آزمایشات ناباروری مردان
ناباروری مردانتأثیرپذیری تعداد و کیفیت اسپرم مردان از عوامل گوناگون، نقش مهمی در باروری آنان دارد و باید گفت که ۵۰ درصد از مشکلات ناباروری به مشکلات مردانه مربوط می شود. عوامل اثرگذار بر سطح تستوسترون همچون خواب کافی، ورزش، ترک سیگار و بهبود سبک زندگی، متقابلاً بر تولید اسپرم و در نتیجه کیفیت و کمیت آن ها اثر می گذارد.
پزشک برای تشخیص این مشکلات، معاینه ها و آزمایشات مختلف ناباروری مردان را پیشنهاد و تجویز می کند که میتواند به تشخیص علل ناباروری کمک کند.
اجزای سیستم باروری مردان
سیستم و دستگاه باروری مردان از بخش های مختلفی مانند پروستات، بیضه، اپی دیدیم، آلت تناسلی، مجرای ادراری (تناسلی)، لوله منی بر، کیسه بیضه و غدد منی ساز تشکیل شده است. ناباروری مردان می تواند به هر یک از این قسمت ها مربوط باشد و ازمایشات ناباروری مردان می تواند در تشخیص علل آن کمک کننده باشند، ولی ناباروری بیشتر بر اثر کمبود اسپرم و نرسیدن آن به پروستات رخ می دهد.
در واقع با توجه به نقش بافت بیضه ها در تولید اسپرم، فاکتورهای شغلی و فیزیکی نقش مؤثری در این فرآیند ایفا می کنند.
عوامل مؤثر بر ناباروری مردان
در مردان از بدو تولد تا زمان فرزندآوری، عوامل مختلفی بر کاهش تعداد و کیفیت اسپرم‌ها و در نتیجه، ناباروری آنان اثرگذار است؛ به طوری که این عوامل به دو دسته «پیش از بلوغ» و «پس از بلوغ» تقسیم‌بندی می‌شود:
- دوره پیش از بلوغ: در دوره پیش از بلوغ، احتمال دارد که کودک به بیماری خاصی مبتلا بوده و تجویز داروهایی خاص یا انجام برخی عمل‌های جراحی برای درمان آن، بر روی قدرت باروری وی اثر گذاشته باشد. همچنین، برخی عوارض آناتومیک نظیر چرخش بیضه یا بیضه نزول‌نکرده نیز از جمله عوامل مؤثر در ناباروری مردان در دوران پیش از بلوغ به حساب می‌آید.
- دوره پس از بلوغ: از طرفی دیگر در دوران پس از بلوغ، عفونت یکی از علل مهم ناباروری مردان به شمار می‌رود که در صدر فهرست سایر علل قرار گرفته است. ازجمله این عفونت‌ها می‌توان به عفونت‌های جنسی نظیر کلامیدیا اشاره نمود. باید دانست که گاهی عفونت‌های مؤثر در ناباروری مردان با علائم خاصی همراه نبوده و تا زمانی که عارضه ناباروری بروز ظاهری پیدا نکند، قابل تشخیص نمی‌باشد.
در کل، برخی از عوامل مؤثر در ناباروری مردان به شرح زیر است:
- سالم نبودن اسپرم ها به دلیل عملکرد بد سیستم تولید اسپرم
- مسدود بودن مسیر رسیدن اسپرم از لوله های واز (VAS) به مایع منی
- کمتر بودن تعداد اسپرم از میزان نرمال یعنی کمتر از ۱۵ میلیون در سی سی و یا تعداد ۴۰ میلیون در مایع منی
- بروز واریکوسل یا تجمع خون در بیضه ها
- کم کاری غده های هیپوتالاموس و هیپوفیز در اثر چاقی
- ابتلا به بیماری روده ای سیالیک و کاهش توانایی جنسی
- مصرف داروهای مؤثر بر نطفه سازی (اسپرماتوژنز) مانند سایمتدین، شیمی درمانی، استروئید و اسپیرونولاکتون
- داروهای کاهنده FSH مانند فنیتوئین
- داروهای کاهش دهنده حرکت نطفه از قبیل سولفاسالازین و نیتروفورانتوئین
- بروز برخی عفونت ها مانند عفونت بیضه (اورکیت)، سوزاک یا HIV و عفونت اپی دیدیم
- برگشت انزال به درون مثانه در اثر دیابت، عمل پروستات، ضایعات نخاعی و برخی داروها
- نزول نکردن بیضه ها به ناحیه اسکروتوم و عدم جراحی آن ها
- اختلال هورمونی ناشی از غدد هیپوفیز و هیپوتالاموس
- ابتلا به بیماری فیبروزکیستیک
- تحرک کم اسپرم ها
علائم و نشانه های ناباروری در مردان
ناباروری در مردان، دارای علائم و نشانه هایی است که در کنار آزمایشات ناباروری در مردان به پزشک برای تشخیص این مشکل کمک می کند؛ برخی از این علائم عبارتند از:
- تغییر و کاهش میل جنسی
- احساس درد یا ایجاد تورم در بیضه ها
- ناتوانی در نگهداری نعوظ
- مشکلات انزال
- کوچک و سفت بودن بیضه ها
معاینات اولیه ناباروری
اولین گام برای معاینات ناباروری مردان، مراجعه به اورولوژیست می باشد. پزشک در اولین ویزیت، درباره سوابق پزشکی فرد نظیر سوابق جراحی، بیماری های مزمن، بیماری های آمیزشی، مشکلات جنسی، داروهای مصرفی و سبک زندگی سؤالاتی خواهد پرسید. همچنین پزشک به منظور بررسی ابتلا یا عدم ابتلای فرد به واریکوسل و اندازه بیضه ها، به معاینه بیضه ها خواهد پرداخت و برای ارزیابی وضعیت اسپرم، آزمایش اسپرم را تجویز می کند.
لازم به ذکر است که نحوه توزیع مو، وضعیت ساختمان بدن، کاهش توده عضلانی، میزان رشد جنسی و نیز ژنیکوماستی می تواند در آزمایشات اولیه تشخیص ناباروری در مردان مورد توجه قرار گیرد اما باید دانست در صورتی قابل اعتنا هستند که این موارد تحت تأثیر مشکلات هورمونی و کاهش تستوسترون رخ نداده باشند.
آزمایش اسپرم
به منظور بررسی وضعیت اسپرم فرد، پزشک آزمایش اسپرم که از اولین آزمایشات تشخیصی علل ناباروری در مردان است، تجویز می کند. در این آزمایش تحرک، تعداد، شکل و دیگر پارامترهای مربوط به اسپرم مورد بررسی قرار می گیرد.
تعداد کافی اسپرم در مایع منی، شکل و حرکت اسپرم ها از جمله عوامل اثرگذار بر روی شانس باروری می باشد. البته بسیاری از مردان با تعداد کم و حتی غیر طبیعی بودن اسپرم باز هم شانس باروری دارند و برخی از مردان با وجود تعداد کافی اسپرم و وضعیت طبیعی اسپرم دچار ناباروری هستند.
در صورتی که آزمایش اسپرم فرد طبیعی باشد، این امکان وجود دارد که پزشک برای اطمینان از نتیجه آزمایش، تکرار آزمایش را تجویز کند. طبیعی بودن هر دو آزمایش اسپرم به معنای عدم وجود مشکلات ناباروری جدی است. در صورت وجود موردی غیر عادی، پزشک برای بررسی دقیق تر انجام آزمایش های بیشتری را تجویز می کند. البته در برخی از موارد میزان اسپرم موجود در مایع منی صفر است که در این مواقع پزشک دلایل بروز این مشکل را مورد بررسی قرار می دهد.
از جمله آزمایش های تشخیص ناباروری مردان _به کمک تعداد و کیفیت اسپرم ها_، عبارتست از:
- آزمایش اسپرم و منی با نمونه گیری از مایع منی بیمار
- معاینه فیزیکی آلت تناسلی توسط متخصص اورولوژی
- ارزیابی هورمون تستوسترون و سایر هورمون های مرتبط
- نمونه برداری بافتی (بیوپسی) از بیضه ها
- انجام آزمایش ژنتیک
نحوه انجام آزمایش اسپرم
برای انجام آزمایش اسپرم، مرد در محیط آزمایشگاه مایع منی خود را در ظرف های استریل ریخته و تحویل می دهد. آزمایش اسپرم به روش های زیر انجام پذیر است:
- استمنا
- رابطه جنسی با کاندوم
- رابطه جنسی با خروج قبل از انزال
- انزال از طریق تحریک
لازم به ذکر است که بهترین روش برای دریافت نمونه مناسب، استمنا است.
آمادگی های قبل از انجام آزمایش اسپرم
برای حصول بهترین نتیجه در آزمایش اسپرم رعایت نکات زیر ضروری می باشد:
- جلوگیری از انزال ۳ تا ۶ روز قبل از آزمایش
- انزال یک هفته قبل از انجام آزمایش (عدم انزال طولانی مدت بر کیفیت و کمیت اسپرم اثرگذار است.)
- عدم مصرف مواد مخدر، کافئین و الکل (۲ تا ۵ روز قبل از آزمایش)
- عدم مصرف داروهای گیاهی (۲ تا ۵ روز قبل از آزمایش)
- عدم مصرف داروهای هورمونی (۲ تا ۵ روز قبل از آزمایش)
در تست اسپرم چه فاکتورهایی اندازه گیری می شود؟
در انجام آزمایش اسپرم، فاکتورهای مختلفی مورد اندازه گیری قرار می گیرد که برخی از آن ها شامل موارد زیر است:
- تعیین حجم مایع منی طی یک انزال
- اندازه گیری زمان سیال شدن و تبدیل مایع منی از حالت ژل به مایع
- اندازه گیری تعداد اسپرم ها
- تعیین میزان حرکت اسپرم ها
- تعیین درصد اسپرم های دارای شکل طبیعی
- اندازه گیری میزان اسیدی یا قلیایی بودن مایع منی
- بررسی سطح قند فروکتوز
- شمارش تعداد گلبول های سفید مایع منی
باید یادآور شد با توجه به قلیایی بودن منی، در حالت نرمال PH آن بین ۷.۲ تا ۷.۸ است که مقدار بالای ۸ نشان دهنده عفونت و کمتر از ۷ علامت آلودگی منی یا انسداد لوله های آن است.
عوامل مؤثر بر نتیجه آزمایش اسپرم
برخی از عوامل، با آزمایش اسپرم تداخل می یابند و باعث اثر منفی روی آن می شوند. از جمله این موارد باید به استرس بیمار، بی تجربگی تکنسین آزمایش، تماس مایع منی با spermicide (ماده پیشگیری از بارداری)، آلودگی نمونه و… اشاره کرد. به علاوه، عواملی همچون مصرف مواد مخدر، الکل، کافئین، تنباکو، گیاهانی از قبیل سنت جان و نیز داروهای کاهنده تعداد اسپرم مثل سایمتیدین می تواند نتایج آزمایش اسپرم را غیرنرمال نشان دهد.
آزمایش واریکوسل
همانگونه که پیشتر اشاره شد، بیماری واریکوسل نیز یکی از علل ناباروری در مردان می باشد، لذا آزمایش واریکوسل به تشخیص و درمان این عارضه کمک می نماید. در هر حال، انتخاب بهترین گزینه درمان بر اساس بیماری زوج ها و نیز سن، کارایی تخمدان زن و… صورت می گیرد تا شانس موفقیت باروری را در حد امکان بالا ببرد. اگر تمایل دارید درباره ی واریکوسل بیشتر بدانید، اینجا کلیک کنید.
آزمایش آنتی بادی های ضد اسپرم
عفونت، آسیب و جراحی غده پروستات موجب بروز اختلالاتی در سیستم ایمنی و ناباروری فرد می‌شود و اگر علت ناباروری ناشناخته باشد، پزشک آزمایش آنتی‌بادی‌های ضداسپرم را تجویز می‌کند. در این آزمایش، ماده‌ای وارد مایع منی می‌شود که فقط به اسپرم‌های آسیب‌دیده متصل می‌گردد. باید دانست که در این روش، افزایش سطح آنتی‌بادی‌های ضداسپرم به منزله کاهش احتمال باروری است.
ارزیابی سطح هورمون ها
کنترل تولید اسپرم، تمایل و توانایی مردان در انجام رابطه جنسی و نیز بررسی اختلال رابطه جنسی به کمک ارزیابی تعادل هورمون‌های مردانه انجام می‌شود. بدین منظور، پزشک آزمایش خون تجویز می‌کند تا سطح عادی یا غیرعادی هورمون‌های بدن بیمار را تشخیص دهد.
از جمله مهم‌ترین هورمون‌های بدن که در قدرت باروری تأثیرگذار است می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- هورمون FSH: هورمون محرک فولیکولی (FSH) به همراه هورمون‌های تستوسترون و LH، در تولید اسپرم نقش بسزایی دارد و در بررسی دلایل ناباروری در مردان، تست اولیه FSH و تستوسترون نیاز است. یکی از رایج‌ترین اختلالات هورمونی در مردان نابارور، افزایش سطح FSH بوده که نشان‌دهنده اختلال اسپرماتوژنز و درست کارنکردن بیضه می‌باشد؛ اما طبیعی‌بودن این هورمون هم لزوماً نشانه ساخت اسپرم نرمال نیست. همچنین باید دانست که کاهش هورمون FSH گویای عدم تولید اسپرم است.
- هورمون LH: هورمون لوتئینی (LH) پس از تولید از غده هیپوفیز، با کمک سلول‌های بیضه، هورمون تستوسترون را جهت تولید اسپرم ترشح کند. به علاوه، پس از تزریق هورمون آزادکننده گونادوتروپین (GnRH) در این شرایط، سطح هورمون LH مورد ارزیابی و بررسی قرار می‌گیرد.
- هورمون تستوسترون: میزان سطح هورمون تستوسترون در مردان بین ۳۰۰ تا ۱۰۰۰ نانوگرم در دسی‌لیتر است که بعد از ۴۰ سالگی، هر ساله سطح تستوسترون به طور متوسط حدود ۱ درصد کاهش می‌یابد و بدین ترتیب، باروری مردان را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
روش های تصویربرداری
برخی از روش‌های تصویربرداری و ارزیابی مشکلات ناباروری مردان به شرح زیر می‌باشد:
سونوگرافی بیضه
در روش سونوگرافی بیضه (scrotal ultrasound)، با استفاده از امواج فراصوت مواردی ازجمله انسداد مجرای انزال، اختلالات بیضه‌ها و انزال پس‌رونده قابل شناسایی و تشخیص می‌باشد.
سونوگرافی رکتال (Transrectal ultrasound)
در این روش، پزشک برای مشاهده پروستات، و بافت‌های احاطه‌کننده‌ی آن از پروب سونوگرافی استفاده می‌کند و با وارد کردن آن به مقعد، هرگونه آسیب در پروستات را مورد بررسی قرار می‌دهد.
سیستوسکوپی
روش سیستوسکوپی (Cystoscopy) که به وسیله لوله‌ای توخالی و مجهز به لنز دوربین انجام می‌شود، جهت ارزیابی وضعیت مجاری ادراری، پروستات و مثانه به کار می‌رود. همچنین از این روش به منظور برطرف‌شدن انسداد مجاری اسپرم نیز استفاده می‌شود.
وازوگرافی
یکی دیگر از روش‌های بررسی انسداد مجاری اسپرم، تست تهاجمی وازوگرافی (vasography) نام دارد. در این روش، برشی بر روی کیسه‌های بیضه ایجاد شده و پس از تزریق رنگ مخصوص داخل بیضه و رگ وابران، به کمک اشعه ایکس هرگونه اختلالات مجاری اسپرم قابل مشاهده است.
بیوپسی بیضه (نمونه برداری از بیضه)
در روش بیوپسی یا نمونه‌برداری بیضه، بخش کوچکی از بافت بیضه در آزمایشگاه جدا شده و پروسه روند طبیعی تولید اسپرم مورد ارزیابی واقع می‌شود. در صورتی که اسپرم روند تولید طبیعی داشته باشد، احتمال می‌رود که مشکلات دیگری نظیر اختلالات مسیر اسپرم هم جزو عامل ناباروری محسوب شود.
آزمایش های تکمیلی ناباروری مردان
اگر آزمایش های تشخیص ناباروری اولیه نتواند علت ناباروری را مشخص کند، تست های تکمیلی دیگری انجام می گیرد که شامل موارد زیر است:
- تحلیل نحوه حرکت اسپرم با کامپیوتر
- بررسی پوسته اسپرم از نظر آسیب و ترک خوردگی
- تست DNA از اسپرم ها
- آزمایش ژنتیک برای بررسی تعداد کروموزوم ها
- یافتن نقص های کروموزومی
- نمونه برداری از بیضه ها
- سونوگرافی برای شناسایی فتق، تومور و کیست، هیدروسل بیضه (تجمع مایع درون کیسه بیضه)، وجود سنگ و…
- آزمایش های هورمونی مثل آزمایش تیروئید، تست غده هیپوفیز و آزمایش هورمون مردانه
- بررسی آسیب به DNA اسپرم به کمک تست های SCSA و Tunel
- استفاده از آزمایش رگ منی، MRI مغزی، سونوگرافی اسکروتوم یا ترانس رکتال و همچنین اسکن چگالی معدنی استخوان
راهکارهای پیشگیری و درمان ناباروری در مردان
اغلب اوقات، ناباروری مردانه به کمک یک یا چندین روش، قابل درمان و یا پیشگیری است که برخی از این روش‌ها به شرح زیر می‌باشد:
- اجتناب از قرارگرفتن در معرض آلاینده‌های محیطی نظیر سموم و پرتوهای مضر
- اجتناب از استعمال دخانیات، سیگار کشیدن و مصرف مشروبات الکلی
- پرهیز از ورزش‌های سنگین و دوری از گرمای هوا
- دوری از استرس
- مصرف آنتی اکسیدان‌ها و ویتامین‌ها از قبیل زینک، ال کارنیتین و اسیدفولیک
- مصرف برخی داروها از قبیل آنتی بیوتیک برای درمان عفونت و مصرف داروهای کمک‌باروری نظیر کلومیفن، تزریق hcg یا تزریق هورمون‌های LHو FSH
- انجام طب سوزنی و مصرف داروهای گیاهی با مشورت پزشک
- انجام جراحی بازگشت وازکتومی و جراحی واریکوسل
- لقاح آزمایشگاهی اسپرم و تخمک
نظری ثبت نشده
نظر شما