معرفی عوارض آی وی اف برای مادر و جنین

آی وی اف (IVF) یکی از تکنیک‌های جدید کمک‌باروری (ART) است که به معنای «بارور ساختن تخمک در آزمایشگاه» می‌باشد و اغلب در مواردی که بارداری به صورت طبیعی اتفاق نمی‌افتد، مورداستفاده قرار می‌گیرد.

بر اساس تحقیقات به عمل آمده، سالانه هزاران نوزاد کاملاً سالم از طریق آی‌وی‌اف متولد می‌شوند؛ اما یکی از نگرانی‌ها و چالش‌های پیش رو برای زوج‌های نابارور، بروز اختلالات ژنتیکی و عوارضی است که احتمال دارد پس از انجام IVF در جنین مشاهده شود. علاوه بر این، مصرف داروهای تحریک تخمک گذاری و آماده سازی رحم برای انتقال جنین، ممکن است عوارض خاصی را برای مادر نیز به همراه داشته باشد.

هرچند تمام روش های درمانی، عوارض و خطراتی به همراه دارند؛ اما احتمال بروز عوارض جدی به دنبال انجام آی وی اف اندک می باشد و این عوارض عموما در بسیاری از موارد قابل درمان و پیشگیری هستند. در این مقاله، خطرات و عوارض آی وی اف را به طور کامل مورد بررسی قرار می‌دهیم.

بیشتر بخوانید: راهنمای بارداری به روش ای وی اف؛ نحوه انجام و درصد موفقیت

عوارض آی وی اف برای مادر

برخی از عوارض و معایبی که پس از انجام ای وی اف در مادران مشاهده می‌شود به شرح زیر است:

عوارض آی وی اف مربوط به عمل پانکچر یا تخمک‌کشی

در روش آی‌وی‌اف، استخراج تخمک از بدن زن تحت عنوان عمل پانکچر یا تخمک‌گیری شناخته می‌شود که به صورت واژینال و توسط سوزنی مخصوص انجام می‌گیرد. پس از عمل پانکچر احتمال مشاهده علائم و عوارضی نظیر درد در ناحیه لگن، عفونت، تب بالای ۳۸ درجه سلسیوس، وجود خون در ادرار و خونریزی شدید واژینال وجود دارد. همچنین در موارد نادری بسته به میزان تبحر پزشک و تجهیزات مرکز ناباروری، ممکن است آسیب به مثانه، عروق خونی یا روده در طول عمل پانکچر رخ دهد.

عوارض ناشی از مصرف داروهای کمک باروری

اغلب در طول درمان ناباروی به روش آی‌وی‌اف، مصرف داروهای کمک‌باروری از سوی پزشک تجویز می‌شود که در صورت ناموفق بودن آی وی اف عوارضی نظیر تغییرات خلق‌وخوی، گرگرفتگی، دشواری تنفس، انقباضات خفیف شکمی، درد شکم، حساس شدن پستان‌ها، سردرد، نفخ مختصر و یبوست را در پی داشته باشد.

لازم به ذکر است برای جلوگیری از عوارض بعد از ای وی اف ناموفق باید با پزشک متخصص مشورت کرده و آزمایشات لازم جهت پیشگیری از این عوارض انجام شود.

بیشتر بخوانید: داروهای آی وی اف چیست؟

عوارض آی وی اف در مرحله انتقال جنین

گاهی ممکن است در اثر فرایند انتقال رویان یا جنین به درون رحم مادر، عوارض و مشکلاتی نظیر لکه‌بینی واژینال و کرامپ‌های خفیف به وجود آید. به علاوه، در موارد نادری نیز احتمال عفونت وجود دارد که با مصرف آنتی‌بیوتیک برطرف خواهد شد.

بروز سندرم تحریک بیش از حد تخمدان در مادران

یکی از عوارض شایع ای وی اف، هایپر شدن تخمدان یا OHSS است. مصرف داروهای تحریک تخمک گذاری گاهی ممکن است منجر به بروز سندرم تحریک بیش‌ازحد تخمدان (OHSS) در مادر گردد که با عنوان سندرم هایپراستیمولاسیون تخمدانی نیز شناخته می‎شود و در نتیجه آن، درد و تورم در تخمدان‌ها به وجود می‌آید. از دیگر عوارض سندرم OHSS می‌توان به تنگی نفس، غش، حالت تهوع، استفراغ، کاهش دفعات ادرار و افزایش ناگهانی وزن در عرض سه تا پنج روز اشاره کرد.

بارداری اکتوپیک یا خارج رحمی

بر اساس منابع، حدود ۵٪ از بانوانی که از روش IVF جهت باروری استفاده می‌کنند، دچار حاملگی خارج رحمی یا بارداری اکتوپیک (Ectopic) می‌شوند. در بارداری خارج از رحم، تخمک بارورشده در فضایی بیرون از رحم (نظیر لوله‌های فالوپ) باقی می‌ماند و به رشد خود ادامه می‌دهد.

اما از آنجایی که تخمک بارورشده در محیط‌های خارج از رحم قادر به زنده‌ماندن نیست؛ لذا پروسه بارداری اکتوپیک تحت هر شرایطی با شکست مواجه می‌شود و امکان درمان و حفظ جنین برای ادامه بارداری وجود ندارد.

ترشح مایعات واژنی

پس از انتقال جنین به درون رحم زن، احتمال خروج ترشحات شفاف و یا آغشته به خون از واژن وجود دارد که در این صورت می‌بایست موضوع را به پزشک گزارش داد.

احتمال بروز سرطان تخمدان

طبق تحقیقاتی که تا کنون انجام شده، احتمال بروز سرطان تخمدان پس از عمل آی‌وی‌اف دور از انتظار نیست. در واقع، مصرف داروهای تحریک رشد تخمک و تخمک‌گذاری می‌تواند خطر شکل‌گیری برخی از انواع تومورها را در تخمدان افزایش دهد.

باید دانست که در شرایط طبیعی، گاهی یک تخمک جهت خروج از تخمدان، دیواره تخمدان را پاره می‌کند و سپس بدن به ترمیم این آسیب‌دیدگی می‌پردازد؛ لذا افزایش مصرف داروهای تحریک تخمک‌گذاری موجب افزایش آسیب‌های تخمدان می‌شود و بنابراین هرچه بدن بیشتر به ترمیم این آسیب‌دیدگی‌ها بپردازد، احتمال ترمیم اشتباهی و جهش سلولی وجود خواهد داشت.

این جهش سلولی و رشد سلول‌های متعدد با ساختار غیرطبیعی، به سرطان تخمدان منجر می‌شود. باید ذکر کرد که میزان و نحوه اثرگذاری درمان‌های هورمونی روش IVF در بروز سرطان تخمدان هنوز جای بحث دارد و اثبات این ادعا نیازمند تحقیقات بیشتری می‌باشد.

سرطان سینه و رحم، از دیگر عوارض خطرناک آی وی اف

در پی مصرف دارو یا انجام هورمون‌درمانی جهت تعیین جنسیت نوزاد به روش آی‌وی‌اف، هورمون‌های زیادی وارد بدن می‌شود که درصد ابتلا به سرطان سینه و سرطان رحم در مادر را افزایش می‌دهد.

عوارض تعیین جنسیت با IVF

در صورت نیاز به تعیین جنسیت نوزاد در روش آی‌وی‌اف، ابتدا باید مادر داروهای خاصی مصرف کند که این داروها عوارضی نظیر سندرم تخمدان تحریک‌شده را به دنبال می‌آورد. مرحله بعدی تعیین جنسیت، با بیهوشی مادر و پروسه تخمک‌کِشی همراه است که هم بیهوشی و هم تخمک‌گیری باعث بروز عوارض خاصی در مادر می‌شود.

در ادامه، پزشک یک سلول رویان را استخراج می‌کند تا بتواند جنسیت جنین را تشخیص دهد. بدیهی است که برداشتن یک سلول از رویان یا جنین و عدم موفقیت در فیکس کردن مجدد آن درون تخمک، ممکن است فرایند بارداری را با شکست مواجه کند. همچنین این کار ضایعه و تهدید بزرگی برای سلامت جنین به دنبال دارد.

بیشتر بخوانید: روش pgd؛ راه تعیین جنسیت با آی وی اف

استرس و فشار های روانی ناشی از درمان های ناباروری

از آنجایی که روش IVF یک عمل پرهزینه است و گاهی احتمال شکست و عدم موفقیت نیز در آن وجود دارد، اغلب زوجین استرس‌های روانی زیادی را از ابتدای این فرایند تا رسیدن به نتیجه مطلوب و وقوع بارداری تحمل می‌کنند. باید گفت که بهترین راه جهت مقابله با این‌گونه عوارض، حمایت عاطفی از طرف خانواده و آشنایان نزدیک زوجین می‌باشد.

عوارض IVF مرتبط با جنین

روش IVF علاوه بر اینکه خطراتی برای مادر دارد، گاهی عوارضی را نیز برای جنین به دنبال می‌آورد که برخی از آن‌ها به شرح زیر می‌باشد:

افزایش خطر سقط جنین در آی وی اف

علت سقط جنین در آی‌وی‌اف چندان شناخته‌شده نیست؛ اما طبق تحقیقات به عمل آمده، نرخ سقط در بانوانی که از طریق IVF باردار شده‌اند تفاوت زیادی با نرخ سقط در بارداری‌های طبیعی ندارد. در واقع اصلی‌ترین مسئله در این زمینه، افزایش خطر سقط جنین در پی افزایش سن مادر است که عامل بسیار مهمی به حساب می‌آید. به علاوه، استفاده از سلول‌های تخم فریزشده نیز می‌تواند سقط جنین را افزایش دهد.

احتمال چندقلو شدن جنین

در روش آی‌وی‌اف معمولاً به دلیل کاشت بیش از یک رویان در رحم، احتمال چندقلوزایی بیشتر از بارداری طبیعی است که به تبع آن، خطر زایمان زودرس و تولد نوزاد با وزن کم نیز افزایش می‌یابد.

خطرات نقص مادرزادی

اگرچه هنوز نظریه‌ای مبنی بر افزایش نقص مادرزادی جنین در روش IVF ارائه نشده و اثبات آن نیازمند تحقیقات بیشتری است؛ اما باید توجه داشت که فارغ از نوع روش به‌کار رفته برای بارداری، افزایش سن مادر عامل اصلی بروز نقص‌های مادرزادی در نوزاد محسوب می‌شود.

سندروم دان

تا کنون گزارشی مبنی بر افزایش احتمال خطر ابتلا به اختلالات ژنتیکی نظیر سندرم داون بر اثر استفاده از تکنیک IVF ثبت نشده است. از طرفی، زوج نابارور می‌توانند با استفاده از روش PGD در خلال فرایند آی وی اف خود، از عدم ابتلای جنین به اختلالات ژنتیکی همچون سندرم داون اطمینان حاصل نمایند.

باید دانست روش PGD که با عنوان تشخیص ژنتیکی پیش از لانه‌گزینی (Preimplantation Genetic Diagnosis) نیز شناخته می‌شود، یکی از تکنیک‌های مورد استفاده در تولیدمثل است که کاربردهای مهمی در فرایند آی‌وی‌اف دارد. در طول فرایند IVF می‌توان با استفاده از تکنیک PGD، جنین‌های سالم را از میان جنین‌های شکل‌گرفته انتخاب کرد و برای ادامه پروسه بارداری به رحم انتقال داد که بدین ترتیب، از انتقال ژن‌های معیوب به نوزاد جلوگیری می‌شود.

بیشتر بخوانید: آیا IVF سبب بروز سندرم داون می شود؟

سخن پایانی

تکنیک IVF، یک روش کم‌خطر و ایمن برای بارداری در زوج‌های نابارور است که حتی در زوج‌های بدون مشکل باروری نیز با اهدافی نظیر تعیین جنسیت جنین مورد استفاده قرار می‌گیرد. بااین‌حال، این فرایند نیز همانند هر یک از درمان‌های پزشکی می‌تواند با عوارض، خطرات و پیامدهای جانبی مختلفی همراه باشد.

اگرچه احتمال بروز عوارض آی وی اف هم در مادر و هم در جنین وجود دارد؛ اما در اغلب موارد با انتخاب یک تیم پزشکی قوی شامل پزشکان باتجربه و متبحر، کلینیک‌های باسابقه و موفق در روش آی‌وی‌اف، استفاده از ابزارها و تجهیزات مدرن و... می‌توان خطر بروز عوارض و مشکلات IVF را به حداقل رساند. در این میان، مراقبت‌های خانگی زوجین در ایام پیش از بارداری و همچنین پس از شروع حاملگی، به کاهش خطرات و عوارض درمان کمک زیادی خواهد کرد.