بارداری در سنین بالا

یکی از دغدغه‌های رو به رشد بانوان در عصر حاضر، میزان توانایی باروری آنان در سنین بالا و مشکلات و خطرات احتمالی آن است. در واقع، بسیاری از بانوان به دلایل مختلف تصمیم می‌گیرند که در سن نسبتاً بالا باردار شوند و از این رو به دنبال رفع موانع موجود در این زمینه هستند. باید گفت که حاملگی و بارداری در سنین بالا، احتمال بروز مشکلاتی نظیر ناباروری یا ناهنجاری‌های ژنتیکی نوزاد را افزایش می‌دهد و جز در موارد ضروری و خاص، به هیچ‌یک از زوج‌های جوان توصیه نمی‌شود. حاملگی در سن بالا عوارض و خطراتی برای مادر و کودک دارد که در اثر علل و عوامل مختلفی پدید می‌آید. با این حال، راهکارهایی نیز جهت گذراندن یک بارداری موفق در سنین بالا وجود دارد که در ادامه به آن‌ها پرداخته می‌شود.

زنان در مراحل مختلف زندگی خود، قدرت باروری متفاوتی دارند و ممکن است با افزایش سن، چالش‌ها و مشکلات جدیدی را جهت فرزندآوری پیش روی خود ببینند. در واقع، هر دختر پس از تولد به میزان مشخصی تخمک درون بدن خود دارد که به ذخیره تخمدانی معروف است. با بالا رفتن سن، این فولیکول‌های حاوی تخمک به مرور زمان در اثر قاعدگی و سایر فعل و انفعالات طبیعی بدن از بین می‌رود و تعداد آن کم می‌شود. در اینجا توصیه می‌شود درباره آزمایش AMH، که به بررسی ذخیره تخمدانی در زنان اشاره دارد، مطالعه نمایید.

به طور کلی، توانایی باردار شدن از زمان اولین قاعدگی فرد آغاز می‌شود و تا دوران یائسگی (اتمام قاعدگی) ادامه می‌یابد. اگرچه در این بازه زمانی امکان فرزندآوری برای زنان وجود دارد؛ اما خطرات و پیامدهای آن در تمام سنین یکسان نیست و در برهه‌هایی با ریسک بالاتری همراه می‌شود. طبق توصیه پزشکان، بهترین زمان باردار شدن برای هر زن دهه سوم زندگی او است چرکه توانایی جسمانی کافی برای تحمل دوره حاملگی را دارد. اما از دهه چهارم زندگی قدرت فرزندآوری کم می‌شود و به نظر می‌رسد بعد از سن حدود ۳۷ سالگی، این توانایی به شدت کاهش یابد.

طبق پژوهش‌هایی دیگر، شانس باروری زنان از ۴۰ سالگی به بعد، تنها ۷ درصد در طی هر تلاش سه ماهه خواهد بود. اگرچه این به معنای ناباروری و نازایی نیست و زنان در سنین بعد از ۴۰ سالگی نیز شانس فرزندآوری و تولد نوزادی سالم را دارند؛ اما معمولاً خطرات این سن به مراتب بیشتر از بارداری در سنین پایین‌تر است.

با توجه به مطالب ذکرشده، نمی‌توان به طور دقیق آستانه سن بالا را برای بارداری مشخص کرد؛ اما به نظر می‌رسد ۳۵ سالگی، آغاز سن بالای بارداری در زنان باشد و پس از آن، مشکلاتی جدی در زمینه باروری پدید می‌آید. حتی با وجود پیشرفت روش‌های درمانی مانند فریز و تخمک و جنین با آی‌وی‌اف (IVF) و… همچنان نمی‌توان از خطرات بارداری در سنین بالا _مخصوصاً در صورت چندقلوزایی_ ایمن بود.

در صورت اقدام به باردار شدن در سن بالا، باید از قبل تا بعد از بارداری به طور منظم تحت نظر پزشک قرار گرفت و مراقبت‌های دوران بارداری را به دقت طی کرد. لازم است بانوان با نحوه اندازه‌گیری قند خون و فشار خون خود در دوران حاملگی و مقادیر مجاز آن آشنا شوند تا بتوانند به طور منظم، این موارد را اندازه‌گیری و بررسی نمایند. سونوگرافی‌های دوران بارداری نیز برای تشخیص برخی اختلالات مادرزادی احتمالی نظیر سندرم داون در نظر گرفته می‌شود که باید دقیقاً در هفته‌های مشخص‌شده، نسبت به انجام آن‌ها اقدام کرد. ضمناً توصیه می‌شود زایمان در یک مرکز معتبر و حرفه‌ای صورت گیرد تا در صورت بروز هرگونه مشکل احتمالی، امکان حفظ مادر و فرزند از خطرات جانبی وجود داشته باشد.

بارداری در سن بالا همچون بارداری در سایر سنین، نیازمند مراقبت‌های خاص است؛ با این وجود، حتی در صورت رعایت تمام موارد پزشکی نیز خطرات و عوارض این بارداری بیش از دیگر سنین خواهد بود. از جمله عوارض حاملگی در سنین بالا باید به موارد زیر اشاره کرد:

• نقص‌های کروموزومی ناشی از کاهش کمیت و کیفیت تخمک‌ها و ایجاد سقط‌های مکرر
• بالا رفتن فشار خون در اثر سن بالای مادر یا مسمومیت حاملگی به ویژه در زنان بالای ۳۵ سال
• بروز انواع خونریزی مخصوصاً در سه ماهه سوم بارداری به علت وجود جفت سرراهی یا کنده شدن جفت
• افزایش خطر ابتلا به دیابت و همچنین دیابت بارداری
• بزرگی بیش از حد جنین و وزن بالای آن _بیش از ۴ کیلوگرم حین تولد_ و در نتیجه بروز مشکلات متعدد برای زایمان همچون نیاز به سزارین

بارداری در سن بالا موجب اثرات منفی و بعضاً خطرناکی روی روند زایمان می‌شود. به طور طبیعی با رسیدن به روز زایمان، کم‌کم جفت فاسد می‌شود و مانع از ارسال مواد غذایی و اکسیژن لازم به جنین می‌گردد. این اتفاق می‌تواند فشار زایمان را برای جنین، غیرقابل تحمل کند و در نتیجه نوزاد، مرده به دنیا بیاید. علاوه بر این، عدم انقباض کافی رحم در سنین بالا برای زایمان، مشکل دیگری است که انجام سزارین را در بیشتر موارد ضروری می‌سازد. اما باید اشاره کرد که حاملگی در سن بالا تأثیری روی روند شیردهی نمی‌گذارد و امکان یک شیردهی طبیعی و بدون مشکل به نوزاد وجود خواهد داشت.

برای افزایش شانس یک بارداری مطلوب و به دنیا آوردن فرزندی سالم در سنین بالا، پیش از اقدام به روش‌های درمانی آزمایشگاهی و حتی در حین آن‌ها باید نکات و اقداماتی را مد نظر قرار داد که مهم‌ترین آن‌ها عبارت است از:

معاینات و مشاوره پیش از بارداری

انجام معاینات پیش از بارداری و مشاوره گرفتن از پزشک متخصص زنان و زایمان برای حاملگی در سنین بالا، از اقدامات بسیار مهمی است که کمک می‌کند هر گونه مشکل و ناتوانی جسمی در فرزندآوری شناسایی شود و برنامه‌ریزی‌های دقیق و موثری نیز برای اقدام به بارداری و گذراندن یک دوره حاملگی سالم و مطلوب انجام گیرد.

انجام منظم و زودهنگام معاینات

با اقدام به موقع برای آغاز معاینات و چکاپ‌های پزشکی می‌توان شانس تولد نوزادی سالم و کاهش خطرات بارداری در سنین بالا را بهبود داد. در واقع، طی ۸ هفته اول بارداری باید نسبت به انجام آزمایش‌های منظم، غربالگری‌ها، معاینات فیزیکی و آموزش‌ها اقدام کرد؛ بدین ترتیب، امکان تشخیص و درمان زودهنگام مشکلاتی نظیر دیابت بارداری و پره‌اکلامپسی وجود خواهد داشت.

با توجه به خطرات و مشکلات ذکرشده برای بارداری در سن بالا، بانوان علاقه‌مند به فرزندآوری دو انتخاب پیش روی خود خواهند داشت؛ آن‌ها یا باید در سنین پایین‌تر و مناسب‌تر اقدام به بارداری نمایند و یا در صورت تمایل و اجبار به فرزندآوری در سنین بالا، از روش‌های کمکی مدرن برای گذراندن یک بارداری موفق و تولد نوزادی سالم بهره ببرند. استفاده از این راه‌های کمکی تا زمان رسیدن به سن یائسگی (معمولاً ۵۱ سالگی) امکان‌پذیر خواهد بود. لازم به ذکر است که روش‌های کمک‌باروری (ART) برای فرزندآوری در سنین بالا، شامل مجموعه‌ای از راهکارهای دارودرمانی و نیز برخی تکنیک‌های آزمایشگاهی به شرح زیر می‌شود:

• فریز تخمک

انجماد یا فریز تخمک زنان، یکی از شیوه‌های رایج حفظ و نگهداری طولانی‌مدت تخمک است که اجازه می‌دهد تخمک‌های باکیفیت دوران جوانی، برای دوره‌ای چندساله حفظ شود و در زمان مورد نظر جهت لقاح استفاده گردد. این روش توسط خانم‌هایی مورد استفاده قرار می‌گیرد که هنوز ازدواج نکرده یا قصد بچه‌دار شدن ندارند. برای فریز تخمک، هورمون‌هایی جهت تحریک تخمک‌گذاری دریافت و سپس تخمک آزادشده ذخیره می‌شود. این تخمک را می‌توان در زمان مورد نظر از انجماد خارج کرد و پس از لقاح با اسپرم در آزمایشگاه، به رحم منتقل نمود. باید ذکر کرد که گاهی با وجود داشتن تخمک‌های خود طی سال‌های آتی، مشکلات دیگری نظیر ضعف و بیماری رحم و… مانع از فرزندآوری موفق می‌گردد.

• لقاح آزمایشگاهی یا IVF

لقاح آزمایشگاهی یا آی‌وی‌اف (IVF) نیز روش مناسبی است که پس از فریز تخمک یا بدون انجام آن، مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این روش، تخمک و اسپرم درون آزمایشگاه با هم لقاح می‌یابد و سپس سلول تخم به رحم زن منتقل می‌شود. روش IVF در مواردی که مشکل ناباروری از جانب مرد و ضعف اسپرم‌های او باشد نیز کاربرد بسیاری دارد.

• تخمک اهدایی

دریافت تخمک اهدایی از سوی یک اهداکننده اگرچه به عنوان راهکاری نهایی در نظر گرفته می‌شود؛ اما روش خوبی برای به دست آوردن تخمک‌های باکیفیت و اقدام به فرزندآوری توسط آن‌ها است. پس از اهدای تخمک، لقاح با اسپرم مرد در آزمایشگاه انجام می‌پذیرد و سلول تخم در رحم قرار می‌گیرد.

در دوران حاملگی بسیار مهم است که مقادیر کافی از اسید فولیک طی سه ماهه اول بارداری و حتی ماه‌های پیش از آن دریافت شود تا به جلوگیری از نقص‌های مادرزادی در نخاع و مغز نوزاد کمک کند. باید گفت که با توجه به بالا رفتن ریسک چنین خطراتی در مادران مسن، مصرف اسید فولیک در آن‌ها اهمیت بیشتری دارد.

جلوگیری از افزایش وزن و کنترل آن در حد معمول، در هر سنی به ویژه سنین بالا موجب کاهش خطرات دوران بارداری و نیز افزایش شانس تولد نوزادی سالم و بی‌عیب می‌شود. این کار به حفظ سلامت مادر و کاهش ریسک بارداری و زایمان نیز کمک می‌کند.

با توجه به موارد ذکرشده، باید گفت که بارداری در هر سنی از جمله چهل سالگی به بعد با درصد احتمال خاصی مشخص می‌شود که ضمن افزایش سن، دائماً از مقدار آن کم می‌گردد. طبق پژوهش‌ها، شانس بارداری در سال‌های اول پس از چهل سالگی ۲۰ درصد و با رسیدن به چهل و پنج سالگی حدود ۱۵ درصد است. اتفاقی که در این بازه زمانی می‌افتد شامل کاهش تعداد و کیفیت تخمک‌ها و پایین آمدن سرعت باروری می‌شود. تخمک‌های ناسالم این سنین با داشتن نقص‌های کروموزومی، احتمال سقط جنین را افزایش می‌دهند و از همین رو، مشکلات باروری متعددی را ایجاد می‌کنند.

این نکته را هم باید اضافه کرد که اگر یک خانم در سنین پس از ۳۵ سالگی با وجود ۶ ماه رابطه باردار نشده باشد، باید به پزشک متخصص مراجعه کند و در صورت لزوم از روش‌های کمک‌باروری استفاده نماید. همچنین تکنیک‌هایی وجود دارد که سرعت روند یائسه شدن را کند می‌کند و فرصت فرزندآوری را افزایش می‌دهد. باید گفت گه به طور متوسط، لقاح جنین به ۴ ماه زمان و ادامه دادن رابطه جنسی نیاز دارد که با افزایش سن، این مدت به ۶ تا ۸ ماه و به مرور زمان تا ۱۸ ماه می‌رسد.

ضمناً بارداری بعد از چهل سالگی به علت کاهش تراکم استخوان‌ها و افزایش احتمال ابتلا به دیابت بارداری یا فشار خون، تصمیم چالش‌برانگیزی است که می‌تواند مشکلاتی نظیر درد و رنج بیشتر در مفاصل و استخوان‌ها و همچنین خستگی ناشی از حاملگی را به دنبال داشته باشد.

اقداماتی نظیر چکاپ‌های منظم توسط پزشک، دنبال کردن رژیم غذایی سالم، ورزش مداوم، مصرف روزانه دوز مناسبی از اسید فولیک، اجتناب از مصرف سیگار و الکل، کاهش وزن و جلوگیری از اضافه وزن یا چاقی، پرهیز از قرارگیری در معرض مواد مضر و… می‌تواند شانس داشتن فرزند سالم را در مادران دارای سن بالا، افزایش دهد.

اگر تمایل دارید که درباره‌ی ورزش های مفید در زمان بارداری بیشتر بدانید، مطلب ورزش های دوران بارداری را از دست ندهید.

تاکنون پژوهشی انجام نشده که اثبات کند بالا رفتن سن پدر موجب اختلالات بارداری و مشکلات جنین می‌شود. البته به نظر می‌رسد افزایش سن مردان پس از ۵۵ سالگی، به میزان کمی خطر ابتلای نوزاد به سندرم داون را افزایش دهد. همچنین گروهی از محققان توصیه می‌کنند که مردان پیش از سن ۴۰ سالگی بچه‌دار شوند. با این حال، تمام این موارد جزو پیشنهادهای متخصصان محسوب می‌گردد و به طور قطع اثبات نشده است.

افزایش سن به خودی خود باعث افزایش احتمال دوقلو یا چندقلوزایی نمی‌شود؛ بلکه استفاده از برخی روش‌های کمک‌باروری موجب این اتفاق می‌گردد. در واقع، از آن‌جایی که بسیاری از افراد برای بارداری در سنین بالا از برخی تکنیک‌های کمک‌باروری نظیر IVF یا داروهای باروری استفاده می‌کنند، شانس تشکیل بیش از یک جنین در رحم خود را افزایش می‌دهند. لازم به ذکر است که در بارداری دوقلو یا چندقلوزایی، معمولاً احتمال زایمان زودرس نیز وجود دارد.