آشنایی با هیدروسل بیضه و تاثیر آن بر ناباروری

در حالت طبیعی، در اطراف بیضه، پوششی به نام کیسه بیضه وجود دارد که بدون اینکه فرد احساس کند، میزان کمی مایع لغزنده جهت حرکت آزادنه بیضه، درون آن تولید می‌شود و مقدار اضافی این مایع توسط سیاهرگ‌های کیسه بیضه تخلیه می‌گردد. در برخی موارد، تعادل بین مایع تولیدشده و تخلیه‌شده در کیسه بیضه تغییر می‌کند و این امر سبب تجمع مایعات در کیسه و تورم بیضه می‌شود که این عارضه، هیدروسل بیضه (hydrocele) یا «آب اوردن بیضه» نام دارد. آب آوردن بیضه معمولاً در نزدیکی یک بیضه و گاهی نیز در نزدیکی هر دو بیضه رخ می‌دهد و علائمی نظیر متورم شدن اسکروتوم (کیسه بیضه)، پوست بیضه و کشاله ران را به همراه دارد.

عارضه هیدروسل خفیف در نوزادان پسر تازه متولدشده بیشتر دیده می‌شود که اغلب مشکل نگران‌کننده‌ای نیست و معمولاً در طول سال اول زندگی بدون درمان و به صورت طبیعی بهبود می‌یابد؛ اما بااین‌حال، در صورت مشاهده تورم بیضه در نوزادان پسر می‌بایست به پزشک مراجعه گردد. 

البته ناگفته نماند که عارضه هیدروسل بیضه یکی از بیماری های رایج بیضه است که در مردان بالغ نیز می‌تواند رخ دهد. نکته قابل توجه اینکه امکان وقوع عارضه هیدروسل بیضه در مردان بزرگسال در دو نوع خوش‌خیم (خفیف و غیرپیش‌رونده) و بدخیم (به حالت تومور و عفونت) وجود دارد. باید دانست که هیدروسل خوش‌خیم یا خفیف فاقد هرگونه عوارض جانبی بوده؛ اما هیدورسل بدخیم ممکن است به دلیل فشار و گرمای وارده به بیضه، مشکل‌ساز شود و نیاز به عمل جراحی داشته باشد.

بیشتر بخوانید: مهم ترین دلایل ناباروری در مردان چیست؟

انواع هیدروسل بیضه

انواع هیدروسل بیضه به شرح زیر می‌باشد:

• هیدروسل مرتبط: این نوع هیدروسل زمانی رخ می‌دهد که تمام کیسه بیضه از مایع پر نشده باشد و امکان تخلیه مایع به بیرون وجود داشته باشد. لازم به ذکر است که هیدروسل‌های ارتباطی یا مرتبط، اغلب با فتق‌های مغبنی همراه هستند.
• هیدروسل غیرمرتبط: در عارضه هیدروسل غیرمرتبط، تمام کیسه بیضه مسدود شده و راهی برای جذب یا تخلیه مایع درون کیسه بیضه وجود ندارد.

علائم هیدروسل بیضه

عارضه آب آوردن بیضه در اغلب موارد بدون احساس درد است و تنها علامت آن، تورم کیسه بیضه و ورم آن به هنگام صبح می‌باشد. به عبارتی دیگر، در صورت وقوع هیدروسل خفیف، احساسی شبیه به یک بادکنک پر از مایع در کیسه بیضه ایجاد می‌شود. همچنین باید افزود که در افراد بزرگسال، بسته به شدت و بزرگی هیدروسل، راه رفتن و یا فعالیت جنسی با ناراحتی و مشکل همراه است.

باید افزود که در برخی موارد، هیدروسل با فتق کشاله ران همراه بوده که به دلیل ضعف دیواره شکمی ایجاد شده و در نتیجه آن، قسمتی از روده به داخل کیسه بیضه فرو رفته و به درمان مناسب نیاز می‌باشد.

چه عواملی باعث آب آوردن بیضه می‌شود؟

در اکثر موارد، علت وقوع عارضه هیدروسل بیضه به عنوان یکی از بیماری های بیضه نامشخص است؛ اما طبق تحقیقات به‌عمل‌آمده، موارد زیر می‌تواند در آب آوردن بیضه نقش بسزایی داشته باشد:

باز بودن ارتباط شکم با کیسه بیضه

مشاهده هیدروسل یا تورم بیضه در هنگام تولد نوزادان و یا در کودکان زیر یک سال به معنی باز بودن ارتباط شکم با اسکروتوم بوده که این ارتباط بعد 1 تا 3 سال پس از تولد به طور طبیعی بسته می‌شود و عارضه هیدروسل خودبه‌خود برطرف می‌گردد، البته گاهی کیسه بیضه همچنان باز می‌ماند و نیاز به درمان دارد.

تولد زودهنگام نوزاد

همچنین وجود مایعات اضافی در بدن نوزادان قبل از تولد و یا دُز اضافی هورمون‌هایی که نوزاد قبل از تولد از مادر گرفته نیز ازجمله عوامل ایجاد هیدروسل در نوزادان پسر می‌باشد؛ لذا در نوزادان با تولد نارس، خطر ابتلا به آب آوردن بیضه افزایش می‌یابد. در واقع این عارضه که ۱ تا ۲ درصد از نوزادان پسر را درگیر می‌کند، بیشتر به علت تولد زوهنگام نوزاد رخ می‌دهد.

جراحی فتق اینگوینال

وقوع هیدروسل بیضه در مردان بزرگسال نیز می‌توان به دلیل جراحی اسکروتوم، جراحی پروستات، التهاب و عفونت بیضه یا اپیدیدیم و یا آسیب به بیضه و کشاله ران باشد.

بروز سرطان

برخی عوامل زمینه‌ای نظیر سرطان بیضه یا سرطان کلیه نیز ممکن است در 10% موارد موجب ایجاد هیدروسل بیضه در آقایان _به‌ویژه در افراد بالای 40 سال_ شود.

 روش های تشخیص هیدروسل بیضه

یکی از روش‌های مورداستفاده در تشخیص عارضه هیدروسل، روش ترانس لومیناسیون (Transillumination) است که در آن پزشک نوری را از پشت بیضه به پوست آن می‌تاباند. در این آزمایش، اگر توده‌ای در کیسه وجود داشته باشد، نور قادر به عبور از آن نخواهد بود و مایع روشن نمی‌شود و اگر توده‌ای وجود نداشته باشد مایع اطراف کیسه بیضه روشن می‌شود. به علاوه، به منظور تشخیص دقیق‌تر هیدروسل و اطمینان از عدم وجود عامل زمینه‌ای، سونوگرافی بیضه نیز توسط پزشک متخصص انجام می‌گیرد.

ازجمله سایر معاینات بالینی و آزمایشات تشخیص هیدروسل می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

• ارزیابی حساسیت نسبت به لمس کیسه بیضه متورم
• تشخیص وجود فتق مغبنی با اعمال فشار به شکم و کیسه بیضه و نیز به وسیله سونوگرافی
• تشخیص عفونت کیسه اپیدیدیم توسط آزمایش‌های خون و ادرار
• بررسی پیچش طناب بیضه به وسیله سونوگرافی داپلر از عروق بیضه
• تشخیص سرطان بیضه توسط اندازه‌گیری مارکرهای بسیار حساس درون خون

درمان عارضه هیدروسل بیضه

در صورت مشاهده هیدروسل و تورم بیضه می‌بایست سریعاً عمل جراحی بر روی آن انجام شود تا به مرور زمان مایع اطراف بیضه بیشتر نشود و اندازه دو بیضه یکسان باقی بماند؛ چراکه اگر اقدامات به موقع جهت درمان آّب آوردن بیضه انجام نگیرد، ممکن است یک بیضه بزرگ‌تر از دیگری شود و برای همیشه به همین شکل باقی بماند. بهترین درمان هیدروسل بیضه، جراحی می‌باشد که طی آن پرده ترشح مایع برداشته می‌شود.

برخی از روش‌های درمان هیدروسل عبارتند از:

عمل هیدروسل یا هیدروسلکتومی

امروزه، رایج‌ترین روش جهت درمان هیدروسل، باز کردن پوست بیضه و لایه‌های مختلف روی آن است که موجب تخلیه مایع اطراف کیسه بیضه می‌شود. این جراحی که به نام هیدروسلکتومی (hydrocelectomy) شناخته می‌شود، تحت بیهوشی خفیف یا بی‌حسی موضعی به صورت سرپایی انجام شده و دوره استراحت بعد از آن 2 روز می‌باشد. ناگفته نماند که در این روش، بسته به اندازه محل هیدروسل، احتمالاً فرد به مدت چند روز جهت تخلیه به یک لوله تخلیه نیاز دارد. از جمله عوارض این روش درمانی می‌توان به خونریزی و لخته‌شدن خون، عفونت و صدمه به عصب و کیسه بیضه اشاره کرد.

آسپیراسیون با سوزن

در این روش، سوزن بلندی جهت تخلیه کیسه بیضه به آن وارد می‌شود و سپس به منظور جلوگیری از پر شدن مجدد کیسه، دارویی به درون آن تزریق می‌شود که احتمال برگشت هیدروسل را به صفر برساند. این روش مناسب افرادی است که عمل جراحی برای آن‌ها خطرناک می‌باشد. ازجمله عوارض روش آسپیراسیون با سوزن می‌توان به درد موقت در کیسه بیضه و یا عفونت اشاره نمود.

بعد از عمل هیدروسل بیضه چه باید کرد؟

درد بعد از عمل هیدروسل در حدود یک هفته بعد بهبود خواهد یافت، اما فرد به مدت 1 الی 2 هفته قادر به انجام فعالیت‌های روزمره مانند قبل نخواهد بود و احتمال دارد که ازبین‌رفتن کامل تورم کیسه بیضه بین 2 تا 3 ماه به طول بیانجامد. ازاین‌رو، می‌بایست پس از عمل هیدروسل مراقبت ها و نکاتی را رعایت نمود؛ نکاتی ازقبیل:

• استفاده از بسته‌های یخ در 24 ساعت اولِ بعد از عمل
• مصرف مسکن‌ها یا داروهای ضددرد تجویزی جهت کاهش درد
• پرهیز از انجام فعالیت‌های تنش‌زا
• پرهیز از باز نشستن و دوچرخه‌سواری برای حداقل سه هفته
• پاک نگه داشتن محل بخیه (در صورت عدم استفاده از بخیه جذبی) جهت پیشگیری از عفونت
• استفاده از بیضه‌بند به مدت 2 الی 4 هفته، به منظور بالا نگه داشتن کیسه بیضه به طرف بیضه‌ها

آیا احساس درد در کیسه بیضه با هیدروسل مرتبط است؟

همان‌طور که ذکر شد، عارضه هیدروسل بیضه معمولاً دردناک نیست. اگر یک مرد و یا یک کودک در کیسه بیضه خود احساس درد ناگهانی و شدید کند، این امر می‌تواند در نتیجه پیچش بیضه در اثر جراحت یا تصادف باشد که در این مواقع می‌بایست فوراً به پزشک مراجعه شود؛ چراکه این پیچ‌خوردگی بیضه موجب انسداد خون‌رسانی به بیضه می‌گردد و نازایی را به دنبال دارد. به علاوه، در صورت تورم کیسه بیضه و احساس درد، سونوگرافی بیضه لازم است تا مواردی نظیر سرطان بیضه مورد بررسی قرار گیرد.

آیا آب آوردن بیضه موجب ناباروری می‌گردد؟

در ابتدا باید به تفاوت بین واریکوسل و هیدروسل بیضه آشنا بود و دانست که وریدهای بیضه، طی مکانیسمی، خون موجود در شریان‌های بیضه را سرد می‌کند تا درجه حرارت مناسب برای تولید اسپرم مهیا شود؛ اما در واریکوسل، با مسدودشدن جریان خون، احتمال افزایش حرارت بیضه‌ها و اختلال عملکرد تولید اسپرم و به تبعِ آن، ناباروری مردان وجود دارد. از طرفی دیگر، عارضه هیدروسل، به خودیِ‌خود، تأثیری در ناباروری مردان ندارد و صرفاً در صورت وجود عوامل زمینه‌ای نظیر عفونت یا تومور، ممکن است کاهش عملکرد اسپرم را به همراه داشته باشد و موجب ناباروری در مردان گردد.

بیشتر بخوانید: کدام یک از بیماری های بیضه مردان باعث ناباروری می شود؟

راهکارهای پیشگیری از آب آوردن بیضه

باید دانست که بهترین راه پیشگیری از هیدروسل در افراد بالغ، مراقبت بدنی و جلوگیری از آسیب و ضربه به بیضه و کیسه بیضه می‌باشد. به طور مثال، در ورزش‌هایی که احتمال ضربه به بیضه وجود دارد، می‌بایست از کاپ بیضه‌بند ورزشی (Atlantic Cup) استفاده نمود.

ارتباط هیدروسل با واریکوسل

در صورت بروز عارضه واریکوسل، چنانچه رگ‌های واریسی به صورت کامل توسط جراح درمان نشود و بافت لنفی آن جدا نگردد و یا در صورت عدم استراحت کافی بعد از عمل واریکوسل، آب دور بیضه جمع می‌گردد و این عارضه با بزرگ‌تر جلوه‌دادن بیضه تشخیص داده می‌شود. در این‌گونه موارد، اگر آب اطراف بیضه کم باشد، عارضه نیاز به درمان ندارد و بیماری بهبود می‌یابد؛ اما اگر بیضه بیش‌ازحد متورم و بزرگ شود بهترین راه درمان آن، تخلیه آب اطراف بیضه است.

بهترین زمان مراجعه به پزشک برای هیدروسل کودکان

بهتر است در صورت مشاهده تورم در کیسه بیضه کودکان بلافاصله به پزشک اورولوژیست (متخصص اختلالات جنسی مردان) مراجعه شود تا اقدامات به موقع جهت پیشگیری از عارضه‌های خطرناک‌تر انجام گیرد. همچنین در صورت واردشدن ضربه‌ای به بیضه کودک و ایجاد تورم و درد در آن ناحیه می‌بایست سریعاً به پزشک مراجعه شود تا اگر پیچ‌خوردگی بیضه (تورشن بیضه) رخ داده، اقدامات لازم صورت گیرد و بیضه‌ها حفظ شوند.

عوارض بیماری هیدروسل چیست؟

آب آوردن بیضه یا هیدروسل در بسیاری از موارد خوش‌خیم است و خطر خاصی ندارد؛ اما گاهی باعث بروز عوارض و خطرات خاصی می‌شود که شناسایی و درمان به‌موقع آن‌ها بسیار اهمیت دارد. معمولاً در مواردی که هیدروسل با یک بیماری زمینه‌ای بیضوی در ارتباط باشد، ممکن است روی قدرت باروری مردان اثر گذاشته و عوارض متعددی را ایجاد کند. اصلی‌ترین بیماری‌های اثرگذار بر بروز عوارض هیدروسل عبارتند از:

• اپیدیدیمیت، سرطان و عفونت بیضه: وقوع این بیماری‌ها در کنار هیدروسل باعث کاهش تعداد اسپرم یا تضعیف عملکرد آن می‌شود. 
• فتق بیضه: این اختلال در صورت گسترش یافتن به دیواره شکم یا بخشی از روده، موجب عوارض جدی و خطرناکی می‌گردد.
• خونریزی: از جمله عوارض احتمالی بیماری هیدروسل باید به تجمع خون در کیسه بیضه و حتی خونریزی اشاره کرد.
• عفونت ضمائم بیضه: گاهی ابتلا به هیدروسل می‌تواند باعث عفونت ضمایم بیضه شود.
• آسیب‌دیدگی: یکی دیگر از عوارض هیدروسل در مردان، احتمال آسیب‌دیدگی عروق بیضه، لوله‌های منی‌بر و عصب‌های بیضه است.

آیا احتمال بازگشت هیدروسل وجود دارد؟

اگرچه درمان هیدروسل بیضه معمولاً به طور کامل انجام می‌شود و علائم آن برطرف می‌گردد؛ اما گاهی احتمال بازگشت بیماری هیدروسل نیز وجود دارد. باید دانست آب آوردن بیضه به عنوان یک بیماری نسبتاً شایع در مردان بالای ۴۰ سال، اغلب ناشی از عواملی نظیر التهاب، عفونت، تومور، آسیب‌دیدگی، احتباس مایعات تورمی در پایین‌تنه و... است که بسته به علت بیماری، درمان‌های مناسبی برای آن اتخاذ می‌شود.

اگر عمل تخلیه کیسه آب به کمک سوزن انجام گیرد، احتمال برگشت هیدروسل وجود خواهد داشت. در چنین شرایطی می‌توان با تزریق محلولی تحت عمل اسکلروتراپی، از بازگشت هیدروسل جلوگیری کرد. به طور کلی در صورت بروز مجدد هیدروسل پس از عمل جراحی یا احساس درد و ورم در کیسه بیضه، می‌بایست فوراً موضوع را به پزشک خود اطلاع داد.

نکته پایانی

متأسفانه برخی از آقایان در موقع بروز مشکلات مردانه و بیماری های بیضه به دلیل خجالت از مراجعه به پزشک خودداری می‌کنند و همین امر موجب خطرناک‌تر شدن شرایط و وقوع بیماری حادتری می‌شود. ازاین‌رو، به همه مردان توصیه می‌شود که در صورت مشاهده هرگونه مشکل در ناحیه ادراری_تناسلی در خود و یا کودکانشان سریعاً با پزشک متخصص مشورت نمایند.

سؤالات متداول هیدروسل

مدت بستری بعد از عمل هیدروسل چند روز است؟

در اغلب موارد، فرد در عصر همان روز عمل یا صبح روز بعد مرخص می‌شود. همچنین درصورتی که لوله‌ای به نام درن در طول عمل برای تخلیه ترشحات کیسه بیضه در آن کار گذاشته شده باشد، معمولاً پیش از ترخیص برداشته می‌شود.

چه زمانی بعد از عمل هیدروسل بیضه می‌توان راه رفت؟

معمولاً چند ساعت پس از عمل می‌توان به کمک یک همراه راه رفت، برای این کار بهتر است ابتدا به آرامی لبه تخت بنشینید و پاهای خود را آویزان کنید. سپس با کمک همراه خود برخیزید و آهسته راه بروید.

بعد از عمل هیدروسل چه بخوریم؟

در خصوص رژیم غذایی مناسب پس از عمل هیدروسل بیضه باید گفت که امکان مصرف مایعات از حدود ۸ ساعت بعد از جراحی وجود دارد. اما در صورت استفاده از بیهوشی عمومی می‌بایست مصرف غذاهای معمول را به روز بعد موکول کرد.

چه مدت پس از جراحی هیدروسل می‌توان سر کار رفت؟

بسته به نوع شغل مردان، میزان استراحت آن‌ها متفاوت است؛ اما اغلب یک هفته پس از عمل هیدروسل می‌توان به فعالیت‌های شغلی خود بازگشت.

تعویض پانسمان چه زمانی صورت می‌گیرد؟

پانسمان حین عمل را باید ۲ روز پس از عمل برداشت و اگر ترشحی مشاهده نشود، نیازی به پانسمان مجدد نیست.

چند روز بعد از عمل هیدروسل می‌توان به حمام رفت؟

در صورت خارج‌سازی درن و عدم وجود ترشح از محل زخم، ۲ روز بعد از جراحی می‌توان به حمام رفت.

بخیه‌های عمل هیدروسل چه زمانی خارج می‌شود؟

در صورت استفاده از بخیه‌های قابل جذب، نیازی به مراجعه به پزشک برای برداشتن آن‌ها نیست. اما بخیه‌های غیرقابل جذب را باید ۷ الی ۱۰ روز پس از عمل خارج کرد.

آیا احتمال عود هیدروسل بعد از عمل وجود دارد؟

بازگشت و عود هیدروسل پس از عمل جراحی، در برخی از مردان رخ می‌دهد؛ بااین‌حال احتمال وقوع آن بسیار کم است.

بعد از جراحی هیدروسل چه دارویی مصرف کنیم؟

با توجه به میزان درد یا عوارض احتمالی جراحی هیدروسل، پزشک معمولاً آنتی‌بیوتیک، مسکن و یا داروهای مناسب دیگر را تجویز می‌کند.