علت ورم در دوران بارداری چیست و چگونه درمان میشود؟
دوران بارداری
در هنگام بارداری، علاوه بر برآمدگی شکم، معمولاً پس از هفته 20ام بارداری مقدار خفیفی ورم در صورت، مچ دست، انگشتان دست، پاها و قوزک پا نیز ایجاد میشود، که این ورم ناشی از افزایش میزان مایعات بدن در دوران بارداری و فشار رحم روی عروق بزرگ است.
افزایش مایعات بدن در دوران حاملگی با افزایش سطح سدیم خون همراه بوده و از آنجایی که حتی افزایش اندک در سطح سدیم خون در نحوه پردازش و جذب آب اثر بسزایی دارد؛ لذا بیشتر شدن سطح مایعات بدن، موجب افزایش پلاسما (بهویژه در سه‌ماهه پایانی بارداری) میشود و فرد احساس ورم و پف در هنگام حاملگی دارد.
هرچند ورم بارداری امری طبیعی به شمار می‌رود و حدوداً سه‌چهارم بانوان باردار ورم حاملگی را تجربه میکنند؛ اما مراجعه به پزشک و در میان گذاشتن این امر با وی، الزامی می‌باشد. در این مقاله سعی شده تا تمام نکات مربوط به ورم بارداری از علت تا پیشگیری و درمان آن ذکر گردد.
ورم بارداری چیست؟
در دوران بارداری، حجم خون و مایعات بدن افزایش پیدا میکند تا نیازهای رو به رشد جنین و رحم تأمین شود. بخشی از این مایعات درون سلول‌ها باقی می‌مانند تا عملکرد آن‌ها حفظ شود و بخشی دیگر در فضای بین سلولی جمع میشوند. این تغییرات به بهبود اکسیژن‌رسانی، تنظیم الکترولیت‌ها و دفع مواد زائد کمک میکند. از طرفی، افزایش حجم خون باعث گشادتر شدن رگ‌های خونی سطحی میشود و همین موضوع منجر به تورم در اندام‌ها میگردد. ورم بارداری به عوامل مختلفی وابسته است، از جمله:
- تغذیه
- تغییرات هورمونی
- شرایط آب‌وهوایی
تغییرات هورمونی دوران بارداری علاوه بر کاهش مقاومت دیواره رگ‌ها و افزایش نفوذپذیری آن‌ها بر تاندون‌های پا نیز اثر میگذارند و زمینه تورم بیشتری ایجاد میکنند.
علت ورم در بارداری چیست؟
افزایش میزان مایعات و خون بدن برای رشد جنین ضروری می‌باشد؛ به‌طوری‌که وجود آب اضافه در خون، گردش خون را آهسته کرده و موجب افزایش جذب آب توسط بافت‌های بدن میشود و این امر، ورم را در پی دارد.
همچنین مایع آمنیوتیک (Amniotic fluid) اطراف جنین، او را از تغییرات دمایی، ضربه‌ها و صدمات در امان نگه می‌دارد؛ لذا افزایش مایعات بدن به تولید کافی مایع آمنیوتیک کمک میکند که باعث ورم میشود.
علت اینکه اکثراً ورم در پاها و مچ پا مشاهده میشود این است که پس از افزایش حجم خون بدن، عواملی نظیر فشار رحم روی رگ‌ها و وجود نیروی جاذبه زمین سبب دشوارشدن بازگشت خون از پاها به قلب میشود و این امر، تورم پاها را در پی دارد.
ورم حاملگی از چه زمانی و در چه نواحی بدن مشاهده میشود؟
ورم دروان حاملگی پس از هفته 20 بارداری در ناحیه صورت و گردن مشاهده میگردد. سپس در سه ماهه سوم، بر اثر فشار زیاد رحم بر بزرگ سیاهرگ پاها و ورید لگنی، خون و مایعات در زیر زانو تجمع می‌یابد. گفته میشود از هفته 22 تا 27 بارداری نیز تورم بدن مشاهده میشود که این ورم تا زمان زایمان ادامه خواهد داشت.
به طور کلی ورم بارداری در ماه‌های مختلف حاملگی ایجاد میگردد که زمان و محل وقوع تورم در این ماه‌ها به شرح زیر می‌باشد:
ورم سه ماهه اول بارداری
در سه ماهه اول بارداری به دلیل افزایش سریع سطح هورمون پروژسترون، عملکرد گوارش فرد کند میشود و این موضوع سبب نفخ شکمی میگردد. در این حال، ورم در صورت، دست‌ها و پاها به طور خیلی کم قابل مشاهده است. اما اگر در این دوران، ورم زیاد همراه با علائمی نظیر خونریزی، سردرد و سرگیجه وجود داشته باشد، مراجعه به پزشک الزامی می‌باشد.
ورم سه ماهه دوم بارداری
سه ماهه دوم بارداری از هفته 13 یا حدود چهارماهگی آغاز میشود و مشاهده ورم به‌خصوص در شرایط آب‌وهوایی گرم، امری غیرعادی تلقی نمی‌شود. در این دوره، به دلیل افزایش مایعات، افزایش 50 درصدی حجم خون و افزایش ترشحات هورمونی، ورم رخ میدهد. شایان ذکر است که افزایش مایعات بدن در این دوره موجب میشود که فرد زایمان راحت‌تری داشته باشد. همچنین باید دانست که مایعات اضافی بدن پس از زایمان کاهش می‌یابد و ورم را از بین می‌برد.
ورم سه ماهه سوم بارداری
با شروع سه ماهه سوم بارداری که از هفته 28 آغاز میشود، افزایش تولید مایعات و خون‌سازی و درنتیجه، تورم همچنان ادامه دارد؛ به‌گونه‌ای که این ورم با نزدیک‌تر شدن به هفته 40 حاملگی و رشد بیشتر نوزاد شدیدتر شده و چون جریان خون به از پا به سمت قلب کند میشود، انگشتان پا را بیشتر درگیر میکند.
علائم هشدار دهنده ورم بارداری
ورم بارداری امری نگران‌کننده نیست؛ اما در صورتی که با علائمی نظیر ایجاد لخته خون و پرهاکلامپسی (Preeclampsia) همراه باشد، امری خطرناک به شمار می‌رود و نیازمند بررسی‌های بیشتر می‌باشد. همچنین توجه به این نکته نیز مهم است که ورم شایع دوره بارداری با ورم‌های خطرناک ناشی از دو عامل ذکرشده، متفاوت است. در ادامه به شرح این دو عامل هشداردهنده و تفاوت ورم نرمال و ورم خطرناک بارداری پرداخته میشود:
لخته خون
ریسک بروز عارضه لخته شدن خون در قسمت لگن، ران و پاها که با نام ترومبوز وریدی عمقی (DVT) شناخته میشود، در دوران حاملگی 5 برابر افزایش می‌یابد که حتی تا 12 هفته پس از زایمان نیز ممکن است ادامه داشته باشد.
از آنجایی عارضه DVT به سبب ایجاد آمبولی ریوی، بیماری خطرناک و کشنده‌ای تلقی میشود؛ لذا باید با مشاهده علائم آن سریعاً به پزشک مراجعه کرد و درمان‌های لازم را آغاز نمود. ازجمله علائم بیماری ترومبوز وریدی عمقی می‌توان به درد زیاد، قرمزی و گرمی در محل عارضه و ورم یک‌طرفه اشاره کرد.
پره اکلامپسی
بر اساس منابع، بیماری پرهاکلامپسی یا مسمومیت بارداری در حدود 5% از خانم‌های باردار، پس از هفته 20 حاملگی و در اثر نقص در ساختار جفت رخ میدهد. این عارضه با علائمی نظیر ورم در دست‌ها و اطراف چشم‌ها، فشار خون بالا، افزایش وزن ناگهانی، شکم‌درد، سردرد مداوم، تغییرات بینایی و علائم آزمایشگاهی ازقبیل وجود پروتئین در ادرار، کاهش سطح پلاکت‌های خون و اختلال در سطح آنزیم‌های کبدی همراه است و در صورت عدم درمان، عواقبی جدی را برای مادر و نوزاد در پی دارد.
تفاوت ورم در بیماری پرهاکلامپسی با ورم شایع بارداری در این است که در صورت وجود پرهاکلامپسی، ورم گوده گذار مشاهده میشود؛ بدین معنی که با فشار انگشت در محل ورم، رد فرورفتگی آن باقی می‌ماند.
بهترین روش های پیشگیری از ورم بارداری
هرچند یک خانم باردار قادر به توقف کامل ورم بدن خود در دوره بارداری نیست، اما میتواند با رعایت دستورالعمل‌های زیر از شدت ورم طبیعی بدن خود در طول دوره حاملگی بکاهد:
- مصرف غذای رژیمی متعادل شامل تخم‌مرغ، گوشت بدون چربی، مرغ، ماهی و لوبیا
- داشتن وزن متناسب در طول بارداری
- مصرف حداقل پنج سهم میوه و سبزیجات به صورت روزانه
- مصرف غذاهای غنی از ویتامین C نظیر مرکبات، فلفل سبز و قرمز، کلم بروکلی، گوجه‌فرنگی و توت‌فرنگی
- مصرف غذاهای غنی از ویتامین E نظیر بادام، ذرت شیرین، دانه‌های آفتابگردان، جوانه گندم و روغن‌های گیاهی ازجمله روغن سویا، ذرت و گندم
- کاهش مصرف قند، نمک و چربی
چند راهکار برای درمان ورم پا در بارداری
ورم پا در بارداری طبیعی است و می‌توان با رعایت برخی نکات ساده آن را کاهش داد یا کنترل کرد.
- افزایش مصرف آب: نوشیدن حداقل ۸ لیوان آب در طول روز، به دفع مواد زائد و سدیم اضافی کمک کرده و از کم‌آبی بدن جلوگیری میکند.
- افزایش دریافت پتاسیم: مواد غذایی سرشار از پتاسیم مانند موز، آووکادو، سیب‌زمینی، اسفناج، ماهی و مغزها برای تنظیم مایعات بدن و کاهش تورم مفید هستند.
- کاهش مصرف سدیم (نمک): کاهش غذاهای شور و پرنمک باعث میشود سدیم و مایعات اضافی کمتری در بدن تجمع پیدا کنند.
- محدود کردن کافئین: نوشیدنی‌های کافئین‌دار باعث کم‌آبی بدن میشوند؛ بنابراین بهتر است مصرف آن‌ها محدود شود.
- پیاده‌روی سبک: قدم زدن روزانه به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه، گردش خون را بهبود داده و از شدت ورم پا می‌کاهد.
- بالا نگه‌داشتن پاها: در هنگام استراحت، پاها را بالاتر از سطح قلب قرار دهید تا مایعات تجمع یافته راحت‌تر تخلیه شوند.
- ماساژ ملایم: ماساژ پاها با بهبود جریان خون، تورم را کاهش میدهد.
- پرهیز از گرمای شدید: قرار نگرفتن در محیط‌های گرم و مرطوب، بهویژه در تابستان، نقش مهمی در کاهش ورم دارد.
- پوشیدن کفش و لباس راحت: کفش‌های بدون پاشنه و لباس‌های گشاد، مخصوصا در هوای گرم، از فشار بر پاها جلوگیری کرده و احساس راحتی بیشتری ایجاد میکنند.
ورم بارداری چه زمانی خاتمه می‌یابد؟
ورم دوران بارداری در سه‌ماهه سوم بیشتر میشود و در ماه نهم به اوج خود می‌رسد. این موضوع کاملاً طبیعی است و جای نگرانی ندارد. پس از زایمان، بدن مادر شروع به دفع مایعات اضافی میکند و طی ۲۴ ساعت نخست تغییرات محسوسی احساس میشود. در بیشتر موارد، ورم پا و دست‌ها در طول یک تا دو هفته بعد از زایمان به‌تدریج برطرف خواهد شد.
برای کاهش ورم در دوران بارداری، می‌توان اقداماتی ساده انجام داد، مانند:
- قرار دادن پاها بالاتر از سطح بدن در هنگام استراحت
- نوشیدن آب کافی برای کمک به دفع سموم
- کاهش مصرف نمک و غذاهای پرنمک
- پوشیدن کفش راحت و اجتناب از ایستادن طولانی‌مدت
- پیاده‌روی سبک برای بهبود گردش خون
آیا ورم پا در دوره بارداری نشانی از جنسیت جنین دارد؟
همان‌طور که پیش‌تر ذکر شد، ورم پاها در دوره بارداری به صورت طبیعی به وقوع می‌پیوندد و یکی از دلایل آن، تغییر هورمون‌های بارداری است که از جفت ترشح میشود. ازاین‌رو، بین جنسیت جنین و ورم پا در دوران حاملگی هیچ ارتباطی وجود ندارد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
توصیه میشود که در صورت مشاهده علائم زیر هرچه سریع‌تر به پزشک متخصص زنان مراجعه شود تا در صورت لزوم اقدامات ضروری جهت پیشگیری از بروز اتفاقی ناگوار انجام گیرد:
- گیجی و سردرد شدید
- تاری دید
- تورم ناگهانی صورت، اطراف چشم‌ها، دست‌ها و انگشتان
- تورم در یک پا، همراه با قرمزی، درد و گرمی
- مشکل در نفس کشیدن
سخن پایانی
لازم به یادآوری می‌نماید که ورم بارداری امری طبیعی بوده و ممکن است بسیاری از خانم‌ها به آن مبتلا شوند. نکته مهم این است که چنین ورمی در صورتی که طبیعی و نرمال باشد، ضرری برای مادر و فرزند ندارد و با پایان بارداری خاتمه می‌یابد؛ اما در صورت مشاهده علائم غیرعادی و هشداردهنده و یا ورم شدید غیرقابل تحمل، مراجعه به پزشک الزامی است.
برای دریافت هرگونه مشاوره و راهنمایی درباره ورم در دوران بارداری با ما تماس بگیرید:
03537283090 داخلی 232
شماره WhatsApp
تلگرام
فیسبوک
ایمیل
سوالات متداول
چه غذاهایی باعث ورم در بارداری میشود؟
مصرف زیاد نمک، غذاهای آماده و فستفود، تنقلات شور و خوراکیهای فرآوریشده میتواند تجمع آب در بدن را بیشتر کند و باعث ورم در دوران بارداری شود.
ورم بارداری از کی شروع میشود؟
بیشتر زنان باردار از ماه پنجم یا ششم به بعد متوجه ورم در دست‌ها و پاها میشوند، چون حجم خون و مایعات بدن افزایش می‌یابد. با این حال، شدت و زمان شروع ورم در هر خانم متفاوت است.
ورم دست راست در بارداری نشانه چیست؟
ورم در یک دست، بهویژه اگر همراه با درد یا بیحسی باشد، ممکن است ناشی از فشار عصبها یا مشکلاتی مثل سندرم تونل کارپال در بارداری باشد. در صورت ورم ناگهانی یا شدید، حتماً باید با پزشک مشورت شود تا مشکلات جدی مثل پرهاکلامپسی رد شود.
نظری ثبت نشده
نظر شما