعات بدن به منظور حفظ عملکرد سلول‌ها، درون سلول‌ها باقی می‌ماند و بقیه مایعات در خارج از سلول‌ها جمع می‌شود تا افزایش اکسیژن‌رسانی، تنظیم الکترولیت‌های بدن و تقویت پاک‌سازی و دفع مواد زائد را در پی داشته باشد. به علاوه، بیشتر شدن حجم خون موجب گشادتر شدن رگ‌های خونی نزدیک به سطح پوست و درنتیجه، تورم می‌شود.
ورم حاملگی به عواملی نظیر تغذیه، گرمی آب‌وهوا و تغییرات هورمونی بستگی دارد؛ به‌طوری‌که با گرم‌تر شدن آب‌وهوا (به‌خصوص در حوالی عصرها) میزان ورم افزایش می‌یابد و از طرفی دیگر، تغییرات هورمونی دوران حاملگی سبب کاهش مقاومت دیواره عروق و افزایش نفوذپذیری آن‌ها و نیز موجب تغییر اندازه تاندون‌های پا می‌گردد.
علت ورم در بارداری چیست؟
افزایش میزان مایعات و خون بدن برای رشد جنین ضروری می‌باشد؛ به‌طوری‌که وجود آب اضافه در خون، گردش خون را آهسته کرده و موجب افزایش جذب آب توسط بافت‌های بدن می‌شود و این امر، ورم را در پی دارد.
همچنین مایع آمنیوتیک (Amniotic fluid) اطراف جنین، او را از تغییرات دمایی، ضربه‌ها و صدمات در امان نگه می‌دارد؛ لذا افزایش مایعات بدن به تولید کافی مایع آمنیوتیک کمک می‌کند که باعث ورم می‌شود.
علت اینکه اکثراً ورم در پاها و مچ پا مشاهده می‌شود این است که پس از افزایش حجم خون بدن، عواملی نظیر فشار رحم روی رگ‌ها و وجود نیروی جاذبه زمین سبب دشوارشدن بازگشت خون از پاها به قلب می‌شود و این امر، تورم پاها را در پی دارد.
ورم حاملگی از چه زمانی و در چه نواحی بدن مشاهده می‌شود؟
ورم دروان حاملگی پس از هفته 20 بارداری در ناحیه صورت و گردن مشاهده می‌گردد. سپس در سه ماهه سوم، بر اثر فشار زیاد رحم بر بزرگ سیاهرگ پاها و ورید لگنی، خون و مایعات در زیر زانو تجمع می‌یابد. گفته می‌شود از هفته 22 تا 27 بارداری نیز تورم بدن مشاهده می‌شود که این ورم تا زمان زایمان ادامه خواهد داشت.
به طور کلی ورم بارداری در ماه‌های مختلف حاملگی ایجاد می‌گردد که زمان و محل وقوع تورم در این ماه‌ها به شرح زیر می‌باشد:
ورم سه ماهه اول بارداری
در سه ماهه اول بارداری به دلیل افزایش سریع سطح هورمون پروژسترون، عملکرد گوارش فرد کند می‌شود و این موضوع سبب نفخ شکمی می‌گردد. در این حال، ورم در صورت، دست‌ها و پاها به طور خیلی کم قابل مشاهده است. اما اگر در این دوران، ورم زیاد همراه با علائمی نظیر خونریزی، سردرد و سرگیجه وجود داشته باشد، مراجعه به پزشک الزامی می‌باشد.
ورم سه ماهه دوم بارداری
سه ماهه دوم بارداری از هفته 13 یا حدود چهارماهگی آغاز می‌شود و مشاهده ورم به‌خصوص در شرایط آب‌وهوایی گرم، امری غیرعادی تلقی نمی‌شود. در این دوره، به دلیل افزایش مایعات، افزایش 50 درصدی حجم خون و افزایش ترشحات هورمونی، ورم رخ می‌دهد. شایان ذکر است که افزایش مایعات بدن در این دوره موجب می‌شود که فرد زایمان راحت‌تری داشته باشد. همچنین باید دانست که مایعات اضافی بدن پس از زایمان کاهش می‌یابد و ورم را از بین می‌برد.
ورم سه ماهه سوم بارداری
با شروع سه ماهه سوم بارداری که از هفته 28 آغاز می‌شود، افزایش تولید مایعات و خون‌سازی و درنتیجه، تورم همچنان ادامه دارد؛ به‌گونه‌ای که این ورم با نزدیک‌تر شدن به هفته 40 حاملگی و رشد بیشتر نوزاد شدیدتر شده و چون جریان خون به از پا به سمت قلب کند می‌شود، انگشتان پا را بیشتر درگیر می‌کند.
علائم هشدار دهنده ورم بارداری
ورم بارداری امری نگران‌کننده نیست؛ اما در صورتی که با علائمی نظیر ایجاد لخته خون و پره‌اکلامپسی (Preeclampsia) همراه باشد، امری خطرناک به شمار می‌رود و نیازمند بررسی‌های بیشتر می‌باشد. همچنین توجه به این نکته نیز مهم است که ورم شایع دوره بارداری با ورم‌های خطرناک ناشی از دو عامل ذکرشده، متفاوت است. در ادامه به شرح این دو عامل هشداردهنده و تفاوت ورم نرمال و ورم خطرناک بارداری پرداخته می‌شود:
لخته خون
ریسک بروز عارضه لخته شدن خون در قسمت لگن، ران و پاها که با نام ترومبوز وریدی عمقی (DVT) شناخته می‌شود، در دوران حاملگی 5 برابر افزایش می‌یابد که حتی تا 12 هفته پس از زایمان نیز ممکن است ادامه داشته باشد.
از آنجایی عارضه DVT به سبب ایجاد آمبولی ریوی، بیماری خطرناک و کشنده‌ای تلقی می‌شود؛ لذا باید با مشاهده علائم آن سریعاً به پزشک مراجعه کرد و درمان‌های لازم را آغاز نمود. ازجمله علائم بیماری ترومبوز وریدی عمقی می‌توان به درد زیاد، قرمزی و گرمی در محل عارضه و ورم یک‌طرفه اشاره کرد.
پره اکلامپسی
بر اساس منابع، بیماری پره‌اکلامپسی یا مسمومیت بارداری در حدود 5% از خانم‌های باردار، پس از هفته 20 حاملگی و در اثر نقص در ساختار جفت رخ می‌دهد. این عارضه با علائمی نظیر ورم در دست‌ها و اطراف چشم‌ها، فشار خون بالا، افزایش وزن ناگهانی، شکم‌درد، سردرد مداوم، تغییرات بینایی و علائم آزمایشگاهی ازقبیل وجود پروتئین در ادرار، کاهش سطح پلاکت‌های خون و اختلال در سطح آنزیم‌های کبدی همراه است و در صورت عدم درمان، عواقبی جدی را برای مادر و نوزاد در پی دارد.
تفاوت ورم در بیماری پره‌اکلامپسی با ورم شایع بارداری در این است که در صورت وجود پره‌اکلامپسی، ورم گوده گذار مشاهده می‌شود؛ بدین معنی که با فشار انگشت در محل ورم، رد فرورفتگی آن باقی می‌ماند.
بهترین روش های پیشگیری از ورم بارداری
هرچند یک خانم باردار قادر به توقف کامل ورم بدن خود در دوره بارداری نیست، اما می‌تواند با رعایت دستورالعمل‌های زیر از شدت ورم طبیعی بدن خود در طول دوره حاملگی بکاهد:
- مصرف غذای رژیمی متعادل شامل تخم‌مرغ، گوشت بدون چربی، مرغ، ماهی و لوبیا
- داشتن وزن متناسب در طول بارداری
- مصرف حداقل پنج سهم میوه و سبزیجات به صورت روزانه
- مصرف غذاهای غنی از ویتامین C نظیر مرکبات، فلفل سبز و قرمز، کلم بروکلی، گوجه‌فرنگی و توت‌فرنگی
- مصرف غذاهای غنی از ویتامین E نظیر بادام، ذرت شیرین، دانه‌های آفتابگردان، جوانه گندم و روغن‌های گیاهی ازجمله روغن سویا، ذرت و گندم
- کاهش مصرف قند، نمک و چربی
چند راهکار برای درمان ورم پا در بارداری
به منظور درمان و یا کاهش ورم بارداری می‌توان از روش‌های زیر کمک گرفت:
- افزایش نوشیدن آب: نوشیدن حداقل 8 لیوان آب در طول روز موجب بهبود دفع مواد زائد از کلیه‌ها و پیشگیری از دهیدراسیون و کم‌آبی بدن می‌شود. همچنین افزایش مصرف آب و درنتیجه، افزایش دفع ادراری مایعات و سدیم اضافی از بدن می‌تواند اثر بسزایی در کاهش ورم بارداری داشته باشد.
- افزایش دریافت پتاسیم: پتاسیم موجود در برخی مواد غذایی نظیر موز، اسفناج، آووکادو، سیب‌زمینی، ماهی و مغزها موجب برقراری تعادل بین مایعات و الکترولیت‌های بدن شده و تورم را کاهش می‌دهد.
- کاهش دریافت سدیم: با کاهش مصرف غذاهای شور و حاوی نمک زیاد که تحریک‌کننده ورم بارداری هستند می‌توان میزان سدیم خون و متعاقب آن، مایعات بدن را کاهش داد و تورم ایجاد شده را بهبود بخشید.
- کاهش مصرف کافئین: مصرف زیاد نوشیدنی‌های کافئین‌دار موجب تکرر ادرار و درنتیجه، احتیاج به مصرف مایعات بیشتر می‌شود، بنابرین باید از مصرف بیش از حد این نوشیدنی ها اجتناب کرد.
- پیاده‌روی: قدم زدن و پیاده‌روی به مدت 5 الی 10دقیقه در روز سبب کاهش ورم نرمال بارداری می‌شود.
- بالا نگه‌داشتن پاها: بالا نگه‌داشتن پاها در حین استراحت به‌گونه‌ای که پاها بالاتر از سطح قلب باشند، موجب تخلیه مایعات جمع شده در پاها می‌شود. به عبارتی دیگر، قرار دادن پاها در سطح بالاتری از قلب سبب تسهیل برگشت خون و مایعات به قلب می‌گردد.
- ماساژ: ماساژ دادن با کمک به بازگشت خون و مایعات تجمع یافته در پاها به سمت قلب، به کاهش ورم حاملگی کمک می‌کند.
- عدم قرارگیری در محیط گرم: پرهیز از قرار گرفتن در فضای باز با هوای گرم و مرطوب اثر بسزایی در کاهش ورم بارداری دارد.
- استفاده از کفش مناسب و لباس‌های راحت و گشاد: عدم پوشیدن کفش پاشنه‌بلند و پوشیدن لباس‌های راحت و گشاد _به‌خصوص در فصول گرم سال_ کمک شایانی به کاهش ورم طبیعی بارداری می‌کند.
ورم بارداری چه زمانی خاتمه می‌یابد؟
همان‌طور که ذکر شد، ورم بارداری در سه ماهه سوم بیشتر می‌شود و به‌ویژه در ماه نهم بارداری به اوج خود می‌رسد؛ اما این امری نگران‌کننده نیست و معمولاً 24 ساعت پس از زایمان، مادر تغییرات زیادی در خود متوجه می‌شود. طبق گفته‌ها، در صورت ورم پاها در هنگام بارداری، می‌توان پاها را بالاتر از سطح بدن قرار داد تا این دوره راحت‌تر بگذرد.
آیا ورم پا در دوره بارداری نشانی از جنسیت جنین دارد؟
همان‌طور که پیش‌تر ذکر شد، ورم پاها در دوره بارداری به صورت طبیعی به وقوع می‌پیوندد و یکی از دلایل آن، تغییر هورمون‌های بارداری است که از جفت ترشح می‌شود. ازاین‌رو، بین جنسیت جنین و ورم پا در دوران حاملگی هیچ ارتباطی وجود ندارد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
توصیه می‌شود که در صورت مشاهده علائم زیر هرچه سریع‌تر به پزشک متخصص زنان مراجعه شود تا در صورت لزوم اقدامات ضروری جهت پیشگیری از بروز اتفاقی ناگوار انجام گیرد:
- گیجی و سردرد شدید
- تاری دید
- تورم ناگهانی صورت، اطراف چشم‌ها، دست‌ها و انگشتان
- تورم در یک پا، همراه با قرمزی، درد و گرمی
- مشکل در نفس کشیدن
سخن پایانی
لازم به یادآوری می‌نماید که ورم بارداری امری طبیعی بوده و ممکن است بسیاری از خانم‌ها به آن مبتلا شوند. نکته مهم این است که چنین ورمی در صورتی که طبیعی و نرمال باشد، ضرری برای مادر و فرزند ندارد و با پایان بارداری خاتمه می‌یابد؛ اما در صورت مشاهده علائم غیرعادی و هشداردهنده و یا ورم شدید غیرقابل تحمل، مراجعه به پزشک الزامی است.
نظری ثبت نشده
نظر شما