علائم ترکیدن کیست تخمدان چیست و چه عوارضی دارد؟

یکی از مشکلات شایع در میان زنان به ویژه در سنین باروری، شکل‌گیری کیست تخمدان است که در صورت پارگی می‌تواند باعث عوارض و آسیب‌های مختلفی در فرد شود. کیست‌های تخمدان به عنوان کیسه‌های کوچک حاوی مایعات، در ابعاد مختلف و در داخل یا روی تخمدان‌ها ایجاد می‌شوند و در بسیاری از موارد، تشخیص آن‌ها نیازمند معاینات دقیق می‌باشد.

آشنایی با علائم پاره شدن کیست تخمدان، امکان درمان سریع‌تر و پیشگیری از عوارض آن را فراهم می‌کند؛ لذا بهتر است خانم‌ها به طور مداوم تحت معاینه و چکاپ‌های تخصصی قرار گیرند و هرگونه علائم تشکیل یا پارگی کیست تخمدان را به پزشک گزارش دهند. در این مطلب نشانه‌های ترکیدن کیست تخمدان، علل وقوع، راه‌های پیشگیری و نحوه درمان آن پرداخته می‌شود.

کیست تخمدان چیست؟

کیست‌های تخمدان، کیسه‌هایی حاوی مواد مایع و گاهی جامد هستند که اغلب درون تخمدان زنان یا روی آن شکل می‌گیرند. بسته به نوع کیست تخمدان، اندازه، محل قرارگیری، محتویات و خوش‌خیم یا بدخیم بودن آن، پزشک درمان‌های متفاوتی را برای برداشتن یا کوچک کردن آن ها در نظر می‌گیرد.

اما گاهی پیش از اقدام به درمان، کیست‌ها باز یا پاره می‌شوند و خون و مایعات درون آن‌ها تخلیه می‌گردد. علائم پارگی کیست تخمدان در تمام افراد یکسان نیست و در برخی موارد همچون پارگی کیست ساده، بدون هرگونه‌ای نشانه‌ای رخ می‌دهد. اگرچه ترکیدن کیست تخمدان در بسیاری از بانوان دارای عوارض جدی نیست؛ اما گاهی می‌تواند موجب درد و ناراحتی‌های شدید و پیامدهای خطرناکی شود که کنترل و درمان آن نیازمند بستری در بیمارستان می‌باشد.

بیشتر بخوانید: آیا کیست تخمدان باعث ناباروری می شود؟

علائم ترکیدن کیست تخمدان چیست؟

پاره شدن کیست تخمدان گاهی هیچ نشانه‌ای را آشکار نمی‌کند؛ اما در بسیاری از موارد می‌توان علائم پارگی آن ها را به وضوح مشاهده کرد و اقدامات لازم و فوری را جهت درمان آن اتخاذ نمود. اصلی‌ترین علائم پاره شدن کیست تخمدان عبارتند از:

• درد شدید شکمی
• خونریزی
• ورم شکمی

در ادامه به بررسی هر یک می‌پردازیم.

درد شدید شکمی

درد ناگهانی، شدید و گاهی بی‌حسی فضای زیر شکم، از علائم ترکیدن کیست تخمدان به شمار می‌رود. همان‌طور که ذکر شد، معمولاً پاره شدن کیست در سمت راست شایع‌تر است و بنابراین در بیشتر موارد، درد ناشی از این اتفاق در پهلوی راست حس می‌شود.

باید ذکر کرد که تفاوت ساختار رگ‌های خونی و فشار خون بیشتر در تخمدان سمت راست، عامل افزایش شانس پارگی کیست‌ها در این سمت می‌باشد. در صورت بروز دردهای خفیف می‌توان داروی مسکن مصرف کرد؛ اما دردهای شدید نیاز به معاینه سریع پزشک دارد.

خونریزی

در بیشتر موارد، پارگی کیست تخمدان به ویژه کیست‌های فانکشنال با خونریزی داخل شکمی همراه است؛ اما از آن‌جایی که این اتفاق معمولاً در زمان خونریزی قاعدگی رخ می‌دهد، به سادگی قابل تشخیص نیست. طبق بررسی‌ها، وجود عروق خونی زیاد در دیواره کیست‌های جسم زرد موجب افزایش احتمال خونریزی پس از ترکیدگی می‌شود و در هر حال، خونریزی شدید و بیش‌ازحد می‌تواند خطر آفرین باشد.

مطالعات نشان می‌دهد که پس از ترکیدن کیست‌های شکلاتی، معمولاً کیست‌هایی با شکل نامتوازن به وجود می‌آید؛ اما اغلب با پاره شدن کیست‌های جسم زرد و از بین رفتن آن‌ها، در حفره صفاق (فضای میان ارگان‌های شکمی و لایه داخلی دیواره شکم) خونریزی رخ می‌دهد.

ورم شکم

با توجه به رشد و بزرگ شدن کیست‌هایی که در آستانه ترکیدگی قرار دارند، فرد متوجه فشار و برآمدگی در شکم خود می‌شود. بزرگ شدن کیست‌ها به اندام‌های داخلی فشار می‌آورد و حتی پس از پارگی و تخلیه مایع درونی آن‌ها، تورم شکم تا مدتی ادامه می‌یابد. بنابراین از علائم و حتی عوارض پارگی کیست تخمدان می‌توان اتساع و نفخ شکمی را نام برد.

سایر علائم

اگرچه مشاهده هر یک از علائم ذکرشده به تنهایی موجب اطمینان از پاره شدن کیست تخمدان نمی‌شود؛ اما در صورت همراه شدن آن‌ها با علائم و نشانه‌های دیگری همچون سرگیجه، تب، حالت تهوع، استفراغ و... باید موضوع را جدی گرفت و فوراً به پزشک مراجعه کرد.

لازم به ذکر است که گاهی کم‌خونی حاصل از ترکیدن کیست تخمدان، علائمی همچون افزایش ضربان قلب یا کاهش فشار خون را نیز در فرد ایجاد می‌کند. همچنین داشتن قائدگی نامنظم و جابه‌جا شدن زمان پریود بیش از سه روز و داشتن مشکلات گوارشی نظیر دلپیچه نیز می‌تواند از علائم ترکیدن کیست تخمدان باشد.

خطر پارگی در کدام کیست های تخمدان بیشتر است؟

همان‌گونه که ذکر شد، کیست تخمدان انواع مختلفی دارد و احتمال بروز پارگی در هر یک از آن‌ها متفاوت است. بیشتر کیست‌هایی که دچار ترکیدگی می‌شوند کیست‌های لوتئال (luteal ovarian cysts) یا جسم زرد با جداره‌هایی نازک هستند که پس از باز شدن، موجب بروز درد و حساسیت موضعی می‌گردند.

زمانی که به علت تخمک‌گذاری، تخمک از کیسه فولیکولی خود آزاد می‌شود، این فولیکول خالی در اثر فعل و انفعالات هورمونی به توده‌ای تحت عنوان جسم زرد مبدل می‌گردد. در صورتی که به مرور زمان در فولیکول خالی محتویاتی نظیر خون و مایعات تجمع یابد، کیست جسم زرد به وجود می‌آید که از جمله کیست‌های عملکردی یا فانکشنال (functional ovarian cysts) محسوب می‌شود.

لازم به ذکر است که پارگی کیست لوتئال اغلب در روزهای بیستم تا بیست و ششم چرخه قاعدگی در تخمدان سمت راست رخ می‌دهد و عواملی نظیر مصرف داروهای محرک تخمک‌گذاری، احتمال تشکیل چنین کیست‌هایی را بالا می‌برد.

دلایل پاره شدن کیست تخمدان

عوامل متعددی می‌تواند باعث ترکیدن و پاره شدن کیست تخمدان شود که بسیاری از آن‌ها قابل پیشگیری و کنترل است. بزرگ شدن ابعاد کیست‌ها، احتمال ترکیدگی را افزایش می‌دهد و از این رو بهتر است درخصوص کیست‌های خطرناک، اقدامات درمانی و پیشگیری‌کننده در اسرع وقت انجام گیرد. از علل ترکیدن کیست‌های تخمدان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تغییرات هورمونی به ویژه نوسانات هورمونی مربوط به چرخه قاعدگی
• تشکیل کیست پس از آغاز بارداری یا بزرگ شدن کیست‌های قبلی در دوره حاملگی
• کمبود فاکتور لختگی در خون یا مصرف داروهای ضد انعقاد خون
• نشتی یا ترکیدگی کیست‌های بزرگ در اثر مقاربت یا رابطه جنسی
• حرکات روده و فشار حین دفع مدفوع در افراد مبتلا به یبوست
• وارد آمدن ضربه به نواحی اطراف تخمدان‌ها یا سایر بخش‌های حفره لگنی و شکم
• برخی حرکات ناگهانی حین ورزش و حتی خم شدن برای برداشتن اجسام از زمین
• بروز حاملگی خارج رحمی و رشد جنین در جایی غیر از حفره رحم
• شرایط ناشی از خونریزی داخلی همچون خونریزی از طحال یا کبد
• بروز آپاندیسیت یا التهاب آپاندیس
• ابتلا به آندومتریوز و سرایت و رشد برخی سلول‌های آندومتری رحم در اطراف تخمدان

بیشتر بخوانید: کدام بیماری های رحم و تخمدان باعث ناباروری می شود؟

نحوه تشخیص پارگی کیست تخمدان

برای تشخیص قطعی پارگی کیست تخمدان می‌بایست تاریخچه و سابقه بروز این بیماری در فرد را مد نظر قرار داد و علائم و نشانه‌های موجود را نیز به دقت بررسی کرد. در ادامه، پزشک با معاینه لگنی می‌تواند کیست‌های پاره شده را شناسایی و اقدامات لازم را جهت تخلیه آن‌ها اتخاذ نماید.

تأیید ترکیدگی کیست تخمدان در بسیاری از موارد نیازمند تشخیص افتراقی است؛ بدین معنی که پزشک آزمایش‌هایی را جهت رد بیماری‌هایی با علائم مشابه (نظیر آپاندیسیت، بارداری خارج رحمی، سنگ کلیه و...) تجویز می‌کند.

به طور کلی، رایج‌ترین روش‌های تشخیص پارگی کیست تخمدان شامل موارد زیر است:

• سونوگرافی جهت مشاهده محل، شکل و اندازه کیست‌های تخمدان به کمک امواج صوتی
• آزمایش ادرار به منظور یافتن سایر علل دردهای شکمی
• آزمایش خون برای بررسی کم‌خونی و یافتن عفونت
• سی تی اسکن جهت بررسی تخمدان‌ها به وسیله اشعه ایکس
• کشت ترشحات واژن با هدف یافتن عفونت لگن

خطرات و عوارض ترکیدن کیست تخمدان چیست؟

ترکیدن کیست تخمدان در مواردی که با علائم خفیف یا بدون علامت همراه باشد، معمولاً عوارض و خطرات خاصی نیز ایجاد نمی‌کند. اما خونریزی و درد شدید نیاز به اقدامات درمانی جدی دارد و جهت درمان خونریزی کنترل‌نشده باید فوراً به بیمارستان مراجعه کرد.

در صورت لزوم، فرد در بیمارستان بستری می‌شود و جراحی‌هایی نظیر لاپاراسکوپی (برش‌های کوچک شکمی) یا عمل جراحی باز استاندارد (برش بزرگ شکمی) برای درمان به کار می‌رود. در هر حال، پیش از انجام درمان‌های مذکور یا پس آن، خطرات و عوارضی فرد مبتلا به پارگی کیست تخمدان را تهدید می‌کند که برخی از این عوارض عبارتند از:

• خونریزی شدید
• عفونت
• لخته شدن خون
• عدم خوب شدن محل برش
• تشکیل بافت اسکار و چسبندگی بعد از عمل
• نیاز به برش بزرگ‌تر در صورت به کار بردن لاپاراسکوپی
• آسیب دیدن اعصاب و عروق خونی
• آسیب‌دیدگی ماهیچه‌ها یا ساختار مجاور تخمدان‌ها

راه های درمان ترکیدگی کیست تخمدان

انتخاب روش درمانی مناسب در پارگی کیست‌های تخمدان، به نوع کیست و شدت آسیب‌های پس از ترکیدگی آن بستگی دارد. در کیست‌های ساده ضمن تجویز و مصرف مسکن باید وضعیت آن ها به طور مداوم پیگیری شود.

در صورت وجود علائم شدید و بستری در بیمارستان، می‌‌بایست ابتدا به او مسکن تزریق کرد و برای جبران خونریزی‌های شدید، خون یا مایعات به بدن بیمار انتقال داد. همچنین کنترل علائم حیاتی بیمار، اندازه‌گیری سطح گلبول‌های قرمز خون و بررسی خونریزی‌های شکمی به کمک سونوگرافی ضرورت دارد.

کیست‌های بزرگ و دردناک با لاپاراسکوپی و لاپاراتومی قابل برداشتن هستند و در صورت نیاز به جراحی، پس از بیهوشی از محل برش تخلیه می‌شوند. در طول عمل جراحی، پزشک خونریزی را کنترل و مایعات و لخته‌های خونی را از بدن خارج می‌کند و در موارد نادری به علت خطر سرطانی شدن، ممکن است اقدام به خارج کردن کل تخمدان یا رحم نماید.

بیشتر بخوانید: آشنایی با بهترین روش های درمان کیست تخمدان

آیا پاره شدن کیست تخمدان قابل پیشگیری است؟

روش خاصی برای جلوگیری از پارگی کیست تخمدان و پیشگیری از آسیب‌های ناشی از آن وجود ندارد. بااین‌حال در صورت معاینه و چکاپ‌های منظم یا در طول معاینات مربوط به بارداری و... ممکن است پزشک وجود کیست‌هایی را تشخیص دهد که خطر بزرگ شدن و ترکیدگی در آن‌ها وجود دارد.

در چنین شرایطی باید وضعیت رشد آن ها به طور مداوم توسط پزشک کنترل شود تا در صورت لزوم و عدم کوچک شدن یا از بین رفتن خودبه‌خود کیست، پیش از پاره شدن از بدن خارج گردد. باید اشاره کرد که این معاینات منظم، نقش مؤثری در کنترل ذخیره تخمدان زنان براساس سطوح هورمون AMH در خون آن‌ها دارد و در صورت تأیید ذخیره تخمدان کم، زمینه درمان‌های لازم را فراهم می‌کند. 

اقدامات بعد از درمان پارگی کیست تخمدان

پس از انجام درمان‌هایی نظیر عمل جراحی برای رفع کیست پاره‌شده و عوارض آن، اقدامات و مراقبت‌هایی لازم است. در موارد خفیف، می‌توان مراقبت‌های خانگی را ادامه داد و درد را طی حداکثر چند روز با مصرف قرص‌های مسکن کنترل کرد.

با مشاهده علائم جدید مانند سرگیجه یا درد شدید، باید به پزشک اطلاع داد و جهت انجام تصویربرداری یا آزمایش خون آماده شد. در موارد شدیدتر، معمولاً فرد پس از یک روز از بیمارستان مرخص می‌شود و بعد از آن باید معاینات دیگری را برای اطمینان از توقف خونریزی و عدم بروز سرطان انجام دهد.

در شرایطی که درمان پارگی کیست تخمدان به کمک عمل جراحی انجام شده باشد، باید پس از عمل میزان تحرکات بدنی و فعالیت‌های ورزشی را کم کرد و تا زمان بهبود کامل زخم، اقدامات بهداشتی لازم برای جلوگیری از عفونت را انجام داد. 

بهترین زمان مراجعه به پزشک

همواره به بانوان توصیه می‌شود که به طور منظم تحت معاینه پزشک متخصص زنان و زایمان قرار گیرند تا ضمن تشخیص زودهنگام بیماری‌های زنانه از جمله کیست تخمدان، اقدام به درمان به‌موقع آن نمایند. بااین‌حال، در هر شرایطی با مشاهده علائم اولیه ای نظیر دردهای شدید و ناگهانی زیر شکم می‌بایست به پزشک مراجعه کرد.

همچنین از آن‌جایی که ترکیدن کیست تخمدان با شرایطی نظیر حاملگی خارج از رحم، آپاندیسیت، خونریزی کبد و طحال و... مرتبط است، چنین مشکلاتی را نیز باید جدی گرفت و به پزشک گزارش داد.

سخن پایانی

کیست تخمدان در بسیاری از زنان در طول دوره باروری آن‌ها شکل می‌گیرد و اغلب به صورت خودبه‌خود رفع می‌شود. اما در مواردی با بزرگ شدن کیست‌ها، احتمال پارگی در آن‌ها و بروز علائم خفیف یا شدید وجود دارد. روش‌های درمانی فعلی، به خوبی می‌تواند عوارض و پیامدهای ناشی از پاره شدن کیست‌های تخمدان را کنترل کند و نباید بابت خطرات ناشی از آن نگران بود. اما بهتر است ضمن چکاپ‌های مداوم و منظم، هرگونه علائم اولیه را جهت درمان زودهنگام به پزشک گزارش نمود.