عوامل مؤثر بر قدرت باروری مردان

یکی از مهم ترین نکات در بحث قدرت باروری مردان، کافی و سالم بودن اسپرم است که احتمال لقاح و بارداری را افزایش می دهد؛ از این رو لازم است که درصد اسپرم های طبیعی بالا باشد، چراکه از میلیون ها اسپرم، تعدادی کمی به تخمک می رسند. بیضه ها وظیفه تولید اسپرم و تستوسترون را به عهده دارند. تولید اسپرم ۷۲ روز یا حدود ۳ ماه به طول می انجامد.

اسپرم های تولید شده در قسمت خارجی بیضه ها ذخیره می شود. این ذخیره سازی در مدت ۱۵ تا ۲۵ روز انجام می شود و در این مدت بالغ شده و به درجه ای می رسد که توانایی شناور شدن و حرکت را پیدا می کند.

زمانی که مرد به انزال می رسد، اسپرم ها از مجاری آلت تناسلی حرکت کرده و به خروجی می رسند. غده پروستات نیز با تولید مایعی مناسب و حیاتی، شرایط لازم برای شناور شدن اسپرم ها را فراهم می کند. در صورتی که مشکل ناباروری وجود داشته باشد، پزشک متخصص، میزان سلامت و قدرت باروری مرد و زن را آزمایش می کند تا عواملی که موجب بروز مشکل شده و بر قدرت باروری اثر گذاشته است را شناسایی کند.

در ادامه به بررسی عوامل موثر بر قدرت باروری مردان می‌پردازیم و راهکارهایی برای افزایش باروری آقایان بیان می‌کنیم.

مهم ترین علل ناباروری مردان

علل و دلایل مختلفی باعث ایجاد اثراتی نامطلوب قدرت ناباروری مردان می‌شود. برخی از این دلایل به راحتی قابل تشخیص و شناسایی است و شناسایی برخی دیگر، به آزمایش‌های گوناگونی نیاز دارد. در ادامه به معرفی مهم‌ترین عوامل موثر بر قدرت ناباروری آقایان می‌پردازیم:

• تعداد کم اسپرم ها
• کیفیت کم و عدم بلوغ اسپرم
• مورفولوژی یا شکل غیرطبیعی اسپرم
• تحرک نامناسب اسپرم ها
• اختلالات ژنتیکی
• مشکلات سیستم ایمنی
• بیماری های عفونی
• اختلالات هورمونی
• انسداد محاری اسپرم بر
• انزال معکوس
• آسیب ناشی از جراحی
• بیضه نزول نکرده
• اختلال در عملکرد جنسی
• واریکوسل گرید ۳

بیشتر بخوانید: مهم ترین دلایل ناباروری در مردان چیست؟

چاقی؛ عاملی موثر بر قدرت ناباروری مردان

اضافه‌وزن و چاقی میزان باروری مردان را تحت تأثیر قرار داده و کاهش می‌دهد؛ به عبارتی چاقی بر روی تعداد کم اسپرم و افت توانایی آن در شناور بودن، تأتیرگذار است. حتی برخی از مطالعات نشان داده که اضافه وزن سبب آسیب دیدن DNA اسپرم مردان می‌شود.

چاقی علاوه‌بر کاهش سطح هورمون‌های باروری، عملکرد غدد مهمی نظیر هیپوفیز و هیپوتالاموس را مختل می‌کند و نطفه‌سازی را با مشکل مواجه می‌سازد. معمولاً با افزایش شدید وزن بدن، تولید هورمون‌های زنانه مانند استروژن در بدن مردان افزایش می‌یابد و مشکلاتی نظیر اختلال عملکرد جنسی، کاهش عملکرد بیضه، کاهش تعداد اسپرم‌ها و درنتیجه ناباروری به وجود می‌آید.

تأثیر تغذیه برافزایش باروری مردان

تغذیه نقش مهمی بر قدرت باروری مردان دارد. استفاده از طیف متنوعی از گروه‌های غذایی نظیر میوه‌ها و سبزیجات که منابعی غنی از ویتامین‌ها، فیبرها و آنتی‌اکسیدان‌ها هستند، می‌تواند بر قدرت باروری مردان تأثیر به‌سزایی داشته باشد. همچنین ویتامین‌هایی مانند ویتامین C و آنتی‌اکسیدان‌ها از عوامل مؤثر بر سلامت اسپرم‌ها، جلوگیری از نقص اسپرم،کاهش استرس در دستگاه تناسلی و افزایش تحرک اسپرم می‌باشند.

از دیگر مکمل‌های مؤثر بر افزایش قدرت باروری مردان می‌توان سلنیوم، روی (مؤثر بر میزان تستوسترون)، اسید فولیک، ویتامین E، ویتامین B12، بتا کاروتن و L_کارنیتین را نام برد که البته باید تحت نظر پزشک مصرف شود.

دیگر منابع غذایی عالی برای بهبود عملکرد جنسی و قدرت باروری مردان عبارتند از: دانه‌ها و مغزها، محصولات لبنی _به‌ویژه خام_، تخم مرغ، گوشت مرغ و گاو، دانه کدوتنبل و آفتابگردان، شربت افرا (شیره تهیه‌شده از شکر قرمز و سیاه افرا)، پنیر ملاس (حاوی شیرین‌کننده‌ای سالم‌تر از قند) و… .

بیشتر بخوانید: چند روش کاربردی برای تقویت اسپرم ضعیف

نقش بیماری و مصرف دارو در میزان باروری مردان

• کنترل مداوم فشار خون و دیابت می تواند شانس باروری فرد را افزایش دهد.
• بیماری فیبروز کیسه ای سبب بزرگ تر شدن رگ ها و در نتیجه گرم تر شدن بیضه ها می شود که این افزایش دما، از بین رفتن اسپرم ها را به دنبال خواهد داشت.
• استفاده از مکمل های تستوسترون سبب کاهش سطح تولید این هورمون مهم در باروری می شود.
• برخی از داروهای شیمی درمانی، سایمتدین، استروئید، اسپیرولاکتون و پرتودرمانی نیز گاهی با ایجاد اختلال در نطفه‌سازی سبب ناباروری دائمی می گردد.
• در برخی موارد، مصرف انواعی از آنتی‌بیوتیک‌ها همچون اریترومایسن، نیتروفورانتوئین یا نیتروفورازون به‌طور موقت موجب کم شدن تعداد و تحرک اسپرم‌ها می‌شود.
• مصرف استروئیدهای آنابولیک به دلیل اختلال در تولید هورمون تستوسترون، به کاهش تولید اسپرم می‌انجامد و این موضوع در ورزشکارانی که دوپینگ می‌کنند کاملاً مشهود است.
• از دیگر داروهای مؤثر بر تعداد، کیفیت و تحرک اسپرم‌ها باید به داروی ضد قارچ کتوکونازول، سولفاسالازین برای درمان اختلالات گوارشی و همچنین آزولفیدین برای درمان کولیت اشاره کرد.
• به علاوه، داروی فنی توئین با اثرگذاری روی بیضه و کاهش میزان FSH، فرایند نطفه‌سازی مرد را کمتر می‌کند.

فعالیت بدنی منظم و قدرت باروری مردان

ورزش های سنگین و طاقت فرسا در بازه زمانی که فرد برای پدر شدن تلاش می کند ممکن است سبب بروز اختلال در قدرت باروری و کاهش کیفیت و تحرک اسپرم شود؛ اما ورزش های روتین و سبک می تواند تأثیر مثبت بر کیفیت و کمیت اسپرم داشته باشد.

قدرت اسپرم مردان با افزایش سن چه تغییری می کند؟

از نظر علمی این موضوع به اثبات رسیده که قدرت باروری در مردان دیرتر از زنان افت پیدا می‌کند. در مردان کاهش سطح تستوسترون از سن ۵۰ سالگی قابل مشاهده است که این موضوع با کاهش کیفیت مایع منی، عملکرد اسپرم را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

افزایش سن افراد سبب کاهش تعداد اسپرم سالم، کاهش تحرک آن‌ها و در نتیجه باعث بروز آسیب در DNA اسپرم می‌شود؛ به همین دلیل مردانی که مسن‌تر هستند، احتمال بروز نقص‌های ژنتیکی و بیماری‌هایی مانند اوتیسم، آکندروپلازی (اصلی‌ترین دلیل کوتاهی قد در انسان)، بیماری‌های قلبی و عروقی، اختلال دوقطبی، لوسمی در دوران کودکی، روان‌گسیختگی یا اسکیزوفرنی و… در فرزندشان بیشتر است.

همچنین سن بالای مرد می‌تواند خطر تولد نوزاد مرده، سقط جنین، کاهش شانس باروری، بروز مشکلات و نقص‌های حین تولد و… را افزایش دهد. لازم به ذکر است که بالا بودن هم‌زمان سن زن و مرد _به‌ویژه در زنان بالای ۳۵ یا ۴۰ سال_، خطر بروز بیماری‌هایی مانند سندرم داون را در کودک افزایش می‌دهد.

بیشتر بخوانید: آیا اسپرم صفر قابل درمان است؟

سیگار کشیدن چه تاثیری بر قدرت باروری مردان دارد؟

استعمال دخانیات با افت کیفیت اسپرم ارتباط مستقیمی دارد؛ به طوری که تحقیقات نشان می دهد مردانی که سیگار می کشند اسپرم های کمتر و کم تحرک تری نسبت به سایر مردان دارند و از لحاظ مورفولوژی نیز اسپرم هایشان دچار مشکل هستند؛ همچنین ممکن است تغییراتی در ژنوم اسپرم ها بوجود آید که حتی نوزاد را با مشکلات و بیماری های مادرزادی جدی روبرو کند.

از عوارض مصرف تنباکو، توتون و قلیان باید به افت قدرت باروری مردان، اختلال در عملکرد جنسی، بروز نشت وریدی در دستگاه تناسلی به عنوان یک اختلال خطرناک، شکسته شدن کروموزوم اسپرم‌ها و انتقال مشکلات ژنتیکی _حتی درصورت استفاده از روش‌های کمک‌باروری_ اشاره کرد.

باید دانست که استعمال دخانیات و مصرف سیگار روی تعداد اسپرم مردان اثر می‌گذارد و حتی استشمام دود سیگار دیگران هم می‌تواند اثرگذار باشد. به علاوه، مواد مخدر و داروهای غیرمجازی مانند استروئیدهای آنابولیک موجب کوچک شدن بیضه و کاهش تولید اسپرم می‌گردد و مصرف کوکائین و ماریجوانا هم منجر به افت کیفیت و تعداد اسپرم‌ها می‌شود.

همچنین مصرف مشروبات الکلی علاوه بر مشکلات کبدی، اختلالاتی نظیر کاهش تستوسترون، کاهش تولید اسپرم، افزایش اسپرم‌های غیرعادی و اختلال نعوظ را در پی خواهد داشت.

اثر شرایط محیطی بر باروری مردان

محیط کار و زندگی بر قدرت باروری مردان و همچنین بر تعداد و کیفیت اسپرم آن ها تأثیر می گذارد؛ مثلاً مردانی که در معرض موادشیمیایی، سمی و فلزات سنگین قرار دارند، اغلب دچار اختلال در باروری هستند و اسپرم های ضعیف تری دارند. به عبارتی دیگر، گروهی از مشاغل که در ارتباط با کودهای شیمیایی _رایج در کشاورزی_، سموم دفع موش و حشرات، هوای گرم کنار کوره یا تنور و… هستند، از مشاغل پرخطر در زمینه باروری مردان محسوب می‌شوند.

یکی از موارد دیگری که باید رعایت شود، قرار ندادن لپ تاپ روی پا می باشد که ممکن است باعث افزایش دمای کیسه بیضه و کاهش قدرت باروری شود. همینطور باید توجه داشت که از لباس های زیر بسیار تنگ استفاده نشود؛ زیرا ممکن است تنگی لباس بر تعداد اسپرم ها اثر سوء داشته باشد.

استرس و اضطراب شدید یا طولانی‌مدت، فشارهای روحی و مشکلات مختلف با ایجاد اختلالات هورمونی، زمینه ناباروری در مردان را فراهم می‌سازد. همچنین طبق تحقیقات، دوچرخه‌سواری طولانی‌مدت هم با ایجاد گرما و فشار روی بیضه‌ها، خطر بروز ناباروری مردانه را افزایش می‌دهد.

واریکوسل چیست و چه تأثیری بر قدرت باروری دارد؟

واریکوسل؛ یکی از شایع ترین بیماری های مردان پس از بلوغ است که بر قدرت باروری مردان تأثیرگذار می باشد. در این بیماری، کیسه و شبکه وریدی اطراف بیضه (سیاهرگ ها) واریسی و بزرگ می شود که معمولاً بر تعداد و سلامت اسپرم ها اثرگذار است؛ با این حال باید این نکته را نیز در نظر گرفت که همه انواع واریکوسل ها قادر به اثرگذاری بر تولید مثل نیستند.

این بیماری علامت مشخصی ندارد و گاهی در ارزیابی های ناباروری مشخص می شود؛ ولی معمولاً با احساس درد در نشستن یا ایستادن های طولانی و احساس تیزی و درد ناگهانی همراه است که باید این دردهای ناگهانی را جدی گرفت و برای یافتن علل آن ها به پزشک مراجعه کرد.

نحوه تشخیص ناباروری مردانه

مراحل مختلفی برای تشخیص علت و عوامل موثر بر ناباروری در مردان مورد استفاده قرار می‌گیرد که اغلب شامل روش‌های زیر است:

• تاریخچه و معاینه بدنی: پزشک با پرسش از بیمار، سابقه ابتلا به هرنوع بیماری و انجام جراحی‌های مختلف را جویا می‌شود که این موارد می‌تواند شامل اختلالات هورمونی، نقص سیستم تولید مثل و یا حوادث باشد.
• آنالیز مایع منی: تحلیل مایع منی با دو مرتبه جمع‌آوری نمونه منی در ظرف استریل آزمایشگاهی صورت می‌گیرد که به تشخیص عوامل اثرگذار روی لقاح و یافتن علت ناباروری کمک می‌کند.
• سونوگرافی ترانس رکتال: طی اسن سونوگرافی با ورود یک پروب به راست‌روده، امواج صوتی به اندام‌های داخلی و مجاری ادرار برخورد می‌کند که تصاویر مختلفی را ثبت نماید. بدین ترتیب، پزشک می‌تواند هرگونه اختلال و انسداد در مجرای ادراری یا وزیکول منی را تشخیص دهد.
• بیوپسی بیضه: درصورت عدم مشاهده اسپرم یا وجود تعداد بسیار کمی از اسپرم‌ها درون نمونه منی، نمونه‌برداری از بافت بیضه یا بیوپسی انجام می‌شود. این کار علاوه بر تشخیص علت ناباروری، به ذخیره اسپرم‌های دریافت‌شده از بیوپسی برای بارداری‌های آینده نیز کمک می‌کند.
• وضعیت هورمونی: بررسی مشخصات هورمونی مرد موجب آگاهی از میزان تولید اسپرم توسط بیضه‌ها و شناسایی اختلالات احتمالی می‌گردد. به عنوان مثال، مشاهده سطح بالایی از هورمون تجریک‌کننده فولیکول یا FSH که نقش مهمی در تولید اسپرم توسط بیضه‌ها دارد، نشان می‌دهد که با وجود تلاش هیپوفیز برای تولید اسپرم توسط بیضه‌ها، عامل دیگری مانع از این کار می‌شود.

راه درمان ناباروری در مردان

برای درمان ناباروری در مردان باید ابتدا عامل ناباروری و عاملی که سبب کاهش قدرت باروری شده است، شناخته شود و سپس پزشک از بیماری‌های فعلی و قبلی بیمار نظیر سابقه دیابت، عفونت در دستگاه تناسلی و ادراری، سلیاک، کرون، بیماری‌های تیروئید، کم‌خونی و سندرم کوشینگ مطلع گردد. یکی از درمان‌های مؤثر برای بهبود نازایی در مردان، رژیم غذایی مناسب و مصرف روی یا زینک می‌باشد

با این حال، درمان ناباروری مردان به روش‌های مختلفی صورت می‌گیرد که ممکن است شامل تجویز دارو، هورمون‌درمانی، عمل جراحی و حتی استفاده از روش‌های کمک‌باروری برای فرزندآوری باشد.

چگونه قدرت باروری خود را حفظ کنیم؟

طبق موارد ذکرشده، بهترین راه برای افزایش و حفظ قدرت باروری در مردان، درپیش گرفتن سبک زندگی سالم می‌باشد. دوری از مواد مخدر و سیگار، ترک الکل، برنامه غذایی مناسب، ورزش منظم، روابط جنسی سالم، حفظ ایمنی در برابر آسیب‌های مشاغل صنعتی، پوشیدن لباس‌های مناسب، دوری از استرس، مصرف داروهای کاهنده کلسترول و.. کمک زیادی به افزایش قدرت باروری می‌کند.

ضمناً از آنجایی که شانس بارداری یک زوج سالم در هر ماه حدود ۲۰ درصد است؛ بنابراین عدم موفقیت در فرزندآوری طی یک تلاش ۶ ماهه خطرناک نیست و پس از آن می‌توان برای معاینات پزشکی اقدام نمود.