آزمایش amh چیست + تفسیر آزمایش ذخیره تخمدان نرمال

آزمایش AMH که از آن به عنوان آزمایش ذخیره تخمدان یاد می‌شود، یکی از مهمترین تست های ارزیابی ناباروری زنان است که به بررسی میزان هورمون AMH، یا آنتی مولرین ترشح شده توسط فولیکول های آنترال می‌پردازد. سطح طبیعی این فاکتور به این معنا است که ذخیره تخمدان نرمال بوده و درنتیجه، شانس خوبی برای بارداری وجود دارد.

همچنین در زمینه ناباروری، تفسیر آزمایش ذخیره تخمدان نقش کلیدی داشته و در تعیین دوز داروهای مورد استفاده در روش آی وی اف هم به کار می رود.

AMH چیست؟

آنتی مولرین (Anti-Müllerian Hormone) یک هورمون پروتئینی است که در زمان بلوغ و باروری توسط سلول های گرانولوزای فولیکول های اولیه تخمدان ترشح می‌شود. از آنجایی که ای ام اچ تنها توسط فولیکول های ریز آنترال و با قطر کمتر از ۶ میلی متر ترشح می‌گردد، مقدار آن در خون می‌تواند نشان دهنده فولیکول های در حال رشد و میزان کل ذخایر فولیکولی تخمدان و یا در واقع همان ذخیره تخمدان باشد.

آنتی مولرین در فولیکول های بزرگتر از ۸ میلی متر وجود ندارد؛ بنابراین می‌توان گفت سطح آنتی مولرین در بدن تقریباً ثابت است.گذر زمان سبب کاهش ذخایر فولیکولی تخمدان و در نتیجه کاهش سطح AMH در بدن می‌شود؛ از طرفی زمانی که تعداد زیادی فولیکول کوچک در تخمدان وجود داشته باشد _مشابه آنچه که در زنان مبتلا به تخمدان پلی کیستیک وجود دارد_ میزان AMH افزایش می‌یابد و از این رو آزمایش AMH تجویز می‌گردد.

لازم به ذکر است که افزایش AMH، در تشخیص تنبلی تخمدان بسیار کمک کننده خواهد بود.

چگونگی انجام تست AMH

برای تست میزان هورمون AMH، یک خونگیری ساده به اندازه چند سی سی از سیاهرگ های سطحی در آزمایشگاه انجام می‌شود که به تعیین ذخیر تخمدان کمک می‌کند؛ البته تست‌های مختلفی برای اندازه‌گیری ذخیره تخمدانی وجود داد که گاهی به تشخیص متخصص باروری، ترکیبی از آن‌ها جهت تصمیم‌گیری نهایی انجام می‌شود.

حد ذخیره تخمدان نرمال چه قدر باید باشد؟

حد نرمال amh به سن فرد بستگی دارد. بطور مثال سطح ذخیره تخمدان نرمال برای یک خانم در سن ۴۲ سالگی در حالی است که همان مقدار برای یک خانم ۳۲ ساله به معنای پیری نابهنگام تخمدان می‌باشد. به طور کلی می‌توان گفت سطح نرمال amh در خون برای زنان زیر ۳۵ سال به شرح جدول زیر است:

تفسیر آزمایش ذخیره تخمدان یا AMH

تفسیر نتایج آزمایش ذخیره تخمدان یا AMH کمک می‌کند که علاوه‌بر تعیین میزان احتمال باروری، بهترین زمان برای اقدام به بارداری نیز مشخص گردد.

• میزان AMH نرمال محدوده دقیق و مشخصی ندارد؛ اما بطور کلی مقدار AMH کمتر از ۰.۵ نشانه کم بودن ذخیره تخمدان است که احتمال به دست آمدن حداکثر ۲ تا ۳ فولیکول وجود دارد.
• مقدار AMH بین ۰.۵ تا ۱ بیانگر وجود رزرو تخمدان پایه و به دست آمدن تعداد کم تخمک است.
• سطح AMH بین ۱ تا ۳.۵ نشانگر حد نرمال ذخیره تخمدان و پاسخ دهی خوب به درمان است.
• از طرفی میزان AMH بیشتر از ۳.۵ نشان دهنده پاسخ شدید تخمدان نسبت به داروهای تحریک تخمک گذاری می‌باشد؛ بنابراین باید از دز مناسبی از داروهای تحریک تخمک گذاری استفاده شود که البته میزان نرمال این هورمون در سنین مختلف متفاوت می‌باشد.

بیشتر بخوانید: آشنایی با یائسگی زودرس؛ علائم و روش های تشخیص آن

در خصوص علل بروز صفات مردانه در زنان باید گفت که این اتفاق در اثر وجود تومور ترشح‌کننده آنتی مولرین و یا وجود بیضه پنهان در بدن زنان رخ می‌دهد که البته یک بیماری ژنتیکی نادر به‌حساب می‌آید. چنین وضعیتی می‌تواند کاملاً پنهان و یا به‌صورت دستگاه تناسلی مبهم (غیرقابل تشخیص) ایجاد شود. به‌علاوه، در زنان دارای صفات مردانه و سطح طبیعی آنتی مولرین، این هورمون توسط غدد فوق کلیه ترشح می‌گردد.

نمونه ای از یک آزمایش AMH

AMH بالا نشانه چیست؟

عوامل مختلفی باعث افزایش amh می‌شود که برخی از آن‌ها نیازمند تشخیص و درمان فوری است. آزمایش AMH بالا در اغلب موارد به علت سندرم تخمدان پلی کیستیک یا PCOS رخ می‌دهد و گاهی ناشی از بارداری پوچ می‌باشد. همچنین بالا بودن amh می‌تواند در اثر تومورهای بدخیم و سرطان‌های تخمدان (Granulosa cell tumor) رخ دهد که باعث تولید تخمک‌های زیاد با ساختار معیوب یا بی‌کیفیت می‌شود.

با شروع درمان سرطان تخمدان اگر سطح amh رو به کاهش رود، می‌توان اطمینان یافت که درمان مؤثر بوده است؛ لذا می‌بایست سطح این هورمون را پیش از شروع درمان اندازه‌گیری کرد. به‌طور کلی سطح نسبتاً بالای amh نشان‌دهنده قدرت باروری زنان است؛ اما با توجه به نقش این هورمون در جلوگیری از رشد زودهنگام تخمک‌ها، افزایش بیش‌ازحد آن می‌تواند مانع از بلوغ تخمک‌ها و در نتیجه کاهش قدرت باروری شود.

 درمان AMH بالا

درصورتی‌که بالا بودن سطح آنتی مولرین ناشی از سندرم تخمدان پلی کیستیک باشد، می‌توان علائم و پیامدهای آن را با اقداماتی نظیر انتخاب رژیم غذایی مناسب، سبک زندگی سالم، مصرف داروها و یا حتی حذف موهای زائد بدن با اصلاح و اپیلاسیون کنترل نمود.

پایین بودن هورمون AMH

اگرچه پایین بودن سطح آنتی مولرین نیز نشانه ایجاد مشکل در بارداری و افت کمیت و کیفیت تخمک‌ها (کاهش ذخیره تخمدانی) است؛ اما این وضعیت در دختران کم‌سن و زنان بعد از یائسگی طبیعی می‌باشد. همچنین در زنان چاق، افت AMH گاهی به ۶۰ درصد هم می‌رسد و در برخی بانوان پس از انجام شیمی‌درمانی، سطح این هورمون کاهش می‌یابد. از آنجایی که راهکاری برای افزایش ذخیره تخمدان وجود ندارد، صرفاً در صورت افت ذخیره تخمدانی می‌توان با مراجعه به پزشک و استفاده از روش‌هایی همچون فریز تخمک، قدرت باروری را برای سنین بیشتری حفظ کرد.

بیشتر بخوانید: روش فریز کردن تخمک چیست و چه شرایطی دارد؟

پایین بودن سطح آنتی مولرین در نوزادان پسر، اغلب ناشی از مشکلات هورمونی یا ژنتیکی است که منجر به شکل‌گیری دستگاه تناسلی غیرواضح و نامشخص (از نظر زنانه یا مردانه) می‌شود. البته در پسرانی که بیضه‌ها مشاهده نمی‌گردد ولی سطح AMH طبیعی است، معمولاً می‌توان بیضه‌ها را با هورمون‌درمانی یا جراحی رشد داد و به محل مناسب در کیسه بیضه منتقل نمود.

به طور کلی، کم بودن میزان آنتی مولرین در صورت وجود دیگر مشکلات از قبیل اختلالات اسپرم یا اشکالات لوله‌های رحمی، ریسک ناباروری را افزایش می‌دهد؛ اما گاهی با برخی درمان‌ها و روش‌های کمک‌باروری می‌توان فرزندآوری را تجربه کرد.

درمان AMH پایین

نوع درمان amh پایین برای هر فرد بستگی به سن، سابقه بارداری و سقط جنین و پاسخ فرد به درمان های قبلی دارد. برای درمان این افراد، اغلب از پروسه تحریک تخمک گذاری استفاده می‌شود که اولین گام در روش های درمان ناباروری است. همان‌طور که قبلاً هم اشاره شد، کم بودن سطح آنتی مولرین می‌تواند در سنین بسیار پایین یا بالا و همچنین طی درمان تومورهای تخمدان رخ دهد.

البته با وجود کاهش سطح AMH حین بالا رفتن سن، معمولاً می‌توان آن را با تغذیه سالم، مصرف مکمل‌ها، کاهش استرس، افزایش فعالیت‌های بدنی و قطع مصرف سیگار کنترل کرد. مناسب‌ترین خوراکی‌ها و مکمل‌های موجود برای افزایش سطح آنتی مولرین به‌ویژه در سنین بالا عبارتند از: غذاهای ارگانیک، میوه‌ها و سبزیجات، فیبر، انواع غذاهای دریایی، کربوهیدرات‌های کملکس مانند برنج قهوه‌ای، ویتامین D3، اینوزیتول، کوآنزیم Q10، ال_آرژنین و… .

در کل، پزشک می‌تواند با تجویز داروهای تحریک تخمدان و همچنین داروهای آگونیست و آنتاگونیست گنادوتروپین‌ها اقدام به درمان ذخیره تخمدان کم نماید. در این بین، نباید از مصرف خوراکی‌های حاوی ویتامین E مانند زیتون، ذرت، اسفناج، میوه و سبزیجات غافل شد.

ضمناً مکمل پودری اینوفولیک موجب تأمین اسید فولیک مورد نیاز بدن و مکمل DHEA نیز با منابعی همچون سویا و سیب‌زمینی وحشی، باعث افزایش تستوسترون و استروژن بدن می‌شود که در درمان ذخیره تخمدان کم، اثر دارد.

اگر تمایل دارید درباره‌ی بارداری در سنین بالا بیشتر بدانید، اینجا کلیک کنید.

بیشتر بخوانید: آیا آنتی مولرین (amh) پایین درمان می شود؟

نحوه ترشح آنتی مولرین (AMH) در زنان و مردان

ترشح هورمون آنتی مولرین در مردان توسط بیضه‌ها و در زنان به کمک تخمدان‌ها صورت می‌گیرد. بیضه پسربچه‌ها از اوایل تولد، هورمون AMH را ترشح می‌کند تا علاوه‌بر تقویت رشد دیگر اندام‌های تولیدمثل، مانع از شکل‌گیری ارگان‌های تولیدمثل زنانه در آن‌ها شود. میزان ترشح ای ام اچ در پسران تا دوره بلوغ افزایش می‌یابد و سپس کمتر می‌شود.

این وضعیت در دختران کاملاً متفاوت است؛ به‌نحوی‌که جهت شکل‌گیری اندام تولیدمثل زنانه، ترشح آنتی مولرین تا زمان بلوغ اندک است و سپس توسط تخمدان‌ها افزایش می‌یابد. البته با رسیدن به دوران یائسگی به حدی از میزان AMH کم می‌شود که نمی‌توان آن را اندازه‌گیری کرد.

چه افرادی باید آزمایش AMH انجام بدهند؟

زنانی که دارای سن کمتر از ۳۸ سال هستند و قصد تعویق انداختن بارداری خود را دارند، باید این تست را انجام دهند. اگر با این تست مشخص شود که ذخیره تخمدان در فرد پایین است، پزشک توصیه می‌کند تا سریعتر برای بارداری اقدام شود. اما زنان بالاتر از ۴۰ سال به خودی خود دارای ذخیره تخمدان پایینی هستند و به همین علت اغلب به این افراد انجام این تست توصیه نمی‌شود.

در دیگر موارد نظیر: افراد دارای سابقه خانوادگی نارسایی تخمدان، افراد مبتلا به بیماری های خود ایمنی، افراد تحت شیمی درمانی و افرادی که سابقه جراحی تخمدان دارند ملزم به انجام آزمایش ذخیره تخمدان می‌باشند.

نقش Amh در باروری چگونه است؟

سطوح amh می‌تواند به تعیین میزان قدرت باروری زنان کمک کند. بارداری در زنان به این صورت رخ می‌دهد که ابتدا تخمکی از فولیکول‌های داخل تخمدان آزاد می‌شود و به سمت رحم حرکت می‌کند. فولیکول‌ها کیسه‌های کوچکی حاوی تخمک‌های نابالغ هستند که تعداد بسیاری زیادی از آن‌ها در داخل دو تخمدان وجود دارند.

این فولیکول‌ها از دوران جنینی در تخمدان‌های نوزاد دختر شکل می‌گیرند و تا زمان رسیدن به بلوغ نیز بسیاری از آن‌ها از بین می‌روند؛ اما با بالغ شدن دختر و آغاز قاعدگی یا خونریزی ماهانه، هر ماه (تقریباً هر ۲۸ روز یک بار) یک تخمک به حد بلوغ می‌رسد و با شکافتن فولیکول خود، از مسیر یکی از لوله‌های فالوپ (لوله‌های رحمی) به سمت رحم حرکت می‌کند.

در این صورت اگر با اسپرمی لقاح یابد بارداری آغاز می‌شود و در صورت عدم لقاح، پس از چند روز خونریزی پریود رخ می‌دهد. در این میان، نقش فولیکول‌های نابالغ باقی‌مانده در تخمدان‌ها برای تعیین میزان باروری خانم‌ها بسیار مهم است. در واقع، تولید و ترشح AMH توسط همین فولیکول‌ها رخ می‌دهد و بنابراین با اندازه‌گیری سطوح amh می‌توان تا حدودی از میزان ذخیره تخمدان بانوان مطلع شد. 

بین سطح AMH و سن بانوان چه ارتباطی وجود دارد؟

بین سطح amh و سن خانم‌ها ارتباط معکوسی وجود دارد، به این صورت که افزایش سن با کاهش کمیت و کیفیت تخمک‌ها باعث کاهش amh می‌شود. زنان در سن ۲۰ تا ۳۰ سالگی دارای بیشترین تخمک و باکیفیت‌ترین تخمک‌ها (معروف به تخمک‌های طلایی) هستند. با گذشت زمان و تقریباً از ۳۳ سالگی به بعد، تعداد و کیفیت تخمک‌ها کاهش می‌یابد.

بااین‌حال باید دانست که حتی تعداد تخمک کم و amh پایین در زنان جوان، کمتر از زنان مسن باعث ناباروری می‌شود؛ چراکه افزایش سن، کمیت و کیفیت تخمک‌ها را با هم کاهش می‌دهد، اما در زنان جوان حتی در صورت کم بودن تعداد تخمک‌ها کیفیت تخمک‌ها بالاتر است و بنابراین شانس زیادی برای یک بارداری موفق (به‌ویژه در درمان ناباروری به روش IVF) وجود دارد.

همچنین در افراد دارای سن بالا و سطوح بالای amh نمی‌توان به موفقیت‌آمیز بودن آی وی اف امید صددرصدی داشت؛ زیرا حتی در صورت زیاد بودن تعداد تخمک‌ها، اکثر آن‌ها کیفیت پایینی دارند و ممکن است منجر به تشکیل رویان‌های سالم و قوی نشوند.

تشخیص تنبلی تخمدان به وسیله آزمایش AMH

ازآنجایی‌که یکی از کاربردهای آزمایش ذخیره تخمدان تشخیص سندرم تخمدان پلی کیستیک است؛ لذا در صورت مشاهده علائم این سندرم نظیر جوش‌های مداوم، اختلالات قاعدگی ازجمله آمنوره یا بروز یائسگی زودرس، افزایش وزن بی‌دلیل، کاهش اندازه پستان‌ها، افزایش غیرعادی رشد موهای صورت و بدن و… باید به پزشک مراجعه کرد که در صورت تشخیص وی، تست AMH به‌همراه آزمایش‌هایی نظیر سونوگرافی و تست هورمونی انجام می‌شود.

چه ارتباطی بین سطح amh و موفقیت IVF وجود دارد؟

موفقیت روش آی وی اف تا حد زیادی به تعداد و کیفیت تخمک‌های بازیابی‌شده بستگی دارد. ذخیره تخمدانی کافی که با سطح بالای amh شناسایی می‌شود، شانس موفقیت IVF را بالا می‌برد؛ زیرا هر چه تخمک‌های بیشتر و سالم‌تری برای لقاح آزمایشگاهی به دست آید، احتمال تشکیل یک رویان سالم و گذراندن موفقیت‌آمیز دوران بارداری بیشتر می‌شود.

معمولاً با افزایش سن خانم به‌ویژه پس از ۳۸ سالگی، علاوه بر کاهش تعداد تخمک‌ها می‌توان شاهد افزایش تخمک‌هایی با ناهنجاری‌ها و نقص‌های ژنتیکی بود که همین امر باعث افزایش احتمال شکست آی وی اف می‌شود.

لذا سطح پایین AMH می‌تواند نشانه هشداری باشد مبنی‌بر این که امکان بازیابی تخمک‌های زیاد و سالم پس از تحریک تخمدان در روش IVF وجود ندارد. به‌طور کلی، مقادیر کمتر از ۱ نانوگرم بر میلی‌لیتر هورمون amh مشکلات زیر را در درمان IVF به وجود می‌آورد:

• تعداد کمتر تخمک‌های استخراج‌شده حین عمل پانکچر
• افزایش احتمال وقوع لقاح غیرطبیعی
• افزایش ریسک توقف چرخه IVF و عدم بازیابی تخمک‌ها

کاربردهای تست AMH در یک نگاه

• ارزیابی سلامت تخمدان ها، میزان ذخیره تخمدان و وضعیت فولیکول ها در روند درمان ناباروری
• ارزیابی سندرم تخمدان پلی کیستیک یا تنبلی تخمدان
• ارزیابی سرطان تخمدان و پایش اثربخشی درمان‌های مربوط به آن
• ارزیابی مشکلات جنینی و تشخیص جنسیت آن
• پیش بینی شروع دوره یائسگی
• یافتن علل و دلایل یائسگی زودرس
• تعیین علت آمنوره یا عدم قاعدگی تا سن ۱۵ سالگی یا توقف آن در سنین بالاتر
• علت‌یابی در خصوص پریود نامنظم برخی از زنان
• ارزیابی عملکرد بیضه‌ها در نوزادان پسر
• بررسی علل فقدان یکی از بیضه‌ها یا پنهان بودن آن
• مشخص نمودن دلیل بروز صفات مردانه همچون پرمویی (ویریلیزاسیون)، بم شدن صدا و… در زنان

بیشتر بخوانید: آزمایش های تشخیص ناباروری در زنان

آزمایش ذخیره تخمدان را کی باید انجام داد؟

هورمون AMH برخلاف هورمون Follicle-stimulating hormone) FSH) در طول سیکل قاعدگی تغییرات ناچیزی دارد به همین علت انجام این تست در هر روز از سیکل ماهانه ممنوعیت ندارد. همچنین انجام آزمایش AMH نیازمند شرایط خاصی نظیر ناشتا بودن نیست و لازم به ذکر است که مصرف قرص های ضد بارداری نیز نمی‌تواند بر نتیجه آزمایش AMH اثر گذار باشد.

چه عواملی بر نتیجه آزمایش AMH اثر گذار است؟

برخی عوامل به‌عنوان عوامل مداخله‌گر در تست AMH شناخته می‌شود که البته میزان اثرگذاری هر یک از آن‌ها به‌طور دقیق مشخص نشده است. بااین‌حال می‌توان گفت که مواردی نظیر شیمی‌درمانی، پرتودرمانی، چاقی، مصرف برخی قرص‌های خوراکی ضدبارداری، سیگار کشیدن، ابتلا به PCOS، جراحی تخمدان، پره اکلامپسی، وقوع تروما یا ضربه در تخمدان و همچنین برخی نژادها در نتایج تست آنتی مولرین مؤثر هستند.

آزمایش AMH در نوزادان

باید دانست که کم بودن سطح AMH در نوزادان پسر به دلیل عواملی همچون مشکلات هورمونی یا ژنتیکی _نظیر اختلال در ژن AMH واقع بر روی کروموزوم ۱۹_ رخ می‌دهد. اگر بیضه‌ها کاملاً در نوزاد مشخص نباشد ولی میزان آنتی مولرین در سطح طبیعی اندازه‌گیری شود، به مناسب بودن عملکرد بیضه‌ها و قرارگیری نامناسب آن‌ها اشاره دارد. لذا می‌توان با جراحی یا هورمون‌درمانی این مشکل را برطرف نمود.

سوالات متداول در زمینه آزمایش ذخیره تخمدان

حد نرمال ذخیره تخمدان چقدر است؟

میزان amh یا ذخیره تخمدان به سن فرد بستگی دارد. میزان amh نرمال در یک خانم ۳۵ سال از ۱ تا ۳.۵ نانوگرم بر میلی لیتر است.

علت بالا بودن ذخیره تخمدان چیست؟

میزان AMH بالا علاوه بر اینکه شانس باروری بالا را نشان می‌دهد می‌تواند نشانه مشکل تخمدان پلی کیستیک نیز باشد.

برای آزمایش AMH باید ناشتا بود؟

خیر این آزمایش نیازمند ناشتا بودن نیست.

آیا مصرف قرص ضد بارداری روی آزمایش AMH اثر می‌گذارد؟

خیر؛ از آنجایی که AMH با سرعت ثابتی توسط فولیکول‌های در حال رشد تخمدان تولید می‌شود، لذا میزان آن تحت تأثیر قرص‌های ضد بارداری قرار نمی‌گیرد.

بیشتر بخوانید: همه چیز درباره علل اصلی ناباروری در زنان

آیا بیماری ها، روی نتایج آزمایش AMH اثر می‌گذارند؟

بله، در برخی موارد وجود بیماری‌های زمینه‌ای باعث تغییر در نتایج آزمایش AMH و نوسان مقادیر این هورمون می‌شود. در واقع، بعضی بیماری‌ها سطح amh را به میزان غیرقابل قبولی بالا می‌برد و برخی بیماری‌های دیگر نیز باعث کاهش سطح این هورمون در خون می‌گردد.

از کجا بفهمیم سطح آزمایش amh نرمال نیست؟

علائمی وجود دارد که نشان می‌دهد سطح هورمون Amh در بدن نرمال و طبیعی نیست. از جمله این علائم و نشانه‌ها می‌توان به کوچک شدن سایز سینه‌ها، بروز جوش و آکنه پوستی، وقوع یائسگی زودرس، رشد موهای زائد در صورت و بدن، افزایش وزن و... اشاره کرد.