آیا بعد از عمل وازکتومی احتمال بارداری وجود دارد؟

وازکتومی یکی از مؤثرترین عمل‌های جراحی برای جلوگیری از فرزندآوری در مردان است که مانع از خروج اسپرم از بدن می‌شود. اگرچه این جراحی، مسیر خروج اسپرم از بیضه‌ها را کاملاً مسدود می‌کند، اما همچنان این سؤال وجود دارد که آیا وازکتومی به‌طور صددرصد باعث ناباروری مردان می‌شود؟

باید گفت که با بستن لوله‌های وازدفران و جلوگیری از رسیدن اسپرم‌ها به مجرای تناسلی، قدرت باروری مرد به‌طور کامل از بین می‌رود؛ اما این فرایند کمی زمان‌بر است و اغلب چند هفته پس از جراحی طول می‌کشد تا تعداد اسپرم‌ها در مایع منی به صفر برسد. بنابراین وازکتومی فرایند تولید اسپرم را متوقف نمی‌کند و با روش‌هایی همچون نمونه برداری بافتی از بیضه‌ها یا بازگشایی مجدد وازدفران‌ها، شانس دریافت اسپرم برای باروری وجود خواهد داشت.

چالش های پیش روی عمل وازکتومی

عمل وازکتومی قدرت باروری مردان را به‌طور دائمی سلب می‌کند که این امر، یک چالش بزرگ را پیش روی آن‌ها می‌گذارد. فرد متقاضی وازکتومی باید مطمئن باشد که در آینده قصد بچه‌دار شدن ندارد. اگر فرد احتمال می‌دهد که در آینده تمایل به فرزندآوری داشته باشد، بهتر است از عمل وازکتومی صرف نظر کند.

باید گفت که این عمل تاحدودی برگشت‌پذیر است و تقریباً در ۳۰ درصد موارد می‌توان با جراحی معکوس، مسیر وازدفران‌ها را باز کرد و قدرت باروری را به دست آورد. اما این امکان معمولاً تا ۲ سال بعد از عمل وجود دارد و به دلیل تحلیل رفتن لوله‌های مسدودشده در گذر زمان و به ویژه پس از ۱۰ سال، تقریباً امکان بازیابی شرایط اولیه وجود نخواهد داشت.

البته یکی از راه‌های حفظ قدرت باروری با وجود انجام وازکتومی، نمونه‌برداری از اسپرم‌ها و فریز کردن اسپرم و ذخیره آن‌ها در بانک اسپرم است. بدین ترتیب حتی بعد از عمل وازکتومی می‌توان با روش‌های کمک‌باروری نظیر آی وی اف و میکرواینجکشن، نسبت به بارداری همسر با اسپرم‌های خود اقدام کرد.

بیشتر بخوانید: عمل وازکتومی یا بستن لوله در مردان؛ شیوه انجام و عوارض آن

تأثیر وازکتومی بر میل و عملکرد جنسی مردان

وازکتومی روش دائمی پیشگیری از بارداری در مردان است که بسیاری از افراد درباره تأثیر آن بر میل و توانایی جنسی نگرانی دارند. اما واقعیت این است که از نظر پزشکی، این عمل هیچ تأثیر منفی بر میل جنسی، ارگاسم یا نعوظ نخواهد داشت.

پس از بهبودی محل جراحی، بیشتر مردان بدون مشکل به رابطه جنسی خود ادامه می­دهند. فقط در برخی موارد ممکن است کاهش میل جنسی دیده شود که بیشتر جنبه روانی دارد و به نگرانی‌ها یا برداشت‌های نادرست درباره عمل مربوط می‌شود، نه به تأثیر فیزیکی آن.

وازکتومی باعث کاهش حجم مایع منی نمی‌شود. چون بخش عمده مایع منی در پروستات و کیسه‌های منوی تولید شده و این بخش‌ها در زمان جراحی دست‌نخورده باقی می‌مانند. تنها حدود یک درصد از منی را اسپرم‌ها تشکیل می‌دهند که با مسدود شدن لوله‌های منی‌بر، دیگر وارد مایع منی نمی‌شوند. در نتیجه، وازکتومی هیچ اختلالی در میل جنسی، انزال یا لذت جنسی ایجاد نمی‌کند و تأثیر آن صرفا محدود به قطع مسیر اسپرم است، نه عملکرد کلی جنسی مرد.

ارزیابی احتمال بارداری پس از جراحی وازکتومی و ضرورت پیگیری‌های بعد از عمل

با وجود اینکه وازکتومی از روش‌های بسیار مؤثر برای جلوگیری از بارداری است، باز هم احتمال بسیار کمی برای باردار شدن پس از این عمل وجود دارد. دلیل آن این است که تا مدتی بعد از جراحی، ممکن است هنوز مقداری اسپرم زنده در مسیرهای خروجی باقی مانده باشد. بنابراین حتی یک اسپرم سالم می‌تواند منجر به بارداری شود. آمارها نشان می‌دهد که وازکتومی حدود ۹۹.۹ درصد مثر است. در یک مطالعه، از میان ۱۰۰۰ مردی که این جراحی را انجام داده بودند، فقط یک مورد بارداری گزارش شد. با این حال، تا زمانی که مطمئن نباشیم تمام اسپرم‌ها از بدن خارج شده‌اند، استفاده از روش‌های پیشگیری مانند کاندوم یا قرص‌های هورمونی به مدت ۱ تا ۳ ماه بعد از عمل توصیه می‌شود.

پزشکان می‌گویند که برای پاکسازی کامل مسیرهای اسپرم، حدود ۲۰ بار انزال پس از جراحی نیاز است. در عین حال، پس از گذشت ۳ ماه، باید آزمایش اسپرموگرام انجام شود تا مشخص گردد دیگر اسپرم فعالی در منی وجود ندارد. اگر بخواهید دقیق‌تر وضعیت را بررسی کنید، می‌توانید این آزمایش را هر چهار هفته یک‌بار تا پاکسازی کامل تکرار نمایید. 

روش های مختلف بارداری پس از وازکتومی

همان‌طور که ذکر شد، یکی از روش‌های بارداری مجدد پس از انجام عمل وازکتومی، استفاده از روش وازووازواستومی یا برگشت وازکتومی است. بااین‌حال، روش‌های دیگری نیز برای فرزندآوری پس از وازکتومی وجود دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به لقاح خارج رحمی یا آی وی اف (IVF) و همچنین تزریق درون سیتوپلاسمی اسپرم (ICSI) اشاره کرد.

مزیت وازکتومی معکوس این است که می‌توان در صورت سالم بودن ارگان‌های تولید اسپرم، به‌طور طبیعی و از طریق رابطه جنسی باردار شد. اما این روش، یک جراحی نسبتاً سنگین با احتمال موفقیت نه‌چندان زیاد است و روش ساده و در دسترسی به حساب نمی‌آید. تکنیک‌های کمک‌باروری نظیر IVF و ICSI بدون نیاز به جراحی سنگین (به‌ویژه در مرد)، امکان لقاح آزمایشگاهی و کنترل تمام مراحل بارداری را فراهم می‌کنند.

بااین‌حال، در این روش‌ها هم مرد و هم زن تحت برخی مراحل درمانی قرار می‌گیرند و با نزدیکی طبیعی نیز بادار نمی‌شوند. بنابراین انتخاب بهترین روش بارداری پس از وازکتومی، به عوامل مختلفی همچون شرایط جسمی زن و شوهر، میزان هزینه مورد انتظار برای درمان و تشخیص پزشک متخصص بستگی دارد.

آی وی اف و میکرواینجکشن بعد از وازکتومی

لقاح خارج رحمی (IVF) و میکرواینجکشن (ICSI) با استفاده از آسپیراسیون اسپرم، از روش‌های رایج کمک‌باروری هستند که می‌توانند بعد از وازکتومی برای فرزندآوری مورد استفاده قرار گیرند. برای تأمین اسپرم مورد نیاز در این روش‌ها، پزشک با وارد کردن سوزنی از مسیر کیسه بیضه به بیضه‌ها یا اپیدیدیم، یک نمونه اسپرم خارج می‌کند. در برخی موارد نیز دریافت اسپرم به تکنیک بیوپسی (روش PESA) یا نمونه‌برداری از بافت بیضه صورت می‌گیرد.

باید گفت اپیدیدیم شبکه‌ای از توبول‌های اطراف بیضه است که محل رشد و بلوغ اسپرم‌ها و ذخیره‌سازی آن‌ها تا زمان انزال می‌باشد. در این روش تنها چندهزار اسپرم به دست می‌آید که در مقایسه با نیاز به ده‌ها میلیون اسپرم برای بارداری طبیعی، مقدار کمی است. با وجود این، روش‌های ICSI و IVF می‌توانند حتی با یک اسپرم قوی و سالم، جنینی را برای بارداری به وجود آورند. البته از آن‌جایی که طی هر چرخه تحریک تخمدان، حداکثر ۱۰ تا ۱۵ تخمک بالغ به دست می‌آید، دریافت ۱۰ تا ۱۵ اسپرم برای لقاح کافی است. از طرفی چون تمام رویان‌های ایجادشده در آزمایشگاه طی یک نوبت به رحم انتقال نمی‌یابند، امکان فریز جنین‌های اضافی برای بارداری‌های آینده نیز وجود خواهد داشت.

یکی از مشکلات اصلی در بارداری به روش IVF یا ICSI بالا بودن سن همسر است. در اغلب مراکز درمان ناباروری، میزان موفقیت این دو روش در زنان کمتر از ۳۷ سال حدود ۴۰ درصد و در زنان بالای ۳۷ سال بسیار کمتر است. بااین‌حال، ازجمله مزایای روش آی وی اف و میکرواینجکشن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• عدم اثرگذاری میزان آسیب وازکتومی بر موفقیت این درمان‌ها
• بی‌اهمیت بودن حضور یا عدم حضور پادتن ضد اسپرم در بدن
• امکان غلبه بر برخی مشکلات زنانه نظیر آندومتریوز، اختلالات لوله فالوپ، مشکلات تخمک‌گذاری و...
• بالا بودن شانس زایمان موفق و تولد نوزاد زنده
• کارایی، اثربخشی و سرعت بیشتر در مقایسه با بارداری پس از برگشت وازکتومی

بیشتر بخوانید: برگشت وازکتومی (وازووازستومی): روش‌ها، عوارض و درصد موفقیت

سؤالات متداول

اسپرم ها بعد از وازکتومی کجا می روند؟

در حالت عادی، اسپرم‌ها بعد از تولید توسط بیضه‌ها از مسیر لوله‌های وازدفران به میزراه و سپس به خارج بدن راه می‌یابند. اما در شرایطی که وازدفران‌ها در اثر وازکتومی مسدود شده باشند، اسپرم‌ها مجدداً جذب بدن می‌شوند.

آیا وازکتومی باعث قطع شدن مایع منی می شود؟

خیر، همان‌طور که ذکر شد انجام عمل وازکتومی اثری روی تولید و انزال مایع منی ندارد و حتی حجم آن را نیز کم نمی‌کند.

آیا امکان بارداری با اسپرم صفر وجود دارد؟

فقدان هرگونه اسپرم در مایع منی یا بافت‌های تناسلی مرد نظیر میزراه، لوله‌های منی‌بر و بیضه‌ها، تحت عنوان آزواسپرمی یا اسپرم صفر شناخته می‌شود. در بسیاری از افراد که نمونه منی آن‌ها فاقد اسپرم شناخته شده، همچنان اسپرم‌های اندکی در بافت بیضه وجود دارد که با استخراج آن‌ها می‌توان از طریق روش‌های کمک‌باروری صاحب فرزند شد. اما اگر با نمونه‌برداری از بافت بیضه و بررسی سایر بخش‌ها نیز هیچ اسپرمی یافت نشود، امکان باروری وجود ندارد و صرفاً می‌توان از اسپرم اهدایی یا جنین اهدایی کمک گرفت

آیا بعد از عمل وازکتومی احتمال بارداری وجود دارد؟

بعد از عمل وازکتومی، احتمال بارداری بسیار پایین است اما صفر نیست. مهم‌ترین نکته، انجام آزمایش اسپرم چند هفته بعد از جراحی است تا مطمئن شوید که اسپرم در مایع منی وجود ندارد. در بیشتر مردان، پس از دو تا سه ماه یا ۱۵ تا ۲۰ انزال، اسپرم کاملاً از مایع منی پاک می‌شود و شانس بارداری کمتر از ۱٪ می‌شود.

چه روش‌هایی برای بچه دار شدن بعد از وازکتومی وجود دارد؟

جاگر مرد بعد از وازکتومی بخواهد دوباره بچه‌دار شود، چند گزینه وجود دارد. یکی از آن‌ها جراحی واریکووازکتومی (Vasovasostomy) برای وصل دوباره لوله‌های وازدفران است که شانس موفقیت آن به مدت زمان گذشته از وازکتومی بستگی دارد. گزینه دیگر استفاده از IVF با استخراج اسپرم مستقیم از بیضه یا اپیدیدیم است که شانس بارداری با تکنیک‌های کمک باروری بسیار بالاست.

آیا می‌توان بعد از وازکتومی رابطه جنسی داشت؟

بله، بعد از وازکتومی رابطه جنسی امن است، اما تا زمان تأیید عدم وجود اسپرم در آزمایش، باید از روش‌های پیشگیری استفاده کرد. رابطه بعد از جراحی معمولاً آسیبی به توانایی جنسی یا میل جنسی وارد نمی‌کند و تنها نکته مهم، رعایت زمان لازم برای پاک شدن اسپرم از مایع منی است.