روش فریز کردن تخمک چیست و چه شرایطی دارد؟

با بالا رفتن سن ازدواج در جوامع مختلف و تمایل به فرزندآوری در سنین بالا، روش‌های جدیدی برای حفظ قدرت باروری زنان در نظر گرفته شده که یکی از آن‌ها فریز تخمک (oocyte cryopreservation) می‌باشد. با فریز کردن تخمک می‌توان شانس بارداری در سن بالا و به دنیا آوردن نوزاد سالم را افزایش داد و کیفیت تخمک‌ها را برای بارداری‌های بعدی حفظ نمود.

مناسب ترین سن جهت فریز تخمک پیش از 35 سالگی می باشد که طی آن تخمک های بالغ از تخمدان زن خارج گردیده، فریز و در نهایت ذخیره می‌شود. لازم به ذکر است که در سال های اخیر، فریز تخمک در دختران مجرد هم به دلایلی نظیر تحصیل و یا اشتغال در سن بالا انجام می شود.

فریز تخمک چیست؟

فریز تخمک (Egg freezing) یک روش جدید برای استخراج و حفظ تخمک‌های زن تا چندین سال است که به باروری کم‌خطر در سنین بالا کمک می‌کند. معمولاً از سن ۳۵ سالگی به بعد، کیفیت تخمک‌ها کاهش و احتمال شکست فرایند حاملگی یا تولد نوزادی با بیماری‌های مادرزادی افزایش می‌یابد. بنابراین بسیاری از خانم‌ها پیش از رسیدن به این سن، حدود ۶ الی ۱۵ عدد از تخمک‌های خود را منجمد می‌کنند که در بارداری‌های آینده از ذخیره تخمک های خود استفاده نمایند.

باید گفت گاهی تا سن ۴۰ سالگی هم امکان استخراج و شرایط فریز تخمک وجود دارد و تخمک‌های فریزشده تا ۱۰ سال _بدون افت کیفیت_ قابل استفاده می‌باشد.

بیشتر بخوانید: روش های افزایش شانس بارداری در سن بالا

مراحل فریز تخمک

فریز تخمک طی چند مرحله و بین ۲ تا ۴ هفته صورت می‌گیرد که مراحل آن به شرح زیر است:

• تحریک تخمک‌گذاری
• استخراج تخمک
• انجماد تخمک

تحریک تخمک‌گذاری

اولین مرحله برای انجماد تخمک شامل تحریک تخمدان برای تخمک‌گذاری است. از آنجایی که به طور طبیعی، روند تخمک‌گذاری به کمک هورمون‌هایی خاص در بدن صورت می‌گیرد؛ لذا در فرایند انجماد تخمک می‌بایست این هورمون‌ها به طور مصنوعی دریافت شود تا فولیکول‌های بیشتری به تخمک بالغ تبدیل گردد.

درواقع، با استفاده از داروهای محرک تخمک‌گذاری نظیر آگونیست هورمون آزادکننده گنادوتروپین (مانند لوپرون)، آنتاگونیست‌های هورمون آزادکننده گنادوتروپین (مانند سترورلیکس) و داروهای حاوی HMG و FSH و… می‌توان تخمدان را تحریک کرد که بیش از یک تخمک آزاد کند.

در طول این دارودرمانی، آزمایش خون از فرد گرفته می‌شود تا سطح پاسخ بدن به داروها ارزیابی شود. گفتنی است که در شرایط نرمال، سطح استروژن بدن بالا می‌رود و سطح پروژسترون تا هنگام تخمک‌گذاری پایین باقی می‌ماند. همچنین در این مرحله، به‌طور مرتب تعداد، اندازه و میزان بالغ شدن فولیکول‌ها با سونوگرافی واژینال بررسی می‌شود.

استخراج تخمک

در مرحله بعد باید تخمک‌ها از تخمدان استخراج گردد. پس از بیهوشی یا تزریق آرام‌بخش برای کاهش درد، پزشک ضمن مشاهده اندام‌های درونی با دستگاه سونوگرافی، تخمک‌های بالغ را به کمک یک سوزن ظریف از طریق واژن خارج می‌سازد. بسته به سن فرد، تعداد مختلفی تخمک _بین ۵ تا ۲۰ عدد_ جمع‌آوری می‌گردد و به آزمایشگاه جنین‌شناسی انتقال می‌یابد که کل این فرایند حدود ۳۰ دقیقه طول می‌کشد.

باید ذکر نمود که چند ساعت پس از تخمک کشی، فرد مرخص می‌شود و ممکن است تا چند روز، احساس درد و گرفتگی خفیفی در عضلات شکم داشته باشد. این عوارض طبیعی بوده و نیاز است برخی فعالیت‌های مراقبتی بعد از پانکچر انجام گردد.

بیشتر بخوانید: عمل پانکچر؛ مراقبت ها و تغذیه بعد از تخمک کشی

انجماد تخمک

پس از انجام عمل پانکچر یا استخراج تخمک، تخمک‌ها طی مدت‌زمان کوتاهی به آزمایشگاه جنین‌شناسی منتقل شده و زیر دمای صفر درجه منجمد می‌گردد که در ادامه مطلب، نحوه انجام فرایند انجماد یا فریز تخمک شرح داده می‌شود.

فرایند انجماد تخمک چگونه است؟

با انتقال تخمک‌ها به آزمایشگاه، این سلول‌ها در نیتروژن مایع با دمای منفی ۱۹۶ درجه سلسیوس نگهداری می‌شود تا مانع از فعالیت بیولوژیکی آن‌ها گردد. باید دانست که انجماد تخمک به دو روش انجام می‌پذیرد:

• انجماد آهسته: در این روش، ابتدا غلظت کمی از ماده ضدسرطان استفاده می‌شود که با کم کردن تدریجی دما، غلظت آن بیشتر می‌شود و متابولیسم تخمک‌ها به مرور پایین می‌آید.
• انجماد شیشه سازی: از همان ابتدا از غلظت زیاد ماده ضدسرطان استفاده می‌کنند که به‌علت انجماد سریع تخمک‌ها، امکان تشکیل بلورهای یخی وجود نخواهد داشت.

در مجموع، تخمک‌های فریز شده را می‌توان برای مدتی طولانی نگهداری کرد؛ اما باتوجه به افزایش خطر بارداری در سنین بالا مانند دیابت و فشارخون بارداری، توصیه می‌شود که اقدام به بارداری زودتر صورت گیرد.

گفتنی است که پس از انجام مراحل مورد نیاز برای فرایند جمع‌آوری و فریز تخمک، فرد می‌تواند بعد از یک هفته، فعالیت‌های روزانه خود را در پیش بگیرد و از روش‌های پیشگیری از بارداری استفاده نماید.

بارداری با تخمک فریز شده به چه صورت است؟

همان‌طور که اشاره شد، تخمک‌های فریز شده برای بارداری خود فرد یا جهت اهدا به زوج‌های نابارور مورد استفاده قرار می‌گیرد. تخمک‌ها به تعداد مورد نیاز، از حالت انجماد خارج می‌شوند و سپس با روش‌هایی همچون آی‌وی‌اف یا میکرواینجکشن (تزریق اسپرم به داخل سیتوپلاسم) لقاح انجام می‌پذیرد. به عبارتی دیگر، با دریافت اسپرم همسر در آزمایشگاه، معمولاً ۲ الی ۳ تخمک برای لقاح انتخاب می‌گردد. پس از لقاح آزمایشگاهی، جنین به رحم مادر انتقال می‌یابد و وی باید طی روزهای آینده منتظر آغاز علائم بارداری باشد.

معمولاً بهتر است برای داشتن یک دوران نقاهت کامل، تا یک هفته از فعالیت‌های سنگین پرهیز نمود و درصورت مشاهده علائمی مانند خونریزی شدید، تب بالای ۳۸.۵ درجه، اختلال در ادرار و افزایش وزن بیش از ۰.۹ کیلوگرم طی ۲۴ ساعت، بلافاصله به پزشک مراجعه کرد.

ضمناً از آنجایی که شانس برداشت تخمک‌های باکیفیت در سنین بالا کم است، به زنان دارای سن بیش از ۳۵ سال توصیه می‌شود دفعات بیشتری برای استخراج تخمک اقدام کنند و بیش از ۳۰ تخمک را فریز نمایند. به بیانی دیگر، مطالعات نشان می‌دهد که از هر ۱۰ تخمک فریز شده، حدود ۷ تخمک پس از رفع انجماد، سالم باقی می‌ماند؛ سپس از این تعداد حدود ۵ یا ۶ تخمک بارور می‌شود و تنها ۳ الی ۴ رویان به رحم زن انتقال می‌یابد.

دلایل استفاده از تخمک فریز شده

استفاده از تخمک‌های فریزشده یا منجمد، دلایل گوناگونی دارد که اغلب به مقابله با مشکلات ناباروری و افزایش بازه سنی فرزندآوری مربوط می‌شود. از علل اصلی انجماد تخمک می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• حفظ قدرت باروری زن پس از درمان‌های مخربی مانند شیمی‌درمانی، پرتودرمانی یا برداشتن فیبروئیدها و کیست تخمدان با لاپاراسکوپی
• حفظ شانس حاملگی برای بازه سنی طولانی‌تر در دختران مجرد حتی تا ۵۰ سالگی
• ذخیره تخمک‌های اضافی استخراج‌شده در روش IVF
• ذخیره تمامی تخمک‌های به‌دست آمده از آی‌ وی‌ اف برای بارداری در زمان آمادگی زوج
• استفاده از تخمک‌های جوان‌تر و باکیفیت در آینده
• انجام لقاح آزمایشگاهی و انتقال جنین به رحم جایگزین (درصورت لزوم)
• احتمال آسیب به تخمدان در جراحی‌های پیش رو
• بروز نارسایی تخمدان در زنان مبتلا به بیماری‌های ژنتیکی مانند سندرم ایکس شکننده یا سندرم ترنر
• ابتلا به سایر بیماری‌های اثرگذار بر عملکرد تخمدان
• تمایل به عقب انداختن بارداری جهت ادامه تحصیل، کار یا دلایل شخصی
• ابتلا به بیماری‌های اتوایمیون همچون لوپوس، بیماری‌های خودایمنی یا کم‌خونی داسی‌شکل
• داوطلب شدن برای اهدای تخمک به زوج‌های نابارور

بیشتر بخوانید: آیا ذخیره تخمدان کم باعث ناباروری می شود؟

علت فریز کردن تخمک 

فریز کردن تخمک به عنوان یکی از راه‌های حفظ قدرت باروری زنان برای مدت طولانی‌تر، به علت شرایط مختلفی انجام می‌شود که هدف اصلی آن کاهش مشکلات نازایی و افزایش سن باروری بانوان است. از مهم‌ترین دلایل فریز تخمک می‌توان به جلوگیری از ناباروری ناشی از درمان‌هایی نظیر لاپاراسکوپی (برای برداشتن فیبروم و کیست تخمدان)، شیمی‌درمانی و پرتودرمانی اشاره کرد.

همچنین انجماد تخمک به‌ویژه در دختران مجرد، باعث حفظ باروری تا حدود سن ۵۰ سالگی، کاهش خطر بارداری‌های آینده به علت استفاده از تخمک جوان، ذخیره تخمک‌های اضافی برای IVF های بعدی و حتی اهدای تخمک به زوج‌های نابارور می‌شود.

دیگر علت فریز کردن تخمک در زنان و دختران جوان، بروز مشکلات و بیماری‌های اثرگذار بر باروری است که از جمله این مشکلات باید به خطر آسیب‌دیدگی تخمدان در جراحی‌های آینده، نارسایی تخمدان ناشی از بیماری‌های ژنتیکی (مانند سندرم ترنر یا سندرم ایکس شکننده) و... اشاره کرد.

گاهی در افراد مبتلا به بیماری‌های خودایمنی و اختلالاتی نظیر لوپوس یا کم‌خونی داسی‌شکل، انجماد تخمک برای حفظ قدرت باروری توصیه می‌شود. در برخی زنان نیز علت فریز کردن تخمک، تمایل به ادامه تحصیل و اشتغال یا سایر دلایل شخصی می‌باشد.

اقدامات قبل از انجماد تخمک

برای انجام فریز تخمک باید به یک مرکز ناباروری مراجعه کرد و چند مرحله مختلف را پشت سر گذاشت. اقدامات قبل از فریز تخمک شامل معاینه‌هایی برای بررسی وضعیت غدد درون‌ریز و متابولیسم بدن می‌باشد که با یک تست خون، سطح هورمون‌ها و ذخیره تخمدان ارزیابی می‌شود.

در ضمن، آزمایش ذخیره تخمدان جهت تعیین مقدار و کیفیت تخمک‌ها، در روز سوم چرخه قاعدگی صورت می‌گیرد و پزشک آزمایش‌های هورمونی مختلفی مانند FSH، AMH، استرادیول و تست بیماری‌های عفونی نظیر هپاتیت B و C یا HIV را انجام می‌دهد. با اندازه‌گیری غلظت هورمون تحریک‌کننده فولیکول (FSH) و استرادیول در خون نیز می‌توان واکنش تخمدان‌ها به داروی باروری را پیش‌بینی کرد.

همچنین با دیگر آزمایش‌های خون و اولتراسوند تخمدان‌ها امکان ارزیابی عملکرد تخمدان وجود دارد. به‌علاوه، سونوگرافی کمک می‌کند که تعداد فولیکول‌های بالغ و نابالغ و وضعیت کلی تخمدان‌ها مشخص گردد.

تقویت تخمک گذاری با راهکارهای مفید و تغذیه مناسب

سلامت تخمدان و تخمک نقش قابل‌توجهی در بارداری دارد که این مهم، تحت تأثیر عواملی ازجمله سن، تعادل هورمونی، گردش خون و اکسیژن‌زایی مناسب، ماساژ تخمدان و کنترل استرس و اضطراب می‌باشد.

به علاوه، تغذیه مناسب نیز می‌تواند به بهبود باروری کمک شایانی نماید؛ به‌طورمثال، مصرف حبوبات، آجیل و میوه‌های خشک، کنجد، سبزیجات برگ‌سبز، آووکادو، انواع توت‌ها و ریشه ماکا سلامت تخمدان را افزایش می‌دهد و موجب تقویت تخمک‌گذاری می‌شود.

خطرات و عوارض فریز تخمک چیست؟

استخراج تخمک، انجماد آن و سپس استفاده از تخمک‌های فریز شده برای بارداری ممکن است موجب برخی خطرات و عوارض احتمالی شود که عبارتند از:

• تحریک بیش از حد تخمدان ناشی از داروهای تحریک تخمک‌گذاری (سندروم OHSS)
• عوارض بیهوشی درصورت استفاده از داروهای بیهوشی حین عمل پانکچر (استخراج تخمک)
• خونریزی حین عمل
• بروز عفونت در مواردی نادر
• درد تخمدان‌ها در اثر استفاده از داروهای تزریقی ازقبیل هورمون تحریک‌کننده فولیکول یا هورمون لوتئینیزه
• بروز عوارض ثانویه تحریک تخمدان مانند نفخ، درد شکم، اسهال، حالت تهوع و استفراغ
• افزایش خطر سقط جنین درصورت استفاده از تخمک‌های فریز شده به‌ویژه در سنین بالا
• آسیب به رگ‌های خونی، روده یا مثانه حین استخراج تخمک در مواردی نادر
• برخی پیامدهای عاطفی مانند امید قطعی به بارداری در آینده باوجود احتمال شکست در درمان‌های آینده

بیشتر بخوانید: سندرم تحریک بیش از حد تخمدان (OHSS)؛ علائم، عوارض و درمان

آیا انجماد تخمک بر روی جنین اثرگذار است؟

باتوجه به اینکه بارداری با تخمک‌های فریز شده تفاوت‌های زیادی با بارداری طبیعی دارد، این نگرانی برای برخی پدر و مادرها پیش می‌آید که آیا انجماد تخمک یک فرایند ایمن است یا احتمال بروز بیماری‌ها و مشکلات جنین را افزایش می‌دهد؟ باید گفت تاکنون چندهزار نوزاد در سراسر جهان، به کمک تخمک‌های منجمد متولد شده‌اند و طبق گزارش‌ها، میزان بروز نقص‌های حین تولد در این گروه از نوزادان با سایر نوزادان تفاوتی نداشته است. بنابراین می‌توان این فرایند را یک روش ایمن و مؤثر دانست و بدون نگرانی از آن استفاده کرد.

هزینه فریز تخمک چقدر است؟

هزینه و قیمت فریز تخمک در بیمارستان‌ها و مراکز خصوصی و دولتی با یکدیگر متفاوت است و به اقدامات و آزمایش‌های انجام‌شده بستگی دارد. بخشی از هزینه درمانی مربوط به آزمایش‌های پیش از استخراج تخمک می‌شود و بخشی دیگر به آزمایش‌های غربالگری بیماری‌هایی نظیر ایدز و هپاتیت اختصاص دارد.

داروهای استفاده‌ شده برای تحریک تخمک‌گذاری و تعداد جلسات سونوگرافی در طول هورمون‌درمانی نیز مبلغ دیگری را به هزینه‌های درمانی اضافه می‌کند. در ادامه هم باید مبلغی را برای انجام عمل استخراج تخمک و سپس نگهداری ذخیره تخمک‌های منجمد شده در بانک ذخیره تخمدان پرداخت.

بیشتر بخوانید: هزینه های درمان ناباروری و آی وی اف چقدر است؟

بهترین سن برای فریز کردن تخمک

بهترین سن برای فریز کردن تخمک، سنین جوانی و پیش از ۳۰ یا ۳۵ سالگی می‌باشد که کیفیت تخمک‌ها بیشتر و احتمال بروز اختلالات کروموزومی در جنین کم است.

میزان موفقیت فرایند انجماد تخمک

به‌طورکلی، میزان موفقیت فریز تخمک به عواملی مانند سن پایین فرد و استخراج تعداد بیشتری از تخمک‌ها بستگی دارد و این میزان بین ۳۰ تا ۶۰ درصد متغیر می‌باشد.

آیا شرایط فریز تخمک برای دختران مجرد وجود دارد؟

بسیاری از دختران مجرد که هنوز ازدواج نکرده‌اند یا به دلیل ادامه تحصیل و کار قصد ازدواج در سنین بالا را دارند، علاقه‌مند به فریز تخمک برای بارداری در آینده می‌باشند. با این حال، گاهی این سؤال پیش می‌آید که فرایند استخراج و فریز تخمک در دختران باکره و مجرد چگونه است و آیا امکان آن وجود دارد یا خیر.

باید گفت دختران نیز در سنین مختلف می‌توانند بدون نگرانی درخصوص هرنوع آسیب یا مشکل، اقدام به استخراج و فریز تخمک‌های خود نمایند. البته این فرایند در دختران مجرد، کمی متفاوت با زنان متأهل می‌باشد.

مراحل فریز تخمک برای دختران مجرد شامل مراحل زیر است:

1. آماده‌سازی: دختران در این مرحله همچون سایر بانوان، به یک مرکز باروری معتبر مراجعه می‌کنند و تحت معاینه توسط پزشک زنان و متخصص غدد قرار می‌گیرند. انجام سونوگرافی و آزمایش خون جهت تعیین ذخیره تخمدان، کیفیت تخمک‌ها، سنجش سطح هورمون FSH، کارآمدی و عملکرد تخمدان‌ها و همچنین غربالگری جهت اطمینان از عدم ابتلای فرد به هپاتیت و ایدز ضروری می‌باشد.
2. تحریک تخمک‌گذاری: در این مرحله، هورمون‌های مصنوعی در قالب داروی تحریک تخمک‌گذاری به صورت تزریقی یا قرص مصرف می‌شود. ضمناً برخی داروهای جلوگیری جهت پیشگیری از تخمک‌گذاری زودرس و قاعدگی زودهنگام، برای دختر تجویز می‌گردد. در ادامه، فرد باید تحت معایناتی قرار گیرد که شامل بررسی پاسخ بدن به داروها، اندازه‌گیری سطح استروژن، سونوگرافی برای بررسی رشد فولیکول‌ها و نحوه سپری شدن فرایند بلوغ تخمک _حدود ۲ هفته_ تخمک می‌باشد.
3. تخمک‌گیری و انجماد: نهایتاً فرد برای استخراج تخمک‌ها آماده می‌شود. در این مرحله برخلاف زنان متأهل، عمل تخمک‌گیری توسط جراحی لاپاراسکوپی و با ایجاد برش کوچکی بر روی شکم انجام می‌پذیرد. پزشک پس از بیهوشی فرد و ایجاد برش روی شکم در حوالی تخمدان‌ها، با سوزن مخصوصی تخمک‌ها را جمع‌آوری می‌کند و آن‌ها را برای ذخیره تخمک و انجماد به آزمایشگاه می‌فرستد.

در چه مواردی از فریز تخمک برای دختران مجرد استفاده می شود؟

برای دختران مجردی که دچار مشکلاتی هستند؛ اما تصمیم به حفظ قدرت باروری آتی خود را دارند، روش فریز تخمک پیشنهاد می‌شود. برخی از مشکلات و اهدافی که دختران مجرد را مشمول استفاده از فرایند فریز تخمک می‌کند عبارتند از:

• سابقه یائسگی زودرس خانوادگی
• ضرورت انجام شیمی‌درمانی جهت مقابله با بیماری‌های بدخیمی نظیر سرطان
• ابتلا به بیماری‌های خودایمنی و یا عارضه‌هایی نظیر کیست اندومتریوما و توده تخمدان
• تمایل به اهدای تخمک به سایر افراد نابارور

سؤالات متداول

معمولاً برای بارداری به چه تعداد تخمک فریزشده نیاز می‌باشد؟

در کل، معمولاً تا 10 عدد تخمک را فریز می‌کنند؛ چراکه در اثر فرایند یخ‌زدایی ممکن است تنها 7 عدد از آن‌ها باقی بماند و از این تعداد نیز فقط 5 یا 6 تخمک بارور گردد و در نهایت، 3 الی 4 تخمک بارورشده و باکیفیت به رحم مادر انتقال داده شود.

انجماد تخمک در افراد بالای 38 سال چگونه امکان‌پذیر است؟

همان‌طور که اشاره شد، بارداری موفقیت‌آمیز به کمک روش فریز تخمک، زمانی به وقوع می‌پیوندد که خانم در سنین پایین‌تر اقدام به فریز تخمک کرده باشد؛ چراکه تخمک‌ها در سنین پایین از کیفیت بهتری برخودار هستند. به عبارتی دیگر، نرخ بارداری به سن خانم به هنگام مراجعه برای استفاده از تخمک فریزشده بستگی ندارد؛ بلکه به سن خانم در موقع اقدام برای فریز جنین بستگی دارد.

باتوجه به این توضیحات باید دانست که احتمال حاملگی بانوان بالای 38 سال به کمک روش انجماد تخمک وجود دارد؛ ولی میزان آن از افراد جوان‌تر کمتر می‌باشد. حتی طبق آمار، حاملگی معمولی به کمک استفاده از تخمک فریزشده در بانوان 43 ساله نیز دیده شده است.

روش فریز تخمک چه زمانی با بیشترین درصد موفقیت همراه است؟

مهم‌ترین عامل در میزان موفقیت این روش، سن زن می‌باشد؛ به گونه‌ای که سنین زیر 32 سال، بهترین زمان برای انجام فرایند انجماد تخمک به شمار می‌رود. البته ناگفته نماند که به طور کلی بانوان زیر 43 سال می‌توانند جهت حفظ قدرت باروری خود، اقدام به انجماد تخمک خود نمایند.

چگونه به وسیله تخمک فریزشده، بارداری رخ می‌دهد؟

ابتدا به کمک داروهای هورمونی، رحم زن آماده پذیرش جنین می‌شود؛ سپس تخمک فریزشده، یخ‌زدایی می‌گردد و در محیط آزمایشگاه با اسپرم همسر لقاح داد می‌شود. در نهایت تخمک بارورشده به رحم زن منتقل شده و پروسه بارداری آغاز می‌شود.