سه ماهه دوم بارداری؛ مراقبت ها، رژیم غذایی، خطرات
دوران بارداریاگرچه در تمام طول بارداری و حتی قبل از اقدام به آن باید مراقبت های پزشکی و خانگی متعددی را مد نظر قرار داد، اما برخی نکات مراقبتی می‌بایست به‌طور ویژه در دوره‌های خاصی از ایام حاملگی پیگیری و انجام شود. مراقبت های سه ماهه دوم بارداری از جمله اقداماتی است که بعضاً توسط مادران باردار جدی گرفته نمی‌شود، ولی رعایت آن‌ها می‌تواند امکان گذراندن یک حاملگی موفق و شانس تولد نوزادی سالم و سرحال را افزایش دهد.
منظور از سه ماهه دوم، هفته ۱۳ تا ۲۸ یا ماه ۴ تا ۶ بارداری می‌باشد. از جمله تغییرات اولیه این دوران می‌توان به شروع برآمده شدن شکم و احساس حرکات جنین اشاره کرد. در این دوران، انجام برخی معاینات و آزمایش‌ها ضروری است و همچنین تغییرات ظاهری بدن باید مورد توجه قرار گیرد.
تغییرات بدن در سه ماهه دوم حاملگی
طبیعتاً در تمام طول بارداری تا زمان تولد نوزاد، بدن به‌طور مرتب تغییراتی را تجربه می‌کند که برخی از آن‌ها کوتاه‌مدت و برخی دیگر طولانی‌تر هستند. تغییراتی که طی سه ماهه دوم بارداری در بدن رخ می‌دهد ممکن است متفاوت با سه ماهه اول یا سوم باشد، اما برخی علائم نیز در تمام طول بارداری قابل مشاهده است. از جمله شرایط جسمی مادر در سه ماه دوم حاملگی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- فروکش کردن احساس خستگی و تهوع صبحگاهی پس از سه ماه اول
- افزایش سرعت رشد جنین در رحم
- امکان مشاهده تغییرات رشد جنین با یک سونوگرافی در بین هفته ۱۸ تا ۲۲ بارداری
- امکان تعیین جنسیت جنین
- مشخص شدن بارداری دوقلو (در صورت وجود)
درد شکم
یکی از شرایطی که اغلب مادران باردار طی سه ماهه دوم حاملگی خود تجربه می‌کنند، احساس درد و گرفتگی در شکم و قسمت پایین شکم است. رشد جنین باعث بزرگ شدن رحم و فشار آوردن به عضلات اطراف می‌شود که در پی آن، این احساس گرفتگی و درد به وجود می‌آید.
درد شکمی در سه ماهه دوم بارداری معمولاً مبهم و خفیف است، از طرفی برخی گرفتگی‌های جزئی ناشی از نفخ، یبوست یا رابطه جنسی می‌باشد و جای نگرانی ندارد. لازم به ذکر است که برای تسکین این درد می‌توان از تمرینات آرامش‌بخش، حمام آب گرم، تغییر وضعیت بدن، کیسه آب گرم و... کمک گرفت.
کمر درد
از دیگر علائم شایع در سه ماهه دوم حاملگی باید به کمردرد اشاره کرد که معمولاً ناشی از افزایش وزن دوران بارداری است. به‌منظور تسکین درد کمر باید موارد زیر را رعایت نمود:
- صاف نشستن در هر زمان
- استفاده از صندلی‌های استاندارد با تکیه‌گاه راحت
- خوابیدن به پهلو و قرار دادن یک بالش بین دو پا
- پوشیدن کفش‌های پاشنه‌کوتاه و راحت
- اجتناب از بلند کردن اجسام سنگین
- انجام ماساژ بارداری توسط خود فرد یا همسر برای کاهش کمردرد
ترشحات
بسیاری از خانم‌ها حتی در ایام غیر از بارداری نیز ترشحات مختلفی را از ناحیه واژن خود مشاهده می‌کنند که اغلب بی‌خطر است و گاهی ناشی از برخی بیماری‌های زنانه و عفونت و... می‌باشد. ترشحات واژینال سفید رنگ در اوایل بارداری، اتفاقی طبیعی است و جای نگرانی ندارد. اما درصورتی که ترشح واژن همراه با بوی بد یا رنگ زرد، سبز، خونی و... باشد، می‌بایست موضوع را به پزشک خود اطلاع داد.
آزمایشات سه ماهه دوم بارداری
مادران باردار باید در تمام مدت بارداری خود تحت نظر یک پزشک متخصص زنان و زایمان قرار داشته باشند و در فواصل منظم و تعیین‌شده توسط پزشک، مورد معاینات لازم قرار گیرند. در طول معاینه‌های سه ماهه دوم می‌بایست جواب تمام آزمایش‌های انجام‌شده در ماه‌های قبل را همراه خود داشت و به پزشک نشان داد.
گفته می‌شود که در سه ماهه دوم باید حداقل دو بار برای انجام معاینه و آزمایش‌های لازم به پزشک مراجعه کرد که بهتر است معاینه اول بین هفته ۱۶ تا ۲۰ و معاینه دوم پس از هفته ۲۶ باشد. بااین‌حال، بانوانی که دارای بیماری یا شرایط خاص هستند باید در بازه‌های زمانی کوتاه‌تری به پزشک خود مراجعه کنند.
سونوگرافی مهم‌ترین معاینه این دوره است و بنا به تشخیص دکتر، آزمایش و تست‌های دیگری نیز انجام می‌گیرد. لازم به اشاره است که درصورت مشاهده علائمی همچون ترشح و لکه‌بینی، احساس تهوع، درد زیر شکم، حرکات جنین و... باید این موارد را به پزشک اطلاع داد. در ادامه، مهم‌ترین و رایج‌ترین بررسی‌ها و مراقبت های سه ماهه دوم بارداری توضیح داده می‌شود.
- ثبت وزن مادر
- ثبت فشار خون
- ضربان قلب جنین
- ثبت ارتفاع رحم
- آزمایش غربالگری
- آزمایش تشخیصی آمنیوسنتز
- سونوگرافی آنومالی
ثبت وزن مادر
در تمام طول بارداری و به ویژه سه ماهه دوم آن، ثبت منظم وزن مادر اهمیت بالایی دارد، چرا که کمک می‌کند هرگونه اختلال در روند رشد جنین تشخیص داده شود. بی‌اشتهایی در سه ماه دوم باید به پزشک اطلاع داده شود تا مورد بررسی و درمان قرار گیرد. نحوه تعیین مناسب‌ترین وزن برای هر زن باردار نیز با درنظر گرفتن معیارهایی همچون قد، وزن، تعداد جنین (تک یا چندقلو بودن)، تعداد فرزندان قبلی و... انجام می‌پذیرد.
ثبت فشار خون
مسئله‌ی مهم دیگر، اندازه‌گیری و ثبت فشار خون خانم در طول بارداری است. بالا بودن فشار خون در سه ماهه دوم بارداری ممکن است ناشی از مسمومیت بارداری یا پره اکلامپسی باشد که برای تأیید آن، آزمایش ادرار تجویز می‌شود.
ضربان قلب جنین
زنانی که سابقه دست‌کم یک بار حاملگی را داشته‌اند، حتماً تجربه شنیدن صدای قلب جنین خود طی سونوگرافی را پشت سر گذاشته‌اند. ضربان قلب جنین که حتی از هفته ششم بارداری قابل شنیدن است، معمولاً در سونوگرافی سه ماهه دوم بارداری و به کمک یک گوشی داپلر انجام می‌شود. البته باید گفت امکان شنیدن ضربان قلب جنین در خانم‌ها متفاوت است و به عواملی مانند وزن مادر، تاریخ زایمان، وضعیت قرارگیری جنین و... بستگی دارد.
ثبت ارتفاع رحم
راهکار دیگر برای بررسی وضعیت رشد جنین از سه ماهه دوم بارداری به بعد، اندازه‌گیری ابعاد شکم می‌باشد. پزشک معمولاً فاصله قسمت بالایی رحم تا استخوان عانه را اندازه می‌گیرد و آن را به ثبت می‌رساند. معمولاً در طول هفته ۲۰ تا ۳۶ بارداری، این طول برابر با سن جنین است. بدین صورت که در هفته سی‌ام بارداری، این فاصله حدود ۳۰ سانتی‌متر خواهد بود.
آزمایش غربالگری
با وجود انجام آزمایش غربالگری توسط برخی زنان در سه ماهه اول بارداری، این تست باید حتماً در سه ماهه دوم نیز انجام گیرد. تست غربالگری معاینه‌ی مهمی در طول هفته‌های ۱۵ تا ۱۷ است که اشکالات احتمالی لوله عصبی جنین را شناسایی می‌کند. در صورت وجود مشکل در نتیجه آزمایش غربالگری یا عدم انجام تست NT همراه با آن، آزمایش خون نشانگرهای چهارگانه تجویز می‌شود و اگر در نتیجه آن نیز اشکالی رخ دهد، پزشک جهت تشخیص قطعی به سراغ تست آمنیوسنتز می‌رود.
آزمایش تشخیصی آمنیوسنتز
تجویز تست تشخیصی آمنیوسنتز دلایل متعددی دارد که صرفاً با تشخیص پزشک متخصص و در طول هفته ۱۴ تا ۱۶ بارداری انجام می‌شود. طی این آزمایش مقداری از مایع آمنیوتیک جنین از داخل کیسه آب او استخراج می‌گردد تا با بررسی آن، مشکلات کروموزومی از قبیل ابتلا به سندروم داون مورد بررسی قرار گیرد.
سونوگرافی آنومالی
محققان برای تشخیص به‌موقع هرگونه نقص و اشکال در جنین و انجام اقدامات مقتضی، از روش‌های گوناگونی کمک می‌گیرند که یکی از آن‌ها سونوگرافی آنومالی است. در سه ماهه دوم بارداری و حوالی هفته ۱۶ تا ۱۸ می‌توان این سونوگرافی را انجام داد تا علاوه بر مشاهده ایرادات احتمالی در رشد جنین، وضعیت بند ناف و جفت را نیز بررسی نمود.
آزمایش قند خون
بهترین راه برای تشخیص به‌موقع دیابت بارداری، انجام آزمایش قند خون در هفته‌های ۲۴ تا ۲۸ بارداری است. برای انجام این تست، فرد باید مقداری محلول حاوی گلوکز مصرف کرده و سطح قند خون او اندازه‌گیری شود. درصورت بالا بودن میزان قند، تست تحمل گلوکز تجویز می‌گردد تا وجود دیابت بارداری به‌طور قطع مورد تأیید قرار گیرد.
رشد و حرکت جنین در سه ماهه دوم چگونه است؟
همانطور که ذکر شد، رشد جنین در سه ماهه دوم بارداری سرعت می‌یابد و تغییراتی در او ایجاد می‌شود. با کاهش علائم تهوع و استفراغ، احساس گرسنگی مادر افزایش پیدا کرده و هر هفته شاهد تقریباً ۴۰۰ گرم افزایش وزن خواهد بود.
جنین از هفته هجدهم بزرگ‌تر می‌شود و حتی توانایی خمیازه کشیدن یا سکسکه کردن را دارد. از هفته بیست و یکم دست و پاهای جنین به شکم مادر برخورد می‌کند و ضربات کوچکی احساس می‌شود. تغذیه مادر در این دوران و به‌ویژه از هفته ۲۳ تا ۲۷ اهمیت زیادی دارد، چراکه رشد و افزایش وزن جنین به آن وابسته است. نهایتاً در پایان سه ماهه دوم بارداری وزن جنین حدود ۹۰۰ گرم خواهد بود.
در سه ماهه دوم حاملگی چه بخوریم؟
در بسیاری از موارد، نکات تغذیه ای سفارش‌شده توسط پزشک برای سه ماهه دوم بارداری کاملاً متفاوت است. رژیم غذایی دوران حاملگی باید شامل مقوی‌ترین و ضروری‌ترین خوراکی‌ها از هر ۶ گروه هرم غذایی باشد تا هم سلامت مادر و هم سلامت جنین را حفظ کند. به عنوان مثال می‌توان صبحانه خود را ترکیبی از تخم مرغ، میوه، شیر و نان سبوس‌دار قرار داد. برخی از مهم‌ترین نکات تغذیه‌ای این دوران عبارتند از:
- اجتناب از مصرف غذاهای بسیار شور یا بسیار شیرین
- پرهیز از خوردن غذاهای پر چرب
- مصرف منظم مکمل‌های ویتامین تجویزشده توسط پزشک
- خودداری از خرید غذا از بیرون به‌ویژه فست‌فود
- مصرف کافی میوه و سبزیجات تازه
ممنوعات سه ماهه دوم بارداری
پرهیز از مصرف برخی خوراکی‌ها که به‌عنوان ممنوعات سه ماهه دوم بارداری شناخته می‌شوند، به افزایش سلامت مادر و جنین و جلوگیری از برخی عوارض و خطرات خاص کمک می‌کند. بنابراین ضمن مشورت با پزشک می‌بایست مصرف غذاهای زیر را کاهش داد یا متوقف کرد:
- میگو، گوشت و ماهی خام
- تخم مرغ نپخته
- کنسرو تن ماهی
- ماهی‌های جیوه‌دار همچون کوسه، کاشی‌ماهی، شاه‌ماهی، شمشیرماهی و ماهی ماکرل
- شیرین‌کننده‌های مصنوعی ازقبیل سوکرالوز و آسپارتام
- پنیرهای نرم همچون فتا، بلوچیز و بری
- لبنیات غیر پاستوریزه
- غذاهای دریایی یا گوشت‌های فرآوری‌شده و آماده
- انواع نوشابه و کولاها، شکلات و چای سبز
- برخی داروها (به تشخیص پزشک)
- کافئین و الکل
لازم به ذکر است که مصرف بالای کافئین در سه ماهه دوم بارداری به مادران توصیه نمی‌شود. لذا با محدود کردن کافئین به حداکثر ۱۵۰ تا ۳۰۰ میلی‌گرم در روز می‌توان از اثرات سوء آن بر مادر و جنین جلوگیری کرد. به‌طور تقریبی، هر لیوان چای حدود ۴۵ میلی‌گرم و هر فنجان قهوه بین ۹۵ تا ۱۶۵ میلی‌گرم کافئین دارد.
علاوه بر این، در دوران حاملگی باید از مصرف الکل خودداری کرد تا خطر وقوع عوارض و مشکلاتی همچون سقط جنین، خونریزی و مرده‌زایی کاهش یابد. استفاده از نوشیدنی‌های الکلی ممکن است به ناتوانی هوشی و بروز مشکلات جسمی و رفتاری در نوزاد منجر شود.
خطرات و عوارض سه ماهه دوم بارداری
اگرچه یکی از کم‌عارضه‌ترین و راحت‌ترین بازه‌های زمانی دوران حاملگی، سه ماهه دوم آن است؛ اما در این دوران نیز احتمال بروز برخی خطرات و عوارض وجود دارد. همانطور که گفته شد، درواقع با آغاز سه ماهه دوم و ورود به ماه چهارم بارداری، احساس خستگی و تهوع صبحگاهی از بین می‌رود و علاوه بر افزایش انرژی، خطر سقط جنین هم کاهش می‌یابد.
با وجود افزایش سرعت رشد جنین و برآمده شدن شکم، وزن آن هنوز به‌قدری زیاد نشده که مادر را اذیت کند. در این دوران می‌توان به جنسیت جنین پی برد و دوقلو بودن بارداری را (در صورت وجود) تشخیص داد. علائمی که در سه ماهه دوم رخ می‌دهند، برخی طبیعی و برخی هشداردهنده هستند. از اتفاقات رایج این برهه زمانی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تغییرات پوستی
- افزایش رشد شکم
- بروز ورم و خونریزی در لثه
- خون دماغ شدن
- عفونت دستگاه ادرار
- سرگیجه
- گرفتگی و ورم جزئی پا
- درد خفیف شکم و کمر
علائم ذکرشده معمولاً جای نگرانی ندارد؛ هرچند بهتر است در چکاپ‌های دوره‌ای با پزشک متخصص مطرح شود. اما برخی نشانه‌ها جزو علائم خطرناک و عوارض جدی سه ماهه دوم بارداری به حساب می‌آیند که توجه به آن‌ها و گزارش این موارد به پزشک ضرورت دارد، ازجمله:
- ورم دست و پا
- درد شکمی
- خونریزی واژینال
- احساس درد حین ادرار
- علائم زایمان زودرس
- پره اکلامپسی
- پارگی زودهنگام غشاها
- نارسایی دهانه رحم
- جراحت
آیا در سه ماهه دوم بارداری احتمال سقط جنین وجود دارد؟
با توجه به تثبیت رشد جنین در سه ماهه دوم بارداری، احتمال سقط جنین کمتر از ماه‌های نخست است، اما با این حال برخی عوامل ممکن است باعث از دست رفتن جنین شود که عبارتند از:
- دیابت کنترل نشده در مادر
- ابتلای مادر به بیماری لوپوس
- فشار خون بالا
- بروز پرکاری یا کم‌کاری تیروئید در مادر
- بیماری‌های کلیوی
- نارسایی سرویکس (دهانه رحم)
- سندروم آنتی فسفولیپید (APS)
سخن پایانی
ضرورت مراقبت از خود و جنین صرفاً مربوط به سه ماهه دوم بارداری نیست و در تمام طول حاملگی باید اقدامات لازم را مد نظر قرار داد. بااین‌حال بانوان بهتر است مراقبت‌های مختص هر ماه از بارداری را یاد بگیرند و به‌طور دقیق به آن عمل کنند تا احتمال بروز هرگونه مشکل تا زمان زایمان، کاهش یابد. لازم به ذکر است که حفظ آرامش و نشاط روحی شما، کمک زیادی به گذراندن موفقیت‌آمیز دوران بارداری و تولد یک کودک سالم خواهد کرد.
نظری ثبت نشده
نظر شما