سه ماهه سوم بارداری مراقبت ها و اقدامات لازم و ضروری

سه ماهه سوم یکی از حساس‌ترین و مهم‌ترین زمان در دوره بارداری زنان است که می‌تواند تأثیر جدی و مهمی بر سلامت جنین داشته باشد. برخی علائم مانند بی‌خوابی در این دوران افزایش پیداکرده و میزان استرس زنان معمولاً در این دوران و با نزدیک شدن به زمان زایمان بیشتر می‌شود.

آگاهی از علائم، خطرات و مراقبت‌های این دوران می‌تواند تا حد زیادی میزان اضطراب زنان باردار را کاهش داده و به آن‌ها کمک کند که سه ماهه سوم بارداری را به خوبی و بدون مشکل سپری کنند. با ما همراه شوید تا در این مطلب به طور کامل با مراقبت‌های سه ماهه سوم بارداری آشنا شویم.

مراقبت‌ها و نکات مهم در سه‌ماهه سوم بارداری

سه‌ماهه سوم بارداری از هفته ۲۸ شروع و تا پایان هفته ۴۰ ادامه دارد. در این دوره، مادر باید تحت نظارت دقیق‌تری قرار بگیرد و چندین آزمایش مهم برای بررسی سلامت خود و جنین انجام دهد. این آزمایش‌ها شامل تست قند خون ، آزمایش خون، آزمایش‌های عملکرد کبد و آزمایش ادرار هستند.

اگر مادر دارای گروه خونی منفی و پدر با گروه خونی مثبت باشد، لازم است مادر بین هفته‌های ۲۸ تا ۳۲ بارداری آمپول روگام تزریق کند تا از بروز مشکلات مربوط به ناسازگاری خونی جلوگیری گردد.

در هفته ۳۵ بارداری، به منظور بررسی وضعیت قرارگیری جنین و تعیین نوع زایمان طبیعی یا سزارین، سونوگرافی انجام می‌شود. در همین هفته، بلاخص در اولین بارداری، لگن مادر نیز بررسی می­گردد تا مشخص شود که آیا شرایط برای زایمان طبیعی فراهم است یا نه.

یکی از مهم‌ترین موضوعات در سه‌ماهه سوم بارداری، پیگیری روند رشد و وزن جنین است. اگر وزن جنین کمتر از حد انتظار باشد یا رشد کافی نداشته باشد، باید بررسی‌های دقیق‌تری توسط پزشک انجام شود. لازم به ذکر است در مادرانی که به دیابت بارداری مبتلا هستند، ممکن است رشد جنین بیش از حد طبیعی باشد که آن هم نیاز به بررسی و کنترل دارد.

بیشتر بخوانید: آزمایش ها و تست های ضروری دوران بارداری

تحولات مادر و جنین در سه‌ماهه سوم بارداری

برای آن‌که بتوانید مراقبت‌های سه ماهه سوم بارداری را به خوبی انجام دهید، لازم است با روند تغییرات جنین و مادر در سه ماهه سوم بارداری آشنا شوید. در این دوران روند رشد جنین کماکان ادامه دارد. در هفته سی و ششم جنین به سمت لگن حرکت کرده و تا دو هفته آخر بارداری در این وضعیت باقی می‌ماند.

در سه ماهه سوم بارداری جنین می‌بیند، می‌شنود، گریه می‌کند و می‌تواند انگشت شست خود را مک بزند و اعضای بدنش به‌طور کامل شکل می‌گیرد، در واقع قسمت‌هایی مانند بازوها، دست‌ها، انگشتان دست، پاها و انگشتان پا به صورت کامل شکل می‌گیرد و کلیه و ریه جنین کاملاً رشد پیدا می‌کند.

با نزدیک شدن به روزهای پایان بارداری و سنگین‌تر شدن جنین برخی تغییرات در مادر ایجاد می‌شود که طبیعی است و مشاهده آن‌ها نباید شما را نگران کند. از جمله این تغییرات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

• بی‌حسی کف دست
• گرفتگی عضلات پا
• ترک‌های پوستی
• تنگی نفس خفیف
• اختلال در خواب
• احساس خستگی مفرط
• تغییرات در سینه‌ها
• بدن‌درد
• سوزش سر دل
• احساس گرما و افزایش دمای پوست
• افزایش تکرر ادرار به دلیل افزایش فشار به مثانه
• ورم مچ پا، دست و صورت
• کاهش میل جنسی
• خشکی پوست
• افزایش وزن حتی تا 16 کیلوگرم
• افزایش ترشحات سفید واژن
• یبوست و سو هاضمه

·   خشکی پوست

·   افزایش وزن (گاهی تا حدود ۱۶ کیلوگرم)

·   افزایش ترشحات سفید واژن

·   یبوست و مشکلات گوارشی

آزمایش‌های ضروری در سه‌ماهه سوم بارداری

با شروع سه‌ماهه سوم بارداری، تعداد مراجعات مادر به پزشک یا ماما بیشتر می‌شود. اگر در ماه‌های قبل، ویزیت‌ها به‌صورت ماهی یک بار بود، از این زمان به بعد هر دو هفته یک بار انجام می‌شود. البته این تعداد بسته به شرایط مادر، وضعیت رشد جنین و تشخیص پزشک ممکن است بیشتر یا کمتر شود.

در این دوره، برخی معاینات تخصصی هم ممکن است اضافه شوند؛ مثل معاینه لگن جهت بررسی میزان باز شدن دهانه رحم، مخصوصا اگر مادر در هفته‌های پایانی بارداری باشد یا علائم خاصی داشته باشد. در هر ویزیت سه‌ماهه سوم، موارد زیر بررسی خواهند شد:

فشار خون مادر برای اطمینان از اینکه مادر دچار فشار خون بالا یا مسمومیت بارداری نشده است.

افزایش وزن باید متناسب با رشد جنین باشد و از حد خاصی بیشتر یا کمتر نشود.

هر علامت جدید یا نگران‌کننده‌ای (مثل سردرد شدید، تورم زیاد، تاری دید، درد شکم و ...) بررسی می‌شود.

آزمایش ادرار جهت تشخیص عفونت، پروتئین اضافی یا قند بالا در ادرار که می‌تواند نشانه مشکلاتی مانند دیابت بارداری یا پره‌اکلامپسی باشد.

شنیدن و بررسی ضربان قلب جنین، برای اطمینان از سلامت او انجام می‌شود.

پزشک با لمس شکم و گاهی با سونوگرافی بررسی می‌کند که جنین در چه وضعیتی قرار دارد مثلا سر پایین است یا نه و رشد او طبیعی است یا خیر.

غربالگری‌ها و معاینات ضروری در سه‌ماهه سوم بارداری

با ورود به سه‌ماهه سوم بارداری، مراقبت‌های پزشکی جدی‌تر و منظم‌تر می‌شوند. در حالی که در ماه‌های قبل، مادران ماهی یک‌بار به پزشک مراجعه می‌کردند در این مرحله فاصله‌ی بین ویزیت‌ها به دو هفته کاهش پیدا می‌کند. البته بسته به شرایط بدنی مادر، وضعیت رشد جنین و نظر پزشک، ممکن است تعداد مراجعات بیشتر یا کمتر شود.

در این دوره، برخی بررسی‌های دقیق‌تر هم ممکن است به برنامه معاینه اضافه شوند، مثل معاینه لگن جهت بررسی آمادگی دهانه رحم، خصوصا در هفته‌های پایانی یا اگر علائم خاصی مثل درد یا انقباض وجود داشته باشد.

در هر ویزیت سه‌ماهه سوم، موارد زیر بررسی می‌شود:

• فشار خون مادر: جهت بررسی احتمال فشار خون بالا یا ابتلا به مسمومیت بارداری (پره‌اکلامپسی).
• کنترل وزن مادر: افزایش وزن باید متناسب با رشد جنین باشد نه بیش از حد و نه کمتر از حد انتظار.
• ارزیابی علائم هشداردهنده: مثل سردرد شدید، ورم زیاد، تاری دید، درد شکم یا کاهش حرکات جنین.
• آزمایش ادرار: به منظور شناسایی وجود عفونت، پروتئین اضافی یا قند بالا که ممکن است نشانه‌ای از دیابت بارداری یا پره‌اکلامپسی باشد.
• بررسی ضربان قلب جنین: اطمینان از سلامت قلب و وضعیت عمومی جنین.
• بررسی موقعیت و رشد جنین: با لمس شکم و در صورت نیاز سونوگرافی، موقعیت قرارگیری جنین مثلا سر به پایین یا عرضی بودن و میزان رشد او بررسی می‌شود.

مراقبت‌های ضروری برای حفظ سلامت مادر و جنین در سه‌ماهه سوم بارداری

در سه‌ماهه سوم بارداری، رعایت برخی نکات ساده اما مهم، به سلامت مادر و رشد مناسب جنین کمک کرده و شرایط را برای زایمان سالم و بدون مشکل فراهم می‌کند. در این مرحله پایانی بارداری، توجه به تغذیه، آرامش ذهن و آمادگی جسمی نقش بسیار مهمی دارد.

• رعایت تغذیه سالم و متعادل: استفاده از مقدار کافی آب، میوه و سبزیجات تازه، منابع غنی از پروتئین مثل گوشت، تخم‌مرغ و حبوبات و غلات کامل و مواد فیبردار برای پیشگیری از یبوست و حفظ انرژی بدن ضروری است.
• انجام تمرینات کگل: این تمرینات عضلات کف لگن را تقویت کرده و برای تسهیل زایمان و بهبودی پس از آن مفید است.
• داشتن فعالیت بدنی مناسب: پیاده‌روی سبک یا حرکات کششی آرام برای بهبود گردش خون، کاهش تورم و کنترل وزن مهم است.
• داشتن خواب کافی و باکیفیت: استراحت منظم باعث کاهش خستگی، تقویت سیستم ایمنی و حفظ آرامش روانی مادر می‌شود.
• مراقبت از سلامت دهان و دندان: به دلیل افزایش حساسیت لثه‌ها در دوران بارداری، رعایت بهداشت دهان اهمیت زیادی دارد.
• پرهیز از مصرف مواد مضر: مانند الکل، سیگار، مواد مخدر، و خوراکی‌های خام یا دودی مثل سوشی یا گوشت‌های فرآوری‌شده، سلامت جنین را تهدید می­کنند.
• اجتناب از سفرهای طولانی‌مدت: سفرهای هوایی یا زمینی که مدت زیادی طول می‌کشند با خطر لخته شدن خون یا خستگی شدید همراه خواهند بود.
• کاهش استرس و فشارهای روحی: حفظ آرامش ذهنی و کنترل اضطراب با کمک تکنیک‌های آرام‌سازی یا حمایت اطرافیان، برای سلامت روان مادر و رشد سالم جنین مفید خواهد بود. 

کاهش حرکات جنین

با نزدیک شدن به زمان زایمان و در سه ماهه سوم بارداری باید بیش از هر زمان دیگر به حرکات جنین دقت کنید. از هفته سی و هفتم به بعد به طور میانگین در هر 40 دقیقه باید یک بار حرکات جنین حس شود. کاهش حرکات جنین از هفته 28 تا هفته 30 می‌تواند دلایلی مانند وزن کم جنین، اختلال در رشد، کاهش مایع آمنیوتیک و نرسیدن اکسیژن کافی به جنین داشته باشد.

با وجود این که میزان میانگین حرکات جنین می‌تواند کمی افزایش یا کاهش پیدا کند، باید در نظر داشت که کاهش شدید و یا توقف ناگهانی حرکت نوزاد یکی از مهم‌ترین عوامل خطرناکی است که نیازمند توجه بسیار است.

پاره شدن زودتر از موعد کیسه آب

پارگی زودتر از موعد کیسه آب در هفته‌های قبل از هفته 37‌ام اتفاق افتاده و به شکل خروج مایع از واژن خود را نشان می‌دهد. عفونت دستگاه تناسلی، دیابت، فشار خون بالا، ضربه شدید به شکم و سابقه پارگی کیسه آب در بارداری‌های قبلی از جمله علل وقوع این اتفاق است.

درد شدید ناگهانی یا مداوم در شکم

یکی دیگر از علائم خطرناک سه ماهه سوم بارداری درد شدید در قسمت شکم یا درد مداوم در این ناحیه است. در صورت احساس این درد باید به پزشک متخصص یا اورژانس مراجعه کرد. درد در ناحیه شکم می‌تواند به دلایل مختلف زیر اتفاق بیفتد.

• فیبروئید رحم در سه ماهه اول و دوم بارداری می‌تواند منجر به بروز خونریزی و در سه ماهه سوم منجر به درد در ناحیه شکم شود.
• جفت سرراهی از دیگر عواملی است که می‌تواند منجر به درد شدید یا مداوم در ناحیه شکم شود.
• فشارخون بالا در دوران بارداری می‌تواند یکی از علائم پره اکلامسی بوده و در زنان منجر به ایجاد احساس درد در ناحیه شکم و سر شود.
• عفونت مثانه
• مشکلات عصبی

خونریزی شدید

یکی دیگر از علائم خطرناک و هشداردهنده در سه ماهه سوم بارداری، خونریزی است. لکه بینی در این دوران تا حدی طبیعی است اما اگر خونریزی شما شدید بود، احتمال سقط‌جنین یا جدا شدن ناگهانی جفت وجود دارد. از این رو در صورت مشاهده خونریزی حتماً به پزشک متخصص مراجعه کنید.

تب و لرز شدید

یکی دیگر از علائم خطرناک در سه ماهه سوم بارداری، تب و لرز شدید است. تب و لرز می‌تواند به دلیل بروز عفونت در بدن شکل بگیرد. این عفونت می‌تواند یک عفونت ساده مانند سرماخوردگی یا عفونت‌های شدیدتر و جدی‌تر باشد. از جمله عفونت‌های جدی که می‌تواند منجر به تب در سه ماهه سوم بارداری شود می‌توان به عفونت تناسلی، عفونت در کلیه، دستگاه ادراری، عفونت تنفسی یا مسمومیت غذایی اشاره کرد.

استفراغ

استفراغ و حالت تهوع در سه ماهه اول و سوم بارداری طبیعی است و معمولا تمامی زنان باردار در این دوران حالت تهوع صبحگاهی و ناشتا را تجربه می‌کنند. با این حال میزان این حس در دوران سوم بارداری بسیار کمتر است. البته ممکن است برخی از زنان در طول 9 ماه بارداری خود حالت تهوع را تجربه کنند.

در صورتی که استفراغ و حالت تهوع شما چند هفته‌ای است که قطع شده و در سه ماهه سوم بارداری مجددا آن را تجربه می‌کنید، بهتر است با پزشک متخصص خود مشورت کنید. با وجود آن که این مساله می‌تواند دلایل ساده‌ای مانند مسمومیت غذایی داشته باشد، اما در برخی موارد می‌تواند خطرات جدی برای جنین و مادر داشته باشد.

سوزش یا مشکل هنگام دفع ادرار

از دیگر علائم خطرناک در سه ماهه سوم بارداری سوزش یا مشکل هنگام دفع ادرار است که می‌تواند نشان دهنده عفونت ادراری باشد. ادرار خونی یا حس کاذب نیاز به دفع ادرار از جمله مشکلات شایع در دفع ادرار است. عفونت ادراری در صورت عدم درمان می‌تواند منجر به عفونت در کلیه یا زایمان زودرس شود. خوشبختانه این مشکل با مصرف چند دوره آنتی بیوتیک قابل حل خواهد بود.

از دیگر مشکلات جسمانی در سه ماهه سوم بارداری که حتما باید آن‌ها را جدی بگیرید، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تورم به خصوص در صورتی که پس از دراز کشیدن از بین نمی رود
• افزایش وزن سریع (بیش از ۵۰۰ گرم در روز)
• تاری دید یا دیدن لکه‌هایی در جلوی چشمان
• سردرد یا سرگیجه‌های شدید
• پاره شدن کیسه آب
• نشت هر مایع از واژن که می‌تواند به صورت قطرات کوچک یا فورانی باشد.
• انقباضات منظم یا سفت شدن دهانه رحم قبل از هفته 36(بیش از چهار انقباض در ساعت)

نشانه‌های هشداردهنده در سه‌ماهه سوم بارداری که نیاز به پیگیری فوری دارند

سلامت روان نیز در کل دوران بارداری و سه ماهه سوم بسیار تأثیرگذار خواهد بود. تغییرات خلق‌وخو و عصبی شدن در برخی از دوران‌های بارداری طبیعی است. در کل بیش از 50 درصد زنان افسردگی و اضطراب دوران بارداری را تجربه می‌کنند. این احساسات ممکن است پس از زایمان نیز ادامه داشته و منجر به افسردگی پس از زایمان یا در موارد نادر روان‌پریشی شود.

باید بدانید که تغییرات روان می‌تواند بر روی جنین و ژن‌های تشکیل شونده او تأثیر بگذارد. بین اختلالات رفتاری و عاطفی در دوران کودکی و آرامش روانی مادر در دوران بارداری ارتباط وجود دارد. بنابراین در این دوران علاوه بر مشکلات جسمی حتماً مراقب تغییرات خلق‌وخو و مشکلات روانی خود نیز باشید.

تغذیه مناسب در سه ماهه سوم بارداری

در سه‌ماهه پایانی بارداری، بعضی علائم ممکن است نشانه وجود مشکل یا خطر باشند و نباید نادیده گرفته شوند. یکی از این علائم، سوزش یا درد هنگام ادرار کردن است. این وضعیت شاید به دلیل عفونت ادراری رخ بدهد. گاهی ممکن است همراه آن علائمی مثل وجود خون در ادرار یا احساس مداوم و اشتباه برای ادرار کردن دیده شود.

اگر عفونت ادراری درمان نشود به کلیه‌ها آسیب زده یا باعث زایمان زودرس می­شود. خوشبختانه این مشکل اغلب با چند دوره مصرف آنتی‌بیوتیک به‌راحتی قابل درمان است، البته باید حتما با تجویز پزشک مصرف شود. تعدادی علائم دیگر نیز وجود دارند که اگر در سه‌ماهه سوم تجربه کردید، باید فورا با پزشک یا ماما تماس بگیرید. این نشانه‌ها عبارتند از:

تورم شدید در دست، پا یا صورت که بعد از استراحت هم از بین نمی‌رود

·        افزایش وزن سریع، مثلاً بیشتر از نیم کیلوگرم در یک روز

·        تاری دید یا دیدن نقاط نورانی و لکه‌ در جلوی چشم

·        سردرد یا سرگیجه شدید که با استراحت بهتر نمی‌شو

·        پاره شدن کیسه آب که ممکن است با خروج ناگهانی مقدار زیادی مایع همراه باشد

·        ترشح مایعات از واژن حتی به‌صورت قطره‌ای و مداوم

·        انقباض‌های منظم و مکرر بیش از چهار بار در یک ساعت یا سفت شدن شکم پیش از هفته ۳۶ بارداری

بیشتر بخوانید: تغذیه مناسب در دوران بارداری برای تقویت مادر و جنین

طرز خوابیدن مادر در سه ماهه سوم بارداری باید چگونه باشد؟

شاید تصور شما این باشد که شب نخوابیدن‌ها و بیداری‌های شبانه تنها به دوران پس از زایمان باز می‌گردد اما متاسفانه اغلب خانم‌ها در دوران سه ماهه سوم بارداری نیز با مشکلات زیادی برای خوابیدن مواجه خواهند شد. گرفتگی پا، کابوس‌های مختلف، درد کمر و لگن از جمله عواملی است که خواب راحت را از شما می‌گیرد. نکته بسیار مهم پس از ورود به دوران سه ماهه سوم بارداری اصلاح شیوه خوابیدن شما است. در این دوران فقط باید به پهلوها و ترجیحا پهلو چپ بخوابید. خوابیدن به صورتا طاق باز و به پشت باعث کاهش برون ده قلبی و کاهش خونرسانی به جنین خواهد شد. 

کارشناسان معتقدند خوابیدن به پهلوی چپ بهترین حالت برای سه ماهه سوم بارداری است چرا که گردش خون بهتر انجام شده و مواد ضروی و مغذی سریع تر و بهتر به جنین می رسد. همچنین خوابیدن به پهلوی چپ فشار را از روی کبد و کلیه‌ها کمتر کرده و باعث کاهش تورم دست و پا می‌شود. اگر در دوران بارداری درد لگن یا کمر دارید، می‌توانید از هنگام خواب یک یا دو بالش بین زانوها قرار داده یا آن‌ها را خم کنید. راهکارهای زیر می‌تواند به یک خواب راحت در دوران بارداری کمک کند.

• بالا بردن قسمتی از پشت بدن با چند بالش برای کاهش رفلاکس اسیده معده به مری یا سوزش سر دل
• بالا بردن پاها با بالش برای کمک به کاهش تورم و درد ساق پا
• استفاده از یک بالش بارداری مخصوص به‌منظور ایجاد حالت گهواره برای بدن و حمایت اضافی برای کمر و لگن

علائم زایمان چیست؟

در نظر داشته باشید که علائم شروع زایمان برای هرکس متفاوت است و می‌تواند به روش‌های مختلف شروع شود. اکثر زنان بین هفته‌های ۳۸ تا ۴۱ بارداری زایمان می‌کنند، اما هیچ راهی برای دانستن لحظه دقیق زایمان وجود ندارد.

هنگامی که زایمان شروع می‌شود، دهانه رحم منبسط می‌شود و ماهیچه‌های رحم در فواصل منظم شروع به انقباض می‌کند و این انقباضات به مرور زمان به هم نزدیک‌تر می‌شود. انقباضات شبیه دردهای قاعدگی، اما شدیدتر خواهد بود. همانطور که رحم شما منقبض می‌شود، ممکن است در کمر یا لگن احساس درد کنید و شکم شما سفت شود. علاوه بر انقباضات، برخی از علائم دیگر که نشان‌دهندۀ شروع فرایند زایمان است، در زیر آمده است:

• از دست دادن پلاگین مخاطی (ماده‌ای تشکیل یافته از مخاط که موجب مسدود شدن دهانه رحم می‌شود)
• پاره شدن کیسه آب
• ترشحات مخاطی خونی
• خروج مایع از واژن
• درد یا گرفتگی در شکم و کمر
• انقباضات زایمان
• درد لگنی و کمردرد

نتیجه‌گیری

آمارها نشان می‌دهد که از هر پنج زن یک نفر دچار اضطراب و افسردگی در سه ماهه سوم بارداری می‌شود. اطلاع از علائم طبیعی و مشکلات جدی در این دوران، استفاده از رژیم غذایی مناسب، انجام آزمایشات و ویزیت‎های لازم، خواب و استراحت کافی، ورزش و فعالیت مناسب می‌تواند به افراد کمک کند این دوران را به بهترین شکل ممکن پشت سر گذاشته و یک بارداری و زایمان بی‌خطر و خوب را تجربه کنند.