پیچ خوردگی تخمدان؛ علائم، عوارض و راه های درمان

یکی از بیماری‌های شایع بانوان در سنین باروری، عارضه پیچ خوردگی تخمدان یا تورشن تخمدان (Ovarian Torsion) است که در صورت پیچ خوردگی ناگهانی تخمدان به دور بافت‌های اطراف خود به وقوع می‌پیوندد و موجب اختلال در خون‌رسانی به این اندام حیاتی می‌گردد.

این عارضه با درد بسیار همراه است که با مشاهده علائم آن می‌بایست سریعاً به مراکز درمانی مراجعه کرد، درغیراین‌صورت باعث از دست دادن تخمدان می‌شود. از آنجایی که احتمال وقوع تورشن تخمدان در هر خانمی وجود دارد؛ لذا در این مقاله به توضیح علائم، تشخیص و درمان این عارضه پرداخته شده است.

علائم تورشن یا پیچ خوردگی تخمدان چیست؟

علائم پیچ خوردگی تخمدان ممکن است با سایر عارضه‌ها نظیر آپاندیسیت، بیماری التهاب معده‌ای_روده‌ای، سنگ کلیه و یا عفونت مجاری ادراری مشابه باشد و فرد را به اشتباه بیندازد؛ اما باید دانست که در تورشن تخمدان چند علامت با هم، به‌صورت ناگهانی و بدون هیچ علت قبلی شروع می‌شود.

ازجمله این علائم می‌توان به شروع درد شدید به یکباره و با شدت بسیار زیاد اشاره کرد که گاهی درد می‌تواند آنقدر زیاد باشد که منجر به ناتوانی در راه رفتن و ایستادن فرد شود. این نوع درد در صورت تداوم با حالت تهوع، استفراغ و گرفتن عضلات زیر شکم همراه است. همچنین درد شدید لگن، تب و خونریزی غیرطبیعی نیز در صورت بروز تورشن تخمدان مشاهده می‌شود.

تکرار علائم پیچ خوردگی تخمدان به مدت چندین هفته، نشان‌دهنده تلاش تخمدان برای برگشت به حالت قبلی خود است که در چنین شرایطی فرد دردِ رفت و برگشتی در قسمت پایین شکم خود را احساس می‌کند.

اشاره به این نکته ضروری است که علائم پیچ خوردگی تخمدان همیشه با درد همراه می‌باشد و در صورتی که فرد حالت تهوع و یا استفراغِ بدون درد داشته باشد، احتمال بروز ناهنجاری دیگری وجود دارد. بدیهی است که در هرحال، تشخیص نهایی به عهده پزشک می‌باشد.

تماس با ما برای دریافت هرگونه مشاوره و راهنمایی درباره true با ما تماس بگیرید:

03537283090 داخلی 232 شماره WhatsApp تلگرام فیسبوک ایمیل

علل پیچ خوردگی تخمدان

اگرچه پیچ خوردگی تخمدان در زنان در سنین باروری شایع‌تر است؛ اما گاهی در سنین نوزادی تا زنان یائسه نیز مشاهده می‌شود. بر اساس منابع، علت اصلی تورشن تخمدان، ناپایداری تخمدان است. به‌طورمثال، وجود کیست یا توده در داخل تخمدان می‌تواند تعادل وزن تخمدان را به‌هم بزند و باعث جابه‌جایی و چرخش ناگهانی تخمدان در اطراف رباط‌های نگهدارنده شود.

ازاین‌رو، افراد دارای کیست تخمدان با انجام حرکات ورزشی سنگین، ریسک پیچش تخمدان را افزایش می‎دهند. ازجمله سایر علل پیچ خوردگی تخمدان می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

• بارداری؛ به‌خصوص سه‌ماهه نخست بارداری به دلیل وجود کیست‌های جسم زرد
• افزایش سطح هورمون‌ها در دوره بارداری؛ مؤثر در شل شدن رباط‌های نگهدارنده تخمدان‌ها
• تکنیک‌های کمک‌باروری (ART)
• مصرف داروهای هورمونی برای درمان ناباروری؛ مؤثر در بزرگ شدن تخمدان‌ها
• بلند بودن لوله‌های رحمی یا رباط‌های تخمدان (ساقه های فیبری متصل کننده تخمدان به رحم)
• بستن لوله‌های رحم

گروه‌های پرخطر در ابتلا به پیچ‌خوردگی تخمدان 

این عارضه ممکن است در هر سنی، از جمله در دوران کودکی یا نوجوانی نیز دیده شود، خصوصا وقتی عوامل خاصی باعث تغییر در ساختار یا عملکرد طبیعی تخمدان شده باشند.

یکی از مهم‌ترین عوامل زمینه‌ساز تورشن، وجود کیست تخمدان است. در میان زنان مبتلا به کیست، آن‌هایی که کیست‌های­شان روی سطح خارجی تخمدان تشکیل شده‌اند، بیشتر در معرض خطر قرار دارند. علت این موضوع به نحوه اتصال تخمدان‌ها به بدن مربوط می‌شود؛ تخمدان‌ها توسط رباط‌هایی به رحم و دیواره لگن متصل‌ هستند و چنانچه وزن اضافی ناشی از کیست در یک سمت تخمدان اعمال شود، احتمال چرخش و انسداد جریان خون بیشتر می‌گردد. این وضعیت شباهتی به چرخش یک توپ آویزان از نخ دارد.

کیست‌های جسم زرد که پس از تخمک‌گذاری یا در ابتدای بارداری شکل می‌گیرند، موجب افزایش خطر تورشن می­شوند. در بارداری، اگر جسم زرد که نقش مهمی در حفظ محیط هورمونی مناسب دارد، به‌جای تجزیه طبیعی، پر از مایع یا خون شود، ممکن است به کیستی حجیم تبدیل شود و باعث چرخش تخمدان گردد.

از دیگر گروه‌های پرخطر می‌توان به زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) اشاره کرد. در این بیماری، وجود تعداد زیاد فولیکول‌های کوچک و افزایش حجم کلی تخمدان‌ها، ساختار تخمدان را سنگین و مستعد حرکت غیرطبیعی می‌کند. این وضعیت در صورت مصرف داروهای تحریک تخمک‌گذاری تشدید می‌شود.

ارتباط بین تکنیک‌های کمک‌باروری (ART) و افزایش خطر تورشن تخمدان

در فرایند لقاح آزمایشگاهی (IVF) و سایر روش‌های کمک‌باروری یا ART، برای افزایش احتمال بارداری، داروهای هورمونی خاصی به بیمار تجویز می‌شود تا تخمدان‌ها تحریک شده و تعداد بیشتری فولیکول بالغ تولید کنند. این تحریک کنترل‌شده با استفاده از داروهایی نظیر گنادوتروپین‌ها انجام می‌شود که منجر به رشد قابل توجه تخمدان و گاهی نیز ایجاد کیست‌های متعدد می‌شود.

رشد بیش از حد فولیکول‌ها و افزایش حجم تخمدان در اثر این درمان‌ها، سبب می­گردد که تخمدان از موقعیت طبیعی خود خارج شده و به‌راحتی دچار چرخش یا پیچ‌خوردگی شود. زنانی که تحت درمان‌های کمک‌باروری قرار می‌گیرند باید:

از ریسک‌های احتمالی مانند تورشن تخمدان به‌طور کامل آگاه باشند

در طول درمان تحت پایش دقیق سونوگرافی و آزمایشات هورمونی قرار بگیرند.

در صورت بروز علائم مشکوک مانند درد ناگهانی و شدید در پایین شکم، تهوع یا تب، فورا به پزشک مراجعه کنند.

بیشتر بخوانید: معرفی عوارض آی وی اف برای مادر و جنین

تشخیص پیچ خوردگی تخمدان

به‌طورکلی، پزشک صرفاً با انجام عمل جراحی می‌تواند پیچ خوردگی تخمدان را کاملاً تأیید کند؛ اما به غیر از روش جراحی، روش‌های دیگری نیز وجود دارد که می‌توان تا حدودی به تورشن تخمدان پی برد و سپس آزمایشات تکمیلی را جهت تأیید موضوع به کار برد.

در اولین قدم، پزشک پس از گرفتن شرح حال بیمار، به معاینه شکم و لگن می‌پردازد و در معاینه به دنبال نقطه حساس درد یا لمس یک توده است. در صورت مشکوک شدن به مشکلی، پزشک راه‌های زیر را جهت بررسی دقیق‌تر به کار می‌گیرد:

• سونوگرافی اولتراسوند واژینال؛ جهت بررسی دقیق تخمدان، رحم و لوله فالوپ
• سونوگرافی شکمی
• آزمایش کامل شمارش خون (CBC)؛ جهت اندازه‌گیری تعداد گلبول‌های سفید بدن
• آزمایش ادرار
• سی تی اسکن یا ام آر آی؛ جهت اطمینان خاطر از تشخیص درست

درمان تورشن تخمدان چگونه است؟

در گذشته، پس از تشخیص تورشن تخمدان، پزشکان تخمدان را با جراحی برمی‌داشتند؛ اما امروزه به دلیل نقش حیاتی این عضو در بدن خانم‌ها، پزشکان با جراحی سعی در باز کردن پیچ خوردگی تخمدان دارند. هرچند که این نوع جراحی نیز ممکن است در برخی موارد نادر با عوارضی نظیر لخته شدن خون، عفونت و عوارض مختلف بیهوشی همراه باشد.

برخی از روش‌های جراحی تورشن تخمدان به شرح زیر می‌باشد:

• لاپاراسکوپی (Laparoscopy): عمل لاپاراسکوپی که به صورت سرپایی انجام می‌گیرد، پزشک ابتدا بیمار را بیهوش عمومی می‌کند و از طریق یک برش کوچک در زیر شکم، ابزار مخصوصی را وارد تخمدان می‌کند و آن را به حالت اولیه برمی‌گرداند. از آنجایی که بعد از جراحی لاپاراسکوپی احتمال چسبندگی بعد از جراحی کاهش می‌یابد؛ لذا این روش برای دختران مجرد و بانوان باردار مناسب می‌باشد.
• لاپاراتومی (Laparotomy): در این روش، پس از ایجاد برش بزرگی در زیر ناف و باز کردن شکم، پزشک تخمدان را می‌چرخاند و به جای اولیه خود بازمی‌گرداند. لاپاراتومی با بیهوشی کامل انجام می‌گیرد و فرد باید یک شب در بیمارستان بستری باشد.
• اوفورکتومی (Oophorectomy): در مواردی که مدت‌زمان زیادی از پیچ خوردگی تخمدان گذشته و دچار مرگ شده، پزشک به کمک روش اوفورکتومی، تخمدان معیوب را از بدن خارج می‌کند.
• سالپینگو اوفورکتومی (Salpingo-oophorectomy): در صورتی که در اثر عدم درمان به‌موقع تورشن تخمدان، علاوه بر بافت تخمدان، لوله‌های فالوپ نیز از بین رفته باشد، پزشک به کمک روش سالپینگو اوفورکتومی اقدام به خارج‌سازی تخمدان و لوله‌های فالوپ می‌کند.

 لازم به ذکر است که بعد از جراحی تخمدان پیچ‌خورده، پزشک جهت کمک به کاهش درد، داروهایی نظیر استامینوفن، ناپروکس و ایبوبروفن را برای بیمار تجویز کند. همچنین مصرف داروهای هورمونی و یا داروهای پیشگیری از بارداری نیز در برخی مواقع جهت جلوگیری از عود مجدد بیماری برای فرد تجویز می‌شود.

بیشتر بخوانید: کدام بیماری های رحم و تخمدان باعث ناباروری می شود؟

روش‌های نوین درمان تورشن تخمدان و مراقبت‌های پس از آن

در گذشته، درمان تورشن یا پیچ‌خوردگی تخمدان با برداشتن کامل تخمدان آسیب‌دیده انجام می‌گرفت. اما امروزه با توجه به اهمیت حیاتی تخمدان در عملکرد تولیدمثل و سلامت هورمونی زنان، رویکردهای محافظه‌کارانه‌تری در پیش گرفته شده است. در حال حاضر، هدف اصلی جراحی، باز کردن پیچ‌خوردگی و حفظ عملکرد تخمدان است.

با وجود پیشرفت در تکنیک‌های جراحی، هنوز هم احتمال بروز عوارضی مانند لخته شدن خون، عفونت و واکنش‌های ناشی از بیهوشی عمومی وجود دارد. البته این موارد نادر هستند.

لاپاراسکوپی به‌صورت سرپایی انجام شده و شامل ایجاد برش کوچکی در ناحیه زیر شکم است. پس از بیهوشی عمومی، ابزارهای مخصوصی وارد حفره شکمی می‌شوند تا تخمدان به حالت طبیعی بازگردانده شود. به دلیل کاهش احتمال چسبندگی بعد از عمل، این تکنیک برای دختران مجرد و زنان باردار مناسب است.

در مواردی که شرایط پیچیده‌تر است، از برشی بزرگ‌تر در زیر ناف برای دسترسی به تخمدان استفاده می‌شود. پس از باز کردن حفره شکمی و بازگرداندن تخمدان به جای اولیه، بیمار نیاز به بستری حداقل یک‌شب در بیمارستان دارد. این روش نیز تحت بیهوشی عمومی انجام می‌گیرد.

چنانچه تشخیص دیرهنگام صورت گرفته باشد و بافت تخمدان دچار نکروز (مرگ بافتی) شده باشد، پزشک ناگزیر به برداشتن تخمدان آسیب‌دیده از بدن خواهد بود. این روش تنها در صورت غیرقابل برگشت بودن آسیب بافتی انجام می‌شود.

در موارد پیشرفته‌تر که علاوه بر تخمدان، لوله فالوپ نیز آسیب دیده باشد، جراح اقدام به خارج‌سازی هم‌زمان تخمدان و لوله فالوپ می‌کند. این رویکرد زمانی انتخاب می‌شود که حفظ این اندام‌ها از نظر بالینی امکان‌پذیر نباشد.

پس از انجام جراحی به‌منظور کنترل درد، داروهای مسکن مانند استامینوفن، ناپروکسن یا ایبوپروفن توسط پزشک تجویز می‌شود. در برخی موارد، مصرف داروهای هورمونی یا قرص‌های پیشگیری از بارداری به‌منظور جلوگیری از عود مجدد تورشن تخمدان توصیه می‌شود.

بعد از پیچ خوردگی تخمدان چه باید کرد؟

در اغلب موارد می‌توان روند درمان را بدون نیاز به خارج‌سازی تخمدان‌ها طی کرد و سلامت و قدرت باروری خود را حفظ نمود. در واقع جراحان تلاش می‌کنند تخمدان‌ها و لوله‌های فالوپ را حفظ کنند تا مشکلی در توانایی فرزندآوری زنان ایجاد نشود.

بااین‌حال در صورت نیاز ضروری به تخلیه تخمدان‌ها، همچنان شانس حاملگی با روش‌های مختلف وجود دارد. لازم به ذکر است که موفقیت عمل جراحی، به مواردی نظیر مدت‌زمان پیچ‌خوردگی و علت پیچش بستگی دارد.

مراقبت های بعد از عمل تورشن تخمدان

مدت‌زمان بهبودی بعد از عمل تورشن تخمدان به نوع جراحی بستگی دارد. به طور مثال، پس از عمل لاپاراسکوپی، بیمار به یک روز بستری شدن نیاز دارد؛ درحالی که پس از جراحی باز شکم به دو روز (یا بیشتر) استراحت نیاز است. نکات مهم جهت بهبود بعد از عمل تورشن یا پیچ خوردگی تخمدان به شرح زیر می‌باشد:

• استراحت قبل از عمل و در طول دوران بهبودی از اولین توصیه‌های پزشکان به شمار می‌رود.
• در برخی موارد، احساس درد داخل نای، گلودرد یا خشونت صدا بعد از عمل تورشن تخمدان ممکن است به دلیل جای‌گذاری لوله درون نای در طول بیهوشی باشد که در این صورت، مصرف آبنبات و یا قرص‌های گلو در کاهش درد مؤثر است. همچنین، انجام تمرینات تنفسی نظیر کشیدن نفس‌های عمیق و آرامش‌بخش و یا سرفه می‌تواند در جلوگیری از مشکلات تنفسی مؤثر واقع شود.
• بعد از عمل تورشن تخمدان بهتر است تغذیه را ابتدا با مایعات آغاز نموده و سپس در صورت توانایی هضم مایعات، می‌توان رژیم غذایی معمول را از سر گرفت.
• از بلند کردن اشیای سنگین یا ورزش کردن بعد از عمل باید پرهیز شود.
• رعایت بهداشت فردی اعم از بهداشت ناحیه ادراری، تناسلی و شستشوی دست‌ها با آب و صابون از دیگر مراقبت‌های بعد از عمل به شمار می‌رود.
• از حمام کردن و پوشیدن لباس تنگ یا تهیه شده از الیاف مصنوعی پس از عمل تورشن تخمدان باید پرهیز نمود؛ چراکه احتمال عفونت وجود دارد.
• با مصرف مواد غذایی فیبردار، میوه‌ها و سبزیجات می‌بایست از بروز یبوست جلوگیری کرد و در صورت لزوم، جهت درمان یبوست اقدام نمود و دارو مصرف کرد.
• مراقبت از زخم شامل تمیز کردن زخم، خشک نگه داشتن ناحیه عمل و تحت نظر گرفتن نشانه‌های عفونت نیز از دیگر نکات مورد توجه پس از عمل محسوب می‌شود.
• در صورت احساس درد، مشاهده خونریزی از محل حراجی و یا خیس شدن پانسمان باید پرستار بخش را از وضعیت آگاه کرد تا اقدامات لازم انجام شود.
• عدم استفاده از تامپون در دوران بهبودی و عدم رابطه جنسی نیز در دوران بهبودی پس از عمل تخمدان توصیه می‌شود. هرچند که در صورت تأیید پزشک می‌توان یک هفته پس از عمل، فعالیت جنسی را از سر گرفت.

عوارض پیچ خوردگی تخمدان

یکی از شایع‌ترین عواقب پیچ خوردگی تخمدان، عارضه نکروز (necrosis) است. نکروز به معنی مرگ بافت تخمدان به دلیل از دست دادن خون است که باید تخمدان آسیب‌دیده را با جراحی برداشت؛ درغیر‌این‌صورت ممکن است منجر به عفونت تخمدان و به تبع آن، آبسه یا پریتونیت (peritonitis) شود.

شایان ذکر می‌باشد که افراد پس از تجربه تورشن تخمدان می‌بایست به منظور اطمینان از بهبودی تخمدان و دریافت خون کافی، به صورت منظم به پزشک مراجعه نمایند.

بیشتر بخوانید: تنبلی تخمدان چیست و چگونه تشخیص داده می شود؟

آیا می‌توان از پیچ خوردگی تخمدان پیشگیری کرد؟

همان‌طور که ذکر شد، پیچ خوردگی تخمدان به یکباره رخ می‌دهد؛ لذا امکان پیشگیری از آن وجود ندارد. البته باید دانست که با بالارفتن سن و نزدیک شدن به سن یائسگی، به دلیل اینکه اندازه تخمدان‌ها کوچک‌تر می‌شود، احتمال پیچ خوردگی آن‌ها کمتر می‌شود؛ اما به صفر نمی‌رسد و هنوز احتمال وقوع این عارضه در خانم‌های یائسه نیز وجود دارد.

شایان ذکر می‌باشد که افراد مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک با معاینات منظم و اقدام به درمان به‌موقع این سندرم و نیز اجتناب از انجام فعالیت‌ها و ورزش‌های سنگین می‌توانند احتمال وقوع پیچ خوردگی تخمدان را در خود کاهش دهند.

در ضمن، مراجعه به پزشک با مشاهده هرگونه علائم مشکوک و به تعویق نینداختن درمان می‌تواند در حفظ و بقای تخمدان‌ها مؤثر باشد.

کلام آخر

هرچند عارضه پیچ خوردگی تخمدان قابل پیشگیری نیست؛ اما با افزایش سن و با گذشت سنین باروری، احتمال وقوع آن کمتر می‌شود. بدیهی است که در صورت پلی‌کیستیک بودن تخمدان، فرد مستعد ابتلا به تورشن تخمدان است. درنتیجه، برای درمان پیچ خوردگی تخمدان باید به صورت اورژانسی و فوری وارد عمل شد تا بتوان هر دو تخمدان را نگه داشت و مشکلات بیشتری گریبانگیر فرد نشود.