آشنایی با عمل واریکوسل بیضه؛ روش ها، فواید و عوارض

یکی از شایع‌ترین بیماری‌های بیضه قابل‌اصلاح در آقایان، اتساع و پیچ‌خوردگی غیرطبیعی سیاهرگ‌های بالای بیضه می‌باشد که به نام واریکوسل بیضه (Varicocele) شناخته می‌شود. این عارضه ممکن است در باروری آقایان تداخلی ایجاد نکند؛ اما در برخی موارد نیز احتمال دارد موجب، افزایش دمای بیضه، بروز نقص در اسپرم و کاهش کمیت و کیفیت اسپرم و به تبع آن، وقوع ناباروری در آقایان شود؛ به همین جهت درمان واریکوسل با عمل جراحی و سایر روش ها بسیار اهمیت دارد.

واریکوسل معمولاً در بیضه طرف چپ ایجاد می‌شود و در حدود 10 الی 15 درصد موارد، احتمال واریکوسل دوطرفه وجود دارد؛ بنابراین، اقدامات درمانی به‌موقع جهت رفع عارضه واریکوسل ضروری است؛ چراکه درمان واریکوسل بیضه سبب افزایش کارکرد سلول‌های تولیدکننده تستوسترون (هورمون مردانه) و کاهش عوارض و احتمال عود مجدد واریکوسل می‌شود. در ادامه، انواع روش‌های عمل واریکوسل و مراقبت های پس از آن شرح داده شده است.

واریکوسل چیست؟

واریکوسل بیضه، عارضه‌ای است که به دلیل آسیب دیدن دریچه‌های لانه‌کبوتری وریدهای بیضه به وقوع می‌پیوندد. باید دانست که این دریچه‌ها وظیفه کنترل جریان خون از بیضه‌ها به بدن را بر عهده دارند و لذا با آسیب‌دیدن این دریچه‌ها، خونی که از شریان‌ها به بیضه‌ها می‌رسد، به خوبی برگشت داده نمی‌شود و این امر موجب تولید نطفه‌هایی در مرد می‌شود که کیفیت مناسبی ندارند.

به طور کلی، بیضه دارای 3 شبکه وریدی به نام‌های وریدهای بیضوی داخلی، وریدهای بیضوی خارجی و وریدهای وازدفران (vas deferens artery) است که از میان این موارد، عارضه واریکوسل بیضه در شبکه وریدهای بیضوی داخلی رخ می‌دهد و شدیدترین نوع آن با نام «واریکوسل گرید 3» شناخته می‌شود.

بر اساس مطالعات انجام شده، بروز بیماری واریکوسل در بیضه چپ رایج‌تر می‌باشد؛ چراکه مسیر ورید تخلیه‌کننده خون کیسه بیضه چپ به ورید کلیوی طولانی‌تر بوده و زاویه آن نسبت به بیضه راست عمودی‌تر است.

بیشتر بخوانید: واریکوسل چیست و چه علائمی دارد؟

انواع واریکوسل

واریکوسل بسته به شدت آن به سه دسته تقسیم می‌شود:

• واریکوسل خفیف (گرید 1): در واریکوسل خفیف با زور زدن، سیاهرگ‌های بیضه کمی گشاد می‌شوند و می‌توان وریدها را لمس کرد.
• واریکوسل متوسط (گرید 2): در این حالت رگ‌ها گشاد هستند و نیازی به زور زدن نیست. به بیانی دیگر، وریدها در حالت ایستاده قابل لمس هستند.
• واریکوسل شدید (گرید 3): در واریکوسل گرید3، رگ‌ها به شدت گشاد و به وضوح قابل رؤیت می‌باشد. البته گاهی نیز درد مزمن و کوچکی بیضه، از بروز این نوع واریکوسل خبر می‌دهد.

بیشتر بخوانید: واریکوسل خفیف و تاثیر آن بر ناباروری

در چه مواردی واریکوسل نیاز به درمان دارد؟

بر اساس منابع، بعد از درمان واریکوسل بیضه، احتمال بهبودی در حدود 50-80% است و همچنین میزان وقوع حاملگی به طور طبیعی بین 30-50% خواهد بود. واریکوسل بیضه در موارد زیر نیاز به درمان دارد:

• در زوجینی با قدرت باروری طبیعی و یا قابل‌رفع در زن و مشاهده اختلال اسپرمی در مرد طبق نظر اورولوژیست
• احساس درد یا سنگینی در بیضه
• نوجوانان مبتلا به واريکوسل بالینی یک‌طرفه یا دو طرفه
• مردان مجرد مبتلا به واریکوسل بالینی و خواهان فرزنددارشدن در آینده
• مردانی با تعداد اسپرم صفر

اگر تمایل دارید درباره درمان اسپرم صفر بیشتر بدانید، اینجا کلیک کنید.

عمل واریکوسل چگونه انجام می شود؟

درمان عارضه واریکوسل بیضه جهت بهبود قابلیت باروری مردان، امری مهم و ضروری به شمار می‌رود. بدیهی است که بسته به نوع و درجه واریکوسل، روش‌های درمانی متفاوتی برای افراد مختلف به کار برده می‌شود. برخی از روش های جراحی واریکوسل عبارتند از:‌

• آمبولیزاسیون
• لخته سازی زیر جلدی
• میکروسرجری
• واریسلکتومی با لاپاراسکوپی
• واریسلکتومی باز

آمبولیزاسیون (بستن جریان خونی گشاد شده به روش غیر جراحی)

روش آمبولیزاسیون واریکوسل، یک روش غیرجراحی برای درمان واریکوسل است که از کمترین سطح تهاجم برخوردار بوده و طی آن با استفاده از تصویربرداری اشعه ایکس، موقعیت‌یابی و بستن جریان خونی گشادشده، واریکوسل درمان می‌شود. همچنین باید گفت که در این روش، جریان لنف مختل نمی‌گردد و لذا خطر ابتلا به هیدروسل و بسته شدن شریان‌های بیضه‌ای وجود ندارد.

لخته سازی زیرجلدی (بستن ورید های مشکل ساز با لوله ورودی از ران)

گاهی با ورود یک لوله به کشاله ران، سایر وسایل جراحی به درون بدن وارد می‌شود و جراح به کمک مواد شیمیایی خاص یا از طریق سوزاندن، اقدام به بستن وریدهای مشکل‌ساز می‌کند.

میکرو سرجری (Microsurgical varicocelectomy)

در این روش که به عمل واریکوسل میکروسکوپی نیز معروف است، وریدهای معیوب توسط پزشک ارولوژی و به کمک استفاده از بزرگنمایی میکروسکوپی از سایر بافت‌ها جداسازی می‌شود. باید گفت که روش میکروسرجری نسبت به دیگر روش‌ها، مدت‌زمان بیشتری به طول می‌انجامد؛ اما عوارض و عود بسیار کمتری (کمتر از 1%) را به دنبال دارد.

واریکوسلکتومی لاپاراسکوپی (Laparoscopic varicocelectomy)

در این روش برای عمل جراحی واریکوسل از یک لاپاروسکوپ با نور جهت دیدن درون بدن فرد بیمار استفاده می‌شود و جراحی با چندین برش کوچک بر روی ناحیه شکمی آغاز می‌شود تا سیاهرگ عامل واریکوسل شناسایی و بسته شود.

واریکوسلکتومی باز

در روش واریکوسلکتومی باز، جراح با ایجاد یک برش در ناحیه کشاله ران، سیاهرگ‎های مسبب وقوع واریکوسل را شناسایی می‌کند و می‌بندد.

بیشتر بخوانید: مهم ترین دلایل ناباروری در مردان چیست؟

اقدامات قبل از عمل واریکوسل

ازجمله اقداماتی که می‌بایست قبل از انجام عمل واریکوسل بیضه انجام شود عبارتند از:

• مشورت با پزشک قبل از عمل درخصوص مصرف داروهایی نظیر داروهای ضدغلظت خون یا دیابت
• استحمام در روز قبل از عمل و شیو کردن (موزدایی) محل جراحی در بالای بیضه و کشاله ران
• صرف شام سبک در شب قبل از عمل و ناشتا بودن به مدت 6 الی 8 ساعت تا انجام عمل جراحی
• درازکشیدن بر روی تخت جراحی و تزریق داروی بیهوشی به بیمار و یا استفاده از خواب عمیق یا بی‌حسی موضعی برای جراحی
• اتصال یک کاتتر ادرار به بیمار توسط جراح جهت رفع ادرار حین بیهوشی

مراقبت های پس از درمان واریکوسل

به طور کلی، بسته به نوع جراحی، بیمار می‌تواند بین 2 روز تا 2 هفته بعد از عمل واریکوسل به زندگی روزمره خود ادامه دهد؛ اما جلسات ویزیت پزشک متخصص را نباید فراموش کرد. همچنین برخی اقدامات دیگر نیز باید بعد از جراحی واریکوسل بیضه انجام شود؛ اقدامات و مراقبت‌هایی ازقبیل:

• محدود کردن حرکات در روز پس از عمل
• پرهیز از انجام ورزش و فعالیت‌های فیزیکی سنگین به مدت 10 تا 14 روز بعد از جراحی
• انجام فعالیت‌های جنسی در حدود 4 هفته پس از عمل
• مصرف مایعات چند ساعت پس از عمل
• استحمام 2 الی 3 روز پس از جراحی در صورت عدم مشاهده ترشح در محل عمل
• کشیدن بخیه‌ها 7 تا 10 روز پس از جراحی در صورت غیرجذبی بودن بخیه
• مصرف کامل و مرتب داروهای تجویز شده توسط پزشک
• مصرف مسکن و آنتی‌بیوتیک بسته به نیاز و طبق تجویز پزشک جهت تسریع در روند بهبود اسپرم و ایجاد اسپرم‌های با کیفیت
• مصرف غذاهای کم‌چرب مانند برنج ساده، نان تست، ماست و مرغ
• پیشگیری از بروز یبوست با مصرف فیبر
• مصرف ملین به تجویز پزشک در صورت عدم داشتن حرکت روده تا 2 روز پس از عمل
• مشورت با پزشک در صورت مشاهده خونریزی، ترشح زیاد، تب بالا و تورم شدید در محل جراحی یا اطراف بیضه‌ها
• مراجعه به پزشک در فواصل سه ماهه با آزمایش اسپرم در صورت انجام عمل واریکوسل جهت رفع ناباروری

بیشتر بخوانید: بعد از عمل واریکوسل چه باید کرد؟

فواید جراحی واریکوسل بیضه چیست؟

طبق تحقیات به عمل آمده، افرادی که عمل واریکوسل انجام می‌دهند شاهد اثرات مثبت آن از جنبه‌های گوناگونی هستند که ازجمله فواید عمل واریکوسل بیضه می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

• بهبود کیفیت مایع منی
• کاهش آسیب اکسیداتیو در DNA اسپرم
• بهبود کیفیت اسپرم پس از 3 ماه
• افزایش تولید تستوسترون و تحرک اسپرم برای بارداری
• درمان ناباروری در صورت انجام سایر روش‌های مربوط به نازایی
• حل مشکل رشد کند بیضه‌ها در نوجوانان

عوارض عمل واریکوسل بیضه

علی‌رغم فوایدی که جراحی واریکوسل دارد، در برخی موارد نیز ممکن است عوارض بعد از عمل واریکوسل موجب بروز مشکلاتی شود؛ از جمله:

• احتمال گیجی و حالت تهوع به دلیل استفاده از داروهای بیهوشی
• عود مجدد واریکوسل به دلیل عدم کامل بسته شدن رگ‌های معیوب
• کوچک شدن بیضه به علت قطع شدن شریان بیضه و عدم خون‌رسانی به آن
• درد بیضه به صورت موقتی به علت بسته شدن رگ‌های بیضه
• کبودی و ورم جزئی و موقتی به مدت ۳ تا ۶ هفته در کشاله ران
• آسیب به شریان بیضه (اغلب در عمل‌های جراحی باز) و به تبع آن، آسیب دیدن بیضه
• هیدروسل یا آب آوردن بیضه به دلیل مختل شدن جریان لنف در حین جراحی و عدم استراحت کافی و به تبع آن، احساس فشار و درد در کیسه بیضه

بیشتر بخوانید: آیا هیدروسل بیضه باعث ناباروری در مردان می‌شود؟

خطرات واریکوسل درمان نشده

هرچه درجه یا شدت واریکوسل بیشتر باشد، مدت‌زمان بیشتری بدن را درگیر خود می‌کند و در صورت عدم درمان به‌موقع، عوارض و خطراتی سلامت فرد را تهدید می‌کند؛ ازجمله:

ناباروری

شایع‌ترین ناهنجاری که در اثر واریکوسل برای آقایان اتفاق می‌افتد، کاهش تحرک اسپرم است. همچنین برگشت خون وریدی بیضه در صورت بروز واریکوسل، حامل رادیکال‌های آزاد و مواد مضری می‌باشد که موجب افزایش دمای بیضه و تولید اسپرم ضعیف می‌شود و درنهایت، ناباروری را برای مردان در پی دارد.

آتروفی بیضه

از آنجایی که دمای مناسب اسپرم‌سازی در حدود 33 الی 34 درجه سانتیگراد است و در عارضه واریکوسل طولانی‌مدت، دمای بیضه به مدت زیادتری بالاتر می‌رود؛ لذا این امر به تدریج موجب تحلیل و آتروفی بیضه می‌شود که غیرقابل‌بازگشت است.

درد بیضه

در عارضه واریکوسل، برگشت خون و تجمع خون اضافی درون بیضه رخ می‌دهد که این امر به صورت درد و سنگینی بیضه خود را نشان می‌دهد.

هزینه عمل واریکوسل

جراحی واریکوسل بیضه بسته به تجهیزات بیمارستان، آزمایشات موردنیاز، خدمات پاراکلینیکی نظیر تصویربرداری، داروها و جلسات ویزیت پزشک از هر فردی به فرد دیگر متفاوت است؛ اما مقدار تقریبی آن توسط ببیمارستان قابل پیش‌بینی می‌باشد.

سوالات متداول در مورد عمل واریکوسل

اگر واریکوسل را عمل نکنم چه می‌شود؟

همان‌طور که ذکر شد، عدم درمان واریکوسل بیضه موجب بروز مشکلاتی جدی می‌شود که ممکن است آسیب جدی به بیضه‌ها و قدرت باروری مرد وارد کند و پس از آن دیگر قابل درمان نباشد.

چند وقت بعد از عمل واریکوسل می توان باردار شد؟

بهبود کیفیت اسپرم و قدرت باروری آن معمولاَ بین 6 ماه تا 1 سال پس از جراحی واریکوسل رخ می‌دهد. بااین‌حال، انجام آزمایش آنالیز منی و اسپرم هر 3_4 ماه یک‌بار جهت بررسی این موضوع ضروری می‌باشد.

بهترین موقع برای عمل واریکوسل چه زمانی است؟

در نوجوانان در صورت احساس درد و یا کوچک بودن 10 درصدی یک بیضه از بیضه دیگر، عمل جراحی واریکوسل تجویز می‌شود. همچنین پس از عمل نیز آزمایش آنالیز مایع منی انجام می‌شود تا از مفید بودن عمل جراحی واریکوسل و رفع مشکلات باروری در آینده اطمینان حاصل شود.

چند روز بعد از عمل واریکوسل می توان نزدیکی کرد؟

همان‌گونه که پیش‌تر اشاره شد، اغلب بین 2 الی 4 هفته بعد از جراحی واریکوسل می‌توان روابط جنسی معمولی را از سر گرفت.

عمل واریکوسل چقدر طول می‌کشد؟

فرآیند عمل واریکوسل حدود ۴۵ دقیقه برای هر طرف از بیضه طول می‌کشد و در صورتی که هر دو طرف به جراحی نیاز داشته باشد فرایند جراحی چیزی حدود یک ساعت و نیم طول خواهد کشید. این روش معمولا به صورت سرپایی انجام می شود.

منابع:

https://www.healthline.com/health/mens-health/varicocelectomy

https://my.clevelandclinic.org/health/treatments/24234-varicocelectomy