عمل وازکتومی یا بستن لوله در مردان؛ شیوه انجام و عوارض آن

در برخی مواقع به دلایل مختلفی مردان خواهان پیشگیری از بارداری و فرزندآوری هستند. روش‌های جلوگیری از بارداری به دو صورت موقت یا دائم عمل می‌کنند، به این معنی که با برخی تکنیک‌ها می‌توان برای زمان‌های دلخواه و مدت کوتاهی از بارداری جلوگیری کرد، اما بعضی روش‌ها برای همیشه قدرت باروری از بین می‌رود.

عمل جراحی وازکتومی (vasectomy) از جمله راه‌های دائمی پیشگیری از فرزندآوری در مردان است که با انجام آن، دیگر امکان انتقال اسپرم از مرد به رحم زن وجود نخواهد داشت. اگرچه همچنان می‌توان با عمل بازگشت وازکتومی مجدداً قدرت باروری را به دست آورد؛ اما هرچه زمان بیشتری سپری شود احتمال بازیابی قدرت باروری کمتر است. با ما همراه باشید تا نحوه عمل وازکتومی (بستن لوله وازدفران) و عوارض آن را بررسی کنیم.

عمل وازکتومی چیست؟

بهترین راه پیشگیری دائمی از باروری برای مردان، انجام عمل وازکتومی است. طی این روش که با یک جراحی ساده و بی‌حسی موضعی انجام می‌گیرد، ضمن ایجاد سوراخ کوچکی بر روی کیسه بیضه، لوله‌های منی‌بر (حامل اسپرم) بسته می‌شوند.

جراحی وازکتومی یا عمل بستن لوله‌ها در مردان، یک عمل سرپایی برای جلوگیری از بارداری است که در مدت‌زمان کمتر از ۲۰ دقیقه در مراکز درمانی قابل انجام می‌باشد. لازم به ذکر است که این عمل اثری روی تمایل و توانایی جنسی یا انزال و ارضا شدن مردان ندارد و صرفاً با جلوگیری از انتقال اسپرم به مجاری انزالی، امکان بارداری را سلب می‌کند‌.

چه کسانی می‌توانند جراحی وازکتومی را انجام دهند؟

انجام عمل وازکتومی برای همه مردان مناسب نیست، چراکه قدرت باروری را به‌طور کامل متوقف می‌کند و جراحی معکوس آن نیز عملی نسبتاً سنگین است. از طرفی، روش‌های موقت مختلفی برای پیشگیری از بارداری وجود دارد که می‌توان در صورت نیاز از آن‌ها کمک گرفت.

بنابراین بهتر است صرفاً افرادی اقدام به این عمل نمایند که علاوه بر سن بالای ۴۰ سال و داشتن حداقل دو فرزند، از عدم تمایل به فرزندآوری مجدد مطمئن باشند. بررسی‌ها نشان داده مردانی که در سنین پایین و بدون داشتن فرزند یا با داشتن فرزند خردسال اقدام به وازکتومی کرده‌اند، بیش از آن‌هایی که در سنین بالاتر این عمل را انجام داده‌اند دچار پشیمانی و بازگرداندن باروری خود می‌شوند.

جراحی بازگرداندن وازکتومی که با نام وازووازستومی (Vasovasostomy) شناخته می‌شود، باید در اتاق عمل و تحت بیهوشی کامل یا بی‌حسی نخاعی انجام گیرد. این عمل حدود ۲ ساعت و به کمک ابزار میکروسکوپیک صورت می‌گیرد و موفقیت آن نیز صددرصد نیست.

مراقبت های قبل از وازکتومی

مانند هر عمل دیگر، وازکتومی نیز قبل و بعد از عمل نیازمند مراقبت‌های خاصی است تا هم نتیجه را بهبود بخشیده و هم از عوارض احتمالی آن جلوگیری کند. از جمله مراقبت‌های قبل از عمل وازکتومی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

بهداشت قبل از عمل

در روز قبل از عمل دوش بگیرید، ناحیه تناسلی خود را به خوبی بشورید و در صورت نیاز اصلاح کنید.

تهیه لباس و وسایل شخصی

برای جلوگیری از تورم بعد از عمل جراحی بهتر است بیضه بند تهیه‌کرده و تا چند هفته بعد از عمل از آن استفاده کنید. همچنین لباس‌زیر تمیز همراه خود داشته باشید تا بعد از عمل از آن استفاده کنید.

غذا و دارو

بهتر است از چند روز قبل از عمل مصرف داروهای ضد التهاب غیر آستروئیدی، آسپرین و سایر داروهای رقیق کننده خون را کنار بگذارید. همچنین ممکن است دکتر مصرف داروهایی مانند وارفارین، هپارین و برخی از داروهای مسکن مانند ایبوپروفن را متوقف کند.

نحوه عمل جراحی وازکتومی

برای انجام عمل وازکتومی مردان، پزشک بر روی پوست اسکروتوم (کیسه بیضه) با ابزار تخصصی، برشی کوچک ایجاد می‌کند تا به مجرای وازدفران (مجرای حامل اسپرم) دسترسی پیدا کند. سپس با ایجاد سوراخی بر روی اسکروتوم، هر دو مجرای منی‌بر بیرون آورده شده و روی هر کدام در دو نقطه به فاصله ۱ سانتی‌متر با نخ سیلک گرده زده می‌شود. در ادامه جراحی، فاصله بین این دو گره را برش زده و پس از اتمام عمل انسداد، لوله‌ها را به محل اصلی خود بازمی‌گرداند. در آخر نیز پزشک محل برش‌های جراحی را بخیه می‌زند یا با چسب پوست آن را کاملا می‌بندد.

وازکتومی بدون استفاده از تیغ جراحی

یکی دیگر از روش‌های جدید وازکتومی، روشی است که در پزشک معالج از تیغ جراحی استفاده نمی‌کند. در این روش پزشک بر روی بیضه یک سوراخ کوچک ایجاد کرده و سپس از طریق این سوراخ مجرای وابران را پیدا می‌کند. در مرحله بعد پزشک بر روی این مجرا یک برش کوچک ایجاد می‌کند.

در مرحله بعد دو انتهای باز برش خورده از طریق سوزاندن یا گره خوردن مسدود می‌شود. در مرحله بعد وابران از طریق همان سوراخ به داخل برگردانده می‌شود. این برش و سوراخ به قدری کوچک است که معمولاً نیاز به بخیه ندارد. بسیاری از افراد وازکتومی بدون استفاده از تیغ جراحی را وازکتومی با لیزر می‌دانند، اما این روش با عمل لیزری متفاوت بوده و در انجام آن هیچ گونه اشعه لیزری مورد استفاده قرار نمی‌گیرد.

اقدامات و مراقبت های بعد از وازکتومی

با اتمام عمل بستن لوله وازدفران و بعد از بازگشت به خانه، باید اقدامات و مراقبت‌هایی صورت گیرد تا به تسریع روند بهبودی و کاهش عوارض احتمالی عمل کمک کند. برخی از این مراقبت‌ها عبارتند از:

• باز کردن پانسمان‌ها بعد از ۲۴ ساعت و قرار دادن یک یا دو گاز تمیز روی محل جراحی
• استفاده از محافظ ورزشی تا ۱ هفته
• عدم استحمام تا ۲۴ ساعت بعد از عمل وازکتومی
• پاکسازی و خشک کردن فوری بدن بعد از استحمام برای جلوگیری از عفونت
• اجتناب از رابطه جنسی به مدت ۱ هفته برای پیشگیری از درد و ناراحتی شدید حین انزال
• خودداری از انجام کارهای سنگین و فعالیت‌های ورزشی تا ۱ هفته

باید گفت که بهتر است در شب قبل از عمل و روز عمل، هر چند ساعت یک‌بار یک کیسه یخ به مدت حداکثر ۲۰ دقیقه روی بیضه‌ها قرار داد.

وازکتومی چگونه از بارداری جلوگیری می‌کند؟

اصلی‌ترین نقش وازکتومی در پیشگیری از بارداری برای زوجین، انسداد لوله‌های منتقل‌کننده اسپرم برای جلوگیری از ورود اسپرم‌ها به مایع منی است. در چنین شرایطی با وجود خروج منی حین انزال، این مایع فاقد اسپرم خواهد بود و در نتیجه لقاح صورت نمی‌گیرد.

البته برای اطمینان از موفقیت‌آمیز بودن عمل، انجام چند سری معاینه پزشکی ضرورت دارد. حدود یک هفته بعد از انسداد لوله های منی بر باید معاینه محل زخم صورت گیرد و سه ماه پس از عمل نیز، تست آزواسپرمی جهت اطمینان از صفر شدن و نبود اسپرم در منی انجام می‌شود. در نهایت نیز برای تأیید قطعی وازکتومی، یک ماه پس از آزمایش اول (چهار ماه بعد از عمل) آزمایش اسپرم تکرار می‌گردد.

درصد موفقیت عمل بستن لوله در مردان

بررسی‌ها نشان داده احتمال وقوع بارداری پس از انجام عمل وازکتومی حدود ۱۵ تا ۲۰ مورد در هر ۱۰ هزار نفر است که این آمار، نشان از درصد موفقیت بالای عمل برای پیشگیری دائمی از حاملگی دارد. البته باید توجه کرد که حدود ۲۰ درصد از افراد پس از انجام عمل وازکتومی نیز تا ۳ ماه دارای اسپرم در مایع منی خود هستند. لذا تا اثربخشی کامل عمل باید برای جلوگیری از بارداری از روش‌های دیگر استفاده کرد.

بیشتر بخوانید: آیا بعد از عمل وازکتومی احتمال بارداری وجود دارد؟

فواید وازکتومی چیست؟

عمل وازکتومی یا بستن لوله مردان از جمله عمل‌هایی است که مزایای آن در مقایسه با معایب آن بسیار بیشتر است. از جمله مزایای وازکتومی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

• وازکتومی نزدیک به 100 درصد از بارداری جلوگیری خواهد کرد.
• این عمل جراحی به صورت سرپایی انجام شده و در گروه عمل‌های کم خطر و بی خطر قرار می‌گیرد.
• این عمل دوران نقاهت بسیار کوتاهی داشته و زندگی افراد را مختل نخواهد کرد.
• عمل جراحی تنها یک بار انجام شده و نیاز به تکرار آن در آینده نیست.
• هزینه آن در مقایسه با روش وازکتومی در زنان (بستن لوله در زنان) یا استفاده طولانی مدت از داروهای پیشگیری کمتر خواهد بود.
• وازکتومی هیچ تأثیری بر روی کیفیت رابطه جنسی، ارگاسم یا انزال نداشته و تنها از بارداری جلوگیری خواهد کرد. 

خطرات و عوارض جراحی وازکتومی

جراحی بستن لوله ها در مردان به عنوان یک تکنیک سبک و بی‌خطر، به سادگی قابل انجام است و خطرات و عوارض خاصی را برای مردان ایجاد نمی‌کند. رایج‌ترین پیامدهای این عمل بروز تورم، کبودی، التهاب و گاهی عفونت است که اغلب چندان جدی و خطرناک نیست، اما درصورت مشاهده باید موضوع را به پزشک خود گزارش داد.

از طرفی با توجه به عدم اثرگذاری وازکتومی بر مواردی همچون ترشح هورمون تستوسترون، بروز ارگاسم، سطح میل جنسی و... می‌توان از ایمن بودن عمل اطمینان حاصل کرد.

عمل وازکتومی چقدر طول می‌کشد؟

همان‌طور که در بالا نیز اشاره شد، این عمل یک عمل سرپایی بوده و معمولاً طی یک ساعت انجام می‎شود. دوره نقاهت آن بسیار کوتاه است، البته بهتر است روز عمل را به‌طور کامل در خانه استراحت کنید. ممکن است تا چند روز پس از وازکتومی احساس درد و تورم داشته باشید، این مسئله کاملاً طبیعی است و می‌توانید با استفاده از کمپرس آب یخ درد را کاهش داده یا از مسکن استفاده کنید.

بهتر است تا یک هفته از انجام فعالیت‌های سنگین خودداری کنید. اگر فعالیت غیرطبیعی و سختی ندارید، می‎توانید در عرض چند روز 48 تا 72 ساعت به زندگی روزمره خود برگشته و سرکار بروید. آمارها نشان می‌دهد مردان هشت تا 9 روز بعد از انجام این عمل جراحی سلامت خود را به‌طور کامل به دست آورده‌ و بهبود پیدا کرده‌اند. در واقع می‌توان گفت دوران نقاهت وازکتومی با توجه به شرایط افراد دو روز تا حداکثر 10 روز خواهد بود.

بهترین زمان رابطه جنسی بعد از وازکتومی

برای انجام رابطه جنسی بعد از عمل وازکتومی باید دو نکته را مد نظر قرار داد. اول این‌که جهت جلوگیری از درد و آسیب‌دیدگی بیضه‌ها، طبق نظر پزشک باید تا مدتی از مقاربت و نزدیکی با همسر پرهیز نمود که این امر به بهبود سریع‌تر شما نیز کمک خواهد کرد.

نکته دیگر، اطمینان از صفر شدن تعداد اسپرم‌ها در مایع منی است. درصورتی که هنوز در سه ماه اول پس از جراحی قرار دارید، برای جلوگیری از بارداری باید باید از روش های دیگر استفاده کنید. معمولاً نخستین تست آنالیز اسپرم با تقریبا گذشت ۱۰ انزال پس از عمل انجام می‌گیرد.

حمام کردن بعد از عمل وازکتومی

بهتر است روز قبل از عمل یا چند ساعت قبل از آن استحمام کنید تا بدن شما تمیز شود. می‌توانید از یک روز بعد از انجام عمل حمام کنید. برای خشک کردن بیضه خود از یک حوله تمیز استفاده کنید و به هیچ عنوان آن را مالش ندهید. همچنین بهتر است تا چند هفته بعد از انجام عمل استخر نرفته یا در وان حمام ننشینید.

عمل بازگشت وازکتومی و تأثیرات آن

همان‌طور که ذکر شد، امروزه راهکاری برای بازگرداندن عمل بستن لوله های اسپرم‌بر وجود دارد که به آن جراحی وازووازستومی می‌گویند. قبل از این جراحی می‌بایست با ایجاد برش‌هایی کوچک بر روی کیسه بیضه، نمونه‌ای از مایع منی موجود در بیضه‌ها برداشته شود و وجود اسپرم سالم و بالغ، مورد بررسی قرار گیرد.

سپس طی یک عمل ظریف و حساس، محل قطع شدن لوله‌های منی‌بر دوباره به هم متصل می‌شوند و در صورت عدم امکان، انتهای آن‌ها به بخشی از بیضه‌ها که حاوی اسپرم‌های بالغ است اتصال می‌یابد. لازم به ذکر است که پس از عمل وازووازستومی نیز احتمال بروز عوارضی مشابه با عمل وازکتومی وجود دارد. همچنین در اغلب مردان، دست‌کم ۱ تا ۳ هفته طول می‌کشد که قدرت باروری بازگردد.

بیشتر بخوانید: بازگشت وازکتومی (وازووازستومی): روش‌ها، عوارض و درصد موفقیت

عمل وازکتومی در مردان بهتر است یا بستن لوله های رحمی در زنان؟

امکان بارداری بعد از هر دو جراحی بسیار کم است و میزان موفقیت در هر دو عمل بالا بوده. اما عمل وازکتومی در مردان یک روش بی خطر است که عوارض شایعی ندارد، در صورتی که عمل بستن لوله های رحمی (توبکتومی) نیازمند جراحی بوده و خطرات خاص خودش را دارد. همچنین هزینه جراحی وازکتومی کمتر بوده و خطر حاملگی خارج از رحم وجود ندارد.

سن مناسب برای انجام وازکتومی

وازکتومی را می‌توان در هر سنی انجام داد و محدودیتی از این نظر برای بستن لوله در مردان وجود ندارد. با این وجود شواهد نشان می‌دهد مردان جوانی که این روش را برای جلوگیری از بارداری انتخاب کرده‌اند در سال‎های بعد دچار پشیمانی شده‌اند. همان‌طور که در بالا نیز اشاره شد این عمل یک عمل برگشت‌ناپذیر است و احتمال بارداری پس از انجام این عمل به کمتر از یک درصد می‎رسد. از این رو مردان جوان بهتر است از روش‌های دیگر جلوگیری از بارداری استفاده کنند.

سخن پایانی

با توجه به وجود روش‌های مختلف برای پیشگیری از بارداری در مردان و زنان، توصیه می‌شود که افراد تا حد امکان از روش‌های دائمی و غیرقابل بازگشت (یا با شانس بازگشت کم) نظیر وازکتومی خودداری کنند. بااین‌حال، جراحی وازکتومی با درصد بالایی مانع از وقوع بارداری می‌شود و برای مردانی که در سنین بالا تمایلی به فرزندآوری ندارند مفید است‌. از طرفی عوارض این عمل ناچیز بوده و مشکل خاصی را برای فرد ایجاد نمی‌کند.

سؤالات متداول

آیا عمل وازکتومی روی زندگی جنسی مردان اثر می‌گذارد؟

خیر؛ عمل وازکتومی تأثیری روی میل جنسی، قدرت نعوظ و انزال، ترشح هورمون‌های مردانه و... ندارد و صرفاً مانع از خروج اسپرم و باروری می‌شود. همچنین به دلیل ناچیز بودن تعداد اسپرم‌ها در هر مقدار از مایع منی، این عمل تغییری در حجم منی نیز به وجود نمی‌آورد.

موفقیت عمل برگشت وازکتومی چقدر است؟

میزان موفقیت‌آمیز بودن عمل وازکتومی به مواردی همچون سن فرد، مدت‌زمان سپری‌شده از عمل وازکتومی، وجود یا عدم وجود سایر مشکلات باروری در مرد و... بستگی دارد. لذا قبل از انجام این عمل باید با انجام معاینات کامل، از درصد موفقیت آن مطلع شد و در صورت تمایل اقدام به انجام آن کرد.

آیا وازکتومی باعث چاقی می‌شود؟

خیر. وازکتومی در مردان هیچ تأثیری بر افزایش وزن آن‌ها نخواهد داشت. البته ممکن است مردان بعد از انجام این عمل سبک زندگی و تغذیه خود را تغییر داده، چربی و شیرینی بیشتری مصرف کرده که منجر به چاقی و افزایش وزن آن‌ها شود.

آیا وازکتومی احتمال بروز سرطان پروستات و سرطان بیضه را افزایش می‌دهد؟

شواهد کافی برای پاسخ به این سوال در حال حاضر وجود ندارد و نمی‌توان گفت وازکتومی می‌تواند بر احتمال بروز سرطان تأثیرگذار باشد. با این حال مردان پس از انجام این عمل ممکن است دچار سرطان بیضه یا پروستات شوند. در صورت هرگونه علائم و نگرانی می‌توانید با پزشک معالج خود مشورت کنید. 

آیا وازکتومی بر انتقال بیماری‌های مقاربتی مؤثر است؟

در حال حاضر بهترین روش جلوگیری از انتقال بیماری‌های مقاربتی مانند ایدز، استفاده از کاندوم است. وازکتومی تأثیری بر جلوگیری از بیماری‎های مقاربتی نخواهد گذاشت.

آیا وازکتومی در زنان نیز انجام می‌شود؟

عمل بستن لوله‌ها در زنان نیز انجام می‎شود که به آن توبکتومی Tubectomy گفته می‌شود. در این عمل لوله‌های فالوپ در زنان بسته می‌شود. عمل توبکتومی در زنان سخت‌تر و پیچیده‌تر از عمل وازکتومی مردان است. در این روش پزشک در لوله‌های فالوپ برش ایجاد کرده و سپس آن را با نخ، کلیپس یا حلقه مسدود کرده یا برمی‌دارد. با انجام این عمل هیچ اسپرمی نمی‌تواند وارد رحم شده و هیچ تخمکی نمی‌تواند از لوله‌ها خارج شود. پس از انجام این عمل تخمک‌های آزاد شده جذب بدن زنان می‌شوند.