انزال معکوس یا رتروگراد چه تأثیری بر ناباروری مردان دارد؟

انزال بازگشتی یا انزال معکوس که با نام انزال رتروگراد (retrograde) نیز شناخته می‌شود، به اختلالی در مردان اشاره دارد که طی آن با وقوع انسداد در مسیر اصلی خروج مایع منی، انزال به‌طور کامل صورت نمی‌گیرد و ممکن است باعث برگشت منی به داخل مثانه گردد.

البته انسداد ناشی از این اختلال صرفاً در اثر یک نیروی عضلانی به وقوع می‌پیوندد که از طریق مجرای ادرار مرد و خارج از آلت تناسلی وی رخ می‌دهد. طی این اتفاق، عضله کوچکی به نام «اسفنکتر مثانه» با باز نگه داشتن مثانه، موجب ورود اسپرم به آن می‌شود.

انزال عقب‌گرد (معکوس) ازجمله علت ناباروری مردان است که اغلب با وجود تولید اسپرم کافی و باکیفیت، اجازه خروج اسپرم‌ها از آلت تناسلی مرد و ورود آن‌ها به رحم زن را نمی‌دهد. این اختلال در اثر دلایل و عوامل مختلفی شکل می‌گیرد که معمولاً با شناسایی عامل بیماری می‌توان آن را درمان کرد. لازم به ذکر است که در صورت تولید اسپرم مناسب توسط بیضه‌ها، می‌توان از روش‌های کمک‌باروری برای استخراج اسپرم و بارداری با لقاح آزمایشگاهی استفاده نمود.

بیشتر بخوانید: مهم ترین دلایل ناباروری در مردان چیست؟

مکانیسم انزال در مردان

نحوه وقوع انزال در مردان دارای یک مکانیسم پیچیده است که نیازمند هماهنگی دقیق و کامل بین عملکرد سیستم عضلانی و عصبی فرد می‌باشد. عملکرد بیضه‌ها با وجود نقش نسبتاً کم در میزان حجم مایع منی، اهمیت بسیار زیادی دارد. باید دانست که طی هر انزال، معمولاً ۱ درصد از حجم مایع منی را اسپرم‌ها تشکیل می‌دهند که این سلول‌های جنسی پس از تولید در بیضه‌ها و عبور از لوله‌های منی‌بر، به ترشحات کیسه‌های منوی و پروستات اضافه می‌شوند.

به‌طورکلی، حجم متوسط مایع منی حدود ۳ الی ۴ میلی‌لیتر است که ناشی از ترشحات پروستات، کیسه‌های منوی و بیضه‌ها می‌باشد. معمولاً در مردان ناباروری که اسپرم آن‌ها صفر است، حجم مایع منی تفاوت خاصی با مردان بارور ندارد و صرفاً از طریق آزمایش می‌توان فقدان اسپرم را در مایع منی آن‌ها تشخیص داد.

ویژگی های انزال عقب گرد

انزال عقب‌گرد که به ارگاسم خشک هم معروف است، گاهی مانع خروج مایع منی می‌شود و گاهی هم حجم بسیار کمی از منی را خارج می‌سازد و مابقی اسپرم ها به مثانه باز می گردد. در برخی مردان، این انزال باعث ناباروری می‌شود؛ بدین صورت که با کم شدن حجم مایع منی، احتمال لقاح اسپرم با تخمک تقریباً به صفر می‌رسد. بااین‌حال، تاکنون تنها ۰.۳ تا ۲ درصد از مشکلات ناباروری مردان مربوط به انزال معکوس بوده است.

باید افزود که این بیماری، خطرناک و دردناک نیست وگاهی حتی فرد متوجه ابتلا به آن نمی‌شود. البته در برخی مردان پس از انزال، ادرار کدر و تیره‌ای مشاهده می‌گردد که می‌تواند ناشی از برگشت اسپرم به مثانه باشد؛ ضمناً در گروهی از مردان مبتلا به انزال عقب گرد، برخی دیگر از مشکلات زناشویی هم مشاهده می‌شود.

بیشتر بخوانید: راه های درمان اسپرم صفر برای بارداری

نشانه ها و علائم انزال معکوس

همان‌طور که بیان شد، گاهی برگشت اسپرم به مثانه هیچ‌گونه علائم و نشانه خاصی ندارد و به سادگی قابل تشخیص نیست. بااین‌حال، شایع‌ترین علائم انزال عقب‌گرد عبارتند از:

• کاهش حجم مایع منی خروجی حین انزال
• کدر شدن رنگ ادرار بلافاصله پس از انزال
• بروز برخی مشکلات روحی و روانی حین رابطه جنسی
• عدم مشاهده خروج منی باوجود رسیدن به ارگاسم و احساس انزال
• ناتوانی در بارور کردن همسر و بروز مشکلات ناباروری

راه های تشخیص انزال عقب گرد

برای تشخیص انزال معکوس کافی است که بلافاصله بعد از نزدیکی، نمونه ادرار دریافت و به آزمایشگاه ارسال شود. در این صورت، وجود مقادیر قابل ملاحظه‌ای از اسپرم‌ها درون نمونه ادرار، نشان‌دهنده ابتلا به انزال عقب ‌گرد خواهد بود. همچنین لازم است فرد درباره علائم بیماری خود و مدت زمان ابتلا به آن با متخصص آندرولوژی صحبت کند و سابقه بیماری‌های زمینه‌ای، جراحی‌ها و داروهای مورد استفاده را به وی اطلاع دهد.

با مراجعه به متخصص، پزشک به معاینه بیضه‌ها، آلت تناسلی و مقعد می‌پردازد و تست نمونه ادرار را در آزمایشگاه انجام می‌دهد. باید گفت که در برخی مواقع علاوه‌بر عدم خروج مایع منی، در نمونه ادرار و مثانه هم اسپرمی مشاهده نمی‌شود که این امر، اغلب ناشی از اختلال در تولید مایع منی به علت جراحی‌های قبلی، آسیب به پروستات، آسیب‌دیدگی غدد تولیدکننده منی، رادیوتراپی لگنی و… می‌باشد.

درصورت نیاز، برخی آزمایش‌های تکمیلی نیز برای یافتن سایر علل بیماری انجام می‌شود.

بیشتر بخوانید: آزمایشات ناباروری مردان

روش های درمان انزال معکوس

گاهی انزال رتروگراد نیاز به درمان ندارد؛ اما درصورتی که باعث مشکلات ناباروری یا نارضایتی زوجین حین رابطه جنسی شود باید تحت درمان قرار گیرد. در مواردی مانند برداشته شدن گردن مثانه توسط جراحی که انزال بازگشتی آناتومیک است، معمولاً درمان به سختی انجام می‌شود و بارداری تنها به روش لقاح مصنوعی امکان‌پذیر است؛ البته به گفته پزشکان، ناباروری حاصل از انزال عقب‌گرد تحت هر شرایطی _حتی عدم خروج مایع منی_ قابل درمان است.

ضمناً باید توجه کرد که درصورت داشتن علائمی همچون مشاهده خون در مایع منی، انزال دردناک، تکرر ادرار و… مراجعه به پزشک ضرورت دارد؛ چراکه این علائم مربوط به انزال معکوس نمی‌باشد. به‌طورکلی، روش‌های درمان انزال عقب‌گرد شامل موارد زیر است:

• داروی درمان انزال پس گرد
• جراحی
• روش های کمک باروری

داروی درمان انزال پس گرد

در مواردی که عامل انزال عقب‌گرد بیماری‌هایی مانند ام‌اس، دیابت و یا جراحی‌های خاص باشد، دارودرمانی راهکار مناسبی به حساب می‌آید؛ البته در مواردی همچون جراحی گردن مثانه یا برداشتن پروستات نمی‌توان از دارو برای درمان انزال بازگشتی استفاده کرد. همچنین مصرف برخی داروها همچون داروهای بلوک‌کننده آلفا، داروهای ضدافسردگی و… که موجب انزال پس گرد می‌شود، قطع مصرف آن‌ها به بهبود بیماری کمک می‌کند.

ازجمله داروهای مؤثر بر درمان انزال معکوس می‌توان ایمی پرامین، کلروفنیرامین، برمفنیرامین، فنیل افرین، میدودرین و افدرین را نام برد که با سفت کردن و بستن عضله گردن مثانه در هنگام انزال، به خروج صحیح مایع منی کمک می‌کند. مصرف این داروها طی ۲ الی ۳ ساعت مانده به رابطه جنسی، از بازگشت اسپرم به مثانه جلوگیری می‌نماید.

البته باید دانست این داروها عوارض یا تداخل‌هایی با سایر داروها ایجاد می‌کنند و ممکن است باعث افزایش فشارخون و ضربان قلب شوند؛ لذا استفاده از آن‌ها در افراد مبتلا به بیماری قلبی یا فشارخون بالا مجاز نمی‌باشد. به علاوه، در مواقعی که انزال عقب‌ گرد به علت آسیب عصبی یا عضلانی مرتبط با مثانه باشد، پزشک شما دارویی دارای خواص شبیه اپی‌نفرین مانند ایمی‌پرامین تجویز می‌کند.

جراحی

انواع عمل‌های جراحی _بیوپسی بیضه_ رایج برای درمان انزال پس‌گرد عبارتند از:

• (TESA): شامل حذف و برداشتن اسپرم از بیضه‌ها به کمک یک سوزن و تحت بیهوشی عمومی
• (PESA): شامل حذف اسپرم از کانال یا مجرای اپیدیدم تحت بی‌حسی موضعی
• (TESE): به معنی خارج‌سازی مستقیم اسپرم از بیضه‌ها با ایجاد یک شکاف در بیضه

بیشتر بخوانید: عمل بیوپسی بیضه؛ مراقبت ها، درصد موفقیت و عوارض آن

روش های کمک باروری

درصورتی که دارودرمانی و استفاده از جراحی به افزایش مایع منی خروجی حین انزال کمک نکند، می‌توان از روش‌های کمک‌باروری برای فرزندآوری استفاده کرد. این روش‌ها عبارتند از:

لقاح آزمایشگاهی (IVF)

با روش آی وی اف می‌توان تخمک را از زن و اسپرم را از مرد دریافت کرد و سپس لقاح را در آزمایشگاه انجام داد. این روش برای مواردی که تعداد اسپرم دریافتی بسیار کم باشد کاربرد دارد و پس از تشکیل جنین نیز باید آن را به درون رحم زن انتقال داد.

تلقیح داخل رحمی (IUI)

در روش آی یو آی با دریافت یک نمونه اسپرم مناسب از مرد، اسپرم‌ها با وسیله‌ای مستقیماً به درون رحم زن تزریق می‌شوند تا لقاح درون رحم انجام گیرد.

درمان خانگی انزال معکوس

طبق تحقیقات به‌عمل‌آمده، ثابت شده که تمرینات کگل در تقویت ماهیچه‌های دخیل در انزال نیز بسیار مؤثر می‌باشد. در طول این تمرینات، فرد عضلات کنترل ادرار خود را به تناوب منقبض و رها می‌کند و بدین ترتیب علاوه بر تقویت عضلات کف لگن، به تقویت انزال مناسب نیز پرداخته است.

از طرفی دیگر، افراد می‌توانند با گنجاندن هویج، هنداونه، موز، آووکادو، گردو، مارچوبه، شکلات تلخ و ترکیب زنجبیل و عسل در برنامه غذایی خود موجب بهبود انزال معکوس شوند. البته باید توجه داشت که پرهیز از مصرف غذاهای نشاسته‌ای و شکر، عدم استعمال دخانیات و دوری از استرس و افسردگی نیز نقش مهمی در درمان خانگی انزال معکوس خواهد داشت.

آیا انزال عقب گرد دائم، باعث ناباروری مردان می شود؟

اگرچه انزال معکوس می‌تواند موجب بروز اختلال در قدرت باروری مردان شود؛ اما بدین معنی نیست که اسپرم در این افراد زنده نیست و به همین دلیل، تقریباً اکثر مبتلایان به انزال معکوس دائمی، می‌توانند با درمان‌های پزشکی صاحب فرزند شوند؛ به عنوان مثال، در مواردی که انزال بازگشتی در اثر بیماری MS یا آسیب رخ دهد، با استخراج اسپرم لقاح آزمایشگاهی امکان بارداری برای همسر وجود خواهد داشت. ضمناً همان‌طور که اشاره شد، تجویز دارو نیز یکی دیگر از راه‌های درمان انزال رتروگراد می‌باشد.

علل و عوامل انزال عقب گرد

انزال پس‌گرد بر اثر عوامل و دلایل بسیاری شکل می‌گیرد که مهم‌ترین آن‌ها شامل موارد زیر است:

• دیابت
• جراحی
• برداشتن پروستات
• آسیب به سیستم عصبی
• رادیوتراپی
• دارو

دیابت

ابتلا به دیابت و قندخون بالا به علت آسیب رساندن به اعصاب و اندام‌ها، ممکن است عضلات مثانه را تحت تأثیر قرار دهد و باعث وقوع انزال معکوس شود. باید دانست که دیابت یا مرض قند، از علل شایع اختلال نعوظ مردان به شمار می‌رود.

جراحی

گاهی بروز انزال عقب گرد ناشی از جراحی پروستات، روده بزرگ، بیضه‌ها، مثانه، راست‌روده و پایین ستون فقرات است.

برداشتن پروستات

معمولاً در ۱۰ الی ۱۵ درصد از افرادی که سابقه عمل پروستات و برداشتن قسمتی از پروستات حین جراحی را دارند، انزال معکوس رخ می‌دهد؛ چراکه این عمل جراحی می‌تواند موجب صدمه دیدن عضلات و اعصاب مثانه گردد. البته باید ذکر کرد در مواردی که پروستات به صورت کامل برداشته شده باشد، افراد قادر به انزال نخواهند بود و این مسئله با انزال پس‌رونده متفاوت می‌باشد.

آسیب به سیستم عصبی

صدمات و آسیب‌دیدگی سیستم عصبی که در اثر آسیب‌های نخاعی، خطای حین جراحی ستون فقرات، بیماری مولتیپل اسکلروزیس یا MS و… به وجود می‌آید، منجر به اختلال در عملکرد عضلات و اعصاب مثانه می‌شود.

رادیوتراپی

انجام رادیوتراپی لگن در افراد مبتلا به سرطان پروستات با ایجاد آسیب لگنی، ریسک وقوع انزال عقب‌گرد را افزایش می‌دهد.

دارو

ازجمله علل دارویی انزال رتروگراد می‌توان به مصرف برخی داروهای ضدافسردگی، داروهای درمان پروستات، داروهای ضد روان‌پریشی، داروی پرازوسین و… اشاره کرد. باید افزود پرازوسین یک داروی مهارکننده گیرنده‌های آلفا است که برای افراد مبتلا به فشارخون بالا تجویز می‌شود و مصرف آن با باز نگه داشتن گردنه مثانه، موجب بازگشت اسپرم به مثانه می‌شود.

خطرات و عوارض انزال معکوس چیست؟

باید دانست که انزال معکوس یا انزال پس‌گرد مانع از نعوظ و ارگاسم نمی‌شود و حتی عوارض خاصی در سلامتی فرد ایجاد نمی‌کند؛ اما جدی‌ترین پیامد و عارضه این بیماری، ایجاد مشکلات باروری به‌ویژه در زوج‌های جوان علاقه‌مند به فرزندآوری می‌باشد.

در حقیقت، در افراد مبتلا به انزال معکوس، پس از ارگاسم و انزال، مایع منی به جای خروج از بدن به مثانه برمی‌گردد و در صورتی که تعداد اسپرم‌های فردی کم باشد و وی به انزال معکوس نیز دچار شود، از تعداد کل اسپرم‌های خارج‌شده کاسته می‌شود و این موضوع، مشکلات ناباروری را به دنبال دارد. بااین‌حال، همان‌طور که ذکر شد این بیماری به‌طور کلی باعث ناباروری نمی‌شود و اغلب با کمک روش‌های پزشکی، امکان بارداری برای همسر فراهم می‌گردد.

البته باید دانست که تعداد کل اسپرم موجود در مایع منی برای وقوع حاملگی، حدود ۶۰ میلیون اسپرم است؛ بنابراین اگر حجم منی یک مرد ۳ میلی‌لیتر و اسپرم‌های وی ۲۵ میلیون در هر میلی‌لیتر باشد، تنها با برگشتن ۱ میلی‌لیتر از منی به مثانه، فرد دچار ناباروری می‌شود. همچنین در مواردی، برگشت اسپرم با ایجاد مشکلات روحی و روانی در روابط زناشویی، باعث نارضایتی زوج می‌گردد که درمان آن به بهبود روابط جنسی زن و شوهر کمک می‌کند.

راه های پیشگیری از انزال معکوس

اگرچه انزال معکوس به‌طور کامل قابل پیشگیری نیست؛ اما با روش‌های زیر می‌توان تا حد زیادی از وقوع آن جلوگیری کرد:

• استفاده از جراحی‌های کم‌تهاجمی با خطرات و عوارض کمتر جهت جلوگیری از آسیب عصبی و عضلانی در مردان مبتلا به بیماری بزرگی پروستات، نظیر استفاده از روش‌های TUMT و TUNA
• درمان بیماری‌هایی همچون دیابت با کنترل شرایط پزشکی و پیش گرفتن سبک زندگی سالم
• اعلام اختلالاتی مانند خون در انزال، اختلال نعوظ و… برای درمان آسیب‌های ثانویه
• مصرف داروها به‌صورت منظم و به‌ موقع در افراد دیابتی

بهترین زمان مراجعه به پزشک در انزال عقب گرد

اگرچه طبق مطالب گفته‌شده، انزال رتروگراد به سلامت مردان آسیب نمی‌رساند و صرفاً مشکلاتی را در باروری ایجاد می‌کند؛ اما هر فردی که با ارگاسم خشک مواجه شود بهتر است برای اطمینان از عامل بیماری خود به پزشک مراجعه کند. گاهی یک زوج با وجود تلاش یک ساله برای بارداری و عدم استفاده از لوازم پیشگیری‌کننده، باردار نمی‌شوند که باید مشکل خود را با پزشک در میان بگذارند؛ زیرا در مواردی که مرد حین نزدیکی انزال کمی دارد یا فاقد مایع منی است، ناباروری وی می‌تواند ناشی از همین انزال خشک باشد.

سؤالات متداول

انزال خشک چیست؟

طبق مطالب بیان‌شده، انزال خشک (Dry Orgasm) به وضعیتی اشاره دارد که با رسیدن مرد به ارگاسم و ارضای جنسی، مایع منی از وی خارج نمی‌شود یا حجم منی خارج ‌شده بسیار کم است. مشاهده این وضعیت در میان افراد مسن رایج‌تر است و در اثر عوامل جسمی یا اختلالات روحی و روانی رخ می‌دهد. بااین‌حال، یافتن عامل بیماری و درمان آن به ویژه در مردان جوان اهمیت زیادی دارد.

دلیل عدم جهش اسپرم در انزال بازگشتی چیست؟

با وقوع ارگاسم در مردان، اسپرم از مجرای وازودفران به پروستات انتقال می‌یابد و ضمن ترکیب با مایعات پروستات، مایع منی را شکل می‌دهد. با عبور منی از پروستات و ورود آن به میزراه، عضله گردن مثانه منقبض می‌شود تا از ورود منی به مثانه جلوگیری کند. درصورت عدم انقباض مناسب این عضله و درنتیجه بازگشت منی به مثانه، انزال کامل رخ نمی‌دهد و جهش اسپرم رو به بیرون مشاهده نمی‌شود.

آیا انزال عقب گرد یک بیماری دائمی است؟

لزوماً این‌طور نیست؛ زیرا همان‌گونه که بیان شد، گاهی انزال معکوس در اثر مصرف برخی داروها به وجود می‌آید و با قطع مصرف دارو هم این مشکل رفع می‌شود. مهم‌ترین داروهای اثرگذار بر انزال عقب‌گرد، داروی درمان بزرگی خوش‌خیم پروستات است.

باید دانست که غده پروستات مجموعه‌ای از عضلات صاف را دربرگرفته و زمانی که بیمار دچار مشکل در تخلیه مثانه شود، با مصرف یک داروی شل ‌کننده می‌تواند به راحتی مثانه را تخلیه نماید. همین امر، یکی از علل انزال عقب‌ گرد است که البته به‌طور موقت رخ می‌دهد و با اتمام مصرف دارو به حالت طبیعی بازمی‌گردد.