آزمایش پرولاکتین چیست و چگونه تفسیر می شود؟
درمان ناباروریآزمایش پرولاکتین یکی از آزمایش‌های رایج برای زنان و مردان است که سطح هورمونی به همین نام را در بدن اندازه می‌گیرد. با توجه به این‌که هورمون پرولاکتین پس از ترشح از غده هیپوفیز به تولید شیر در خانم‌ها، حفظ سلامت جنسی افراد، کمک به ترشح هورمون‌های جنسی استروژن و پروژسترون، تقویت سیستم ایمنی بدن و... کمک می‌کند، هرگونه عدم تعادل در آن می‌تواند مشکلاتی جدی را به وجود آورد. در این مطلب به نحوه انجام تست پرولاکتین و کاربردهای آن پرداخته می‌شود.
هورمون پرولاکتین چیست؟
پرولاکتین (prolactin) یک هورمون مترشحه از غده هیپوفیز است که اختلال در آن ممکن است باعث بروز عوارض خاصی در بدن خانم‌ها و آقایان شود. هیپوفیز غده‌ای کوچک به اندازه نخود است که در زیر مغز قرار دارد و نقش مهمی را در تعادل هورمون‌های بدن ایفا می‌کند. پرولاکتین که به هورمون لاکتوژنیک که به اختصار PRL نیز معروف است، نقش بسزایی در سلامت بدن مردان و زنان دارد و به‌طور ویژه پس از زایمان و تولد فرزند، منجر به تولید شیر کافی در پستان زنان می‌شود.
آشنایی با تست پرولاکتین
آزمایش یا تست پرولاکتین که برای تعیین سطح این هورمون در خون به کار می‌رود، راهکار مؤثری برای یافتن مشکلات غده هیپوفیز و حتی غده هیپوتالاموس در مغز است. درصورتی که پزشک شاهد برخی عارضه‌ها با علائمی خاص در فرد باشد، آزمایش پرولاکتین را تجویز می‌کند تا مشخص شود آیا علت آن عارضه اختلال در سطح هورمون PRL است یا خیر.
در مواردی که فرد تحت درمان تومورهای مغزی مؤثر بر عملکرد غدد هیپوفیز و هیپوتالاموس باشد، آزمایش پرولاکتین میزان پاسخگویی بدن به درمان را نشان خواهد داد. این آزمایش معمولاً در صورت وجود مشکلات باروری و قاعدگی نامنظم نیز انجام می‌شود و در کل، اطلاعات زیادی درباره فیزیولوژی بدن افراد به دست می‌دهد. اگرچه افزایش پرولاکتین در دوران بارداری و شیردهی در زنان طبیعی است؛ اما گاهی در دورانی غیر از آن و حتی در مردان نیز سطوح بالای این هورمون مشاهده می‌شود که نیاز به علت‌یابی و درمان دارد.
آزمایش پرولاکتین چگونه انجام می‌شود؟
تست پرولاکتین به صورت یک آزمایش خون ساده، توسط سرنگ در مطب پزشک یا آزمایشگاه انجام می‌شود که نیاز به آمادگی خاصی ندارد و مانند سایر تست‌های خون، تنها چند دقیقه طول میکشد. بهتر است آزمایش خون پرولاکتین را ۳ الی ۴ ساعت پس از بیدار شدن از خواب در صبح انجام داد؛ زیرا برای انجام آن می‌بایست ناشتا بود. گاهی در کنار آزمایش پرولاکتین لازم است تست‌های دیگری نظیر بررسی عملکرد تیروئید انجام شود؛ زیرا کم‌کاری تیروئید با افزایش سطح پرولاکتین ارتباط دارد. پس از آزمایش‌ها، پزشک در مورد داروهای مصرفی و احتمال بارداری فرد با او صحبت می‌کند و کلیه عوامل احتمالی را در نظر می‌گیرد. در صورتی که احتمال تشکیل تومور در غده هیپوفیز وجود داشته باشد، عکس‌برداری MRI نیز به آزمایش‌های پس از تست پرولاکتین اضافه می‌شود.
مقدار نرمال آزمایش پرولاکتین چقدر است؟
برای اطلاع از مناسب بودن سطح پرولاکتین در بدن باید مقادیر طبیعی آزمایش پرولاکتین را دانست. ممکن است سطح نرمال پرولاکتین در خون، در هر آزمایشگاه با اعداد مختلفی تعیین شود؛ اما معمولاً میزان پرولاکتین نرمال به صورت زیر است:
- زنان در دوران غیر از بارداری: کمتر از ۲۵ نانوگرم بر میلی‌لیتر
- زنان باردار: بین ۳۴ تا ۳۸۶ نانوگرم بر میلی‌لیتر
- مردان: کمتر از ۱۵ نانوگرم بر میلی‌لیتر
جواب آزمایش پرولاکتین چند روز طول میکشد؟
نتیجه آزمایش پرولاکتین معمولاً در عرض ۲ تا ۷ روز کاری آماده می‌شود. اما این مدت زمان ممکن است با توجه به عوامل مختلفی همچون نوع و مشخصات دقیق آزمایش، حجم و کمیت نمونه، تحلیل آزمایشگاه و ... متغیر باشد.
تفسیر آزمایش پرولاکتین بالا
همان‌طور که گفته شد، بالا بودن سطح پرولاکتین در اثر عوامل مختلفی رخ می‌دهد؛ اما مقادیر عددی زیاد در نتیجه آزمایش لزوماً به معنای وجود یک مشکل در فرد نیست. در برخی افراد به‌طور طبیعی سطح بالاتری از هورمون پرولاکتین مشاهده می‌شود و در بعضی دیگر از افراد نیز وجود فشار و استرس منجر به افزایش پرولاکتین می‌گردد.
سطح بسیار زیاد پرولاکتین (بیش از ۱۰۰۰ برابر حد نرمال) ممکن است ناشی از بروز پرولاکتینوما باشد و نیاز به MRI دارد. البته این بیماری یک تومور سرطانی نیست و اغلب با دارو درمان می‌شود. به طور کلی، سطوح بالاتر از حد طبیعی به هایپرپرولاکتینمی شهرت دارد؛ اما این اختلال را نباید با افزایش طبیعی پرولاکتین در زنان باردار و شیرده اشتباه گرفت.
پرولاکتین پایین نشانه چیست؟
سطح بسیار پایین هورمون پرولاکتین براساس نتیجه آزمایش، اغلب نشان‌دهنده عملکرد نادرست غده هیپوفیز است که در بیشتر مواقع به درمان پزشکی خاصی نیاز ندارد. از طرفی مصرف برخی داروها باعث کاهش پرولاکتین در خون می‌شود که از جمله آن‌ها می‌توان به لوودوپا (داروی پارکینسون)، دوپامین (برای افراد شوک‌زده)، مشتقات آلکالوئید ارگوت (جهت درمان سردردهای شدید) و... اشاره کرد.
آزمایش پرولاکتین در مردان
همان‌طور که اشاره شد، آزمایش پرولاکتین خون هم برای مردان و هم برای زنان انجام می‌شود. انجام تست پرولاکتین مردان در صورت بروز پرولاکتینوما (prolactinoma) ضروری است که علائم آن شامل اختلال بینایی، سردرد، اختلال نعوظ و ناتوانی جنسی، کاهش میلی جنسی، ناباروری، نداشتن مو در صورت و بدن (برخلاف حالت طبیعی مردان) و... می‌باشد. همچنین تست پرولاکتین در مردان برای موارد دیگری نظیر کشف اختلالات بیضه‌ها و مشکلات ناشی از آن به کار می‌رود.
پرولاکتین و تخمک‌گذاری در زنان
هورمون پرولاکتین نقش مهمی در فرایند تخمک‌گذاری زنان دارد و هر مرحله از سیکل قاعدگی، فرایندها را به صورت زیر مدیریت می‌کند:
- پرولاکتین با افزایش گیرنده‌های LH روی جسم زرد، تولید پروژسترون را تحریک می‌کند.
- این هورمون ضمن مهار ترشح پالسی‌گنادوتروپین‌ها در اواسط چرخه قاعدگی و جلوگیری از روند افزایشی LH، موجب کاهش تخمک‌گذاری می‌شود.
- هورمون پرولاکتین با مهار ترشح GnRH در بدن، تولید هورمون‌های FSH و LH را کاهش می‌دهد.
- به علاوه این هورمون، تولید آندروژن آدرنال را تحریک می‌کند که از پیامدهای آن باید به افزایش وزن، پرمویی و عدم تخمک‌گذاری اشاره کرد.
ایا با پرولاکتین بالا امکان بارداری وجود دارد؟
گاهی سطح بالای پرولاکتین باعث بروز مشکلات باروری می‌شود؛ بدین صورت که اختلال در تولید هورمون‌های هیپوفیزی به علت فشار تومورهای پرولاکتینوما، کم‌کاری هیپوفیز را به دنبال دارد و این عارضه نیز موجب کاهش میل جنسی و ریختن موهای بدن (در مردان) و وقوع نازایی یا ناباروری (در زنان) می‌گردد. هایپرپرولاکتینوما با ایجاد اختلال در ترشح هورمون‌های استروژن و پروژسترون و همچنین بی‌نظم کردن یا توقف فرایند تخمک‌گذاری توسط تخمدان‌های زن، بارداری را برای خانم دشوار می‌سازد. همان‌طور که ذکر شد، انجام درمان‌های دارویی یا برداشتن یک تکه یا کل تومور از راه‌های درمان آن است.
راه‌های درمان پرولاکتین بالا
در صورت افزایش غیرعادی و بیش‌ازحد سطح پرولاکتین باید با روش‌های درمانی مناسب، میزان این هورمون را به حالت عادی رساند. انتخاب راهکار درمانی، به علت پرولاکتین بالا و علائم و عوارض ناشی از آن بستگی دارد و شامل روش‌های زیر است:
- دارو درمانی
- عمل جراحی
- پرتو درمانی
دارو درمانی
درمان دارویی ازجمله روش‌های مؤثر در بهبود پرولاکتینوما است که با تجویز داروهای بروموکریپتین و کابرگولین باعث کاهش روند تولید پرولاکتین می‌شود. این داروها برای درمان سطوح بالای پرولاکتین که علت مشخصی ندارند نیز به کار می‌روند.
عمل جراحی
عدم اثرگذاری داروها بر کاهش پرولاکتین، روش جراحی را به ویژه برای برداشتن تومورهای هیپوفیز پیش پای پزشک می‌گذارد. معمولاً انجام جراحی در مواردی که این تومورها باعث تاری دید و اختلال بینایی شده باشد، ضرورت دارد.
پرتو درمانی
در موارد نادری به دلیل عدم درمان اختلالات پرولاکتین با دارو یا جراحی، لازم است پرتودرمانی برای کوچک کردن توده‌های موجود بر غده هیپوفیز استفاده شود.
راه‌های درمان کاهش پرولاکتین
در مواردی که کمبود غیرطبیعی هورمون پرولاکتین در بدن مشاهده شود، با علت‌یابی آن می‌توان روش مناسب را جهت درمان به کار برد. در اغلب موارد، رفع مشکل کم‌کاری تیروئید، سطح پرولاکتین را به حد طبیعی می‌رساند. همچنین اگر مصرف داروی خاصی باعث این اختلال شده باشد، پزشک می‌تواند با تعویض دارو به بهبود شرایط فرد کمک کند.
موارد استفاده از آزمایش پرولاکتین
در پاسخ به این سؤال که چرا آزمایش پرولاکتین خون تجویز می‌شود، باید گفت این تست کاربردهای مختلفی دارد و انجام آن بر اساس تشخیص پزشک صورت می‌گیرد. عمده‌ترین موارد تجویز تست پرولاکتین عبارت‌اند از:
- پیگیری روند و علت کاهش تستوسترون در مردان
- بررسی مداوم شدت یافتن تومورهای هیپوفیز
- تعیین علت ناباروری
- بررسی ماکروپرولاکتینمی (تشکیل مولکول‌های بزرگ پرولاکتین)
- در صورت شک به بالا بودن سطح پرولاکتین بدن
- توقف خونریزی ماهانه یا بی‌نظمی پریود در زنان
- عدم موفقیت پس از تلاش برای بارداری
- حساس شدن سینه در خانم‌ها
- شیردهی پستان در خارج از دوره بارداری یا شیردهی
- مشاهده عوارض یائسگی همچون خشکی واژن یا گرگرفتگی
- ناتوانی جنسی در مردان
- اختلالات نعوظ آقایان
- بزرگ شدن سینه‌ها در مردان
- سردردهای مکرر و بی‌دلیل
- بروز مشکلات بینایی
- تولید شیر در سینه مردان در موارد نادر
اقدامات قبل از آزمایش پرولاکتین
قبل از انجام تست پرولاکتین باید اقدامات و مراقبت‌هایی را انجام داد که شامل موارد زیر است:
- عدم رابطه جنسی طی ۲۴ ساعت مانده به آزمایش
- خودداری از مصرف مولتی‌ویتامین‌ها و مکمل‌های غذایی حاوی ویتامین B7 طی ۱۲ ساعت مانده به آزمایش
- اجتناب از پوشیدن سوتین و سینه‌بند یا هر لباس تنگ از شب قبل از تست
- پرهیز از هرگونه تحریک پستان‌ها در شب قبل از آزمایش
- داشتن خواب شبانه کافی به مدت ۶ تا ۸ ساعت
- بیدار شدن از خواب حداقل ۳ ساعت پیش از آزمایش
- اجتناب از مصرف داروهای متیل دوپا، مورفین، کلرپرومازین و استروژن
- حضور در آزمایشگاه ۳۰ دقیقه قبل از تست
علل و دلایل عدم تعادل در سطح هورمون پرولاکتین
به هم خوردن تعادل پرولاکتین معمولاً به صورت افزایش غیرعادی سطح این هورمون رخ می‌دهد؛ به ویژه اگر فرد موردنظر مرد باشد یا خانمی که در دوران حاملگی و شیردهی قرار ندارد. در این افراد، سطح بالای پرولاکتین در اثر عوامل و دلایل زیر رخ می‌دهد:
- خوابیدن (افزایش سطح پرولاکتین در طول خواب)
- ورزش کردن
- اختلال عملکرد هیپوتالاموس بر اثر برخی بیماری‌ها
- بروز پرولاکتینوما (افزایش ترشح پرولاکتین به علت تومور هیپوفیز)
- مصرف برخی داروهای درمان روان‌پریشی، افسردگی و فشارخون بالا
- اختلال در غذا خوردن و بروز بی‌اشتهایی عصبی
- سوزش قفسه سینه و آسیب آن در اثر زونا، زخم یا حتی پوشیدن سینه‌بند بسیار تنگ
- بروز اختلال گالاکتوره یا شیر ریزش (ترشح بی‌دلیل شیر از پستان)
- ابتلا به بیماری آمنوره (عدم خونریزی قاعدگی در سن باروری)
- اختلال تیروئید به ویژه کم‌کاری تیروئید
- هایپوگلایسمی (افت قند خون) ناشی از انسولین
همچنین در برخی موارد، وجود بیماری‌ها و مشکلات خاصی می‌تواند توانایی بدن را، در از بین بردن پرولاکتین‌های موجود افزایش دهد که از جمله این عوامل باید به مشکلات زیر اشاره کرد:
- ابتلا به بیماری کلیوی و نارسایی غدد فوق کلیه
- سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)
- نارسایی کبد
بهترین زمان برای آزمایش پرولاکتین
همان‌گونه که ذکر شد، بهترین زمان انجام تست پرولاکتین حدود ۳ تا ۴ ساعت بعد از بیدار شدن از خواب شبانه در صبح هر روز است. این تست را می‌توان حتی در ایام پریود انجام داد و گاهی به تشخیص پزشک، انجام آن در روز دوم یا سوم عادت ماهانه صورت می‌گیرد.
تست های مکمل آزمایش پرولاکتین
از جمله تست‌های مرتبط با آزمایش PRL می‌توان موارد زیر را معرفی کرد:
- انجام تست FSH برای بررسی عملکرد هیپوفیز، سلامت بیضه‌ها و تخمدان‌ها و تعیین قدرت باروری
- انجام آزمایش LH برای تعیین سطح هورمون لوتئینه‌کننده و همچنین یافتن علت بلوغ زودرس یا تأخیر در بلوغ
- آزمایش تستوسترون برای بررسی ناباروری، کاهش میل جنسی، بلوغ دیررس یا زودرس پسران، تومور بیضه و اختلال نعوظ مردان، قاعدگی نامنظم زنان و...
- آزمایش پروژسترون به‌منظور تعیین سلامت عمومی زنان و آمادگی آن‌ها برای باروری
- تست DHEAS برای اندازه‌گیری هورمون مترشحه از غدد فوق کلیه و عامل بروز صفات مردانه
- آزمایش Androstenedion برای زنان دارای صفات مردانه یا پسران دارای بلوغ زودرس
نظری ثبت نشده
نظر شما