عکس رنگی رحم؛ راهنما، کاربرد و عوارض آن

یکی از روش های تعیین سلامت اندام های تولید مثل و دستگاه های جنسی به منظور شناسایی علل ناباروری و مشکلات بارداری (مانند سقط جنین)، استفاده از عکس رنگی رحم است. در عکس رنگی رحم (هیستروسالپنگوگرافی)، از نوعی اشعه ایکس برای بررسی رحم و لوله های فالوپ و همچنین برای بررسی سقط جنین ناشی از مشکلات رحمی استفاده می شود.

در برخی از موارد انسداد موجود در لوله های رحم در حین انجام عکسبرداری رنگی باز شده و امکان بارداری برای فرد ایجاد می شود.

بیشتر بخوانید: کدام بیماری های رحم و تخمدان باعث ناباروری می شود؟

عکس رنگی رحم چیست؟

عکس رنگی رحم، آزمایشی با استفاده از نوعی اشعه ایکس به نام فلوروسکوپی است که برای تشخیص و درمان مورد استفاده قرار می گیرد. تصویربرداری با اشعه ایکس (رادیوگرافی) شامل قرار دادن بخشی از بدن در معرض اشعه ایکس برای ایجاد تصاویری از داخل بدن است. فلوروسکوپی روشی است که امکان مشاهده اندام های داخلی بدن در حال حرکت و ایستا را فراهم می کند.

در طول عکس رنگی رحم، رحم و لوله های رحمی از مواد حاجب محلول در آب (کنتراست) پر شده و سپس رادیولوژیست با استفاده از فلوروسکوپی، آناتومی رحم و لوله های رحمی را بررسی می کند. باید دانست عکس حاصل از این فرآیند، یک تصویر سیاه و سفید می‌باشد و منظور از «عکس رنگی رحم» استفاده از ماده رنگی در عکس‌برداری است.

باید گفت عکس‌برداری با اشعه X، رایج‌ترین و قدیمی‌ترین تکنیک تصویربرداری پزشکی محسوب می‌شود که طی آن با قرار گرفتن بخشی از بدن در معرض دوز کمی از پرتوهای یونیزان، تصاویری از داخل بدن تولید می‌گردد. از آنجایی که با پر کردن رحم و لوله‌های فالوپ با مواد حاجب می‌توان انسدادهای داخلی را پیدا کرد؛ لذا عکس برداری با استفاده از بروزترین دستگاه‌ عکس رنگی رحم به تشخیص فیبروم، پولیپ، چسبندگی‌های درون رحمی، سایز و شکل رحم، نحوه حرکت ماده رنگی در ساختارهای داخلی بدن و… کمک می‌کند.

عکس های رنگی رحم چه کاربردهایی دارد؟

همان‌طور که ذکر شد، عکس رنگی رحم در برخی مواقع کمک می‌کند تا پزشک مشکلات مربوط به رحم و لوله‌های رحمی که در ناباروری دخیل‌اند را مورد بررسی قرار دهد. از جمله دلایل کاربردی سونوگرافی رنگی رحم می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

• تشخیص علل سقط های مکرر ناشی از ناهنجاری های مادرزادی یا اکتسابی رحم
• بررسی شکل و ساختار رحم و لوله های رحمی
• تشخیص تومور و سرطان رحم
• بررسی چسبندگی رحم (چسبیده شدن دیواره‌های رحم به یکدیگر)
• بررسی فیبروم رحم (توده‌های غیر سرطانی رحم)
• تشخیص پولیپ یا توده‌های بافتی کوچک در بدن
• تشخیص فیستول یا اتصال غیرطبیعی مسیرهای داخل بدن

در حین هیستروسالپنگوگرافی (Hysterosalpingogram) با بررسی دستگاه تولیدمثل خانم، تصویری کلی از رحم بدست می‌آید و شکل و ساختار رحم، بافت‌های اسکار داخل رحم و حفره شکم و همچنین باز یا بسته بودن لوله‌های رحم را نشان می‌دهد

به‌طورکلی، از عکس رنگی رحم می‌توان برای زنان مبتلا به ناباروری ثانویه، بانوان دارای مشکلات مکرر در بارداری و خانم‌هایی با سابقه سقط مکرر استفاده کرد؛ به عبارتی دیگر، هیستروسالپنگوگرافی با نشان دادن اختلالات رحمی مادرزادی یا اکتسابی، علت سقط جنین را مشخص می‌نماید.

در برخی از موارد افراد برای جلوگیری از بارداری، اقدام به بستن لوله های رحم می کنند که در این صورت پزشک برای اطمینان از بسته بودن لوله ها از عکس رنگی رحم استفاده می کند. البته برعکس این موضوع هم صادق است؛ یعنی در مواردی که فرد لوله های رحم را پس از عقیم سازی مجدداً باز کند، پزشک برای بررسی و اطمینان از باز بودن لوله ها، از عکس رنگی رحم استفاده می کند.

بیشتر بخوانید: کدام ناهنجاری های رحمی باعث ناباروری می‌شود؟

موارد منع عکس رنگی رحم کدامند؟

عکس رنگی رحم باوجود بی‌خطر بودن، برای بعضی از افراد مناسب نیست و نباید روی آن‌ها صورت گیرد. ازجمله موارد منع هیستروسالپنگوگرافی می‌توان به زنان باردار، بیماران دارای خونریزی شدید رحمی و همچنین مبتلایان به عفونت لگن اشاره کرد.

بهترین زمان انجام تست هیستروسالپنگوگرافی

بهترین زمان برای ثبت عکس رنگی از رحم (هیستروسالپنگوگرافی)، قبل از تخمک‌گذاری جدید و حدود یک هفته پس از قاعدگی می‌باشد. پیش از عمل باید طبق نظر پزشک، یک مسهل جهت تخلیه روده و افزایش وضوح وضعیت رحم در عکس، مصرف نمود. گاهی مصرف مسکن یا آرام‌بخش و یک داروی آنتی‌بیوتیک نیز به فرد توصیه می‌شود.

در روز عکس‌برداری باید لباس مخصوص پوشید و لباس‌ها و اشیای اثرگذار در تصویربرداری با اشعه ایکس مانند جواهرات، عینک، دندان مصنوعی، وسایل فلزی و… را از بدن جدا کرد. سپس به دلیل ترس برخی افراد از ورود کاتتر به واژن و درد ناشی از انقباضات عضلانی، لازم است که فرد تحت یک بیهوشی نیم‌ساعته قرار گیرد.

عکس‌برداری تحت بیهوشی کمک می‌کند با کمترین میزان تابش اشعه، کمترین تعداد عکس‌های لازم ثبت گردد. از فواید این کار می‌توان به استفاده کمتر از تزریق داروی حاجب، کاهش درد و اسپاسم عضلانی و درنتیجه پخش شدن کامل ماده رنگی در لوله‌های رحم اشاره کرد.

اقدامات قبل از انجام عکس برداری رنگی رحم

• اطلاع به پزشک درصورت سابقه آلرژی به رنگ اشعه ایکس
• گزارش هرگونه سابقه قبلی ابتلا به عفونت حفره لگن
• مطلع نمودن پزشک از بارداری خود (درصورت احتمال حاملگی)
• زمان‌بندی برای انجام عکس‌برداری در هفته بعد از پایان پریود
• آمادگی برای انجام تست‌های اولیه جهت شناسایی عفونت
• مصرف آنتی‌بیوتیک به تجویز پزشک
• امضای رضایت‌نامه پیش از تصویربرداری

عکس رنگی و کلومیفن

برخی بیماران به دلیل مصرف قرص کلومیفن، امکان عکس‌برداری رنگی از رحم را نخواهند داشت و باید آن را به تأخیر بیندازند. بنابراین درصورت مصرف کلومیفن نمی‌توان برای هیستروسالپنگوگرافی اقدام کرد و باید در این زمینه با پزشک خود مشورت نمود.

عکس رنگی رحم چگونه انجام می شود؟

1. این مدل عکس‌برداری به صورت سرپایی و مشابه معاینه زنان در حالتی که فرد به پشت بر روی تخت دراز کشیده و پاهای خود را به صورت خم‌ شده بر روی رکاب‌های طرفین قرار داده، انجام می‌پذیرد.
2. در ادامه پزشک با وارد کردن اسپکولوم به داخل واژن جهت باز نگه داشتن دیواره واژن، دهانه رحم بیمار را با ترکیبی ضدعفونی‌کننده تمیز کرده و در برخی موارد یک بی‌حسی یا ضد درد به انتهای دهانه رحم تزریق می‌کند؛ در چنین حالتی احساس اندکی درد و فشار طبیعی می‌باشد.
3. در مرحله بعد، پزشک یک کاتتر یا لوله پلاستیکی را از میان اسپکولوم وارد رحم می کند که به دلیل وجود یک بادکنک کوچک در انتهای لوله پلاستیکی، این لوله در رحم ثابت می‌ماند.
4. اسپکولوم از داخل واژن خارج شده و بعد بیمار زیر دوربین و اشعه ایکس قرار می گیرد. سپس مقداری از مواد حاجب از طریق کاتتر (لوله نازک یا کانولا) وارد بدن می شود.
5. با پر شدن حفره رحم، شکم و لوله های رحم، تصاویر فلوروسکوپی گرفته می شود که در صورت مشاهده ناهنجاری، پزشک پس از ۳۰ دقیقه_با تغییر موقعیت بیمار درصورت نیاز_ مجدد عکس برداری را تکرار می کند.
6. در نهایت پس از پایان تصویربرداری، با تخلیه هوای بالون کاتتر از بدن خارج شده و بیمار می تواند بنشیند.

باید ذکر کرد که این مایع بی‌رنگ‌وبو، حجم ناچیزی دارد و بعد از عکس‌برداری هم قابل دفع است. ضمناً در صورت باقی ماندن مقداری از آن در رحم، این ماده جذب بدن می‌شود و هیچ‌گونه ضرری ندارد. در برخی موارد، مایع رنگی موجب گرفتگی می‌شود و درصورت بسته شدن لوله‌ها، این ماده موجب کشش آن‌ها می‌گردد. بنابراین پس از اتمام فرایند هیستروسالپنگوگرافی، مشاهده اندکی خونریزی یا لکه‌بینی و همچنین کمی گرفتگی بدن، طبیعی است.

با انجام یک معاینه دیگر پس از عکس رحم، واکنش‌های آلرژیک به مایع کنتراست بررسی می‌شود و در صورت انسداد لوله رحمی نیز آنتی‌بیوتیک تجویز می‌گردد. این نکته را هم باید دانست که عکس رنگی رحم، نخستین قدم جهت تشخیص علل نازایی و سقط‌جنین جهت انتخاب درمان مناسب به شمار می‌رود؛ اما قابلیت ارزیابی اختلالات دیواره رحم و تخمدان‌ها را ندارد.

مزایای عکس برداری رنگی از رحم

• این روش دارای عوارض بسیار کم و کم تهاجمی است.
• انجام عکس رنگی رحم مدت زیادی طول نخواهد کشید؛ ولی اطلاعات ارزشمندی را در اختیار پزشک قرار می دهد.
• در برخی از موارد این روش سبب برطرف شدن انسداد لوله های فالوپ شده و به بیمار امکان بارداری می دهد.
• بعد از انجام آزمایش هیچ اثری از تابش اشعه در بدن باقی نخواهد ماند.
• این اشعه هیچ خطری برای فرد ایجاد نمی کند.

عکس رنگی رحم، ممکن است چه عوارضی داشته باشد؟

برخی عوارض عکس رنگی رحم عبارتست از:

• احساس درد خفیف و گرفتگی عضلات پس از تزریق ماده حاجب
• سوزش خفیف پوشش حفره شکمی
• خونریزی اندک و لکه بینی واژینال تا چند روز پس از عکس‌برداری رنگی
• سرگیجه، ضعف و تهوع کوتاه مدت
• درد حین قاعدگی بعدی به علت پر بودن و گرفتگی لوله‌های فالوپ
• احساس چسبندگی واژن به دلیل تخلیه ماده رنگی باقی‌مانده از طریق واژن

لازم به ذکر است که در صورت مشاهده علائمی از قبیل دردهای شکمی و واژنی شدید و طولانی، خونریزی نامعمول واژن، ادامه یافتن لکه‌بینی بیش از ۲۴ ساعت، ترشح بدبوی واژن، استفراغ، تب و غش باید بلافاصله به پزشک مراجعه کرد‌. همچنین با وقوع لکه‌بینی، استفاده از پد بهداشتی توصیه می‌شود و لازم است از قرار دادن گازاستریل در واژن خودداری گردد. ضمناً درصورت درد حین نخستین قاعدگی پس از عکس‌برداری، مصرف مسکن‌های مناسب توصیه می‌شود.

آیا عکس‌برداری رنگی از رحم درد دارد؟

دردناک بودن عکس رنگی رحم، معمولاً بسیار کم و قابل‌تحمل می‌باشد. میزان احساس درد در خانم‌ها متفاوت است و بیشتر حین تزریق ماده رنگی و نیز در زنان دارای انسداد لوله فالوپ احساس می‌شود. معمولاً اغلب بانوان طی ۵ الی ۱۰ دقیقه پس از عکس‌برداری، احساس گرفتگی و درد خفیف در رحم خود خواهند داشت و برخی نیز تا چند ساعت این درد را احساس می‌کنند که برای آن‌ها مسکن‌های مناسبی تجویز می‌شود.

بیشتر بخوانید: بسته بودن لوله های رحم؛ علائم، دلایل و درمان

به‌طورکلی، برای تحمل این درد می‌توان از بیهوشی حین عکس‌برداری و گاهی بی‌حسی استفاده کرد. در ضمن، فرایند تست هیستروسالپنگوگرافی نیز حداکثر ۳۰ دقیقه طول خواهد کشید.

در ضمن، توصیه می‌شود که جهت کاهش درد، قبل از هیستروسالپنگوگرافی، فرد از داروهایی نظیر شیاف دیکلوفناک و آمپول هیوسین عضلانی استفاده کند. همچنین در صورت وجود چسبندگی لوله‌های رحم، بهتر است زوجین از ماه آینده بعد از انجام این روش اقدام به بارداری نمایند.

عکس رنگی رحم به کمک بیهوشی

در بعضی موارد گرفتن عکس رنگی از رحم با بیهوشی یا بی حسی، دارای مزایایی است که اغلب موجب تمایل بانوان به استفاده ازاین‌روش می‌شود.

درواقع، بسیاری از بانوان به دلیل درد و ترس حین عکس‌برداری یا مسائل دیگر، ترجیح می‌دهند از روش بیهوشی استفاده نمایند. در این صورت، مقاومت در برابر قرار دادن وسایل خارجی داخل واژن و انقباض عضلات لگن حین بیهوشی کمتر می‌شود و درنتیجه تنظیم میزان ماده تزریقی و مقدار اشعه کمتری برای عکس‌برداری نیاز خواهد بود.

ضمناً بیهوشی کمک می‌کند تا اسپاسم ناشی از درد و اضطراب در لوله‌های رحمی به وجود نیاید. بیهوشی حین عمل عکس‌برداری رنگی از رحم، همواره توسط متخصص بیهوشی انجام می‌پذیرد و هیچ‌گونه عوارضی ندارد. این بیهوشی مشابه بیهوشی عمل‌های جراحی نیست و صرفاً در حدی است که تنها درد ناشی از عکس‌برداری را خنثی کند و ازاین‌رو، خطر خاصی برای فرد به‌همراه نمی‌آورد.

لازم به ذکر است که برای این عمل با بیهوشی، باید همسر یا یکی از محارم بیمار در محل عکس‌برداری حضور یابد.

مزایای تهیه عکس رنگی رحم به کمک بیهوشی

در کل، مزایای استفاده از بیهوشی جهت عکس‌برداری رنگی رحم عبارتند از:

• عدم انقباض عضلات لگن و کاهش مقاومت فرد نسبت به وسایل داخل واژن
• کاهش تعداد عکس‌های گرفته شده، کاهش میزان اشعه دریافتی و کاهش میزان داروی تزریقی
• عدم ایجاد اسپاسم ناشی از ترس و اضطراب و عبور راحت‌تر دارو از لوله‌ها
• بی‌خطر بودن بیهوشی و عاری بودن این روش از هرگونه عوارضی

ارزیابی نتایج عکس رنگی از رحم

نتیجه عکس رنگی از رحم در کنار آزمایش‌ها و معاینات دیگر می‌تواند هرگونه ناهنجاری را نشان دهد. به‌علاوه، مجموعه‌ای از این بررسی‌ها به تشخیص اختلالات موجود، میزان اثرگذاری درمان، میزان تغییر و بهبود ناهنجاری‌های شناسایی‌شده و… کمک می‌کند. درصورتی که عکس‌برداری توسط رادیولوژیست انجام شود، نتیجه آن طی ۱ الی ۲ روز به پزشک گزارش می‌شود؛ اما اگر خود پزشک تصویربرداری را انجام دهد، بلافاصله می‌توان از نتیجه آن مطلع شد.

البته گاهی پزشک برای اعلام نتیجه قطعی، آزمایش‌ها و معاینات دیگری را هم تجویز می‌کند یا ناهنجاری مشاهده شده در فرد را برای یک دوره زمانی مشخص، تحت نظر قرار می‌دهد. تفسیر نتایج عکس رنگی معمولاً بدین صورت انجام می‌شود که اگر رحم و لوله‌های فالوپ به‌طور کامل از ماده حاجب پر نشده باشد، احتمال انسداد و ناهنجاری وجود دارد که باید نوع و شدت آن به‌طور دقیق مورد بررسی قرار گیرد.

علت تجویز قرص داکسی سایکلین

قرص داکسی‌سایکلین یک آنتی‌بیوتیک است که برای جلوگیری از عفونت لگن پس از عکس‌برداری رحمی، طی روزهای قبل از عمل تجویز می‌شود. معمولاً باید این قرص را از ۲ روز قبل از عکس‌برداری با فاصله زمانی ۱۲ ساعت مصرف کرد و همراه با آن آب فراوان نوشید. دوز مصرفی این دارو و مدت ادامه یافتن آن بستگی به شرایط بیمار خواهد داشت.

بارداری بلافاصله بعد از عکس رنگی رحمی

لازم به ذکر است که اگر علت ناباروری، انسداد لوله‌های فالوپ باشد و این انسداد پس از عکس‌برداری رحمی به‌وسیله شست‌وشو با ماده حاجب برطرف شود، بارداری می‌تواند بلافاصله بعد از عکس‌برداری نیز رخ دهد؛ بدین صورت که تزریق ماده رنگی موجب پاکسازی و رفع انسداد لوله‌ها و رحم می‌شود و شانس رسیدن تخمک به رحم و وقوع بارداری را بیشتر می‌کند.

بنابراین شست‌وشوی لوله‌ها در کنار سایر گزینه‌های مشابه می‌تواند احتمال باروری در زنان دارای مشکلات خفیف را افزایش دهد. از طرفی، هیستروسالپنگوگرافی امکان مشاهده این انسدادها و رفع آن‌ها با روش‌های دیگر را نیز فراهم می‌کند.

همچنین عکس رنگی رحم برای بررسی دیگر مشکلات مرتبط با رحم و باروری نظیر چسبندگی، سقط مکرر، فیبروئیدهای رحمی، توده‌های توموری و سرطانی و… کاربرد دارد. درواقع، با تزریق ماده رنگی و تابش اشعه ایکس تصاویر واضح‌تری از ناحیه داخلی و مشکلات احتمالی آن نظیر انسداد لوله‌ها به دست می‌آید که براساس آن می‌توان بهترین روش درمانی را برای رفع اختلال موجود و افزایش شانس بارداری به کار برد.

طبق بررسی‌ها، احتمال بارداری تا ۳ ماه بعد از انجام عکس رنگی رحم حدود ۲۵ درصد افزایش می‌یابد و بنابراین پس از این بازه زمانی می‌توان برای فرزندآوری اقدام نمود. البته از آنجایی که هیستروسالپنگوگرافی صرفاً روشی برای تشخیص است و نه درمان؛ لذا احتمال دارد تا ماه‌ها یا حتی سال‌ها بعد از عکس‌برداری نیز بارداری اتفاق نیفتد؛ بنابراین زوج باید برای بارداری، از درمان‌های مؤثر ناباروری کمک بگیرند.

این نکته را نیز فراموش نکنید که عکس رنگی رحم برای جنین ضرر دارد و همان‌طور که اشاره شد، در صورت حاملگی یا احتمال باردار بودن باید ازاین‌روش صرف‌نظر کرد.

هزینه عکس رنگی رحم چقدر است؟

هزینه عکس‌برداری رنگی از رحم به عوامل مختلفی نظیر محل انجام عمل، دستمزد پزشک، استفاده از بیهوشی و هزینه‌های آن و… بستگی دارد؛ لذا قیمت تمام‌شده برای فرایند هیستروسالپنگوگرافی مقدار ثابتی نیست. ضمناً باید دانست که بخشی از هزینه‌های مربوط به این درمان از طریق بیمه‌های مختلف قابل پرداخت است؛ بنابراین می‌توان با مراجعه به مراکز مربوطه، از تعرفه‌های آن آگاه شد.

سخن پایانی

عکس رنگی رحم به عنوان روشی برای تصویربرداری با ماده حاجب، صرفاً ساختار رحم و لوله‌های رحمی را نشان می‌دهد و امکان ارزیابی اختلالات تخمدان و دیواره رحم را نخواهد داشت. با این حال، هیستروسالپنگوگرافی یک قدم اولیه برای تشخیص علت نازایی و سقط جنین و همچنین راهی برای شناسایی پولیپ رحم، تومور و چسبندگی‌ها می‌باشد که با کمترین عوارض و خطرات، اطلاعات بسیار مفیدی را در اختیار پزشک قرار می‌دهد.

سؤالات متداول

برخی از سؤالات رایج و متداول برای انجام عکس رنگی رحم یا هیستروسالپنگوگرافی به شرح زیر می‌باشد:

موارد منع هیستروسالپنگوگرافی کدام است؟

در صورت مشاهده خونریزی‌های نامشخص واژینال و یا وجود عفونت و التهاب لگنی، انجام آزمایش هیستروسالپنگوگرافی ممنوع است و باید آن را به بعد از بهبودی بیمار موکول نمود.

آیا عکس رنگی رحم، علت ناباروری را مشخص می‌کند؟

همان‌گونه که ذکر شد، یکی از دلایل کاربرد روش عکس‌برداری رنگی رحم بررسی علت سقط (به‌خصوص در خانم‌هایی با سابقه سقط‌های مکرر) می‌باشد. ازاین‌رو، به کمک این روش می‌توان اقدامات لازم جهت پیشگیری از سقط مجدد را انجام داد.

آیا باید پس از پایان عکس‌برداری رنگی رحم، کار خاصی انجام داد؟

پس از پایان عکس‌برداری رنگی رحم می‌بایست به مدت 30 دقیقه تحت نظر بود تا هرگونه واکنش آلرژیک یا خونریزی‌های غیرطبیعی در فرد بررسی گردد.

آیا خونریزی پس از عکس‌ برداری رنگی رحم، طبیعی است؟

یکی از عواقب هیستروسالپنگوگرافی، خونریزی و لکه‌بینی محدود است که به دلیل فشار وارده به رحم در طول عکس‌برداری ایجاد می‌شود؛ لذا خونریزی و التهاب پس از انجام این روش، امری طبیعی می‌باشد که معمولاً طی مدت کوتاهی پس از اتمام کار برطرف خواهد شد.

مدت زمان انجام هیستروسالپنگوگرافی چقدر است؟

روش عکس‌برداری رنگی رحم بین 15 الی 30 دقیقه به طول می‌انجامد و سپس فرد به بیرون هدایت شده و پس از نوشیدن آبمیوه و تخلیه مثانه، می‌بایست دوباره به اتاق عکس‌برداری رفته تا یک عکس ساده تأخیری و بدون ماده حاجب از شکمش گرفته شود. این کار بدین منظور انجام می‌شود که پزشک بتواند وجود اسکار در اطراف تخمدان‌ها را مورد بررسی قرار دهد.