علائم تخمک گذاری چیست؟ آشنایی با علائم آزاد شدن تخمک

یکی از سوالات متداولی که توسط بانوانی که قصد بارداری دارند، مطرح می شود این است که از کجا تشخیص بدهیم که تخمک آزاد شده و یا به عبارت دیگر علائم لحظه آزاد شدن تخمک چیست. بررسی علائم آزاد شدن تخمک، یکی از راه های شناسایی زمان تخمک گذاری برای اقدام به بارداری است.

نشانه هایی نظیر افزایش ترشحات رحمی (ترشحات موکوسی)، درد خفیف در لگن و شکم (درد تخمک گذاری یا میتل اشمرز-mittelschmerz) و افزایش میل جنسی، نشان دهنده پاره شدن فولیکول تخمدان و آزاد شدن تخمک از آن است. در این مطلب ابتدا به نشانه های آزاد شدن تخمک و علائم تخمک گذاری ضعیف پرداخته شده و در ادامه نحوه محاسبه زمان تخمک گذاری بیان شده است.

فرآیند آزاد شدن تخمک و تخمک گذاری

هر ماه در تخمک گذاری، به عنوان یکی از علائم فعال بودن تخمدان زنان،حداقل یک تخمک از کیسه‌هایی به نام فولیکول آزاد شده و ارسال آن به رحم انجام می شود. باید دانست که رشد فولیکول‌ها جهت رسیدن به زمان آزادسازی تخمک، دست‌کم ۱۷۵ روز و طی حدود ۶ چرخه قاعدگی زمان می‌برد؛ بنابراین در هر زمان، فولیکول‌هایی با میزان رشد متفاوت در تخمدان‌های زنان وجود دارد.

اغلب فولیکول‌ها در طی رشد خود، به مرحله آزادسازی تخمک نمی‌رسند و از بین می‌روند و تنها تعدادی از آن‌ها تخمک آزاد می‌کنند. در صورتی که این تخمک های بالغ پس از آزاد شدن از تخمدان و عبور از لوله های رحمی فالوپ، با اسپرم برخورد داشته باشد؛ آنگاه عمل لقاح شکل می گیرد‌. به طور کلی، علائم تخمک گذاری قابل تشخیص بوده که به تعیین زمان مناسب باروری کمک کرده و شانس حاملگی را افزایش می دهد.

با انجام فرآیند لقاح در لوله های فالوپ، تخمک بارور شده در دیواره رحم لانه گزینی می کند و به رشد خود ادامه می دهد؛ ولی در صورت عدم لقاح، با دفع تخمک از بدن، دیواره رحم نیز فرو می ریزد و قاعدگی رخ می دهد.

علائم لحظه آزاد شدن تخمک

در بانوان دارای قاعدگی نامنظم تعیین دقیق زمان ازاد شدن تخمک ممکن نیست. با دانستن علائم تخمک گذاری می توان این زمان را پیش بینی کرده و به بارداری اقدام نمود.

• دمای بدن
• تغییر در مخاط رحم
• افزایش میل جنسی
• لکه بینی و ترشحات قهوه‌ای
• نفخ و بادکردگی شکم
• حساسیت به بو
• درد و حساسیت در سینه‌ها
• درد خفیف در لگن و شکم
• تغییرات گردنه رحم

در ادامه به بررسی برخی از علائم تخمک گذاری می پردازیم:

دمای بدن

یکی از علائم قطعی تخمک‌گذاری، تغییر دمای بدن یا گرگرفتگی بعد از تخمک گذاری است. در طی دوره‌ی تخمک‌گذاری، دما بطور قابل مشاهده‌ای افزایش می‌یابد. به گونه‌ای که در آغاز چرخه قاعدگی دمای بدن نسبتاً ثابت و در حدود ۳۶/۲ تا ۳۶/۵ است. هر چه به زمان تخمک گذاری نزدیک می‌شود دمای بدن حدود ۰/۵ تا ۱ درجه افزایش می یابد و به صورت ناگهانی بالا می رود. لازم به ذکر است احساس سرما در زمان تخمک گذاری در برخی زنان ممکن است.

تغییر در مخاط رحم

ترشحات واژن و تغییرات مخاط دهانه رحم یکی از علائم تخمک‌گذاری است. با نزدیک شدن به تخمک‌گذاری، ترشحات مخاطی دهانه رحم با افزایش هورمون‌ها مانند استروژن دگرگون می‌شوند، که باعث می‌شود مخاط دهانه رحم بی رنگ، حالت کشسانی و شفاف پیدا کند، که به اسپرم کمک می‌کند تا به سمت تخمک آزاد شده در طول تخمک گذاری شنا کند.

میزان مخاط دهانه رحم، ظاهر و احساس آن در زنان متفاوت است.در بسیاری از زنان با چرخه منظم، درست قبل از تخمک‌گذاری، دهانه رحم نرم‌تر است اما بعد از تخمک‌گذاری، دهانه رحم سفت‌تر می‌شود. هر چقدر از دوره خانم ها مدت بیشتری گذشته باشد این ترشحات نیز بیشتر می شود. در این زمان احتمال بارداری به حداکثر می رسد.

افزایش میل جنسی

تغییر در میل جنسی یکی دیگر از علائم رایج تخمک‌گذاری است. با افزایش هورمون استروژن میل جنسی در خانم ها در طول تخمک گذاری افزایش می‌یابد.

لکه بینی و ترشحات قهوه ای

ترشحات قهوه‌ای رنگ یا لکه بینی در حین تخمک‌گذاری طبیعی است. این علامت تخمک‌گذاری زمانی رخ می‌دهد که فولیکولی که تخمک در حال رشد را احاطه کرده و از آن محافظت می‌کند، بالغ شده و رشد می‌کند، سپس پاره می‌شود و در نتیجه مقدار کمی خونریزی ایجاد می‌شود، این لکه‌بینی ممکن است به صورت روزانه یا در دوره‌ای کوتاه رخ دهد.

همچنین، ترشحات قهوه‌ای ممکن است در این دوره مشاهده شود که نشان‌دهنده‌ی تغییرات هورمونی است. با افزایش سن، خون به رنگ قهوه ای در می‌آید، به همین دلیل است که ترشحات تخمک گذاری ممکن است از قرمز تا قهوه‌ای تیره متغیر باشد. لازم به ذکر است در صورت ادامه پیدا کردن لکه بینی باید به پزشک مراجعه کرد تا علائم عفونت و احتمال حاملگی خارج از رحم را بررسی کند.

بیشتر بخوانید: تعداد و اندازه فولیکول مناسب برای بارداری

نفخ و بادکردگی شکم

در این دوره تولید و افزایش هورمون استروژن در دوران تخمک گذاری، پیش از افزایش طبیعی سطح LH رخ دهد و به صورت نفخ شکم نمایان می شود که ناشی از تجمع آب در بدن است. البته در صورت طولانی شدن مدت نفخ، علت آن می تواند کیست تخمدان، اندومتریوز یا تنبلی تخمدان باشد که باید به پزشک مراجعه کرد.

حساسیت به بو

اغلب در زمان تخمک گذاری خانم ها حساسیت بیشتری به بو پیدا می‌کنند. برای برخی از زنان، حس بویایی حساس‌تر در نیمه دوم چرخه قاعدگی طبیعی می‌تواند نشانه‌ای از تخمک‌گذاری باشد. این حساسیت معمولاً به علت تغییرات هورمونی در این دوره رخ می‌دهد.

درد و حساسیت در سینه ها

در زمان تخمک گذاری به علت افزایش سطح هورمون های تولیدی، خانم ها احساس درد در ناحیه سینه پیدا می‌کند. سینه‌ها ممکن است سفت و دردناک شوند و احساس تورم و سنگینی در این ناحیه را داشته باشند. درد سینه به دلیل هجوم هورمون‌هایی که درست قبل و بعد از تخمک‌گذاری وارد بدن شما می‌شوند، اتفاق می‌افتد. برخی از زنان این حساسیت را درست قبل از تخمک‌گذاری تجربه می‌کنند، در حالی که برخی دیگر ممکن است بلافاصله پس از تخمک گذاری آن را احساس کنند.

درد خفیف در لگن و شکم

یکی از علائم تخمک گذاری در اغلب خانم ها، احساس درد خفیفی است که در یک سمت از پایین شکم دارند. این درد هر ماه در یک قسمتی از شکم احساس می شود چرا که هر ماه یکی از تخمدان ها به نوبت فعال شوند. این درد تخمک گذاری ممکن است به صورت یک ضربه‌ی سریع و کوتاه یا به صورت درد ملایم و مداوم احساس شود.

درد تخمک‌گذاری که Mittelschmerz نامیده می‌شود، می‌تواند مانند یک گرفتگی شدید یا کسل‌کننده در سمتی از شکم باشد، جایی که تخمدان در حال آزاد کردن تخمک است. این عارضه جانبی تخمک گذاری می‌تواند بین چند دقیقه تا چند ساعت ادامه داشته باشد. اما اگر درد تخمک گذاری مداوم یا شدید است، برای رد بیماری‌هایی مانند آندومتریوز یا کیست تخمدان به پزشک مراجعه کنید.

تغییرات گردنه رحم

تغییرات در گردنه رحم یکی از علائم قطعی تخمک گذاری است؛ به طوریکه در این زمان گردنه رحم بلندتر، نرم تر و بازتر می شود.

ترشحات موکوسی رحم؛ یکی از مهم ترین علائم تخمک گذاری

همان‌طور که اشاره شد، تغییر در ترشحات موکوسی رحم از علائم آزاد شدن تخمک می‌باشد که به تعیین تقریبی زمان تخمک‌گذاری کمک می‌کند. منظور از ترشحات موکوسی، مخاط غلیظ، چسبناک، بدون بو و شفافی می‌باشد که به سلامت واژن و جلوگیری از عفونت کمک می‌کند و میزان آن نیز در دوران بارداری افزایش می‌یابد.

از آنجایی که حجم و نوع ترشحات در زمان تخمک‌گذاری تغییر می‌یابد، می‌توان زمان مناسب برای اقدام به نزدیکی و افزایش شانس باروری را تعیین نمود. علائم ترشحات موکوسی قبل از دوره قاعدگی شامل رقیق و چسبناک بودن مایع و شباهت آن به سفیده تخم‌مرغ می‌باشد.

به نزدیک شدن به دوره قاعدگی، میزان این ترشحات کاهش می‌یابد و به مرور زمان غلیظ‌تر می‌شود. در کل، مشاهده این ترشحات در تمام بانوان یکسان نیست؛ به‌طوری که برخی زنان ترشحات سفیدرنگی را طی یک هفته قبل از شروع پریود تجربه می‌کنند و برخی دیگر از ۲ روز مانده به قاعدگی، مخاطی خشک یا با رطوبت اندک دارند.

تفاوت ترشحات دوره بارداری و تخمک گذاری

درخصوص فرق ترشحات دوران تخمک‌گذاری و ترشحات دوران بارداری باید گفت که مخاط تخمک‌گذاری، چسبناک و مشابه سفیده تخم‌مرغ است. این ترشحات که در میانه چرخه قاعدگی رخ می‌دهد، معمولاً ۳ الی ۴ روز طول می‌کشد و گاهی ظاهری کرم‌رنگ دارد. با این حال، ترشحات دوران بارداری کمی رقیق‌تر و سفیدتر به نظر می‌رسد و مقدار آن نیز بیشتر می‌باشد.

ضمناً قبل از دوره قاعدگی، احتمال مشاهده ترشحات و لکه‌هایی صورتی‌رنگ نیز وجود دارد که نشان‌دهنده موفقیت‌آمیز بودن فرآیند کاشت و آغاز بارداری است.

علائم تخمک گذاری ضعیف

وجود اختلال در آزادسازی تخمک که می تواند به شکل عدم تخمک گذاری یا تخمک گذاری نامنظم ظاهر شود، علائم و نشانه هایی دارد که برخی از آنها عبارتند از:

• وجود چرخه های نامنظم ‌و پریودی های غیرقابل پیش بینی با تغییرات بیش از چند روز در هر ماه
• داشتن دوره های قاعدگی بسیار کوتاه (کمتر از ۲۱ روز) یا بسیار طولانی (بیش از ۳۵ روز)
• عدم پریودی بدون وقوع بارداری و همچنین گذراندن برخی ماه ها بدون بروز قاعدگی
• عدم تغییرات دمایی و افزایش دمای بدن در دوره تخمک گذاری به دلایلی غیر از الگوی خواب نامنظم و…
• جواب منفی تست کیت تخمک گذاری یا جواب های مثبت چندگانه _بدون وقوع قاعدگی_ به عنوان علامتی از سندرم PCOS

لازم به ذکر است که در بدن زنان، تعداد مشخصی تخمک وجود دارد که هر یک از آنها در یک ماه، از حالت خاموش به حالت فعال در می آید. اگر تخمک فعال شود و هورمونی برای بالغ کردن آن وجود داشته باشد، یا بالغ می شود (آزاد شدن تخمک) و یا از بین می رود (اختلالات تخمک گذاری). البته باید گفت که هورمون های بلوغ تخمک، تنها در بزرگسالی تولید می شوند.

بیشتر بخوانید: همه چیز درباره علل اصلی ناباروری در زنان

زمان تخمک گذاری یا رها شدن تخمک از فولیکول

دانستن زمان تخمک گذاری می تواند به برنامه ریزی فرد برای بارداری کمک کند؛ بدین صورت که با محاسبه زمان تخمک گذاری می توان در بازه زمانی رها شدن تخمک، به صورت یک شب در میان اقدام نمود.

نحوه محاسبه زمان تخمک گذاری

برای محاسبه زمان آزاد شدن تخمک به دو تاریخ روز اول خونریزی و تعداد روزها تا شروع خونریزی بعدی نیاز است. از روز اول دوره پریود تا اولین روز پریود بعد را یک سیکل یا چرخه پریود می گویند. برای محاسبه روز تخمک گذاری باید تعداد روزهای سیکل نصف شود که یک روز قبل از این تاریخ و یک روز بعد از این تاریخ به دوره تخمک گذاری اختصاص داده می شود؛ به عبارت دیگر سه روز میانه سیکل بازه تخمک گذاری است که درصورت داشتن قاعدگی منظم و ۲۸ روزه، روز ۱۴ ام به عنوان روز میانه سیکل پریود انتخاب می‌شود.

لازم به ذکر است که پیش از تخمک گذاری و طی مرحله فولیکولی، رشد فولیکول های تخمدانی با تأثیرپذیری از هورمون ها آغاز می شود و اغلب یکی از آنها بلوغ می یابد. پس از تخمک گذاری نیز در مرحله «لوتئال-Luteal Phase»، تخمک از طریق لوله فالوپ به درون رحم انتقال می یابد. با آزادسازی تخمک، فولیکول مربوطه تبدیل به جسم زرد می شود و ضمن تولید هورمون، دیواره رحم را ضخیم می کند.

مدت باروری تخمک نیز تنها ۲۴ ساعت پس از آزاد شدن خواهد بود که به دنبال آن، تجزیه می شود و از بین می رود. دیواره ضخیم شده رحم نیز در صورت عدم باروری، پس از ۱۴ روز فرو می ریزد و فرد پریود می شود. به طور کلی، این روند از زمان بلوغ دختران تا رسیدن به سن یائسگی، مرتباً و به طور ماهانه تکرار می‌گردد.

زمان تخمک گذاری چند روز است؟

تخمک گذاری بین ۱۲ تا ۴۸ ساعت طول می کشد؛ اما در حدود یک هفته احتمال بارداری وجود دارد. البته در برخی موارد تا ده روز نیز احتمال بارداری وجود دارد؛ چون اسپرم تا ۵ روز در لوله های رحم زنان زنده باقی می ماند. باید گفت که زمان تخمک‌گذاری جدید، به عادت ماهانه بعدی بستگی دارد و حدود ۱۴ روز قبل از آغاز آن رخ می‌دهد.

ضمناً با داشتن دوره‌های زمانی متفاوت در سیکل قاعدگی، این مدت‌زمان تغییر می‌یابد که برای پریودی‌های ۲۶ روزه، تخمک‌گذاری در روز ۱۲ ام به وقوع می‌پیوندد. از آنجایی که روزهای میانه سیکل قاعدگی اهمیت زیادی در باروری دارد، درصورت داشتن یک سیکل منظم ۳۱ روزه و تخمک‌گذاری در روز ۱۷ ام، بهترین زمان مقاربت طی روزهای ۱۴ تا ۱۷ می‌باشد.

بیشتر بخوانید: روش محاسبه زمان تخمک گذاری بعد از پریود

زمان تخمک گذاری در پریود نامنظم

در صورتی که پریود خانم نامنظم باشد، امکان محاسبه زمان تخمک گذاری وجود ندارد؛ اما خانم می تواند با بررسی علائم لحظه آزاد شدن تخمک، زمان تخمک گذاری را مشخص نماید. البته استفاده از کیت های تخمک گذاری نیز می تواند در تعیین زمان تخمک گذاری به فرد کمک کند.

بهترین فرصت بارداری در سیکل قاعدگی

با توجه به موارد ذکر شده، تعیین بهترین فرصت بارداری در طول سیکل قاعدگی با دانستن زمان تقریبی تخمک گذاری، کار سختی نیست. با در نظر گرفتن دوره ۲۸ روزه برای چرخه پریودی می توان بیشترین و کمترین احتمال بارداری را به صورت زیر مشخص کرد:

•  دوره پریود در روزهای ۱ تا ۷ با کمترین شانس بارداری
•  دوره پس از پریود در روزهای ۸ و ۹ با شانس بارداری
•  دوره تخمک گذاری در روزهای ۱۰ تا ۱۴ با بیشترین شانس بارداری
• دوره بعد از تخمک گذاری در روزهای ۱۵ و ۱۶ با شانس بارداری
•  دوره ضخیم شدن دیواره های رحم در روزهای ۱۷ تا ۲۸ با کمترین شانس بارداری

اقدام به بارداری در زمان آزاد شدن تخمک

در زمان تخمک گذاری می توان اقدام به رابطه جنسی جهت بارداری کرد که معمولاً آزاد شدن تخمک، ۱۴ روز قبل از قاعدگی بعدی انجام می شود‌. پس از مقاربت جنسی، اسپرم ها حداکثر ۵ روز در دستگاه تناسلی زن زنده می ماند و اگر حول بازه ۲ الی ۳ روز قبل و بعد از تخمک گذاری صورت گیرد، احتمال لقاح بسیار بالا می رود.

علائم آزاد شدن تخمک برای انتخاب جنسیت جنین

برخی افراد به دنبال دقیق‌ترین علائم آزاد شدن تخمک برای پسردار شدن یا دختردار شدن هستند تا جنسیت دلخواه را برای فرزند خود انتخاب کنند. به‌طور کلی باید گفت که زمان و نحوه رابطه جنسی نمی‌تواند با اطمینان ۱۰۰٪ منجر به تعیین جنسیت جنین شود؛ اما راهکارهایی وجود دارد که شانس تولد نوزاد دختر یا پسر را افزایش می‌دهد. 

به عنوان مثال، در صورت داشتن پریود منظم با تاریخ و مدت مشخص، انجام رابطه جنسی تقریباً تا ۱۷ روز قبل از قاعدگی بعدی زن باعث افزایش شانس تولد نوزاد دختر می‌شود. همچنین با توجه به اهمیت رژیم غذایی مناسب پس از مشاهده علائم تخمک‌گذاری و اطمینان از آغاز بارداری، مصرف لبنیات زیاد طی ۳ ماه قبل از شروع حاملگی به افزایش شانس دختر شدن جنین کمک می‌کند. اسیدی کردن واژن قبل از رابطه جنسی به کمک سرکه و سرنگ بدون سوزن، مصرفی ترشیجات زیاد و... نیز با کاهش شانس تولد نوزاد پسر باعث دختر شدن فرزند در بیشتر مواقع می‌شود. 

از طرفی اگر ضمن تعیین دقیق تاریخ تخمک‌گذاری بتوان در حوالی آن روز مقاربت داشت، به احتمال زیاد جنسیت جنین پسر خواهد شد؛ چراکه ارتجاع‌پذیری بالای دهانه رحم در زمان تخمک‌گذاری و همچنین قلیایی و رقیق‌تر شدن ترشحات آن، حرکت اسپرم‌های دارای کروموزوم Y (جنسیت پسر) را به سمت رحم تسهیل می‌کند. با این حال، اگر فاصله زمانی رابطه زناشویی از روز تخمک‌گذاری به ۲ روز یا بیشتر برسد، باز هم شانس پسردار شدن کمتر و احتمال دختردار شدن بیشتر می‌شود.

برای آزاد شدن تخمک چه بخوریم؟

یک رژیم غذایی سالم و متعادل، نقش زیادی در بهبود کیفیت تخمک‌ها و تقویت تخمک‌گذاری دارد. بهترین خوراکی‌ها برای تقویت تخمک‌گذاری عبارتند از:

• آووکادو با داشتن مقادیر فراوانی از چربی‌های سالم
• حبوباتی همچون لوبیا و عدس به عنوان منبع تأمین آهن و دیگر موادمعدنی یا ویتامین‌های موردنیاز بدن
• آجیل‌ها و میوه‌های خشک به عنوان منبع ویتامین، پروتئین و موادمعدنی و آنتی‌اکسیدان‌هایی نظیر سلنیوم
• دانه‌های کنجد با داشتن روی و چربی‌های اشباع‌شده و مؤثر در سلامت تخمک‌ها
• انواع توت‌ها با داشتن آنتی‌اکسیدان‌های قوی
• سبزیجات پر برگ نظیر کلم‌پیچ و اسفناج به عنوان منابعی غنی از آهن، منگنز، اسیدفولیک، ویتامین A و کلسیم
• ریشه گیاه ماکا با خواصی همچون تقویت اسپرم و تخمک، افزایش میل جنسی و تثبیت تعادل هورمونی بدن
• زنجبیل با خواص ضدالتهابی، افزایش گردش خون، کمک به هضم غذا، بهبود چرخه‌های پریودی، کاهش التهاب اندام‌های تناسلی و…

بیشتر بخوانید: برای تقویت تخمک در سن بالا چه بخوریم؟

آزاد شدن تخمک و چندقلوزایی

چندقلوزایی از مواردی است که گاهی در اثر آزاد شدن بیش از یک تخمک طی هر دوره قاعدگی رخ می‌دهد. درواقع با بارور شدن دو تخمک توسط دو اسپرم، دوقلوهای غیرهمسان یا دوتخمکی به وجود می‌آیند که جفت یا ترکیب ژنتیکی یکسانی ندارند و در خیلی از مواقع نیز با جنسیت‌های متفاوت متولد می‌شوند.

نکته پایانی

تخمک‌گذاری در بانوان با وجود تفاوت‌هایی در زمان وقوع و سایر ویژگی‌ها، دارای برخی خصوصیات مشترک می‌باشد که اطلاع از آن‌ها می‌تواند به تعیین دقیق‌تر زمان تخمک‌گذاری و همچنین اقدامات مؤثرتر برای باروری و فرزندآوری منجر گردد. باید دانست که تمامی دختران، با حجم مشخصی از میلیون‌ها تخمک متولد می‌گردند و این تخمک‌ها به صورت ماهی یک‌بار آزاد می‌شوند.

در برخی موارد، قاعدگی بدون تخمک‌گذاری و گاهی نیز تخمک‌گذاری بدون قاعدگی رخ می‌دهد؛ اما در هر صورت، مواردی همچون بیماری، استرس و تغییر برنامه‌های روزانه می‌تواند روی این فرآیند اثر بگذارد.

منابع:

https://www.thebump.com/a/ovulation-symptoms-signs-of-ovulation

https://www.healthline.com/health/womens-health/ovulation-symptoms