چند راه درمانی برای تقویت اسپرم ضعیف

به طور کلی در ۵۰ درصد موارد، علل ناباروری جزو علل مردانه است. از جمله شایع ترین مشکلات ناباروری در مردان، اسپرم ضعیف و کم بودن تعداد آن می باشد. از هر ۲۵ مرد، یک نفر دچار اختلال کم بودن تعداد اسپرم است. عواملی نظیر اضطراب، اضافه وزن و رژیم غذایی نامناسب، بر تعداد و سرعت حرکت اسپرم ها اثرگذار است. ضعیف بودن اسپرم مردان می تواند ناشی از اختلالاتی نظیر الیگواسپرمی (کم بودن اسپرم)، حرکت ضعیف و شکل غیر طبیعی اسپرم باشد که طی آزمایش اسپرموگرام شناسایی می شود.

مطالعات نشان داده که مصرف برخی از مواد غذایی و رعایت نکات مراقبتی، می تواند به تقویت اسپرم ضعیف و درمان اختلالات آن کمک کند تا بارداری موفقی رقم بخورد. در این مطلب چند روش مفید و کاربردی را برای تقویت اسپرم معرفی و مواد غذایی که می توانند در درمان اسپرم ضعیف موثر باشند، را عنوان می کنیم.

عوامل مؤثر بر سلامت اسپرم ها

عوامل مختلفی بر سلامت و قدرت باروری اسپرم‌ها اثر می‌گذارد که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

تعداد اسپرم

حداقل تعداد نرمال اسپرم در هر نمونه مایع منی پس از انزال، حدود ۱۵ میلیون در میلی‌لیتر یا ۳۹ میلیون در یک نمونه می‌باشد که تعداد کمتر از آن احتمال بروز ناباروری را افزایش می‌دهد. به عبارتی دیگر، تعداد اسپرم کمتر از ۱۰ میلیون در هر میلی‌لیتر وضعیتی غیرعادی به شمار می‌رود که معمولاً منجر به ناباروری مردان می‌شود.

تقریباً حدود ۹۰ درصد از مشکلات ناباروری مردان مربوط به تعداد کم اسپرم است. از آنجایی که برخی عوامل روی هورمون‌های کنترل‌کننده تولید اسپرم اثر می‌گذارد و یا به عنوان یک آنتی‌اکسیدان عمل می‌کند؛ می‌توان ناباروری ناشی از تعداد کم اسپرم را با روش‌هایی برطرف کرد و به رشد سالم اسپرم‌ها و افزایش تعداد آن‌ها کمک نمود. تحقیقات نشان داده عواملی که سطح تستوسترون بدن را تغییر می‌دهد، بیشترین تأثیر را بر کیفیت و تعداد اسپرم‌ها خواهد داشت.

تحرک اسپرم

اسپرم یک سلول حرکتی است که قابلیت جابجا شدن در دستگاه تناسلی زن را دارد. بهترین نوع حرکت برای اسپرم‌ها، حرکت رو به جلو با سرعت کافی است که بتواند جهت لقاح، خود را به تخمک موجود در لوله‌های فالوپ برساند. بنابراین اگر دست‌کم ۴۰ درصد از اسپرم‌های مایع منی حرکت مناسب و کافی داشته باشند، مشکلی در قدرت باروری مرد به وجود نمی‌آید.

تحرک اندک اسپرم‌ها معمولاً در مردان با تعداد اسپرم کم مشاهده می‌شود که گاهی به درمان‌های مکمل نیاز دارد. البته برای درمان این مشکل باید ابتدا نوع حرکت اسپرم‌ها را مشخص کرد. لازم به ذکر است که اسپرم‌ها دارای دو نوع حرکت پیش‌رونده (حرکت در مسیر مستقیم) و غیر پیش‌رونده (حرکت در مسیر غیرمستقیم یا دایره‌های کوچک) می‌باشند.

مورفولوژی یا شکل اسپرم

شکل طبیعی اسپرم‌ها یعنی داشتن سر بیضی‌شکل و دم بلند، نقش قابل ملاحظه‌ای در افزایش شانس باروری دارد. مهم‌ترین دلایل مورفولوژی غیرطبیعی اسپرم شامل مصرف موادمخدر، سابقه عفونت، واریکوسل، تب بالا، مشکلات مادرزادی و… می‌باشد. جهت درمان این وضعیت می‌توان از درمان‌های دارویی یا جراحی کمک گرفت و در صورت عدم موفقیت، باید به سراغ روش‌های کمک‌باروری رفت.

علائم ضعیف بودن اسپرم چیست؟

ضعیف بودن اسپرم می تواند با علائمی نظیر مشکلات جنسی، کاهش میل جنسی، اختلال نعوظ، درد، ورم یا وجود غده در بیضه، کاهش موی صورت یا بدن و عدم تعادل هورمونی همراه باشد. معمولاً عدم موفقیت در باروری طبیعی، به‌عنوان مهم‌ترین نشانه کمبود اسپرم شناخته می‌شود و در برخی موارد می‌توان علائمی مانند تورم، درد و برآمدگی بیضه‌ها را مشاهده کرد.

بعضی از مردان که سابقه اختلال عملکرد جنسی، مشکلات پروستات و بیضه داشته و عمل جراحی خاصی در بیضه‌ها، آلت تناسلی یا کشاله ران انجام داده‌اند، باوجود تلاش یکساله موفق به فرزندآوری نمی‌شوند؛ به چنین افرادی توصیه می‌شود با مراجعه به پزشک، تحت آزمایش‌هایی همچون تست ژنتیک، آزمایش هورمونی، نمونه‌گیری از بیضه، سونوگرافی بیضه و… قرار گیرند و متناسب با علت ناباروری خود، از دارو یا سایر روش‌های درمانی استفاده کنند.

بیشتر بخوانید: بررسی کاربرد ها و روش های فریز کردن اسپرم

چرا اسپرم ضعیف می شود؟

در برخی از موارد، کم بودن تعداد اسپرم دلیل مشخصی ندارد؛ اما گاهی علت ضعیف شدن اسپرم می تواند یکی از موارد زیر باشد:

• عدم تعادل هورمونی
• مشکلات ژنتیکی
• وجود مشکل ساختاری در دستگاه تناسلی
• عفونت دستگاه تناسلی و پروستات
• واریکوسل
• انجام عمل های جراحی بر روی بیضه ها
• گرم شدن بیش از حد بیضه ها
• مصرف دخانیات و مشروبات الکلی
• مصرف برخی از داروها از جمله تستوسترون یا داروی درمان پسوریازیس
• وارد آمدن ضربه به بیضه ها و یا چرخش آن ها
• بیماری هایی نظیر دیابت، ایدز، حملات قلبی، نقص کلیه و کبد، سندرم کوشین، سیستیک فیبروزیس و آنمی در باروری
• قرار گرفتن در معرض مواد سمی همچون مس، اکسید اتیلن، کادمیوم و جیوه، کلرید وینیل، رادیواکتیو
• بیضه نزول نکرده
• تنش جسمی، ذهنی و استرس های عاطفی
• اضافه وزن
• بلوغ زودرس یا دیررس
• عمل ترمیم فتق
• آلودگی هوا و وجود مواد سمی نظیر سرب در آن

علل ناباروری در مردان

شایع ترین علل ناباروری مردان، وجود اختلالات مربوط به کیفیت و کمیت اسپرم می باشد. برخی از این اختلالات عبارتند از:

• کم بودن تعداد اسپرم یا الیگواسپرمی (oligozoospermia)
• مشکلات مربوط به تحرک و سرعت اسپرم (آستنوسپرمی)
• بدشکلی اسپرم ها (teratozoospermia)
• غلظت بیش از حد مایع منی
• آزواسپرمی (azoospermia) یا صفر بودن اسپرم

بیشتر بخوانید: مهم ترین دلایل ناباروری در مردان چیست؟

روش های تقویت اسپرم ضعیف

تغییر رژیم غذایی و تغییر سبک زندگی، بر بهبود کیفیت اسپرم های ضعیف اثرگذار است. از این میان می توان گفت عواملی که سطح تستوسترون را تحت تأثیر قرار می دهند، بیشترین اثر را بر کمیت و کیفیت اسپرم خواهند داشت. بطور کلی برای تقویت اسپرم رعایت موارد زیر توصیه می شود:

پرهیز از استحمام با آب داغ

دمای نرمال برای تولید اسپرم در بدن مردان ۲ درجه از دمای ایده آل بدن کمتر و حدود ۳۴.۵ است. مطالعات نشان می دهد که مردانی که حمام با آب داغ را کنار گذاشته اند، تجربه رشد ۵۰ درصدی تعداد اسپرم ها در مایع منی را داشته اند.

کاهش استرس

یکی از عوامل خطرساز برای سلامتی، وجود استرس و اضطراب می باشد. اضطراب و استرس سبب ایجاد حالت تدافعی در بدن می شود که در این شرایط، بدن بر روی زنده ماندن تمرکز می کند و توجه به سایر فعالیت ها مثل تولید مثل را کاهش می دهد. بنابراین کنترل استرس می تواند در بهبود اسپرم ضعیف اثرگذار باشد.

ترک سیگار

سیگار علاوه بر تمام زیان هایی که برای بدن دارد، مقدار اسپرم را نیز در بدن مردان به شدت کاهش می دهد.

استفاده از لباس های زیر راحت و گشاد

علت قرار گرفتن بیضه ها در کیسه هایی خارج از بدن این است که باید آن ها در دمایی خنک تر از دمای بدن قرار داشته باشند. پوشیدن لباس زیر تنگ سبب چسباندن بیضه ها به بدن و افزایش دمای آن ها می شود.

محدود کردن استفاده از لپ تاپ و موبایل

مطالعات نشان می دهد که ارتباط مستقیمی میان استفاده از لپ تاپ متصل به وای فای و کاهش تعداد اسپرم مردان وجود دارد. از طرفی گذاشتن موبایل در جیب شلوار، سبب قرار گرفتن بیضه در معرض امواج الکترومغناطیسی می شود و ضعیف شدن اسپرم ها را به همراه می آورد. بنابراین، بهتر است که افراد از قرار گرفتن دائمی در کنار هر نوع وسیله الکترومغناطیسی پرهیز نمایند.

انجام تمرینات کجل؛ راهی برای تقویت جهش اسپرم

تمرینات کجل شامل منقبض و رها کردن پی در پی عضلات قسمت تحتانی لگن خاصره می شود. این تمرینات اثری بر تعداد و کیفیت اسپرم ندارد اما می تواند قدرت پرتاب مایع منی را افزایش دهد که این موضوع سبب افزایش شانس باروری می شود.

استفاده از غذاهای مفید برای تقویت اسپرم

قطعاً رژیم غذایی بر روی تولید و کیفیت اسپرم اثرگذار می باشد. مصرف غذاهایی با چربی کم، غذاهای حاوی کربوهیدرات و پروتئین فراوان، سبزیجات و همچنین غلات به همراه ورزش سبب تقویت اسپرم ضعیف می شود.

عدم مصرف مشروبات الکلی

الکل با اثر روی کبد سبب افزایش سطح هورمون استروژن (هورمون زنانه) در بدن می شود. این موضوع سبب کاهش میل جنسی و در نتیجه کاهش تعداد و ضعیف شدن اسپرم می شود.

استفاده از ویتامین ها و مکمل های غذایی

برخی از مکمل های غذایی حاوی ویتامین‌ها و آنتی‌اکسیدان‌ها نظیر کارنیتین، فولیک اسید، آرژینین، ویتامین E ، سلنیوم، ویتامین C، گلوتاتیون، کوآنزیم Q10، آی کارنتین و لیکوپن سبب تقویت اسپرم ضعیف در مردان می شود. آنتی‌اکسیدان‌ها شامل برخی از مواد معدنی و ویتامین‌ها هستند که با حذف و غیرفعال‌سازی رادیکال‌های آزاد مانع از آسیب رسیدن به بدن می‌شوند و تعداد اسپرم مردان را افزایش می‌دهند. ویتامین C به مقدار زیاد در پرتقال، توت ها، سیب زمینی، گوجه فرنگی و اسفناج وجود دارد. هندوانه و گوجه فرنگی و تمامی میوه ها و سبزیجات قرمز رنگ نیز حاوی لیکوپن هستند.

دوری از مواد شیمیایی و محصولات خاص

برخی از مواد شیمیایی در محل کار، هوا یا حتی محصولات مراقبت شخصی فرد می تواند یک عامل خطرساز برای باروری باشد. این مواد شیمیایی که باید از قرار گیری در معرض آنها اجتناب شود، عبارتند از:

1. سرب (لوله ها، رنگ، گرد و خاک و خانه های قدیمی)
2. استیرن و استون (پلاستیک، غذاهای بسته بندی، عایق و مصالح ساختمان)
3. بخار جیوه (ذرات صنعتی و فلزات)
4. دی بروموکلروپروپان (آفت کش ها)

اجتناب از دوچرخه سواری زیاد

دوچرخه‌سواری استقامت در مدت طولانی، باعث کاهش تعداد اسپرم‌های دارای شکل طبیعی (اسپرماتوزون) و درنتیجه کاهش قدرت باروری مردان می‌شود. علت این اتفاق، افزایش دمای بیضه‌ها و فشار ناشی از لباس تنگ دوچرخه‌سواران است که موجب کمتر شدن توانایی بیضه در تولید اسپرم می‌گردد.

جلوگیری از بیماری های مقاربتی

بیماری‌های مقاربتی شامل ایدز، سوزاک، کلامیدیا، عفونت بیضه، عفونت غده پروستات و… می‌باشد که باعث کاهش کمیت و کیفیت اسپرم‌ها می‌شود. جهت جلوگیری از این بیماری‌ها باید از وسایل بهداشتی استاندارد حین رابطه جنسی استفاده نمود و از عدم ابتلای شریک جنسی خود به بیماری‌های مقاربتی اطمینان حاصل کرد.

لازم به ذکر است که آزمایش‌های دقیقی برای تشخیص ابتلا به این بیماری‌ها وجود دارد و درصورت مبتلا شدن، باید فرد در اسرع وقت تحت درمان قرار گیرد.

برای تقویت اسپرم چه بخوریم؟

• افزایش تحرک اسپرم با سیر

سیر حاوی سلنیوم و آلیسین است. سلنیوم برای افزایش تحرک اسپرم، آلیسین برای محافظت از اسپرم و تقویت چرخه هورمون های جنسی در اندام های جنسی مردان مفید می باشد.

• گردو، عامل افزایش طول عمر اسپرم

گردو سرشار از اسیدهای چرب امگا ۳ و آنتی اکسیدان می باشد. گردو سبب افزایش سرعت حرکت اسپرم، زیست پذیری و زنده ماندن اسپرم و افزایش جریان خون به اندام های جنسی می شود.

• تاثیر موز بر تقویت اسپرم ضعیف

موز حاوی آنزیم بروملین است. این آنزیم در تنظیم هورمون مردانه و افزایش زنده ماندن اسپرم بسیار اثرگذار می باشد.

• خرنوب, عامل افزایش تحرک اسپرم

خرنوب سبب افزایش تحرک اسپرم و در نتیجه سبب افزایش شانس باروری می شود.

بیشتر بخوانید: میزان تحرک اسپرم و تاثیر آن بر ناباروری

• تقویت اسپرم با تخم مرغ

تخم مرغ حاوی مقدار قابل توجهی پروتئین و ویتامین E می باشد؛ از این رو برای تولید و تقویت اسپرم بسیار مؤثر است. از طرفی تخم مرغ سبب حذف رادیکال های آزاد در خون می شود. رادیکال های آزاد از جمله موادی هستند که سبب تخریب اسپرم می شوند.

• افزایش اسپرم با دانه کدو تنبل

دانه کدو تنبل دارای فیتواسترول است که سبب بهبود تولید تستسترون و در نتیجه افزایش تعداد اسپرم می شود. از طرفی وجود اسیدهای چرب در دانه های کدو تنبل، در بهبود جریان خون در اندام تناسلی مردان نقش مؤثری خواهند داشت.

• اسفناج

برگ های سبز، سرشار از اسید فولیک هستند و از این رو سبب بهبود ساختار و شکل اسپرم می شوند. بدشکلی اسپرم، به طور مثال دو سر و دو دم بودن اسپرم سبب بارداری جنین ناقص می شود.

• مارچوبه، محافظ اسپرم

مارچوبه از جمله مواد غذایی سرشار از ویتامین C می باشد که سبب محافظت اسپرم در برابر رادیکال های آزاد و نابودکننده های اسپرم می شود.

• افزایش تعداد اسپرم با هویج

هویج دارای مقدار زیادی ویتامین A می باشد که این ماده سبب افزایش تعداد و تحرک اسپرم می شود.

• ریشه ماکا

ریشه ماکا به‌عنوان یک غذایی گیاهی بومی پرو، نقش مؤثری در افزایش میل جنسی و قدرت باروری مردان دارد. مکمل‌های ریشه ماکا باعث تقویت اسپرم می‌شود و مصرف ۱.۵ الی ۳ گرم از آن می‌تواند طی دوره‌های ۳ ماهه، میل جنسی را افزایش دهد. پودر ریشه ماکا علاوه‌بر افزایش تعداد و تحرک اسپرم‌ها، نعوظ و عملکرد جنسی را نیز تقویت می‌کند.

• چای سبز

چای سبز، مقادیر فراوانی از آنتی اکسیدان در خود دارد که به وسیله آن، رادیکال های آزاد را خنثی می کند؛ این در حالی است که رادیکال های آزاد به اسپرم ها صدمه می زند. به علاوه ترکیب اپیگالاکاکتایکین گالات در چای سبز، تحریک اسپرم را بهبود می بخشد و از این نظر بسیار مفید است.

• جینسینگ

جینسینگ یکی از گیاهان شناخته شده برای بهبود باروری مردان، افزایش اسپرم ها و قوای جنسی می باشد.

• شکلات تیره

شکلات تیره یا شکلات تلخ، دارای آمینواسیدی به نام L-Arginine HCL است که سبب افزایش تعداد اسپرم و حجم منی می گردد.

• روی

غذاهایی نظیر گوشت گاو و لوبیا چیتی سرشار از روی هستند و باید گفت که روی، سبب افزایش کمیت و تقویت اسپرم می شود.

• اجتناب از مصرف سویا

مصرف محصولات به‌دست ‌آمده از سویا به‌علت دارا بودن فیتواستروژن‌ها (استروژن‌های گیاهی)، باعث کاهش پیوند تستوسترون و تولید اسپرم می‌گردد. همچنین اغلب محصولات پلاستیکی و کنسرو شده مملو از اشکال سنتز شده استروژن است که بر تولید اسپرم اثر می‌گذارد.

• جلوگیری از تخریب اسپرم با زالزالک

زالزلک با بهره مندی از ترکیبات قوی، سبب نگه داشتن دمای کیسه بیضه در حالت طبیعی می شود و در نتیجه از تخریب اسپرم ها بر اثر درجه حرارت بالا جلوگیری می کند.

• افزایش قدرت تولید مثل با انار

انار سرشار از آنتی اکسیدان های مختلف می باشد. انار و آب انار سبب کاهش سطح ماده شیمیایی مالون دی آلدهید در خون می شود. مالون دی آلدهید سبب تخریب اسپرم در بدن مردان می شود؛ از این رو انار می تواند در قدرت تولید مثل مردان اثرگذار باشد.

• گوجه فرنگی

گوجه فرنگی نیز با داشتن گلوتاتیون و کریپتوکسانتین، در تقویت اسپرم نقش به سزایی دارد.

• عسل

عسل به علت دارا بودن ویتامین E و مواد معدنی، در درمان ضغیف بودن اسپرم و ناتوانی جنسی اثرگذار می باشد.

قرص تقویت اسپرم ضعیف

• هورمون های LH و FSH: این هورمون ها سبب تحریک بیضه ها برای تولید اسپرم می شود.
• گنادوتروپین ها(HCG): این دارو، بیضه را برای تولید تستوسترون و اسپرم تحریک می کند.
• لتروزول: داروی لتروزول با افزایش تستوسترون، میزان اسپرم تولیدی در بدن را افزایش می دهد.
• تستوسترون مصنوعی: این دارو برای تنظیم سطح تستوسترون بدن مورد استفاده قرار می گیرد.
• بروموکریپتین (bromocriptine): داروی بروموکریپتین با کنترل ترشح هورمون پرولاکتین در بدن، سطح تستوسترون را کنترل می نماید.
• آنتی بیوتیک ها و داروهای ضد قارچی: این داروها برای درمان انواع عفونت های دستگاه تناسلی مورد استفاده قرار می گیرند.
• ایمی پرامین (imipramine): ایمی پرامین نیز دارویی است که برای درمان انزال معکوس تجویز می شود.
• کلومیفن: مصرف قرص کلومیفن موجب افزایش تعداد اسپرم و بهبود میزان هورمون تستوسترون می‌گردد. همچنین مصرف همزمان آن با برخی مکمل‌ها به افزایش تحرک اسپرم هم کمک می‌کند.
• سمنکس: قرص سمنکس با داشتن انواع ویتامین‌ها _به‌ویژه ویتامین E_ و انواع اسیدهای آمینه _ازقبیل آرژنین و ال کارنیتین_، یکی از کم‌عارضه‌ترین محصولات بهبود قوای جنسی است که باعث تقویت اسپرم و افزایش قدرت باروری مردان می‌شود.

اگر تمایل دارید درباره داروهای درمان ناباروری بیشتر بدانید، اینجا کلیک کنید.

روش های درمان اسپرم ضعیف

همان‌طور که اشاره شد، درمان اسپرم ضعیف براساس علت عارضه، متفاوت می‌باشد. به‌عنوان مثال، آنتی‌بیوتیک‌ها جهت رفع اختلال اسپرم ناشی از عفونت به کار می‌رود و عمل جراحی نیز روش مناسبی برای درمان واریکوسل به حساب می‌آید. استفاده از داروها و هورمون‌ها یا بهره بردن از روش‌های کمک‌باروری (ART) از دیگر راهکارهای مقابله با ناباروری ناشی از اسپرم ضعیف می‌باشد.

رایج‌ترین روش درمانی در این زمینه، تزریق اسپرم به داخل سیتوپلاسم تخمک (ICSI) نام دارد که طی آن، اسپرم مشخصی مستقیماً به درون تخمک تزریق می‌شود. بدین ترتیب پس از وقوع باروری، جنین حاصل به رحم مادر انتقال می‌یابد.

باید گفت که استفاده از روش میکرواینجکشن (ICSI) در مواردی همچون ناباروری ناشی از اسپرم بی‌کیفیت و یا تعداد کم و فقدان اسپرم در مایع منی کاربرد دارد. به عبارتی دیگر، پیش از آغاز این درمان باید اختلالات و مشکلات اسپرم به همراه احتمال وجود اختلالات ژنتیکی قابل انتقال به جنین، توسط تیم پزشکی مورد بررسی قرار گیرد. درواقع، برخی از مشکلات باروری مردان به وجود یک اختلال ژنی بر روی کروموزوم Y آن‌ها (کروموزوم جنسی مردانه) مربوط می‌شود که فرد نیازمند انجام تست‌هایی قبل از آغاز روش کمک‌باروری است.

با شناسایی عامل ناباروری، روش‌های متناسبی ازجمله داروهای گنادوتروپین مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش مربوط به وضعیتی است که فرد دارای سطوح پایینی از هورمون گنادوتروپین (هورمون تحریک‌کننده تولید اسپرم) باشد؛ ولی در صورت عدم تشخیص علت کم بودن اسپرم‌ها و یا متعادل بودن سطح هورمون، استفاده از این روش کاربرد نخواهد داشت.

یکی از آخرین راهکارهایی که برای درمانی ناباروری ناشی از اسپرم بی‌کیفیت یا تعداد اندک اسپرم مورد استفاده قرار می‌گیرد، اسپرم اهدایی می‌باشد. بدین صورت که اسپرم‌های باکیفیت و قوی و سالم از یک اهداکننده _معمولاً ناشناس_ دریافت می‌شود و پس از تطابق حداکثری از لحاظ ویژگی‌های ظاهری و ژنتیکی، این اسپرم با تخمک زن لقاح می‌یابد. درواقع، این کار می‌تواند بخشی از فرآیند IVF باشد که طی آن اسپرم موردنیاز به جای پدر واقعی، از یک اهداکننده دریافت می‌گردد. لازم به ذکر است که زوج دریافت‌ کننده باید پیش از اقدام به این روش، با تمام جنبه‌های حقوقی و شرعی آن آشنا شوند.

بیشتر بخوانید: اسپرم اهدایی؛ درمان قطعی ناباروری مردان با اهدای اسپرم