سه ماهه سوم بارداری مراقبت ها و اقدامات لازم و ضروری

سه ماهه سوم یکی از حساس‌ترین و مهم‌ترین زمان در دوره بارداری زنان است که می‌تواند تأثیر جدی و مهمی بر سلامت جنین داشته باشد. برخی علائم مانند بی‌خوابی در این دوران افزایش پیداکرده و میزان استرس زنان معمولاً در این دوران و با نزدیک شدن به زمان زایمان بیشتر می‌شود.

آگاهی از علائم، خطرات و مراقبت‌های این دوران می‌تواند تا حد زیادی میزان اضطراب زنان باردار را کاهش داده و به آن‌ها کمک کند که سه ماهه سوم بارداری را به خوبی و بدون مشکل سپری کنند. با ما همراه شوید تا در این مطلب به طور کامل با مراقبت‌های سه ماهه سوم بارداری آشنا شویم.

سه ماهه سوم بارداری و نکات مهم آن

سه ماهه سوم بارداری از هفته بیست و هشتم آغازشده و تا هفتم چهلم ادامه خواهد داشت. در این دوران شخص باید آزمایش‌های لازم و مهمی مانند آزمایش پودر قند، آزمایش خون، تست‌های کبدی و آزمایش ادرار را انجام دهد تا همه‌چیز درباره سلامت مادر و جنین موردبررسی قرار گیرد. درصورتی‌که زن گروه خونی منفی و همسر او گروه خونی مثبت داشته باشد، باید از هفته بیست و هشتم تا هفته سی و دوم آمپول روگام به مادر تزریق شود.

در هفته سی و پنجم بارداری برای بررسی وضعیت جنین، نحوه قرارگیری سر آن و تشخیص نوع زایمان یک سونوگرافی از مادر انجام می‌شود. همچنین در اواخر دوران بارداری و آغاز هفته سی و پنجم به‌خصوص در اولین زایمان، باید وضعیت لگن مادر بررسی شود تا پزشک تشخیص دهد مادر توانایی زایمان طبیعی را دارد یا باید سزارین شود.

مهم‌ترین مسئله در دوران سه ماهه سوم بارداری توجه به روند رشد و وزن جنین است. درصورتی‌که جنین نسبت به روند طبیعی رشد مناسبی نداشته باشد، حتماً باید توسط پزشک متخصص موردبررسی قرار گیرد. همچنین در صورت ابتلا مادر به دیابت، ممکن است جنین رشد بیش از اندازه داشته باشد. از این رو بررسی شرایط مادر و جنین در سه ماهه سوم بارداری بسیار مهم و غیرقابل‌چشم‌پوشی است.

بیشتر بخوانید: آزمایش ها و تست های ضروری دوران بارداری

تغییرات جنین و مادر در سه ماهه سوم بارداری

برای آن‌که بتوانید مراقبت‌های سه ماهه سوم بارداری را به خوبی انجام دهید، لازم است با روند تغییرات جنین و مادر در سه ماهه سوم بارداری آشنا شوید. در این دوران روند رشد جنین کماکان ادامه دارد. در هفته سی و ششم جنین به سمت لگن حرکت کرده و تا دو هفته آخر بارداری در این وضعیت باقی می‌ماند.

در سه ماهه سوم بارداری جنین می‌بیند، می‌شنود، گریه می‌کند و می‌تواند انگشت شست خود را مک بزند و اعضای بدنش به‌طور کامل شکل می‌گیرد، در واقع قسمت‌هایی مانند بازوها، دست‌ها، انگشتان دست، پاها و انگشتان پا به صورت کامل شکل می‌گیرد و کلیه و ریه جنین کاملاً رشد پیدا می‌کند.

با نزدیک شدن به روزهای پایان بارداری و سنگین‌تر شدن جنین برخی تغییرات در مادر ایجاد می‌شود که طبیعی است و مشاهده آن‌ها نباید شما را نگران کند. از جمله این تغییرات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

• بی‌حسی کف دست
• گرفتگی عضلات پا
• ترک‌های پوستی
• تنگی نفس خفیف
• اختلال در خواب
• احساس خستگی مفرط
• تغییرات در سینه‌ها
• بدن‌درد
• سوزش سر دل
• احساس گرما و افزایش دمای پوست
• افزایش تکرر ادرار به دلیل افزایش فشار به مثانه
• ورم مچ پا، دست و صورت
• کاهش میل جنسی
• خشکی پوست
• افزایش وزن حتی تا 16 کیلوگرم
• افزایش ترشحات سفید واژن
• یبوست و سو هاضمه

آزمایش‌های قبل از تولد در سه ماهه سوم بارداری

به آغاز سه ماهه سوم بارداری ویزیت مادر از ماهی یک بار به هر دو هفته یک بار تغییر کند. البته این تغییر با توجه به شرایطی مانند رشد و تکامل جنین، تشخیص ماما و وضعیت پزشکی مادر می‌تواند کمتر یا بیشتر شود. در این دوران ممکن است معاینات لگنی برای تعیین گشادشدن دهانه رحم نیز موردبررسی قرار گیرد. در ویزیت‌های سه ماهه سوم بارداری موارد زیر موردبررسی قرار می‌گیرد.

• فشار خون مادر
• وزن مادر
• هرگونه علائم و مشکل
• آزمایش ادرار
• ضربان قلب جنین
• موقعیت رشد و تکامل جنین

آزمایش‎های لازم در سه ماهه سوم بارداری

جهت بررسی وضعیت مادر و جنین لازم است در سه ماهه سوم بارداری آزمایش‎های لازم زیر انجام شود.

تست استرپتوکوک های گروه B

این آزمایش در صورت نیاز در هفته 35 تا 37 بارداری برای بررسی وجود یا عدم وجود باکتری استرپتوکوک با نمونه برداری از مقعد و واژن انجام می‌شود. این باکتری موجب عفونت در جنین شده و می‎تواند باعث بروز مشکلات و اختلالاتی مانند از دست دادن شنوایی کودک، اختلال در بینایی یا حتی عقب ماندگی ذهنی شود. در صورت مثبت شدن جواب آزمایش با تجویز پزشک باید تا زمان زایمان آنتی بیوتیک مناسب مصرف شود.

تست انقباضی (CST) یا تست بدون استرس

این تست در سه ماهه سوم بارداری و در بارداری‌های پرخطری مانند دیابت یا فشار خون بالا مادر و بارداری‌های چند قلو انجام می‌شود. در این روش گیرنده‌هایی به شکم زنان وصل می‌شود تا ضربات قلب جنین هنگام حرکت او اندازه‌گیری شود. همچنین دکتر ممکن است در بارداری‌های پرخطر تست انقباضی را نیز تجویز کند.

در این آزمایش با تزریق پیتوسین انقباضات رحمی ایجاد شده و حین آن ضربان قلب جنین اندازه‌گیری می‌شود. در واقع هدف از انجام هر دو تست آن است میزان تحمل جنین نسبت به استرس زایمان سنجیده شود.

آزمایش پروفایل بیوفیزیکال

در برخی موارد مانند بارداری‌های پرخطر و زایمان دیرتر از موعد، ممکن است پزشک متخصص برای بررسی سلامت جنین تست بیوفیزیکال را تجویز کند. این آزمایش ترکیبی از سونوگرافی و تست بدون استرس بوده و هیچ خطر و آسیبی برای جنین و مادر ندارد. در این آزمایش مواردی مانند وضعیت تنفسی جنین، حجم مایع آمنیوتیک، حرکات جنین و وضعیت ماهیچه‌ها موردبررسی قرار می‌گیرد. 

نکات مهم و مراقبت‌های سه ماهه سوم بارداری

پس از بررسی تمام موارد و نکات مهم مربوط به دوران سه ماهه سوم بارداری، مراقبت‌های زیر می‎تواند همه‌چیز را برای یک زایمان خوب فراهم آورد.

• داشتن یک برنامه غذایی مناسب حاوی آب فراوان، ویتامین‌ها و پروتئین‌های موردنیاز، غلات و مواد فیبردار، میوه و سبزیجات
• انجام ورزش کگل با نزدیک شدن به زمان زایمان
• داشتن فعالیت مناسب و کافی
• خواب کافی
• رعایت بهداشت دهان و دندان
• پرهیز از مصرف الکل، سیگار و مواد مخدر
• پرهیز از مصرف مواد خام و دودی
• پرهیز از سفر هوایی یا زمینی طولانی‌مدت
• پرهیز از اضطراب و فشار روانی

علائم خطرناک در سه ماهه سوم بارداری

در کنار مشاهده برخی علائم طبیعی، ممکن است شاهد تغییرات و اتفاق‌هایی در دوران سه ماهه بارداری باشید که وقوع آن‌ها می‌تواند برای مادر و جنین خطرناک باشد. در صورت مشاهده هرکدام از علائم خطرناک و غیر طبیعی باید در کوتاه‌ترین زمان ممکن به پزشک متخصص مراجعه کنید. از جمله این علائم خطرناک می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

کاهش حرکات جنین

با نزدیک شدن به زمان زایمان و در سه ماهه سوم بارداری باید بیش از هر زمان دیگر به حرکات جنین دقت کنید. از هفته سی و هفتم به بعد به طور میانگین در هر 40 دقیقه باید یک بار حرکات جنین حس شود. کاهش حرکات جنین از هفته 28 تا هفته 30 می‌تواند دلایلی مانند وزن کم جنین، اختلال در رشد، کاهش مایع آمنیوتیک و نرسیدن اکسیژن کافی به جنین داشته باشد.

با وجود این که میزان میانگین حرکات جنین می‌تواند کمی افزایش یا کاهش پیدا کند، باید در نظر داشت که کاهش شدید و یا توقف ناگهانی حرکت نوزاد یکی از مهم‌ترین عوامل خطرناکی است که نیازمند توجه بسیار است.

پاره شدن زودتر از موعد کیسه آب

پارگی زودتر از موعد کیسه آب در هفته‌های قبل از هفته 37‌ام اتفاق افتاده و به شکل خروج مایع از واژن خود را نشان می‌دهد. عفونت دستگاه تناسلی، دیابت، فشار خون بالا، ضربه شدید به شکم و سابقه پارگی کیسه آب در بارداری‌های قبلی از جمله علل وقوع این اتفاق است.

درد شدید ناگهانی یا مداوم در شکم

یکی دیگر از علائم خطرناک سه ماهه سوم بارداری درد شدید در قسمت شکم یا درد مداوم در این ناحیه است. در صورت احساس این درد باید به پزشک متخصص یا اورژانس مراجعه کرد. درد در ناحیه شکم می‌تواند به دلایل مختلف زیر اتفاق بیفتد.

• فیبروئید رحم در سه ماهه اول و دوم بارداری می‌تواند منجر به بروز خونریزی و در سه ماهه سوم منجر به درد در ناحیه شکم شود.
• جفت سرراهی از دیگر عواملی است که می‌تواند منجر به درد شدید یا مداوم در ناحیه شکم شود.
• فشارخون بالا در دوران بارداری می‌تواند یکی از علائم پره اکلامسی بوده و در زنان منجر به ایجاد احساس درد در ناحیه شکم و سر شود.
• عفونت مثانه
• مشکلات عصبی

خونریزی شدید

یکی دیگر از علائم خطرناک و هشداردهنده در سه ماهه سوم بارداری، خونریزی است. لکه بینی در این دوران تا حدی طبیعی است اما اگر خونریزی شما شدید بود، احتمال سقط‌جنین یا جدا شدن ناگهانی جفت وجود دارد. از این رو در صورت مشاهده خونریزی حتماً به پزشک متخصص مراجعه کنید.

تب و لرز شدید

یکی دیگر از علائم خطرناک در سه ماهه سوم بارداری، تب و لرز شدید است. تب و لرز می‌تواند به دلیل بروز عفونت در بدن شکل بگیرد. این عفونت می‌تواند یک عفونت ساده مانند سرماخوردگی یا عفونت‌های شدیدتر و جدی‌تر باشد. از جمله عفونت‌های جدی که می‌تواند منجر به تب در سه ماهه سوم بارداری شود می‌توان به عفونت تناسلی، عفونت در کلیه، دستگاه ادراری، عفونت تنفسی یا مسمومیت غذایی اشاره کرد.

استفراغ

استفراغ و حالت تهوع در سه ماهه اول و سوم بارداری طبیعی است و معمولا تمامی زنان باردار در این دوران حالت تهوع صبحگاهی و ناشتا را تجربه می‌کنند. با این حال میزان این حس در دوران سوم بارداری بسیار کمتر است. البته ممکن است برخی از زنان در طول 9 ماه بارداری خود حالت تهوع را تجربه کنند.

در صورتی که استفراغ و حالت تهوع شما چند هفته‌ای است که قطع شده و در سه ماهه سوم بارداری مجددا آن را تجربه می‌کنید، بهتر است با پزشک متخصص خود مشورت کنید. با وجود آن که این مساله می‌تواند دلایل ساده‌ای مانند مسمومیت غذایی داشته باشد، اما در برخی موارد می‌تواند خطرات جدی برای جنین و مادر داشته باشد.

سوزش یا مشکل هنگام دفع ادرار

از دیگر علائم خطرناک در سه ماهه سوم بارداری سوزش یا مشکل هنگام دفع ادرار است که می‌تواند نشان دهنده عفونت ادراری باشد. ادرار خونی یا حس کاذب نیاز به دفع ادرار از جمله مشکلات شایع در دفع ادرار است. عفونت ادراری در صورت عدم درمان می‌تواند منجر به عفونت در کلیه یا زایمان زودرس شود. خوشبختانه این مشکل با مصرف چند دوره آنتی بیوتیک قابل حل خواهد بود.

از دیگر مشکلات جسمانی در سه ماهه سوم بارداری که حتما باید آن‌ها را جدی بگیرید، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تورم به خصوص در صورتی که پس از دراز کشیدن از بین نمی رود
• افزایش وزن سریع (بیش از ۵۰۰ گرم در روز)
• تاری دید یا دیدن لکه‌هایی در جلوی چشمان
• سردرد یا سرگیجه‌های شدید
• پاره شدن کیسه آب
• نشت هر مایع از واژن که می‌تواند به صورت قطرات کوچک یا فورانی باشد.
• انقباضات منظم یا سفت شدن دهانه رحم قبل از هفته 36(بیش از چهار انقباض در ساعت)

تغییرات خلق‌وخو و مشکلات روانی در سه ماهه سوم بارداری

سلامت روان نیز در کل دوران بارداری و سه ماهه سوم بسیار تأثیرگذار خواهد بود. تغییرات خلق‌وخو و عصبی شدن در برخی از دوران‌های بارداری طبیعی است. در کل بیش از 50 درصد زنان افسردگی و اضطراب دوران بارداری را تجربه می‌کنند. این احساسات ممکن است پس از زایمان نیز ادامه داشته و منجر به افسردگی پس از زایمان یا در موارد نادر روان‌پریشی شود.

باید بدانید که تغییرات روان می‌تواند بر روی جنین و ژن‌های تشکیل شونده او تأثیر بگذارد. بین اختلالات رفتاری و عاطفی در دوران کودکی و آرامش روانی مادر در دوران بارداری ارتباط وجود دارد. بنابراین در این دوران علاوه بر مشکلات جسمی حتماً مراقب تغییرات خلق‌وخو و مشکلات روانی خود نیز باشید.

تغذیه مناسب در سه ماهه سوم بارداری

با نزدیک شدن به زمان زایمان با رشد جنین و بزرگ‎تر شدن رحم، فضای دیگر اعضای بدن کاهش پیدا می‌کند. این مسئله باعث می‌شود زنان باردار بیشتر گرسنه شده و زودتر سیر شوند. موارد زیر به داشتن یک تغذیه مناسب در دوران سه ماهه سوم بارداری به شما کمک می‌کند.

• مایعات زیاد از جمله آب
• منابع اسید فولیک مثل سبزیجات برگ سبز مانند اسفناج، کلم پیچ، غلات کامل، غلات غنی شده، لوبیا و مرکبات
• منابع ویتامین D ماهی روغنی تخم مرغ
• مکمل ها در صورت توصیه پزشک
• منابع کلسیم مثل محصولات لبنی، توفو و آجیل
• منابع پروتئین مانند گوشت بدون چربی،ماهی، گوشت طیور، عدس، لوبیا، توفو و حبوبات
• منابع ویتامین C مثل میوه تازه (همچنین منبع خوبی از فیبر)، توت‌ها، مرکبات، کیوی، خربزه
• منابع منیزیم مثل بادام، دانه کدو تنبل، جو، جو دوسر، لوبیا و کنگر فرنگی
• منابع آهن مانند گوشت، محصولات لبنی، تخم مرغ، سبوس گندم، لوبیا

بیشتر بخوانید: تغذیه مناسب در دوران بارداری برای تقویت مادر و جنین

طرز خوابیدن مادر در سه ماهه سوم بارداری باید چگونه باشد؟

شاید تصور شما این باشد که شب نخوابیدن‌ها و بیداری‌های شبانه تنها به دوران پس از زایمان باز می‌گردد اما متاسفانه اغلب خانم‌ها در دوران سه ماهه سوم بارداری نیز با مشکلات زیادی برای خوابیدن مواجه خواهند شد. گرفتگی پا، کابوس‌های مختلف، درد کمر و لگن از جمله عواملی است که خواب راحت را از شما می‌گیرد. نکته بسیار مهم پس از ورود به دوران سه ماهه سوم بارداری اصلاح شیوه خوابیدن شما است. در این دوران فقط باید به پهلوها و ترجیحا پهلو چپ بخوابید. خوابیدن به صورتا طاق باز و به پشت باعث کاهش برون ده قلبی و کاهش خونرسانی به جنین خواهد شد. 

کارشناسان معتقدند خوابیدن به پهلوی چپ بهترین حالت برای سه ماهه سوم بارداری است چرا که گردش خون بهتر انجام شده و مواد ضروی و مغذی سریع تر و بهتر به جنین می رسد. همچنین خوابیدن به پهلوی چپ فشار را از روی کبد و کلیه‌ها کمتر کرده و باعث کاهش تورم دست و پا می‌شود. اگر در دوران بارداری درد لگن یا کمر دارید، می‌توانید از هنگام خواب یک یا دو بالش بین زانوها قرار داده یا آن‌ها را خم کنید. راهکارهای زیر می‌تواند به یک خواب راحت در دوران بارداری کمک کند.

• بالا بردن قسمتی از پشت بدن با چند بالش برای کاهش رفلاکس اسیده معده به مری یا سوزش سر دل
• بالا بردن پاها با بالش برای کمک به کاهش تورم و درد ساق پا
• استفاده از یک بالش بارداری مخصوص به‌منظور ایجاد حالت گهواره برای بدن و حمایت اضافی برای کمر و لگن

علائم زایمان چیست؟

در نظر داشته باشید که علائم شروع زایمان برای هرکس متفاوت است و می‌تواند به روش‌های مختلف شروع شود. اکثر زنان بین هفته‌های ۳۸ تا ۴۱ بارداری زایمان می‌کنند، اما هیچ راهی برای دانستن لحظه دقیق زایمان وجود ندارد.

هنگامی که زایمان شروع می‌شود، دهانه رحم منبسط می‌شود و ماهیچه‌های رحم در فواصل منظم شروع به انقباض می‌کند و این انقباضات به مرور زمان به هم نزدیک‌تر می‌شود. انقباضات شبیه دردهای قاعدگی، اما شدیدتر خواهد بود. همانطور که رحم شما منقبض می‌شود، ممکن است در کمر یا لگن احساس درد کنید و شکم شما سفت شود. علاوه بر انقباضات، برخی از علائم دیگر که نشان‌دهندۀ شروع فرایند زایمان است، در زیر آمده است:

• از دست دادن پلاگین مخاطی (ماده‌ای تشکیل یافته از مخاط که موجب مسدود شدن دهانه رحم می‌شود)
• پاره شدن کیسه آب
• ترشحات مخاطی خونی
• خروج مایع از واژن
• درد یا گرفتگی در شکم و کمر
• انقباضات زایمان
• درد لگنی و کمردرد

نتیجه‌گیری

آمارها نشان می‌دهد که از هر پنج زن یک نفر دچار اضطراب و افسردگی در سه ماهه سوم بارداری می‌شود. اطلاع از علائم طبیعی و مشکلات جدی در این دوران، استفاده از رژیم غذایی مناسب، انجام آزمایشات و ویزیت‎های لازم، خواب و استراحت کافی، ورزش و فعالیت مناسب می‌تواند به افراد کمک کند این دوران را به بهترین شکل ممکن پشت سر گذاشته و یک بارداری و زایمان بی‌خطر و خوب را تجربه کنند.