روش های درمان پرولاکتین بالا در زنان

یکی از هورمون‌هایی که توسط غده هیپوفیز تولید می‌شود و از مهم‌ترین وظایف آن، تحریک تولید شیر و آزادسازی آن در خانم‌ها پس از زایمان است، پرولاکتین (Prolactin) نام دارد. به‌طورکلی، میزان این هورمون در دوره شیردهی بالا می‌رود و مانع از تخمک‌گذاری می‌شود و همین امر یکی از دلایل عدم قاعدگی و بارداری در زمان شیردهی به حساب می‌آید.

البته باید دانست که در چنین شرایطی، میزان پرولاکتین به مرور زمان کاهش می‌باید و تخمک‌گذاری دوباره آغاز می‌گردد. بالا بودن سطح هورمون پرولاکتین، با اصطلاح هایپرپرولاکتینمیا (Hyperprolactinaemia) نیز شناخته می‌شود. بروز این عارضه در بانوان غیر باردار باید تحت درمان واقع گردد تا در آینده ناباروری را در پی نداشته باشد.

پرولاکتین بالا و ناباروری

پرولاکتین بالا از عوارض وجود غده خوش‌خیم در هیپوفیز با نام «آدنومای هیپوفیز» شناخته می‌شود که افزایش ترشح پرولاکتین را در پی دارد و به تبع آن، کاهش سطح استروژن و مهار تخمک‌گذاری در بدن رخ می‌دهد. در صورتی که علت بروز اختلال در روند تخمک‌گذاری، آدنومای هیپوفیز باشد، داروی بروموکریپتین برای بیمار تجویز می‌شود.

باید دانست که پرولاکتین بالا در بدن می‌تواند از طریق ایجاد اختلال در روند تخمک‌گذاری باعث قطع و یا بی‌نظمی عادت ماهیانه شود و ناباروری را به دنبال داشته باشد. در برخی موارد نادر هم احتمال دارد سیکل قاعدگی منظم باشد؛ اما هورمون پروژسترون کافی پس از تخمک‌گذاری تولید نگردد که این عارضه موجب عدم توانایی دیواره رحم در حفظ جنین شده و تحت عنوان نقص مرحله لوتئالی شناخته می‌شود.

از طرفی دیگر، هایپرپرولاکتینمیا می‌تواند با وارد کردن فشار بر غده هیپوفیز موجب توقف تولید هورمون‌های استروژن و پروژسترون در خانم‌ها و حتی سبب کاهش میل جنسی و ریزش موهای بدن در آقایان شود و مشکلات باروری را به دنبال داشته باشد.

بیشتر بخوانید: آیا بالا بودن پرولاکتین مانع بارداری می شود؟

راهکارهای کاهش پرولاکتین

به منظور کاهش سطح پرولاکتین چندین راهکار خانگی وجود دارد که فرد با تلاش و انجام آن‌ها می‌تواند تا حد زیادی به درمان پرولاکتین بالا کمک کند. برخی از این راهکارها به شرح زیر است:

• پوشیدن لباس های تنگ: لباس‌های تنگ و چسبان موجب تحمیل فشار بر قفسه سینه شده و همچنین تحریک و فشار به نوک سینه‌ها را نیز در پی دارد؛ لذا خودداری از پوشیدن این لباس‌ها در کنترل سطح پرولاکتین مفید است.
• مصرف برخی دارو ها: استفاده از داروهای لوودوپا، دوپامین و مشتقات آلکالوئیدهای ارگو باعث کاهش میزان پرولاکتین بدن می‌شود.

روش های درمان دارویی و جراحی پرولاکتین بالا

در شرایطی که میزان پرولاکتین بدن بالا می‌رود، پزشک به منظور برگرداندن پرولاکتین به سطح نرمال، کاهش اندازه تومور هیپوفیز، بازگرداندن عملکرد طبیعی غده هیپوفیز و یا رفع عوارض ناشی از فشار تومور مانند سردرد یا مشکلات بینایی، روش‌های درمانی خاصی را تجویز می‌نماید.

بسته به علت افزایش سطح پرولاکتین در بدن، روش‌های درمانی متفاوتی برای رفع این عارضه وجود دارد؛ روش‌هایی نظیر:

• دارو درمانی
• جراحی
• پرتودرمانی

دارو درمانی

مهم‌ترین روش درمان پرولاکتین بالا، «آگونیست دوپامین» است. این دارو به مغز فرمان تولید دوپامین را صادر می‌کند تا میزان ترشح پرولاکتین را کنترل نماید. البته در برخی موارد که هیپرپرولاکتینمی ایدیوپاتیک (Idiopathic Hyperprolactinemia) رخ دهد؛ بدین معنی که پرولاکتین بالا بدون علت گزارش شود؛ طی چند ماه، میزان پرولاکتین به طور خودبه‌خود به سطح طبیعی بازمی‌گردد و در غیراین‌صورت، داروهایی مانند کابرگولین و بروموکریپتین جهت کاهش سطح پرولاکتین تجویز می‌شود. این روش درمانی، تکنیک رایجی است که معمولاً روی اغلب بیماران جواب می‌دهد.

به علاوه، کابرگولین، دارویی خوراکی است که تا زمان بارداری، به شکل دوبار در هفته استفاده می‌شود. اگرچه استفاده طولانی‌مدت از دوز بالای آن باعث بروز مشکلاتی در دریچه قلب می‌گردد؛ اما اثربخشی بهتری نسبت به بروموکریپتین دارد. ازجمله عوارض این دو دارو می‌توان به سردرد، احساس سبکی سر و همچنین حالت تهوع اشاره کرد.

اشاره به این نکته ضروری است که اگر فرد در حال مصرف دارویی باشد که بر افزایش پرولاکتین اثرگذار است، ابتدا پزشک با صلاحدید خود، مصرف دارو را برای فرد به مدت 3 روز قطع می‌کند و سپس به کمک آزمایش پرولاکتین مقدار این هورمون را در سطح خون مجدداً ارزیابی می‌نماید. در صورتی که هنوز سطح پرولاکتین تغییر نکرده باشد و فرد ناچار به مصرف آن دارو باشد، ممکن است پزشک داروی مشابهی که اثری بر سطح پرولاکتین ندارد را تجویز کند.

در ضمن، اگر فرد با مشکلاتی نظیر کاهش میل جنسی، از دست دادن عملکرد جنسی و یا نازایی مواجه باشد، درمان با استروژن (در خانم‌ها) و یا تستوسترون (در آقایان) توصیه می‌شود.

دارو درمانی در دوران بارداری

در صورتی که فرد باردار نیاز به استفاده از دارو جهت درمان پرولاکتینوما داشته باشد، از بین کابرگولین و بروموکریپتین، مصرف بروموکریپتین (Bromocriptine) ترجیح داده می‌شود. البته باید دانست که هرچند هر دو دارو در اوایل بارداری ایمن هستند و تأثیر آن‌ها در تمام طول بارداری هنوز مشخص نیست؛ اما در صورت ابتلای فردی به هایپرپرولاکتینوما، مصرف بروموکریپتین توسط پزشک توصیه می‌شود.

به این نکته نیز باید توجه داشت که در صورت مصرف همزمان داروی درمان پرولاکتین بالا و قصد بارداری می‌بایست حتماً قبل از بارداری به پزشک مراجعه نمود.

جراحی

عمل جراحی برای برداشتن تومورهای اطراف غده هیپوفیز، تنها زمانی استفاده می‌شود که نتوان با دارو به رفع این تومورها پرداخت. البته اگر تومورها باعث مشکلات بینایی هم شده باشند، بسته به گستردگی تومور، باید فوراً با جراحی خارج شوند. انواع روش‌های جراحی پرولاکتینوما عبارتند از:

جراحی از راه سینوس اسفنوئید (Sphenoid sinuses)

در این روش، تومور از طریق حفره بینی برداشته می‌شود و لذا در طول عمل، آسیبی به مغز نمی‌رسد و زخم قابل‌مشاهده‌ای نیز ایجاد نمی‌شود. به همین دلیل این نوع جراحی، عوارض زیادی در پی ندارد.

جراحی ترانس کرانیال (Transcranial Doppler)

در صورتی که تومور به بافت مغزی نزدیک شده باشد و یا اندازه آن بزرگ باشد، از طریق جراحی ترانس کرانیال، تومور برداشته می‌شود. این عمل که تحت عنوان جمجمه‌بُری یا کرانیوتومی نیز شناخته می‌شود، به جراح این امکان را می‌دهد تا از طریق قسمت فوقانی جمجمه به تومور دسترسی داشته باشد.

لازم به ذکر است که نتیجه این نوع جراحی به اندازه و مکان تومور، میزان پرولاکتین قبل از جراحی و مهارت جراح بستگی دارد. به طور کلی، هرچه سطح پرولاکتین بالاتر باشد، احتمال بازگشت آن به حالت طبیعی کمتر است. از طرفی دیگر، تومورهای هیپوفیز کوچک معمولاً در اکثر بیماران قابل درمان است؛ اما احتمال عود مجدد این تومورها در طول 5 سال بعد از جراحی نیز وجود دارد. همچنین در برخی موارد فقط می‌توان بخشی از تومور را خارج نمود و سپس با درمان دارویی برای بازگرداندن سطح پرولاکتین به حالت نرمال تلاش کرد.

پرتودرمانی

پرتودرمانی آخرین گزینه درمان تومورهای غده هیپوفیز است که در صورت عدم تأثیر داروها، خطر بالای جراحی یا ناقص ماندن آن و همچنین در مواردی که تومور به سرعت در حال رشد و گسترش است، مورد استفاده قرار می‌گیرد و باعث کوچک‌شدن تومورها می‌شود.

گاهی در صورتی که در طول دوره بارداری، تومور هیپوفیز در حال رشد باشد و یا بینایی فرد تحت تأثیر قرار گرفته باشد، انجام MRI مورد نیاز است.

درمان طبیعی و خانگی پرولاکتین بالا

همانطور که گفته شد، هایپرپرولاکتینمی یک بیماری قابل درمان است که در آن سطح پرولاکتین بالاتر از حد طبیعی است. استفاده از تکنیک‌های آرام‌سازی در زندگی روزمره می‌تواند تأثیر مثبتی بر پرولاکتین بالا داشته باشد. در این میان، نقش تغذیه نیز در درمان طبیعی پرولاکتین بالا تاثیر بسزایی دارد. متخصصان، رژیم غذایی غنی از میوه‌ها و سبزیجات را برای تنظیم و کاهش پرولاکتین توصیه می‌کنند. از سوی دیگر دانستن علت ریشه‌ای پرولاکتین بالا در انتخاب نحوه درمان بسیار مهم است. در ادامه به توضیح کامل از روش‌ها و درمان های خانگی پرولاکتین بالا می‌پردازیم.

• رژیم غذایی مناسب
• حفظ سلامت تیروئید
• کنترل استرس
• خوراکی های تقویت کننده باروری
• مصرف مکمل های باروری DHA و EPA

رژیم غذایی مناسب

مصرف مواد غذایی حاوی روی بالا با تنظیم فعالیت‌های سوخت و سازی بدن، کمک به رفع اختلالات قاعدگی و پیشگیری و درمان علائم و سندروم پیش از قاعدگی در درمان پرولاکتین بالا مؤثر است. ازجمله منابع غذایی حاوی روی می‌توان به گوشت قرمز، سویا، گوشت مرغ، لوبیا سبز و بادام زمینی اشاره کرد. همچنین ویتامین B5 موجود در برنج قهوه‌ای، سبوس، غلات، اسفناج و هویج نیز با حفظ تعادل هورمونی بدن و کمک به روی در سوخت و ساز بدن، سبب کاهش میزان پرولاکتین می‌شود.

به این نکته نیز باید اشاره کرد که انتخاب یک رژیم غذایی سالم و متعادل که شامل غذاهایی نظیر گوشت گوساله، گوشت بوقلمون و حبوبات سرشار از زینک است، بر کاهش میزان پرولاکتین تأثیرگذار می‌باشد.

حفظ سلامت تیروئید

کم‌کاری تیروئید با افزایش سطح هورمون آزادکننده تیروتروپین، موجب افزایش تولید هورمون محرکه‌ تیروئید (TSH) و پرولاکتین می‌شود و عارضه هایپرپرولاکتینمی و گالاکتوره را به دنبال دارد. به همین دلیل مصرف خوراکی‌های یددار، ویتامین‌های گروهB ، ویتامین‌های C، E و A و مواد معدنی اصلی مانند مس و سلنیوم در حفظ سلامت عملکرد غده تیروئید نقش بسزایی دارد.

باید دانست که مصرف ویتامین E به‌طور طبیعی مانع از افزایش پرولاکتین می‌شود. همچنین مصرف ویتامین B6 (موجود در سیب‌زمینی، موز، ماهی قزل‌آلای وحشی و اسفناج) نیز با کمک به تولید دوپامین در بدن، موجب کاهش سطح پرولاکتین می‌شود. همچنین مصرف گیاهان دارویی مانند گیلاس زمستانی، ریشه طلايی و جینسینگ نیز موجب تقویت سلامت تیروئید می‌شود.

شایان ذکر می‌باشد که در برخی موارد کم‌کاری تیروئید، فرد می‌بایست تحت درمان با هورمون‌های تیروئیدی مصنوعی (تولیدشده در آزمایشگاه) قرار گیرد که اغلب این نوع درمان می‌بایست تا آخر عمر ادامه یابد.

کنترل استرس

کنترل استرس و عدم انجام فعالیت‌های شدید بدنی می‌تواند در درمان پرولاکتین بالا نقش بسزایی داشته باشد. طبق تحقیقات به عمل آمده، استرس با افزایش سطح هورمون کورتیزول مانع از تخمک‌گذاری و تولید هورمون آزادکننده گنادوتروپین‌ها (GnRH) می‌شود و تعادل هورمونی و افزایش تعداد اسپرم‌ها را برهم می‌زند. قطع تولید GnRH، سبب سرکوب تولید تستسترون، استروژن و قوای جنسی می‌گردد و کاهش باروری را به دنبال دارد.

خوراکی های تقویت کننده‌ باروری

خوراکی‌های سرشار از قند و کربوهیدرات، کاهنده باروری هستند؛ اما خوراکی‌های سرشار از پروتئین، چربی، و ریزمغذی‌ها متشکل از گوشت تازه، ماهی تازه، غذاهای دریایی و سبزیجات بدون نشاسته‌ برای تقویت بارداری مفید هستند. مصرف برخی اسموتی ها با پروتئین بالا نیز جهت تقویت غدد درون‌ریز، تصحیح تعادل هورمونی و حفظ سلامت تخمک‌ها پیشنهاد می‌گردد. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره‌‌ی تقویت تخمک گذاری، اینجا کلیک کنید.

مصرف مکمل‌های باروری DHA و EPA

مصرف ماهی تازه و غذاهای دریایی و برای اطمینان بیشتر، مصرف مکمل‌های DHA و EPA (دو نوع اصلی امگا 3 و از دسته اسیدهای چرب ضروری) در حفظ قدرت باروری سالم مؤثر است. روغن کبد ماهی نیز با تأمین DHA و EPA، موجب بهبود تخمک‌گذاری منظم، تقویت مخاط سالم دهانه‌ رحم و حفظ تعادل هورمونی می‌شود.

بیشتر بخوانید: ایا مشکلات هورمونی باعث نازایی می‌شود؟

آیا بارداری در حین ابتلا به هایپرپرولاکتینمی امکان‌پذیر است؟

عارضه هایپرپرولاکتینمی یا پرولاکتین بالا، می‌تواند نشانه‌ای از مشکلات باروری، بی‌نظمی‌های قاعدگی، اختلال عملکرد جنسی و یا سرطان سینه باشد. لذا باید تا حد امکان نسبت به این عارضه، پیشگیری های لازم را انجام داد و در صورت مشاهده هرگونه علائم و نشانه هایی، نسبت به مصرف دارو و درمان آن اقدام کرد.

درمان پرولاکتین بالا چقدر طول می‌کشد؟

در صورتی که تومور در فرد بعد از درمان از بین رفته باشد و سطح پرولاکتین مناسب باشد، معمولاً بعد از تقریباً 2 سال درمان، به صلاحدید پزشک می‌توان میزان داروی مصرفی را کم و یا قطع کرد. البته به این نکته باید توجه نمود که چون احتمال رشد مجدد تومور وجود دارد؛ لذا پس از قطع درمان نیز می‌بایست طبق فواصلی که پزشک مطرح می‌کند، جهت معاینه و بررسی‌های لازم به پزشک متخصص مراجعه کرد.

کلام آخر

بروز اختلال در میزان تولید پرولاکتین مشکلات زیادی در سیستم هورمونی بدن ایجاد می‌کند و حتی می‌تواند منجر به ناباروری شود؛ لذا در صورت مشاهده علائم پرولاکتین بالا، مراجعه به پزشک و پیگیری وضعیت سلامتی بدن بسیار حائز اهمیت است. البته که می‌توان از راهکارهایی که در این مقاله ذکر شد هم جهت برطرف کردن و درمان پرولاکتین بالا استفاده کرد.