چه بیماری هایی باعث ناباروری مردان می‌شود؟

نتایج تحقیقات نشان می‌دهد که حدود ۱۵ درصد از زوج های جوان از مشکلی به نام ناباروری رنج می‌برند. بر اساس نتایج تحقیقاتی که در ایران انجام شده شیوع ناباروری در کشور را بین ۱۳ تا ۱۸.۵ درصد اعلام کرده اند که متوسط آن با آمارهای جهانی تطبیق دارد.

زمانی یک زوج نابارور اطلاق می‌شوند که نهایتاً پس از ۱۸ ماه اقدام برای بارداری، باردار نشوند. اختلالات باروری به طور مساوی بین زنان و مردان توزیع شده است؛ یعنی فاکتورهای ناباروری زنانه و مردانه به یک اندازه در ناباروری دخیل هستند.

باید گفت که ۵۰ درصد از موارد ناباروری، ناشی از مردان است که در اثر عواملی مانند عدم تعادل هورمون ها، اختلالات ارثی، انسداد مجاری اسپرم، ایرادات اسپرم (از جمله تحرک و تعداد کم یا شکل ناقص)، صدمات، بیماری ها، سبک زندگی و… به وجود می‌آید.

اگرچه ناباروری در بسیاری از زوج ها ناراحت کننده و استرس زا است؛ اما برای آن، درمان هایی نیز طبق دلیل بروز ناباروری وجود دارد. این عارضه از طریق علائم و نشانه های مختلف مانند ناتوانی در باردار کردن همسر، مشکلات نعوظ و انزال، تورم و برجستگی بیضه ها، درد در ناحیه بیضه، کم بودن تعداد اسپرم ها در نمونه ای از مایع منی، کاهش موی بدن و صورت در اثر اختلالات هورمونی و… تشخیص داده می‌شود‌.

آشنایی با دلایل ناباروری در مردان و اقدامات به موقع و مستمر میتواند شانس باروری را در مردان افزایش دهد.

چه عواملی باعث ناباروری در مردان می‌شود؟

همان طور که اشاره شد، عوامل مختلفی باعث ناباروری در مردان می‌شود که برخی از آنها شامل اختلالات ارثی و ژنتیکی و برخی دیگر نیز شامل مشکلات محیطی و بیماری های گوناگون است. به طور کلی می‌توان دلایل ناباروری در مردان را به سه دسته کلی زیر زیر تقسیم بندی کرد:

• مشکلات اسپرم
• مشکلات ناشی از بیضه
• برخی اختلالات و بیماری ها

بیشتر بخوانید: کدام یک از بیماری های بیضه مردان باعث ناباروری می شود؟

مشکلات اسپرم، مهم ترین علت ناباروری مردان

مشکلات و اختلالات اسپرم، از جمله اصلی ترین دلایل ناباروری در مردان هستند که در اثر علل مختلفی مثل مصرف سیگار و الکل، شیوه زندگی، اختلالات کروموزومی، عوامل محیطی، مشکلات هورمونی، ابتلا به اوریون، بیماری های کلیوی، عفونت ها و… به وجود می‌آیند.

از جمله اصلی ترین مشکلات اسپرم مردان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• آزواسپرمی (عدم تولید اسپرم)
• تعداد کم اسپرم ها یا الیگواسپرمی
• حرکت نامناسب یا کم تحرکی اسپرم ها
• رشد ناکافی و نداشتن شکل نرمال

برای یافتن چنین مشکلاتی باید از برخی تست ها و بررسی ها از قبیل غلظت اسپرم (تعداد اسپرم در حجم مشخص مایع منی)، تعداد کل اسپرم ها، نیروی حیاتی یا درصد اسپرم زنده، مقدار منی انزال شده یا حجم مایع منی در میلی لیتر، مورفولوژی اسپرم ها و شکل آنها، میزان PH مایع منی، مدت زمان مایع شدن منی پس از انزال، تعداد گلبول های سفید برای بررسی عفونت و… کمک گرفت.

ناباروری به دلیل آزواسپرمی

به افرادی که آزمایش اسپرم آن ها نشان دهنده اسپرم صفر می‌باشد، آزواسپرمی اطلاق می‌شود. آزواسپرمی یا بی نطفگی به صورت انسدادی یا غیر انسدادی بروز پیدا می‌کند. آزواسپرمی انسدادی به علت بروز یک انسداد در مسیر لوله های منی بر ایجاد می‌شود. انسداد در این لوله ها سبب می‌شود اسپرمی در آزمایش اسپرموگرام مشاهده نشود و در آزواسپرمی غیر انسدادی فرد به دلایل مختلف قادر به تولید اسپرم نخواهد بود.

بیشتر بخوانید: علت اسپرم صفر چیست؟

مطلب درمان اسپرم صفر اطلاعات بیشتری را درباره این اختلال، در اختیار شما خواهد گذاشت.

الیگواسپرمی

حالت خاصی از مشکلات تولید اسپرم که به الیگواسپرمی (Oligospermia) شهرت دارد، موجب تولید تعداد بسیاری اندکی اسپرم در مایع منی می‌شود که این تعداد معمولاً با مقدار زیر ۲۰ میلیون مشخص می‌گردد. الیگواسپرمی در اثر عوامل مختلفی به وجود می‌آید و یک ماندگاری موقت یا دائمی دارد.

اگرچه کم بودن تعداد اسپرم ها از شانس باروری طبیعی می‌کاهد، اما می‌توان با روش های کمک باروری مانند لقاح خارج رحمی یا آی وی اف (IVF) و تلقیح داخل رحم یا ای یو ای (IUI) برای این مشکل کمک گرفت.

پادتن های ضد اسپرم

پادتن های ضد اسپرم، سبب بروز اختلال در عملکرد اسپرم و کاهش تحرک و قدرت باروری اسپرم می‌گردد. این پادتن ها در افرادی که عمل وازکتومی انجام داده اند یا دچار انسداد لوله های منی بر هستند، شیوع بیشتری دارد. در این شرایط مصرف دارو و بهره گیری از روش های کمک باروری می‌تواند به باروری زوجین کمک کند.

مشکلات انزال مردان

انسداد مجرای انزال، مانع رسیدن اسپرم به مایع انزال می‌شود. آسیب دیدن اندامی که اسپرم را از بیضه خارج و به مجاری انزال می‌رساند، سبب می‌شود تا اسپرم در مایع انزال وجود نداشته باشد و در نتیجه موجب ناباروری مردان می‌شود.

در برخی از موارد نادر علت ناباروری ابتلا به انزال معکوس می‌باشد؛ در این حالت مایع منی به جای خارج شدن از بدن، وارد مثانه می‌شود. عواملی نظیر آسیب دیدن بیضه ها، مشکلات عصبی، عفونت، دیابت و نقص های مادرزادی سبب بروز انزال پسگرد می‌شود. اختلالات مربوط به انزال با انجام عمل جراحی برطرف می‌گردد.

بیشتر بخوانید: انزال پس گرد چه تأثیری بر ناباروری مردان دارد؟

عمل بازگشت وازکتومی

عمل وازکتومی، یک روش موقتی جهت پیشگیری از بارداری است که در آن، لوله‌های اسپرم‌بر مرد بسته می‌شود. این عمل تا ۳۰% احتمال بازگشت دارد و گاهی نیز غیرقابل بازگشت می‌باشد. باید دانست که هرچه عمل بازگشت وازکتومی در مردان زودتر انجام گیرد، آسان‌تر و موفق‌تر است؛ اما در صورتی که مدت‌زمان زیادی از وازکتومی بگذرد، احتمال اینکه بدن مرد نسبت به اسپرم خودش دچار واکنش سیستم ایمنی شود، افزایش می‌یابد و درنتیجه، ناباروری رخ می‌دهد.

بیشتر بخوانید: آیا بعد از عمل وازکتومی احتمال بارداری وجود دارد؟

ناباروری در مردان به دلیل مشکلات ناشی از بیضه

برخی از مشکلات در بیضه ها نظیر رشد نامناسب بیضه ها، بیضه نزول نکرده و یا از بین رفتن بافت بیضه ها سبب بروز اختلال در فرآیند اسپرم سازی می‌شود.

بیضه نزول نکرده

اختلال بیضه نزول نکرده که اغلب بعد از تولد نوزاد قابل تشخیص است، به خارج نشدن بیضه ها از شکم و عدم قرارگیری آنها در داخل کیسه بیضه اشاره دارد که معمولاً با جراحی قابل درمان است؛ اما در صورت تشخیص دیرهنگام، زمینه ساز برخی مشکلات ناباروری در مردان می‌شود.

بیماری واریکوسل، یکی از دلایل ناباروری در مردان

شایع ترین بیماری قابل درمان در ناباروری آقایان واریکوسل است. این بیماری سبب بروز واریس در عروق بیضه می‌شود. واریکوسل سبب می‌شود بیضه ها نتوانند خون را به خوبی تخلیه کنند و این ماندن طولانی مدت خون در بیضه ها باعث می‌شود درجه حرارت بالا رفته و اختلالات هورمونی ایجاد شود. در نتیجه این بیماری سبب بروز اختلال در اسپرم سازی می‌شود و این اختلال در اسپرم سازی، فرد را مستعد ناباروری می‌کند.

چه بیماری هایی باعث نازایی در مردان می‌شوند؟

اختلالات و بیماری های مختلفی می‌تواند در مردان منجر به نازایی گردد. برخی از شایع ترین آن ها عبارتند از:

• بیماری های دوران کودکی
• اختلالات هورمونی
• اختلال هیپوسپادیاس
• اختلالات ژنتیک
• عفونت های مزمن
• بیماری هایی با تب های طولانی مدت
• چاقی
• بیماری سیالیک
• اوریون
• رادیوتراپی
• سیستیک فیبروزیس
• تومور
• مصرف برخی داروها
• نقص لوله های اسپرم بر
• جراحی

در ادامه به تاثیر هریک از موارد بالا بر ناباروری در مردان می‌پردازیم.

بیماری های دوران کودکی

برخی از بیماری ها در دوران کودکی و برخی از جراحی هایی که در اطراف بیضه انجام می‌شود سبب بروز ناباروری در مردان می‌شود. به همین علت یکی از چکاپ های مهم برای نوزادان پسر چکاپ بیضه ها می‌باشد. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد چکاپ بیضه نوزادان اینجا کلیک کنید.

اختلالات هورمونی

هرگونه اختلال در هورمون های ترشح شده توسط غده هیپوفیز و هورمون های جنسی می‌تواند سبب بروز ناباروری در مردان شود. یکی از هورمون هایی که در باروری مردان تأثیر بسزایی دارد، هورمون FSH می‌باشد؛ اختلال در ترشح این هورمون به دلایلی نظیر کم کاری غده هیپوفیز، افزایش هورمون پرولاکتین خون و تزریق هورمون تستوسترون بروز پیدا می‌کند.

بیشتر بخوانید: آشنایی با هورمون های مؤثر در بارداری

اختلال هیپوسپادیاس

اختلال هیپوسپادیاس یا باز بودن محل پیشابراه در جایی غیر از رأس آلت تناسلی _مثلاً زیر آن_، انتقال اسپرم به زن را با مشکل مواجه می‌کند. باید گفت که این عارضه در دوران نوزادی، توسط جراحی قابل درمان است و می‌توان بدین وسیله از مشکلات ناباروری در دوران بزرگسالی جلوگیری نمود.

اختلالات ژنتیکی و کروموزومی

برخی از اختلالات ژنتیکی نظیر کوچک بودن بیضه‌ها و بویژه بیماری‌های ژنتیکی که با اختلالات هورمونی همراه هستند، سبب بروز ناباروری در مردان می‌شوند. همچنین، برخی از اختلالات کروموزومی و ارثی نظیر سندرم کالمن، کلاین فلتر و سندرم کارتاژنز نیز می‌توانند باعث ایجاد ناباروری در مردان شوند.

برخی از اختلالات ژنتیکی نظیر کوچک بودن بیضه ها بخصوص برخی از بیماری های ژنتیک که با اختلالات هورمونی همراه هستند، سبب بروز ناباروری در مردان می‌شوند.

بیشتر بخوانید: آیا سندرم کلاین فلتر روی قدرت باروری مردان تاثیرگذار است؟

عفونت های مزمن

انواعی از عفونت ها، نقش مهمی در نطفه سازی بیضه ها یا انسداد مجرای خروج اسپرم دارند که شامل مواردی نظیر عفونت بیضه (اورکیت)، عفونت اپی دیدیم (بافت مستطیلی بالا و پشت بیضه) و عفونت های مقاربتی همچون HIV و سوزاک می‌شوند.

این عفونت‌ها غالباً قادر به ایجاد اختلال در تولید اسپرم و کاهش تعداد آن هستند و همچنین باید گفت که در اغلب عفونت‌ها می‌توان به کمک روش‌های گوناگون جراحی، اسپرم را استخراج کرد؛ اما گاهی احتمال دارد که این عفونت‌ها، آسیب و صدمات دائمی به بیضه‌ها وارد کنند.

بیشتر بخوانید: عفونت اسپرم چیست و چگونه درمان می‌شود؟

بیماری هایی با تب های طولانی مدت

برخی از بیماری ها که سبب تب طولانی مدت می‌شوند، به شدت بر نطفه سازی تأثیر می‌گذارند.

چاقی

چاقی یکی دیگر از دلایل ناباروری مردان است که با کاهش سطح عملکرد غدد هیپوفیز و هیپوتالاموس در مغز، فرآیند نطفه سازی را با مشکل مواجه می‌کند‌.

بیماری سیالیک

بیماری روده ای سیالیک در صورت عدم درمان، با مشکلاتی نظیر کم کاری بیضه ها، کاهش مایع منی، بروز صفات ثانویه زودرس، کاهش توانایی و میل جنسی و… موجب ناباروری در مردان می‌گردد.

اوریون

اوریون نیز از جمله بیماری های مؤثر بر میزان باروری مردان است. در واقع اگر مردان پس از بلوغ به بیماری اوریون مبتلا شوند، به علت التهاب بیضه ها با مشکلاتی در تولید اسپرم مواجه می‌گردند که ناباروری از پیامدهای آن می‌باشد.

رادیوتراپی

انجام رادیوتراپی و قرارگیری بیضه ها یا نواحی اطراف آنها در معرض پرتوهای خطرناک، فرآیند تولید اسپرم را با مشکل مواجه می‌کند.

سیستیک فیبروزیس

بیماری مزمن سیستیک فیبروزیس که در اغلب افراد موجب اختلال در عملکرد ریه ها می‌شود، گروهی از مردان را با مشکلات ناباروری به علت انسداد مجاری اسپرم مواجه می‌کند.

مصرف برخی داروها

مصرف برخی از داروها سبب بروز اختلال در عملکرد بیضه ها و تولید اسپرم می‌شود. به همین سبب باید از مصرف خودسرانه دارو پرهیز شود.

این داروها عبارتند از:

• داروهای شیمی درمانی (با کاهش تعداد اسپرم تولیدی)
• داروی ضد التهاب سولفاسالازین برای بیماری های کرون و آرتریت روماتوئید (با کاهش تعداد اسپرم در طول مصرف)
• مصرف طولانی مدت استروئیدهای آنابولیک به ویژه توسط ورزشکاران و بدنسازان (با کاهش تعداد و تحرک اسپرم)
• برخی مواد غیر قانونی مانند کوکائین و ماریجوانا (با کاهش تعداد اسپرم)

سایر عوامل موثر در ناباروری مردان

بیماری های دیگر نیز احتمال بروز ناباروری در مردان را افزایش می‌دهد که یکی از آنها، دیابت است. بیماری دیابت با افزایش قند خون و وزن مردان و سپس تخریب DNA آنها، مشکل ناباروری را به دنبال می‌آورد. باید گفت که دیابت شیرین و دیابت بی مزه همراه با سایر مشکلات غددی همچون تیروئید، بر کنترل هورمونی تولید اسپرم اثر می‌گذارند.

علاوه بر این ها، انواع عفونت ها به ویژه در ناحیه اپی دیدیم و پروستات، خطر ناباروری را افزایش می‌دهند. اگر تمایل دارید درباره‌ی اثرات کم‌کاری و پر‌کاری تیروئید بر بارداری بیشتر بدانید، اینجا کلیک کنید.

از جمله دیگر عوامل مؤثر در ناباروری مردان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

وجود انواع تومور در بدن

طبق گفته‌ها، انواع تومورهای سرطانی و غیرسرطانی از طریق غدد آزادکننده هورمون‌های مردانه مانند غده هیپوفیز، بر روی اندام تولیدمثل مردان اثر می‌گذارد. باید دانست که گاهی می‌توان به کمک انجام شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی و عمل‌های جراحی خاص، قدرت باروری مردان را تحت تأثیر قرار داد.

نقص لوله‌های منتقل‌کننده اسپرم

در صورتی که لوله‌های اسپرم‌بر به دلایلی نظیر بیماری سیستیک فیبروزیس، عوامل ژنتیکی، ضربه یا عفونت مسدود شده باشد، امکان انتقال اسپرم از آن به طور طبیعی مهیا نبوده و همین امر، سبب ناباروری مردان می‌شود. باید ذکر کرد که عارضه انسداد مجاری اسپرم‌بر تنها در بخش‌های مختلف دستگاه تناسلی نظیر مجاری ادراری، اپیدیدیم و بیضه دیده می‌شود.

مشکلات جنسی

رابطه جنسی دردناک، انزال زودرس، اختلال نعوظ و برخی ناهنجاری‌های آناتومیکی نظیر هیپوسپادیاس، از دیگر عوامل زمینه‌ساز وقوع ناباروری در آقایان به حساب می‌آید.

سابقه جراحی

در صورت داشتن سوابق جراحی نظیر جراحی شکم، پروستات، فتق و وازکتومی، تولید اسپرم کاهش یافته و ناباروری در مردان رخ می‌دهد؛ البته باید گفت که روش‌های جراحی متفاوتی وجود دارد که می‌توان جهت استخراج اسپرم از اپیدیدیم یا بیضه مورد استفاده قرار داد.

تأثیر شغل و سبک زندگی بر ناباروری مردان

برخی شغل‌ها و سبک زندگی‌های مختلف نیز می‌توانند موجب کاهش عملکرد اسپرم شود و از دیگر عوامل دخیل در ناباروری مردان به شمار برود. این عوامل به شرح زیر می‌باشد:

• قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی صنعتی: مواجهه مداوم با آفت‌کش‌ها، حلال‌های آلی، بنزن، تولوئن، زایلن و مواد نقاشی سبب کاهش تعداد اسپرم می‌شود.
• قرار گرفتن در معرض فلزات سنگین: در صورت کار در محیطی آکنده از سرب و فلزات سنگین، تداخلات جدی‌ای بر روی سلامت اسپرم‌ها رخ می‌دهد و همین امر موجب نازایی می‌شود.
• تابش اشعه X: تابش دوز بالایی از اشعهX، منجر به کاهش تولید اسپرم می‌شود؛ اما باید دانست که این وضعیت بعد از مدت کوتاهی به حالت نرمال بازگشته و تولید اسپرم زیاد می‌شود.
• گرم شدن بیش‌ازحد بیضه‌ها: دمای بالا، تولید و عملکرد اسپرم را مختل می‌کند؛ لذا استفاده مکرر از سونا یا وان آب گرم موجب کاهش تعداد اسپرم می‌شود. از طرفی دیگر، پوشیدن لباس‌های تنگ و نشستن طولانی‌مدت نیز موجب افزایش دمای کیسه بیضه می‌گردد و درنتیجه، احتمال دارد ناباروری رخ دهد.

روش های تشخیص ناباروری در مردان

زمانی که یک زوج نابارور به پزشک مراجعه می‌کنند، پزشک در ابتدا بررسی علل ناباروری را از مرد شروع می‌کند و موارد زیر را بسته به شرایط بررسی می‌کند:

• معاینات اولیه
• آزمایش اسپرم
• بیوپسی بیضه
• سونوگرافی
• تست های هورمونی
• آزمایش ژنتیک
• تست DNA اسپرم

در مرحله اول پزشک وضعیت ظاهری مرد نظیر علایم تکامل، بلوغ و رشد ناحیه تناسلی را مورد بررسی قرار می‌دهد. فاکتوری که در باروری مردان دخالت بسیاری دارد، بیضه ها هستند. اندازه و سلامت بیضه ها و عدم ابتلا به واریکوسل برای بررسی باروری بسیار مهم هستند. سپس پزشک بعد از انجام بررسی های اولیه، با انجام آزمایش اسپرم به بررسی کیفیت و کمیت اسپرم می‌پردازد. البته لازم به ذکر است که در کنار آزمایش اسپرم، انجام آزمایشات هورمونی نیز انجام می‌شود.

معاینات اولیه

پیش از انجام هرگونه آزمایشی اعم از تست هورمونی یا آزمایش اسپرم، معاینات بالینی اولیه‌ای همراه با تهیه شرح حال کلی بیمار انجام می‌شود تا وضعیت پزشکی سابق و فعلی وی را به‌طور کامل برای پزشک مشخص سازد. ازجمله بررسی‌های رایج در این معاینات باید به موارد زیر اشاره کرد:

• اطلاع یافتن از پیشینه ناباروری همچون درمان­های قبلی، سن بیمار، درمان­های فعلی، سابقه حاملگی همسر، بیماری‌های همسر و همچنین روش‌های درمانی متناسب با مشکل زوج
• بررسی وضعیت جنسی مرد به‌ویژه زمان­ها یا دوره‌های عمل جنسی، میزان میل جنسی، چگونگی انزال و توانایی‌های جنسی
• اطلاع یافتن از مشکلات دوران کودکی و بلوغ نظیر میزان رشد جنسی، زمان بلوغ، نحوه توزیع موی بدن، وجود تورشن یا پیچش بیضه، کجی آلت تناسلی، مشکل بیضه نزول ‌نکرده، ابعاد و حجم کوچک بیضه، آتروفی یا تحلیل رفتن بیضه در حالت اولیه یا ثانویه، ابتلا به اورکیت یا التهاب بیضه، ابتلا به ژنیکوماستی، کاهش توده عضلانی، تروما و همچنین هرنی یا فتق
• بررسی سابقه ابتلا به برخی بیماری‌های مرتبط مثل سل، بیماری‌های جنسی و مقاربتی، بیماری‌های سیستماتیک ازقبیل فشارخون و دیابت و…
• اطلاع یافتن از جراحی‌های پیشین مانند عمل پروستات و گردن مثانه، اورکیکتومی (برداشتن یک یا دو بیضه)، هرنیورافی یا ترمیم فتق و نیز جراحی لگن و رتروپریتون
• بررسی سابقه اعتیاد به موادمخدر، کوکائین، الکل و ماری‌جوآنا
• بررسی وضعیت عمومی سلامت بدن ازجمله عدم ابتلا به اختلال حس بویایی، اختلال دید، عفونت ریه، چاقی و کالاکتوره (ترشح پستان در مردان)

آزمایش اسپرم

آزمایش اسپرم از اولین تست های مورد استفاده برای تشخیص ناباروری در مردان است که به کمک تفسیر مایع منی انجام می‌شود، تعداد و تحرک اسپرم ها را به روش های زیر بررسی می‌کند:

• درصد تحرک اسپرم ها با اندازه گیری تعداد اسپرم متحرک (به میلیون سلول) در حجمی از مایع منی (به میلی لیتر)
• درصد غلظت اسپرم های متحرک با سنجش درصد سلول های دارای حرکت (به میلیون) در مایع منی (به میلی لیتر)
• تعداد اسپرم های متحرک با اندازه گیری نمونه ای از مایع منی پس از انزال
• سرعت متوسط اسپرم های در حال حرکت (به میکرومتر در ثانیه)

بیوپسی بیضه یا نمونه برداری بافتی

نمونه‌برداری از بافت بیضه یا بیوپسی، جهت برداشتن تکه کوچکی از بافت بیضه‌ها برای تشخیص مشکلات تولید اسپرم مورد استفاده قرار می‌گیرد. از آنجایی که سلول‌های زایا درون لوله‌های منی‌ساز عامل تولید اسپرم هستند؛ بیوپسی بیضه‌ها موجب آگاهی از وجود یا عدم وجود این سلول‌ها و همچنین اطلاع از میزان تکامل آن‌ها می‌شود.

همچنین در افراد دارای سطح نرمالی از FSH و مبتلا به آزواسپرمی (فقدان اسپرم)، امکان تشخیص مشکلات انسدادی از نقص‌های حین تولید اسپرم وجود ندارد؛ لذا با نمونه‌برداری سوزنی از بافت بیضه می‌توان ضمن شناسایی مشکلات انسدادی، روش درمانی مناسب را انتخاب نمود.

باید گفت که تنها راه قطعی شناسایی آزواسپرمی، تکنیک بیوپسی طبق یکی از روش‌های PESA (با سوزن مخصوص) یا TESE (جراحی) است که اغلب با بی‌حسی موضعی انجام می‌پذیرد.

بیشتر بخوانید: عمل بیوپسی بیضه؛ راهی برای گرفتن اسپرم از بیضه

سونوگرافی

استفاده از سونوگرافی نیز در تشخیص برخی مشکلات ناباروری مردان کاربرد دارد. به‌وسیله سونوگرافی و تابش امواج صوتی می‌توان تصاویری از اندام‌های داخلی بدن و اجزای سیستم ادراری و تناسلی مردان همچون مجاری ادراری، کلیه‌ها، پروستات و وضعیت داخلی بیضه‌ها را بدست آورد.

با قرار دادن پروب سونوگرافی روی بدن، امکان دریافت اطلاعاتی نظیر کیست و توده داخل بیضه یا اطراف آن، محل قرارگیری بیضه‌ها و اندازه آن‌ها، وجود فتق، هیدروسل یا تجمع مایع در اطراف بیضه، وجود توده و سنگ در سیستم ادراری، شکل‌گیری کیست درون پروستات و همچنین سایز و اندازه پروستات وجود خواهد داشت؛ البته سونوگرافی از راه مقعد (ترانس رکتال) نیز به بررسی دقیق‌تر پروستات و بیضه‌ها کمک می‌کند.

تست های هورمونی

انجام تست و آزمایش‌های هورمونی نقش مهمی در تشخیص مشکلات باروری مردان دارد که می‌تواند دلایل و علل ناباروری را در آنان مشخص سازد. به عبارتی دیگر، درصورت وجود مشکلاتی همچون اختلال در میل جنسی، تعداد صفر یا بسیار کم اسپرم‌ها (زیر ۵ میلیون) و همچنین مشکل نعوظ، باید بررسی‌های هورمونی انجام داد که شامل تست غده هیپوفیز، آزمایش تیروئید و نیز بررسی هورمون‌ تستوسترون، پرولاکتین، FSH و LH می‌باشد.

آزمایش ژنتیک

در برخی موارد مانند سقط مکرر در همسر، عدم مشاهده بیضه‌ها یا احتمال دوجنسی بودن و همچنین کمبود یا فقدان هرگونه اسپرم در مایع منی مرد، انواع خاصی از آزمایش‌های ژنتیکی انجام می‌شود که معمولاً به تعیین نوع کروموزوم‌ها و شمارش آن‌ها می‌پردازد. درصورت اقدام به استفاده از روش‌های کمک‌باروری،‌ اغلب تست‌های ژنتیک جهت تشخیص قبل از لقاح (PGD) انجام می‌شود و با بررسی جنین در طول مرحله ۸ تا ۱۰ سلولی، موجب جلوگیری از تولد نوزادی با نقص‌های ژنتیکی می‌گردد.

با استفاده از روش PGD می‌توان هرگونه مشکلی را پیش از ادامه رشد جنین شناسایی کرد و از خطرات سقط جنین در اواسط بارداری جلوگیری نمود. اگرچه این روش در زمینه شناسایی و بهبود بیماری‌های هانتینگتون، دیستروفی میوتونیک، دیستروفی عضلانی و… کاربرد دارد؛ اما امروزه به وفور برای زوج‌های نابارور نیز به کار می‌رود.

لازم به ذکر است که هرچند تست PGD شانس و درصد فرزندآوری را افزایش نمی‌دهد؛ ولی به‌عنوان یک تست تشخیصی اهمیت بسیاری دارد؛ ضمناً کاربرد این آزمایش برای اطلاع از سندرم کلاین‌فلتر (عامل صفرشدن اسپرم مردان) طی سال‌های اخیر افزایش یافته است.

بیشتر بخوانید: روش pgd؛ بهترین روش تعیین جنسیت جنین قبل از بارداری

تست DNA اسپرم

گاهی ممکن است DNA اسپرم دچار آسیب و اختلال شده باشد که این موضوع در مراکز پیشرفته، با بررسی ساختار ژنتیکی اسپرم‌ها تأیید یا رد می‌شود. آزمایش‌ها و تست‌های SCSA و Tunel که روش رایجی به شمار می‌روند، میزان آسیب‌دیدگی اسپرم را مشخص می‌کنند.

بیشترین حوزه کاربرد این تست‌ها نیز در زمان شکست مکرر روش‌های کمک‌باروری، سابقه ابتلا به سرطان بیضه همراه با پرتودرمانی و شیمی‌درمانی، سقط مکرر، اعتیاد طولانی‌مدت به موادمخدر و سیگار، قرارگیری در معرض مواد سمی و شیمیایی، سن بالا و… می‌باشد.

آیا ناباروری در مردان قابل درمان است؟

اگر آزمایش اسپرم یک فرد نشان دهنده اسپرم صفر باشد، پزشک با انجام چکاپ های هورمونی و نمونه برداری از بیضه، وجود یا عدم وجود سلول های اسپرم ساز را مورد بررسی قرار می‌دهد. اگر یک مرد اصلاً سلول های اسپرم ساز نداشته باشد عقیم می‌باشد؛ در این مورد فرد نیازمند جنین اهدایی و یا اسپرم اهدایی است.

اما اگر یک مرد اسپرم داشته باشد، زوجین می‌توانند با استفاده از روش های کمک باروری به نتیجه برسند ولی گاهی اسپرم تولید می‌شود اما کیفیت اسپرم پایین است؛ یعنی یا شکل اسپرم غیرطبیعی است و یا حرکت آن نامناسب است که باید یادآور شد این مورد یکی از شایع ترین دلایل ناباروری در مردان می‌باشد.

شایان ذکر است که در صورت وجود ناباروری در مرد، آزمایشاتی نیز بر روی همسر وی انجام می‌گیرد. با اینکه گاهی ناباروری با علت نامشخصی روی می‌دهد؛ اما باز هم روش‌های متفاوتی نظیر ICSI، IVF وIUI وجود دارد که به فرزندار شدن افراد کمک می‌کند.

بیشتر بخوانید: روش میکرواینجکشن (ICSI) چیست و چه تفاوتی با IVF دارد؟

چه افرادی در معرض خطر ناباروری هستند؟

افرادی که به صورت مداوم در معرض مواد آسیب رسان به بیضه ها نظیر انواع حشره کش ها و مواد رنگی قرار دارند، کسانی که در کارخانه های تولید این مواد هستند، افرادی که مستقیماً در کنار تنورهای داغ قرار دارند و یا افرادی که در معرض دود سیگار هستند به شدت در معرض خطر ناباروری قرار دارند.

روش های پیشگیری از ناباروری

طبق نکاتی که تاکنون به آنها پرداخته شده، پیشگیری از برخی انواع ناباروری در مردان و زنان با روش هایی مانند ترک سیگار و الکل، کاهش وزن، اجتناب از مواد مخدر و غیر قانونی، کاهش استرس، پرهیز از وازکتومی و دوری از فلزات سنگین و مواد سمی امکان پذیر است.

بیشتر بخوانید: آزمایشات ناباروری مردان