آیا ذخیره تخمدان کم باعث ناباروری می شود؟

اصطلاح ذخیره تخمدان به معنای این است که در هنگام آزمایش، چه تعداد تخمک در همان لحظه در تخمدان زن وجود دارد. جنین دختر در رحم مادر در هفته بیستم، دارای هفت میلیون تخمک می باشد. با گذر زمان این تعداد کاهش یافته و در هنگام تولد معمولاً نوزاد دختر حدود ۲۰۰,۰۰۰ تخمک دارد. البته هر نوزاد دختر با تعداد مشخصی فولیکول در تخمدان خود متولد می شود؛ یعنی تعداد فولیکول ها در بین نوزادان دختر متفاوت است. با رسیدن دختر به دوران بلوغ، هر ماه یک عدد از این فولیکول ها به شکل تخمک رها می شوند. بنابراین با گذشت زمان و افزایش سن، ذخیره تخمدان کم می شود و این روند کاهشی تا زمانی ادامه می یابد که فرد به سن یائسگی برسد و ذخیره تخمدان او تمام شود.

ذخیره تخمدان با اندازه تخمدان ارتباط مستقیمی دارد. در واقع هر چه سایز تخمدان بزرگتر باشد، ذخیره تخمدان بیشتر خواهد بود. با افزایش سن و کاهش ذخیره تخمدان، سایز تخمدان نیز کوچکتر خواهد شد. این روند تا سن یائسگی که ذخیره تخمدان فرد صفر می شود، ادامه پیدا خواهد کرد.

ذخیره تخمدان ارتباط مستقیمی با توانایی باروری زن دارد. معمولاً ذخیره تخمدان نرمال برای باروری بین ۵ تا ۵.۶ است. ذخیره تخمدان کمتر از یک، شانس باروری را بسیار کاهش می دهد که در این موارد از داروهای تحریک تخمدان استفاده می شود. استفاده از داروهای محرک تخمک‌گذاری در زنان دارای قاعدگی‌های نامنظم، بیش از دیگر بانوان اهمیت دارد.

کاهش ذخیره تخمدان با علائم و نشانه‌های خاصی همراه نیست و در اغلب موارد، تنها از طریق معاینات و چکاپ‌های کامل قابل بررسی می‌باشد. با این حال، گاهی برخی علائم در مبتلایان به تنبلی تخمدان دیده می‌شود که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

• عادت ماهانه شدید و سنگین
• تآخیر در قاعدگی یا عدم پریودی طی چند دوره و بدون علائم بارداری
• سقط جنین
• برخی مشکلات حاملگی نظیر تأخیر در بارداری
• چرخه‌های قاعدگی کوتاه‌مدت (معمولاً کمتر از ۲۸ روز)

زمانی که پزشک تشخیص به انجام عمل آی وی اف می دهد، ذخیره تخمدان اهمیت پیدا می کند. ذخیره تخمدان نسبت مستقیمی با تعداد تخمک بدست آمده از عمل IVF دارد و تعداد تخمک حاصل از عمل IVF نیز رابطه مستقیمی با احتمال موفقیت عمل آی وی اف دارد.
به عبارت دیگر، اگر فرد به هر علتی مشکل نازایی و ذخیره تخمدان پایینی داشته باشد، احتمال موفقیت عمل IVF کاهش می یابد. البته میزان موفقیت آی وی اف تنها به ذخیره تخمدان و تعداد تخمک بستگی ندارد و عوامل دیگری مانند کیفیت تخمک و اسپرم نیز روی نتیجه این عمل اثرگذار خواهد بود. بیش از اینکه تعداد تخمک مناسب برای ای وی اف اهمیت داشته باشد کیفیت تخمک مهم است؛ به طوری که اگر کسی ذخیره تخمدان پایین ولی کیفیت تخمک بالایی داشته باشد، احتمال موفقیت عمل IVF افزایش می یابد.

اگر قصد IVF دارید خواندن مطلب مراحل عمل IVF را از دست ندهید.

از دلایل طبیعی و اصلی کاهش ذخیره تخمدان باید به افزایش سن و پیری اشاره کرد. با این حال، برخی علل و عوامل دیگر نیز در کم شدن رزرو تخمدانی نقش دارند که گاهی باعث افت ذخیره تخمدان در سنین پایین می‌شوند. این علل و دلایل عبارتند از:

• ابتلا به آندومتریوز
• سابقه ابتلا به بیماری اوریون
• اختلال و بیماری در لوله‌های رحمی (لوله‌های فالوپ)
• ناهنجاری‌های ژنتیکی و مادرزادی همچون سندرم X شکننده
• عفونت لگن
• پرتودرمانی و شیمی‌درمانی
• برخی اختلالات خودایمنی
• سیگار کشیدن

کیفیت تخمک به سن فرد بستگی دارد. معمولاً در سنین بالای ۴۰ سال، کیفیت تخمک به حدی کاهش می یابد که احتمال موفقیت عمل آی وی اف صفر می شود و حتی اگر فرد ذخیره تخمدان بالایی داشته باشد اما تخمک فرد کیفیت لازم را نداشته باشد، احتمال موفقیت عمل IVF بسیار پایین و نزدیک به صفر است.

باید دانست که آزمایش‌های پیش از بارداری و سونوگرافی ذخیره تخمدان باوجود نشان دادن میزان رزرو تخمدان، امکان بررسی کیفیت تخمک‌ها را فراهم نمی‌کند و لذا اطلاع یافتن از سن خانم، بهترین روش برای حدس زدن کیفیت تخمک‌ها توسط پزشک می‌باشد.

تست استرادیول

استرادیول یک از هورمون های جنسی زنانه است. تست استرادیول در روز سوم سیکل پریود انجام می شود. نتیجه این تست می تواند اطلاعات خوبی در مورد ذخایر تخمدان به پزشک دهد. در زنان قبل از سن یائسگی، میزان نرمال استرادیول ۳۰ تا ۴۰۰ pg / ml و در زنان یائسه، میزان نرمال استرادیول ۰ تا ۳۰ pg / ml است. میزان کمتر از حد نرمال استرادیول نشان دهنده کم بودن ذخیره تخمدان می باشد.

سونوگرافی

این روش به وسیله سونوگرافی واژینال در روزهای دوم تا چهارم سیکل قاعدگی انجام می شود. در این سونوگرافی، تعداد تخمک های بین ۲ تا ۱۰ میلی متر اندازه گیری خواهد شد. تعداد تخمک کمتر از ۱۰ نشان دهنده ذخیره تخمدان پایین می باشد. اگرچه این روش بسیار خوبی است اما خیلی به دقت و مهارت پزشک و کیفیت دستگاه سونوگرافی وابسته است. از طرفی این تست تنها برای کمیت تخمک ها مدنظر می باشد و نمی تواند از نظر کیفیت، تخمک ها را بررسی کند.

تست FSH

این آزمایش برای تست تعداد و کیفیت تخمک نیست، بلکه بخشی از پروسه درمان ناباروری است؛ اما جواب این آزمایش می تواند اطلاعاتی در مورد کمیت تخمک ها در اختیار پزشک قرار دهد. این آزمایش در روز دوم و یا سوم پریودی انجام می شود که میزان پایین FSH، نشاندهنده کاهش میزان ذخایر تخمدان است.

آزمایش چالش کلومیفن

در این آزمایش، فرد داروهای تحریک تخمک گذاری مصرف می کند و آزمایش میزان FSH و استرادیول قبل و نیز آزمایش میزان FSH بعد از مصرف دارو انجام می شود. معمولاً میزان بالای هورمون ها قبل و بعد از مصرف دارو، نشان دهنده ذخیره تخمدان کم و شانس کمتر بارداری است.

سطح هورمون آنتی مولرین (AMH)

این هورمون در بدو تولد جنین وجود ندارد و همین امر سبب رشد اندام جنسی زنانه می شود. پس از رسیدن دختر به دوران بلوغ، این هورمون توسط سلول های گرانولوزا در فولیکول های حاضر در تخمدان ترشح می شود. میزان هورمون AMH در زمان یائسگی بسیار کاهش می یابد و تقریباً صفر می شود. نتیجه تست سطح هورمون AMH، می تواند ذخایر تخمدان را ارزیابی کند. از آنجایی که میزان این هورمون در دوران قاعدگی نوسان زیادی ندارد، می توان این تست را در روز اول پریود انجام داد. مطلب آزمایش AMH می تواند در این زمینه اطلاعات خوبی را به شما ارائه دهد.

باید گفت که روش خاصی برای درمان کاهش ذخیره تخمدان یا جلوگیری از پیشروی آن وجود ندارد؛ اما برخی روش‌های پزشکی و درمان‌های خانگی می‌تواند شانس بارداری را در زنان مبتلا به ذخیره تخمدان پایین افزایش دهد.

رایج‌ترین راه غلبه بر ناباروری ناشی از کاهش ذخیره تخمدان، تحریک تخمک‌گذاری و استفاده از روش‌های کمک‌باروری همچون IVF می‌باشد. دیگر روش‌های درمان ذخیره تخمدان پایین عبارتند از:

• فریز تخمک و جنین

با استفاده از داروهای تحریک تخمدان جهت رشد تخمک‌ها، می‌توان تعدادی تخمک مناسب را به کمک عمل پانکچر استخراج نمود و همه یا تعدادی از آن‌ها را برای بارداری‌های آینده فریز کرد. با انجام این عمل در سنین جوانی می‌توان تخمک‌های باکیفیتی را منجمد کرد که درصورت تمایل به بارداری در سنین بالاتر، مورد استفاده قرار گیرد. همچنین درصورتی که عمل تخمک‌کشی در جریان درمان IVF استفاده شود و بیش از یک جنین در آزمایشگاه تشکیل گردد، امکان فریز جنین‌ها نیز وجود خواهد داشت.

• تخمک اهدایی

اهدای تخمک یکی دیگر از روش‌های غلبه بر ناباروری ناشی از کاهش ذخیره تخمدان است که به‌عنوان یک روش کمک‌باروری شناخته می‌شود. به‌وسیله این تکنیک، تخمک‌های باکیفیت از اهداکننده دریافت می‌شود و پس از لقاح آزمایشگاهی با روش آی‌وی‌اف، جهت ادامه رشد به رحم زن منتقل می‌گردد.